İçerideki düğümleri çözme çabası

Adına “natüralizm” dedikleri bir akım çıkarmışlar zamanında. Biz, günlük hayatta gördüklerimizi kendi süzgecimizden geçirsek de, onu var olan doğasından çıkarmadan edebi ürünler yaratacağız demişler. Bu akım da türlerden romanı etkilemiş. Çağımızın edebi ortamında bu işler pek gündemde olmasa da, hala natürel yazanlar var diye düşünüyorum ben. Nermin Yıldırım’ın da bu natüralist meslekte eser veren bir yazar olduğunu söyleyebileceğim kanısındayım. Çünkü o, hayatta görüp kendi zihninde filtrelediği her kareyi, çirkinse çirkin, güzelse güzel, ama en tabii haliyle yazıyor. İnsanın şahsi dünyasının en açığa çıkmayan kısımlarını, bazen toplumun gözlerini kapattığı en acı ve tiksinti verici yaşam sahnelerini, gümbür gümbür denecek bir doğallıkla sunuyor okurlarına. Unutma Beni Apartmanı, Nermin Yıldırım’dan okuduğum dördüncü roman. Ve gerek Rüyalar Anlatılmaz’da, gerek Ev’de, gerek Dokunmadan’da bu tabii havayı çok net şekilde soluduğumu hissettim. Bu durum Unutma Beni Apartmanı için de geçerli.

Unutma Beni Apartmanı, Nermin Yıldırım’ın ilk romanı. Okuyan toplum içerisinde şöyle bir algı vardır, ilkler, yazarların oturmamış, bir şeylerin eksik olduğu ürünleridir diye. Ancak Unutma Beni Apartmanı’nı okurken böyle bir şey hissetmiyor okur. Bununla birlikte, sanki yazarın tüm romanları tek bir romanmış da, Unutma Beni Apartmanı da o serinin ilk tuğlasıymış gibi. Ev, Rüyalar Anlatılmaz, Dokunmadan ve Unutma Beni Apartmanı dışındaki romanlarını henüz okumamış olsam da, bu dört romanı okuduktan sonra yazarın eserleriyle ilgili böyle bir kanıya vardığımı söyleyebilirim. Sanki Nermin Yıldırım’ın romanları, her yerinde bir başka hayat hikayesi olan bir toplumun içinde içsel bir yolculuğun sıralı hikayesi gibi. Bu fikrimi, romanlarının her birinin kapağındaki “ip” imgesiyle de destekleyebileceğimi sanıyorum.

Romanın ana konusunu, babaannesinin yanında, anne ve babasından ayrı büyümüş, aile sıcaklığını, aidiyeti, sahip olmanın ne olduğunu bilmediği için kayıplarının farkına bile varmaktan yoksun, içindeki derin boşluğu tanımlayamayan ve dolduramayan başkarakter Süreyya’nın içsel yolculuğu, içindeki düğümleri çözme çabası oluşturuyor. Okurun romandan alacağı mesajlar, gerek kurgu dahilinde, gerek kişisel çıkarımlar olsun, oldukça fazla. Ancak ben bunlardan özellikle birinin üzerinde durmak istiyorum. Yukarıda ana babasından ayrı büyüdüğünü söylemiştim Süreyya’nın. Babasının vefat ettiğine inandırılmış, daha kundakta bir bebekken annesi tarafından babaannesine bırakılmış, terk edilmiş olan Süreyya, yıllar sonra kendi çocuğunu da kundakta iken terk ediyor. Bu yaptığının doğru olmadığını içten içe seziyor belki, ama Süreyya kendi hayatında, kendi çocukluğunda bunu görmüş olduğu için, başka türlüsü gelmiyor elinden. Ne fazla, ne eksik. Ailesinden gördüğünün aynısı. Çocukluk, çocuklukta maruz kalınan olay ve tavırlar, sevgi ya da sevgisizlik, bağra basılmış olmak ya da terk edilmek, değerli olmak ya da değersizlik, ait olabilmek ya da olamamak, insan hayatının tamamını, çok ciddi şekilde etkiliyor. Hata üstüne hata yapıyor insan. Yanlış değil, hata. Çünkü bile bile yapılan yanlışa yanlış denir. Böyle insanlar bilmeden yapıyorlar yaptıkları her şeyi, fazlasını görmedikleri için, ellerinden başka türlüsü gelmediği için. Tıpkı Süreyya gibi.

“… Sagrada Familia’nın altında Marcel’le karşılaşmadan evvel kim olduğunu, ne yaptığını şimdi hiç hatırlamayan bendim. Kendisinden eser kalmayan bendim. İçinde sonsuz bir boşlukla hiç sevmemiş ve sevilmemiş bir hayalet gibi gezen bendim. Ada’ya baktım. Pırıl pırıl uyuyordu. Ona bakamayacağımı biliyordum. İhtiyacı olanları veremeyeceğimi,onu ve kimseyi çok sevemeyeceğimi biliyordum. Ne çocuk ne de anne olmayı biliyordum ben. Annemden aldığımı kızıma miras bırakacaktım. Daha fazlası elimden gelse, kuşkusuz yapardım.”

Unutma Beni Apartmanı, adını Cihangir’de, Kumrulu Yokuşu’ndaki apartmandan alıyor. Romandaki olaylar bu apartmanda geçmese de, apartmanın adının “Unutma Beni” oluşu bile romanın konusuyla epey bağlantılı, insan, olmamış saydığı, unutmaya çalıştığı hiçbir şeyi unutmuyor hiçbir zaman. Ardında bırakıp gittiklerine bile sessiz bir seslenişle “Unutma beni” diyor. Tıpkı Süreyya’nın kızı Ada’yı bırakıp giderken yaptığı gibi.

Unutma Beni Apartmanı’nda Nermin Yıldırım, hepimizin bildiği, şahit olduğu, ama belki farkına varamadığı, idrak edemediği gerçekleri, apaçık sunmuş okuruna. Çocukluğun, geçmişin, insanı bugüne taşıyan mefhumlarla dolu olduğunu, insanı inşa eden, yapan ya da yıkan, iyileştiren ya da yıpratan etkenlerle dolu olduğunu anlatmış Unutma Beni Apartmanı’nda. Üstelik buna öyle sürükleyici bir üslup giydirmiş ki, yarısından fazlasını metrobüste okuduğum bu roman yüzünden iki kere durağımı kaçırdım. Unutma Beni Apartmanı’nı da, Nermin Yıldırım’ın diğer romanları gibi şiddetle tavsiye ediyorum. Kitabı okuyacak olan herkese keyifli okumalar dilerim.

Nida Karakoç
twitter.com/nida_karakoc

İlk günahı sorgulama ve onu telafi etme yolculuğu

Korkular, insanı frenler. Yaşanmış acı tecrübeler, o tecrübeyi bize getiren neyse, işte ondan kaçmamıza sebep olur. Böyle böyle hayattan kaçarız. Kendimizi küçümsemişizdir bir kere çünkü. Bir dersin öğretmeni bize bağırdığında, o dersi hayatımız boyunca bir daha öğrenemeyebiliriz. Öğretmen talebeye bağırdığı için, o öğretmenin dersi, o talebe için bir korku unsuru olmuştur. Korku geçene kadar dokunulmaz korku unsurlarına. Korku geçene kadar, korkuya dokunmadan yaşamaya çalışır kişi. Ama korku, dokunarak geçer. Korkuya galip olmak için ona dokunmak gerekir. Peki bu romanda dokunmadan yaşayan kim? Adalet.

Başkarakteri Adalet olan romanın esas konusunu, doktorundan kısa süre sonra öleceğini öğrenen Adalet’in film gibi gözünün önünden geçen hayatını izlerken, hayatında işlediği ilk günahı sorgulaması ve bu günahı telafi etme yolculuğu oluşturuyor. Bu dikkat çekici konuyu işlerken Nermin Yıldırım, hayata dokunmak, korkuların üstüne gitmek gibi önemli mesajlar veriyor okura. İlk günahını telafi etmek için, büyüdüğü mahalledeki çocukluk arkadaşını bulma yolculuğunu okuyoruz Adalet’in. Can yoldaşı Hülya’yı da yanına alıp yolculuğa çıkan Adalet’e biricik dostu Hülya ile birlikte derin bir suçluluk duygusu eşlik ediyor. Adalet, çocukluk arkadaşından zorla aldığı ayıcığını ona geri teslim etmeden bu suçluluk duygusundan kurtulmayacağını düşünüyor. Adalet’in bir oyuncak ayıya tüm günahlarını bağlamasını mühim bir nokta olarak gördüm, bunun ne kadar sağlıklı olduğu tartışılabilir tabi, ancak okura Adalet’in inatçı kişiliği ve psikolojisiyle ilgili önemli bilgiler verdiği kanısındayım. Kitabı okuyacak olanlara ipucu vermemek için oyuncak ayı bahsini kapatıyorum.

Adalet’in hayatında sembolleşmiş önemli kişiler var, beş yaşındayken kaybettiği babası, babaannesi, ve hiç sevilmemiş bir karakter olarak karşımıza çıkan annesi. Dokunmadan ile birlikte Nermin Yıldırım’ın üç kitabını okumuş oldum, ancak sevilmemiş, sevgisiz karakterler bağlamında yazarın eserlerinde bir ortaklık olduğunu düşünüyorum. Adalet’in annesinin, ve belki de kendisinin de, sevilmemiş karakterler olmaları bu açıdan dikkate değer. Yakın zamanda okuduğum Gülten İkizoğlu’nun Ötesi kitabında, bir çocuğun, ilk nesnelerinin anne ve babası olduğu, onlar tarafından nasıl bir muamele görürse, çocuğun kendi yaşamı boyunca da öyle bir özdeğer algısı geliştireceği yazıyordu. Dokunmadan’ın Adalet’ine de bu psikolojik saptamayı göz önüne alarak bakarsak, romanın psikolojik boyutta da okura çok şey katacağını görmek mümkün olacaktır. Tabii, bu, romandan çıkarılabilecek psikolojik saptamaların yalnızca biri.

“Nereye gideceğini değil, nasıl gideceğini bile değil, sadece gideceğini önemseyen keşişler gibi geçtim koridoru. Ne göreceğini değil, nasıl göreceğini değil, sadece göreceğini düşünüp sevinen gözü yeni açılmış körler gibi ittim kapıyı.”

Adalet, hüzünlü olduğu kadar matrak, hüznünü matraklık perdesiyle gizleyen, güçlü ve inatçı bir karakter. Çocukluk arkadaşını bulmayı kafasına koyar koymaz, ona içinde bulunduğu ölümcül hastalık bile engel olamıyor. Bu yolculuk, aslında Adalet’in kendi içine doğru yaptığı bir yolculuk olarak da yorumlanabilir. Yol, insana çok şey katıyor. Yaptığı içsel yolculuğun yanında Sadi Seber’le tanışması, Adalet’in hayatına, kendinden bile gizlediği bir heyecanı da katıyor belki de.

Nermin Yıldırım’ın, okuru içsel bir yolculuğa, hüznün yanında umuda ve ayağa kalkmaya teşvik ettiğini düşünüyorum. Okurunu hem hüzünlendiren hem de umutlandıran bu güzel romanı okuyacak olan herkese, keyifli okumalar diliyorum.

Nida Karakoç
twitter.com/nida_karakoc

Hatırlamak için unutma dersleri

"Dünün ağır tortusu temizlenmedikçe, ferah bir bugün ihtimali de yok çünkü."

- Nermin Yıldırım (Gazete Duvar, 23.04.2017)

"Hiç kimse alamaz bizden artık bizde olmayanı; ancak bellek derinliklerinde saklar onu eksiksiz bir biçimde ve zaman zaman onu başkalarına uygular."
- Şükrü Erbaş, Kuş Uçar Kanat Ağlar

“Hafıza-i beşer nisyan ile maluldür” diye bir söz vardır. İnsan hafızası unutmak ile kusurludur. Unutmak bir kusur mudur gerçekten yoksa yaratıcının bize sağladığı bir lütuf mu? Yaşanan her şey gerçekten bembeyaz bir sayfaya evrilebilir mi yoksa izler kalıcı mıdır? Toplumsal hafıza, genetik hafıza, beden hafızası ve bilinç dışı nedir, hayatımızda ne gibi anlamları, etkileri vardır? Tüm bu sorular bir yana unutmak gerçekten yola devam edebilmek için gerekli midir yoksa insan unutmak yerine alışarak, unutmak istediğiyle barışarak ve hatta daha da ötesinde unutmak istediği vasıtasıyla bir şeylere şükrederek yaşamaya devam edebilir mi?

Türkçe’ye “Sil Baştan” olarak çevrilen 2004 yapımı Eternal Sunshine of the Spotless Mind filmini duymuşsunuzdur diye tahmin ediyorum. Vizyona girdiği dönemde çok izlenenler arasında yer almış, adından sıkça söz ettirmiş, üzerinden yıllar geçmiş olsa da hala iyi filmler arasında gösterilen başarılı bir yapımdı. Bu kadar sevilen, en azından merak edilen bir film olmasının oyunculuklar, oyuncular, yönetmen gibi etkenleri bir yana koyarsak, en büyük sebebini konusu olarak gösterebiliriz. Son derece basit ancak büyük bir ihtiyaçtan söz ediyordu film: unutmak. Daha doğrusu unutabilmek.

Nermin Yıldırım’ın dördüncü kitabı olan Unutma Dersleri için yazar, çıkış noktasının film olmadığını ama yazın sürecinin bir yerinde elbette filmi anımsadığını belirtiyor. Konusunu kısaca özetlersek, anlatıcı kahramanımız Feribe, yasak aşk yaşadığı sevgilisi tarafından terk ediliyor ve ağır bir aşk acısı ile pençeleşiyor. Sabık sevgilisiyle yaşadığı tatlı anılardan kalan acı duygusundan bir an önce kurtulabilmek adına soluğu çok istemeyerek hatta saçma bularak da olsa Mazi İmha Merkezi’nde alıyor. Mazi İmha Merkezi’nin “Sil Baştan” filminden ayrıldığı kısım burada ortaya çıkıyor. Bu kurum Feribe’nin de film nedeniyle arzu ettiği üzere anıları silmek yerine, onlarla beraber yaşamaları adına müşterilerine dersler veriyor. Tabi ki her dersin sonunda olduğu gibi buradaki derslerde de danışanları birtakım ödevler bekliyor. Her ne kadar yaptığı şeyi anlamsız bulduğunu her an ifade etse de ödevleri canla başla tamamlayan Feribe’nin hayatı, tam da bu ödevler nedeniyle iyice arapsaçına dönüyor. Kahramanımız, nihayetinde paramparça olmuş hayatından anlamlı ve hayallerine uygun bir bütün meydana getirmeyi başarabilecek mi? Başarılı olacaksa bunu hangi yollardan geçerek yapacak? İşte bu soruların cevabını takip ettiriyor Unutma Dersleri.

Öncelikle kitapta adı geçen ve olayların birçoğunun vuku bulduğu Mazi İmha Merkezi’ndeki dersleri de düşünerek belirtmek isterim ki, metnin bir kişisel gelişim kitabı olmakla uzaktan yakından bir ilgisi yok. “Bildiğimiz unutma halinin bellek izinde bir tahribata işaret ettiğini sanma yanılgısını aştığımızdan beri tam tersi bir görüşe, yani ruhsal yaşamda oluşan bir şeyin kaybolmayacağına, bir şekilde muhafaza edileceğine ve uygun koşullar altında (örneğin yeterince geriye gidildiğinde) tekrar gün yüzüne çıkabileceğine inanıyoruz.” diyor Sigmund Freud, Mutluluk Dediğimiz Şey kitabında. Unutma Dersleri de bir bakıma anlatıcı kahramanın unuttuğunu sandıklarının, peşinden gitmeye korktuklarının acı bir tecrübeyle, hatta hayatta en nefret ettiği kişinin davranışlarını kendi tercihlerinde yineleyerek ve önce nefret ettiğini, sonra da kendini nihayetinde affederek gün yüzüne çıkarmasının serüveni.

Nermin Yıldırım, tüm kitaplarında bellek konusunun üzerine çokça eğilen, kurgusunu ağırlıklı olarak bu tema üzerine kurmayı tercih eden bir yazar. Zaten insan psikolojisi üzerine yazarken, psikologlardan danışmanlık aldığını, bu konu üzerine ciddi araştırmalar yaptığını kendisi de ifade ediyor. Mazi İmha Merkezi’nde gerçekleşen dört ders için de yine psikolog Tolga Erdoğan’dan destek aldığını belirtiyor. Dersler burada dört başlık, hatta buçuk olan dersi de sayarsak beş başlık halinde anlatılsa da anlatının tamamında travmanın aşamaları olan inkâr, öfke, pazarlık, depresyon ve kabullenme adımlarına da farklı başlıklar altında yer veriliyor. Mazi İmha Merkezi’nde alınan tüm bu dersler ilk olarak kaçak sevgili Nedim nedeniyle başlamış görünse de Feribe aslında acısının çok daha eskiden kalma, çok daha derinde bir yerde ince ince kanayan bir yaradan vücut bulduğunun farkına varıyor. Bu kaynak neden, bu “ilk yara” Nermin Yıldırım’ın tüm kitaplarında merkezde olan bir konu; aile, bilhassa anne ekseninde şekilleniyor. İlk ders olan, “Unutulacak Olanı Hatırla” isimli bölümün devamında anlatıcı kahraman “Bilmezden gelmenin kadim bir ayakta kalma yöntemi olduğunu söylemiştim, değil mi?” diye bir soru yöneltiyor muhataba. Burada, diğer kitaplarında da olduğu gibi toplumsal hafızaya da üstü kapalı bir gönderme yapan anlatıcının inkâr aşamasında neler yaşadığına tanıklık ediyoruz. Feribe de bu bölümde asıl yarasını inkâr edebilmek adına, görünen bir derde dört elle sarılmış bir kaçak aslında. Oysa içinde bir yerde kırılmış çocukluğu kendini durmadan hatırlatıyor “İnsan nasıl ellerinde büyüdüğü kişiye benzerse, ruhumu aniden yaşlandıran o yaraya benzemiştim galiba ben de.” diyerek.

İkinci ders olan, “Yasını Tutacaksın” bölümünde, Mazi İmha Merkezi’nde geçen derslerin neden zifiri karanlık bir odada geçtiğini anlamlandırmaya çalışan, zira karanlıktan son derece rahatsızlık duyan bir Feribe görüyoruz. Anlatıcı burada, danışmanın ağzından karanlığın ilkel belleğimizle nasıl konuştuğunu, en iyi bildiğimiz şeyin karanlık olduğunu hatırlatıyor. Burada da özellikle son zamanlarda sıkça konuşulduğuna şahit olduğumuz psikolojik bir bakış açısını tekrar ediyor. Anne karnından itibaren, hafızamız kayda başlıyor, biz hatırlamasak da bedenimiz bir şekilde hatırlıyor. Haliyle çocuğun daha fetus halindeyken bile annesi ile ilişkisinin ne denli kıymetli olduğuna gönderme yapılıyor. Çocukluğuna dair mutlu anıları olsa dahi, bunların da bir yalan üzerine inşa edildiğini geç de olsa fark eden kahramanımızın bu bölümde kurduğu iki cümle, bir anne arayışının bariz göstergeleri diye düşünüyorum.

“… anlaşılan o ki anası olmayanların yarası tarafından büyütüldüğünü bilmiyordu.”

“Keşke sevdiklerimiz bizi bütün hatalarımıza, her şeye rağmen, daima sevebilseydi…”

Psikoloji biliminin insanlardaki karşılığı bir dönem “çocukluğunuza inelim” esprisi olmuştu. Halbuki bu kavramın ne kadar önemli olduğu su götürmez bir gerçek. Çocukluğumuzda nasıl deneyimlere sahip olduğumuz, bakım verenlerimizle nasıl bir ilişki içinde bulunduğumuz, yaşamdaki ilk tecrübelerimizin neler olduğu yetişkin hayatımızdaki anlarımız üzerinde oldukça büyük bir etkiye sahip. Şair ne güzel dile getiriyor bu durumu: Gökyüzü gibi bir şey bu çocukluk, hiçbir yere gitmiyor. Haliyle kitapta da kahramanın hayatına kaldığı yerden -Feribe özelinde yeni baştan- devam edebilmesi adına önce o ilk tecrübelerin kapısını aralamak gerekiyor. Ardından “Gel Barışalım Artık” ve “Kolaysa Affet” isimli bölümler yer alıyor. Son ders ise “Geleceğe Bak”.

İlk iki aşama, yani hatırlamak ve yas tutmak belki de işin en kolay kısımları, çünkü kişinin kendisiyle ilgili süreçler bunlar. Oysa devam eden aşamalarda bir muhatap gerek. İkili bir ilişki gerek. Yüzleşebileceğiniz kişi hayatta ise yine de şanslısınız. Peki ya ulaşabileceğiniz bir yerde değilse, yaşadığınız kötü anılar sayfasını nasıl kapatabilirsiniz? Metinde bu konuda da Feribe’nin deneyimlerini aktaran anlatıcı kahraman bu bölümlerden de önce, her şeyin en başında sabık sevgili Nedim ve Feribe’nin hikayesinin Rembrandt’ın son otoportresinin önünde kıvılcımlandığını anlatıyor. Rembrandt, kendi portresini defalarca kere yeniden kurgulayan bir ressam. Tıpkı Feribe gibi. O da otoportresini kelimeler aracılığı ile muhatabı paylaşıyor. Hayatının özetini, yaşadığı farkındalığı ve kitabın tüm akışını da şu cümlelerle ifade ediyor.

“İnsan bir ömür içinde öyle çok defa başka birine dönüşüyor ki, dönüp geriye baktığında hangisinin kendisi olduğunu bulup çıkarmakta zorlanıyor. Kimdim ben? Şenlikli alkışlar eşliğinde doğum günü pastasını kesen gamsız çocuk mu? Büyüyünce yazar olmak isteyen hayalperest ergen mi? Çok mutlu sandığı annesini salonun tavanında sallanırken gördükten sonra, artık hiçbir şey istemediğini fark eden bahtsız liseli mi? Her sabah kalkıp neden gittiğini bile bilmediği fakültenin yolunu adımlayan üniversiteli mi? Sefl bir bankonun ardında oturup bütün gün banknotları ve saniyeleri sayan bezgin bankacı mı? Aile kurmakla yarım kalmış bir şeyleri tamamlayabileceğini umarak, apar topar evlenen eksik kadın mı? Önce çocuk istediğine karar verip hamile kalan, sonra içinden bir anne çıkaramayacağını anlayıp kürtaj olan yarım kalmış anne mi? Beklenmedik bir aşkın kollarında, uzun zaman evvel emekliye ayrıldığı yaşama sevincini arayan aptal aşık mı? Neşesini ararken kendini kaybeden aşk kurbanı mı? Hangisi bendim? Aşk acımı unutmak için hangisini affetmeliydim?”

Bu soruların cevabı ve Feribe’nin nihayetinde nasıl bir sona kavuştuğunun cevabı kitapta paylaşılıyor tabi ki ancak daha fazla ipucu verip kitabın tadını kaçırmamak adına kurguya dair yazacaklarımı burada sonlandırıyorum. Nermin Yıldırım, diğer kitaplarında olduğu gibi bireysel bellek, kişisel tarih, ebeveyn ilişkileri ve etkileri konularının üzerine eğilirken, diğer kitaplarından farklı olarak inanılmaz muzip bir dil kullanıyor Unutma Dersleri’nde. Her kitabında mizahi bir üslupla anlatısını çeşnilendiren Yıldırım, bu sefer karşımıza acılarını yaşarken, onlarla, kendisiyle ve aynı bağlam içinde yer aldığı dünya ile neredeyse tamamen alay eden, belki de bu durumu bir savunma mekanizması olarak benimseyen, acılara gülerek direnen bir kahraman çıkarıyor karşımıza. Olayların nefes nefese birbirini takip ettiği, birinci tekil anlatıcının konuşması nedeniyle son derece akıcı ve muhatabı içine çeken sürükleyici bir roman Unutma Dersleri.

Feyza Gönüler
twitter.com/FeyzaGonuler

Bir sözcükten, bir kavramdan çok daha fazlası: Ev

“Eviniz nerede?” diye sorarız birbirimize. Nerede oturuyorsunuz? Vardır bu sorulara verdiğimiz cevaplar, Piyalepaşa, Sütlüce, Nişanca. Bir beton yığını olarak evimiz herhangi bir şehrin herhangi bir semtinde yer alır. Böylece “eviniz nerede?” sorusuna verecek cevabımız olur. Bu soru yerine “eviniz ne?” diye sorsalardı, epey düşünürdük. Ev, gerçekten birkaç yüz bin liraya satın aldığımız mimari bir yapıdan mı ibaret?

Ev’de Nermin Yıldırım, Seher karakterinin yaşadıklarıyla, bireyin evinin ne olduğunu sorguluyor. Hiç kuşkusuz ev, bir sözcükten, bir kavramdan çok daha fazlası. Ev, aitlik demek. İnsan, maddesel dünyada tanımlı mükemmel bir eve sahip olsa da, kendini o eve ait hissetmedikçe, kendi mana aleminde ev tanımını yapamıyor. Romandaki tatlı-sert karakter Seher de, hayatı boyunca birçok evde yaşayıp, hiçbirine ‘evim’ diyemeyenlerden.

Kitaba Portekiz’in Porto şehrinden, Seher’in kilometreler sürecek yürüyüşünün en başından başlıyoruz. Ancak Seher’in hikayesinin başlangıcı Porto’da değil, çocukluğunda. Seher, anne-babası ayrı olduğu için, çocukluğunu akrabalarının evlerinde geçiriyor. Dedesi, dedesinin ölümü üzerine halası, amcaları. Bunların içinde Seher’in en benimsediği yer dedesinin yanı. Anne ve babasından ayrı olmanın üstüne bir de dedesinin ölümü, çocuk kalbine ağır geliyor. Ve bundan sonra kaldığı hiçbir evde, ona çok müşfik davranılsa bile, aitlik duygusunu tadamıyor.

Seher’in yürüdüğü yol: Camino de Santiago. Portekiz’in Porto şehriyle, İspanya’nın Santiago şehri arası. Seher bu hac yolunu yürürken sadece fiziksel değil, zihinsel ve manevi bir yürüyüş de yapıyor. Yürüyüşünün en başında zihninde ve ruhunda yaşadığı duyguların verdiği acıyı son kertesinde taşıyan Seher, kat ettiği her kilometrede farklı bir soru işaretini, attığı her adımda başka bir derdini yollara döküyor. Seher’in intihara, ölüme yürüdüğünü zannettiği bu yolun sonu, Seher’in ait olduğu yerde, evinde bitiyor.

Üniversite yıllarında tanıştığı arkadaşı Kader’in ölümü, ve Seher’in içten içe bilmesine rağmen bu ölümün intihar olmadığını kanıtlayamaması, Seher’in kaybettiği Kader’ine daha çok bağlanmasına ve zihninde intihar düşüncesinin filizlenmesine neden oluyor. Yolunun sonunda intihar etmeye kararlı olan Seher, yalnız yapmak istediği bu yürüyüşte çok istemesine rağmen yalnız kalamıyor. Yürüyüşüne başladığında, biraz da zoraki bir şekilde ona katılan arkadaşı Ogo (Oğuz), Seher’in intihar etmekten vazgeçmesinde rol oynayan karakterlerden biri oluyor.

Kitabın arka kapağında şöyle bir alıntı mevcut: “… hayata tutunmak için mecbur kaldığımız bütün yalanlar günü gelince açığa çıkıyor. Ve sonra biz ölmüyoruz. Daha kötü bir şey oluyor. Öğrendiklerimizle yaşamaya devam ediyoruz.” Kurulan cümlede, Seher’in o anki psikolojik durumuna göre, gerçekleri öğrenerek yaşamaya devam etmek olumsuz yansıtılıyor. Ancak sayfalar ilerledikçe, olaylar gibi, Seher’in duyguları da pozitif bir yönde evriliyor. Ve gerçekten, Seher’in de mutabık olduğu gibi, bu dünya intihar etmeye değmeyecek bir yer. Hepimizin hayatında acı tatlı hatıralar var ve bunlarla var oluyoruz, bunlarla yaşamaya devam ediyoruz. Her şey karşıtıyla var oluyor. Ev’den, evin bir kelimeden çok, ait olunan, duygusal bağ kurulan bir yer olduğunu öğreniyoruz. Bir çatı altında sevdiğimiz, bağ kurduğumuz insanlar, eşyalar, belki bir iki iyi komşumuz olmalı. Sevdiğimiz insanlar evimize kadem basmalı. İşte bunlar olduğunda, yaşadığımızın hayat, barındığımız yerin de ev olduğunu doğruluyoruz.

Ev, daha ilk paragrafından içine çeken enfes bir roman oldu benim için. İnsanın mahzun tarafını uyaran bu kitabın, okuyacak olan herkese iyi gelmesini diliyorum. Keyifli okumalar...

Nida Karakoç
twitter.com/nida_karakoc

Gördüklerimizin öteki yüzü

Hayatta bazı manzaralar vardır. İnsanoğlunun gördüğünde, hatta göreceğini hissettiğinde beş duyu organını birden tıkadığı manzaralar. Asla sağalmayacağına inandığımız yaralar… Bir gün bir komşu kahve içmeye gelir, “Aşağı mahalledeki falan teyzenin başına şu hal gelmiş,” diye sanki kendi başına gelmesi imkansızmış gibi anlatır insanların acılarını. “Vah vah, yazık olmuş,” deriz. Oysa içeride duyumsadığımız tek cümle, “Nasıl olsa benim başıma gelmez,” ya da “İyi ki benim başıma gelmedi,” olur.

İşte Rüyalar Anlatılmaz’ı okurken, insanlar olarak o kulak tıkadığımız sesleri, çok yakından duyma fırsatı buldum. Bir tarafta kocası kaybolmuş bir kadının gelgitleri, bir tarafta kardeşini yıllardır görememiş, yalnızlığın burukluğuyla ciğer delmiş bir abla, hayatla bir türlü barışamamış, rüşdünü ne yapsa ispat edememiş ve edemeden göçmüş bir adam ve kadınca dertlerini hep içine atmış, anneliğini bile kendi iradesiyle seçememiş, kalbi ezilmiş bir kadın..

Nermin Yıldırım’la tanışma fırsatını bulduğum eser oldu Rüyalar Anlatılmaz. Kitabın her satırında hayatın bir başka acı yüzü, duru ve iz bırakan tasvirlerle anlatılmış. Roman, kahramanların duygu ve zihin dünyaları ve hedef kahraman Eyüp’ün rüyalarıyla ilerliyor. Romanda özellikle kadın karakterlerin, her yaştaki duygu dünyaları dikkat çekiyor. Bunlar, hayatlarının her döneminde mutluluğu beklemiş ama aradıklarını bulamamış gözü yaşlı kadınlar. Kitabın tamamına hâkim olan ana duygu “bekleyiş.” Bekleyişin ne denli can yaktığını şu satırlarla dile getirmiş Nermin Yıldırım:

“Birini arayıp beklemek, onun varlığından başka her şeye kapatıyordu insanı. Beklenilenin sesinden başkasına sağır, arananın suretinden ötesine kör ediyordu. Beklenen bekleyene ne denli yakın olursa olsun, zamanla üçüncü tekil şahsa, uzaklaştıkça daha beter saplanılan bir bataklığa dönüşüyordu. Derken, varsa yoksa o oluyordu. Varsa o, yoksa hiç kimse!”

Kitap, Pilar’ın bir sabah uyandığında yanında bulamadığı kocasının İstanbul’a uçtuğunu öğrenmesiyle başlıyor. Pilar, kocasının psikolog tavsiyesiyle tutmuş olduğu rüya günlüğünü de yanına alıp, ilk uçakla kocası Eyüp’ün peşinden İstanbul’a gidiyor. Ve kocasının yıllardır görüşmediği ailesinin evine misafir oluyor ve sorup soruşturarak Eyüp’ü aramaya başlıyor. Kitabın sonuna kadar nereye kaybolduğu çözülemeyen Eyüp’ün kaçışının altından büyük aile dramları çıkıyor. Kitapta okura, “aile” kelimesinin toplumsal bir kavram olmanın ötesinde, “birey”in zihin ve duygu dünyasının en derinlerini etkileyen çok önemli bir yapı olduğu mesajı veriliyor.

Pilar’ın kocasının kendisine bıraktığı küçük notu bulamayarak İstanbul’a gitmesi, kocasının en derin yaralarına dokunmasına ve ona hiç olmadığı kadar yakın olmasına vesile oluyor. Belki de o notu okuyup kocasının peşinden gitmeseydi, ya da notu okuduktan sonra İstanbul’a gitseydi, Eyüp’ün içinde boğuştuğu ailevi sıkıntıları hiçbir zaman öğrenemeyecekti. Roman, bu ve bunun gibi birbiri ardına sıralanmış sebep-sonuç zincirleriyle dolu. Günlük hayatta bir tesadüf olarak nitelendireceğimiz basit hadiselerin aslında ne büyük tevafuklar olduğunu görüyoruz Rüyalar Anlatılmaz’da. Hayattaki her şeyin ve herkesin var oluşunun bir sebebe bağlı olduğu açıkça vurgulanıyor. İnsanın zâhirde gördüklerinin, bâtını bilmesi için ne kadar yetersiz olduğunu net şekilde yansıtıyor roman. Dışarıda görünen yüzün, derinden gelen bir sebebi olduğu muhakkak. Kitaptaki eksiksiz her karakterin iç dünyasından hareketle bu kanıya varmak mümkün. Ve romandan çıkarılması gereken bir diğer önemli mesaj da, insanın kötü olanı hiçbir zaman kendine yakıştırmıyor oluşu. Oysa hayatta dışarıdan duyduğumuz acıklı masalların içinde, -tıpkı Pilar gibi- biz de olabilirdik.

Rüyalar Anlatılmaz’ı okumak benim için etkileyici bir deneyim oldu. Nermin Yıldırım’ın okurken hissettiren anlatımını her okurun çok beğeneceğini düşünüyorum. Kitabı okuyacak olan herkese iyi okumalar dilerim.

Nidâ Karakoç
twitter.com/nida_karakoc

Unutmak istiyorsan, önce hatırlayacaksın

"Heyhat, hepimiz unutmayı becerecek kadar şanslı değiliz."

- Nermin Yıldırım, Unutma Dersleri

Bak Feribe,

Er ya da geç hepimizin bir şekilde unutmak için başvuracağı yöntemleri, başaramazsak, hatırlamamaya gayret edeceği dertleri olacak. Dertleri, anıları, aklın ve aşkın işveleri, cilveleri, bereket ki arkasından gelecek hüsranları olacak. Unutmaya çabalayacağız, biliyorsun. Akıl-kalp-vicdan koalisyonuyla girişeceğimiz bu çabanın neticesinde yaşamımız türbülansa girecek, şöyle bir sarsılacağız. Yetmezse, olur da içimizin kuyruğu dik ordusu seferden mağlup dönerse -ki bu hep böyledir, yeni bir yol bizi bekliyor olacak: unutmak için hatırlamak!

Bundan dört asır önce, insanlığın onuru ve haysiyetine uygun olarak kımıldayan Shakespeare’i hatırla, Feribe. Atinalı Timon’da, ufak bir güç karşısında eğilip bükülenler adına “onurdur benim için,” demişti, “dövüşmek kötü devletlerle.” Hatırlıyorsun, değil mi? İçimizde koca bir kenti öldürecek kuraklık taşıyoruz, Feribe. Ama olsun, herkes ölür, iyiler bile. İçimiz kuraksa, farklı coğrafyalarda benzer şekilde kırılıyorsak eğer kötülerle dövüşmek onurdur bizim için de. Bu yüzden Feribe, bu yüzden, unutacağız. Herkes gibi, bütün mağluplar gibi eve döneceğiz. Aklı incitmeden, yıkım ve felaketimizi de alarak döneceğiz. Unutacağız, Feribe, önce hatırlayacak, sonra bir güzel unutacağız. Neleri unutmuyor ki insan.

İlk kez unuttuğumda on sekiz yaşımdaydım, Feribe.

Sen bu hallere düşecek adam mıydın, dediğimde tam da o hallerdeydim. Bahtıma her şeyin kırılganı düşmüştü diyordun, haklısın, kuşku çağımda ben de öyleydim. Gökten yere yağmur olarak insem havada kururdum. Güneş olsam üşür, şahken şahbaz olurdum. Diyebilirim ki Feribe, duygular benden değil, ben duygularımdan oluşuyordum. Ama ne oldu, her şey geçip gittiğinde yanımda yine kendim kaldı, Feribe. Üzerime oturan bir kıyafet gibi sarmamıştı beni hayatımdan çıkardıklarım. Unutmak zorundaydım ve unutmak ortada bir hezimeti ikiye üleşmek gerektiğinde tek başına onu üstlenmek gibiydi. On sekizimde, yirmi ikimde, yirmi beş ve yirmi sekizimde Feribe, beni de arkamdan vurdular, ama edebimle öldüm. Sen de öleceksin. Ölmeden önce bir güzel öleceksin. Kaybolan yıllarımızın hesabını yan masadan ödemiyorlar, Feribe!

Kendinden öte kaçacak bir yerin yok, Feribe.

Bir kitap okumuştum. Babaya Mektup'ta, Kafka’nın kitabı, dünya haritasının üzerine boylu boyunca uzanan bir baba vardı. Yüzleşmekten ziyade, yüzleşmek zorunda olduğunu bilmeyen bir babaydı. Mümkündür, belki de bize Oedipus kompleksini hatırlatıyordu, yine de hatırlattığı ilk şey kaçacak bir yerin olmadığıydı. Çünkü oğlu kaçmak, bir mümkünü bir başka imkânsızlıkla doldurmaya çalışmak istiyordu. Ama nereye kaçacaktı, Feribe? Haritada yer mi kalmıştı. Dahası, tut ki kendinden kaçtın, içindeki harita kadar değil misin? Belki de uzandığı hudutlar kadardır babanın da kaçışı. Ne baba kendinden ne de oğul babadan kaçabilir, Feribe. “Etkin bir unutma,” der Deleuze, “belleğin kuvvetinden daha yeğdir.” Öyledir, Feribe.

Tahammül, o intihar ve neredeyse ölecek olan duygu. Ölmesin isteriz ama, bazen de ölsün isteriz. Durmak, dayanmak, kabullenişin adı ya tahammül, bu değil söylediğim, Feribe, bu hiç değil. İnsanı alıp yalnızca dünyanın üzücü tarafına oturtan Nietzsche’yi belki de yalnızca burada tasvip etmiyorum. Kendisine yuva yapan ve oradan ayrılmayan herkesten, her şeyden uzaklaştım, Feribe. Uzak durdum. Yüklerinden kurtulamadığından, artık kendisi de koca bir yükten farksızdır oradakiler. Oysa toprağı darbeleyen, yeni yollar arayan, kazan, ilerleyen, kaçış formülasyonunu yeni başlangıçlar üzerine kuran köstebeği ben de onurlu bulurum. Ölümden kaçış yok, değil mi Feribe? Bilirim, yok, fakat ölümün hızına müdahale edebiliriz. Şekliyle oynamalar, arsızlıklar veya onurlu dokunuşlar yapabiliriz. Bu yüzden Feribe, her şey durulduğunda acısı dinmeyen o yumruk büyüklüğündekini kurtarmak, şakaklarının arasına yerleşen kıvrımlı saksıyı çalıştırmak, içine çiçekler ekmek zorundasın. Bağlanmak, toplumsal bir sıkıntıdır, Feribe!

Dinle Feribe,

Ayağa kalkacaksın. İçinden yükselen bir sesle, hem de kendinden başkasına benzemeyen bir sesle, olanı biteni itiraf edeceksin. Hatırlayacaksın, Feribe! Unutmak istiyorsan, önce hatırlayacaksın. Denedin, biliyorum fakat derslerine, unutma derslerine daha sıkı sarılacaksın. 21 Aralık yetişkinlik hayatının hissedilen en uzun gecesi diyenler halt etmiş, evet, çünkü doğru bir unutma, doğru bir hatırlamanın evladıdır Feribe. 21 Aralık değil, ayağa kalkınca, 21 Haziranı kutlayacağız, Feribe!

Hüseyin Hakan
twitter.com/huseyinhakann

Geçmişle gelecek arasında

Edebiyatın ve sinemanın en ilgi çekici mekânlarından biri akıl hastaneleri olmuştur. ‘Normal’ insanların nezdinde buralar, dışarıdan herhangi bir şekilde bilinmeyen, yüksek duvarlı, içeride hastalara ne yapıldığı sır gibi saklanan mekânlar olduğu için, bu tür yapılar hakkındaki merak duygusu hep yüksektir. Çünkü bilinmeyen, gizlenen merak edilir. Bilinmeyen, gizlenen fısıltılı konuşmalara neden olur. Efsanelere, olağanüstü ögelere gebedir bilinmeyen.

Bize, bu gizlenen duvarlar arasından sesleniyor bu kez Nermin Yıldırım. Bir akıl hastanesinden, buraya ne sebeple kapatıldığını bilmeyen bir ‘hasta’nın -Esin’in- ve bu hastalara refakat eden hemşirelerden Rikkat’in gözünden sesleniyor. Tek bir yerden değil, hem parmaklıkların içinden hem de parmaklıkların dışından bir bakış açısı getirerek okura çift yönlü bir okuma imkânı sunuyor diyebiliriz.

Rikkat ve Esin romanın iki başkahramanı. Başka karakterler de romanda etkin oluyor. Fakat; Canan, Adalı Yakup ve Rikkat’in ölmüş annesi dahi romanda hatırı sayılır yer bulsa da, Nermin Yıldırım iki karakter üzerinden ana hatlarını belirliyor romanının. Esin, henüz yirmilerinin başında, akıl hastanesine kapatılmış bir hastayken Rikkat altmışında, yalnız yaşayan, işinden başka hiçbir meşguliyeti olmayan bir hemşire olarak tasvir ediliyor kitapta. Bir ‘Abla’ olarak. Zaten hastaneye ‘Ev’, erkek çalışanlara ‘Abi’, başhekime ‘Baba’, hastalara da ‘Misafir’ olarak hitap ediliyor burada tuhaf bir şekilde. Hatta kesin emir şeklinde uygulanıyor bu durum.

‘Ev’ kısmıyla başlıyor kitap. İlk anlatım hakkını Esin’e veriyor yazar, o da yaşadığı yeri ve oradakileri hem tanımaya hem de tanıtmaya çalışıyor: Sustuğu konuştuğundan ağır tutan, konuşsa bile birbirini pek anlamayan, kendi isteği dışında bir araya gelmiş uyumsuz bir kalabalığız.

Kitap, sonuna kadar bir bölüm Esin’in bir bölüm Rikkat Hanım’ın bakış açısından ve ‘ben’ diliyle anlatılıyor. Bu ikilinin zaman zaman birbirlerinin bölümlerine ‘misafir’ olduklarını da görüyoruz. Bu misafirlikte karşısındakini etkileyen daha çok Esin oluyor. Fakat Rikkat Hanım’ın Esin’in hayatını en temel bir şekilde etkilemesi, bunu çok da bilinçli yapmaması kitabın sonuna da etki ediyor. ‘Spoiler’ vermemeye dikkat ederek söyleyecek olursak, bir bakıma hayatını kurtarıyor Esin’in ve bunu okur sonlara doğru net bir şekilde öğreniyor. Çünkü Rikkat Hanım, onu hiç doğmamış çocuğu yerine koyuyor adeta.

Hikâye, ilk kısımlarda naif bir şekilde ilerliyor. Başlarda hikâyedeki en çok merak edilen unsur Esin’in ‘Ev’e niye düştüğünü hatırlayıp hatırlayamayacağıyken, sonraları yazar birkaç dış unsurla merak duygusunu körüklemeye çalışmış. Bazı unsurlar yapay dursa da romana bir hız da katmış diyebiliriz. Çünkü başından sonuna, 329 sayfa, bir hastanın ve bir hemşirenin kendi psikolojilerini ve geçmişlerini temel alan iç konuşmalar okumak okurun sıkılmasına neden olabilirdi.

Aslında sert bir kitap Misafir. Çünkü iki başkarakterin ikisi de ‘kaybeden’ rolünde olduğu için psikolojileri de bu minvalde akıyor. Fakat Nermin Yıldırım iki karakteri de okura sevdirmek için çaba sarf etmiş. Hem Esin hem Rikkat Hanım çevremizde çok rahat görebileceğimiz tipler ve yazar da karakterleri iyi işlediği için gerçeklik sorununu aşmış. Burada soracağımız soru şu olabilir: Hastane sahnelerinin gerçekliği ne durumda? Yazar, burada biraz eksik kalmış diyebilirim. Evet, hastaneye ‘Ev’ denilmesini isteyen bir yönetim var ve bu, koşulları iyi tutmanın bir adımı olabilir ama çok yumuşak ve dolaylı bir şiddet anlatımına gitmeyi tercih etmiş yazar. Daha çok karakterlere odaklanmış diyebilirim.

Bir hesaplaşma romanı Misafir. İki karakterin de kendiyle hesaplaşması ya da savaşması. Biri –Rikkat Hanım- geçmişte kaçtığı her şeyle, öldükten sonra salonuna ‘misafir’ olan annesinin ruhu sayesinde bir hesaplaşmaya giriyor ve buradan kazanıp çıkıyor. Altmışında da olsa bırakmıyor hayatla ve geçmişle ve savaşmayı. Diğeri –Esin- belki hayatta çok şey görmese de gördüğü kısımlarla ve görmediği geleceğiyle ilgili bir savaşa giriyor. Hafızasını da alıyor karşısına. Hatırlamaya çalıştıkları da romanın ayrı bir kısmını oluşturuyor. Bu noktada ufak bir eleştiri getirmek mümkün. Esin’in annesi kim? Yani bir annesi var, Esin onu hatırlamaya çalışıyor, tıpkı hastaneye niye düştüğünü hatırlamaya çalıştığı gibi. Ama anne sadece Esin’in bölük pörçük hafızasında var. Evet, bir gizem oluşturmuş yazar bu kısımla ilgili ama en azından kitabın sonunda anne karakterine bir değinilse daha başarılı olabilirdi.

Bu tür kitaplarda, yani ikili anlatımın kullanıldığı, farklı farklı karakterlerin bakış açısından anlatılmaya çalışılan kitaplarda dikkat edilecek en önemli hususlardan biri, yazarın karakterlerin iç seslerini ve diyaloglarını o karakterin ruhuna büründürüp büründüremediğidir. Yani, yirmi yaşında ve hastanede hasta olarak bulunan bir genç kızla altmış yaşında ve hastanede hemşire olarak çalışan bir kadının ayrımını okur hissetmiyorsa, bu başarısız bir denemedir. Örneğin Orhan Pamuk da bu sebeple eleştirilir. Sanki hep aynı karakteri konuşturuyormuş gibi yazdığı düşünüldüğü için. (Katılmıyorum, o ayrı) Bu kitap için bir yerde de bu noktayla ilgili eleştiri okumuştum, bu ayrımın yapılamadığına dair. Fakat bu duruma katılmadığımı söylemek isterim. Ben okurken Esin ve Rikkat Hanım arasındaki farkı çok net hissettim. Bunu sadece kullanılan kelimelerden değil, o bölümün havasından da anlamak mümkün. Evet, yazar bazı oyunlar oynamış bu farkı gösterebilmek için. Örneğin Esin’in bölümlerinde daha günümüze yakın kelimeler, ifadeler kullanırken Rikkat Hanım’ın bölümlerinde daha eski diyebileceğimiz (handiyse, nadan vb.) kelimeler kullanmış fakat bunlara da gerek yoktu bence. Çünkü anlatım bu farkı gayet hissettiriyor.

Politik bir duruşu var yazarın. Bunu, okuru rahatsız etmeyecek şekilde güncel siyasi olaylara dokunarak belli ediyor. Fakat Esin’le ilgili, kitabın sonunu da etkileyen durum, güncel politikadan ziyade bence bir totaliter ve acımasız devlet anlayışı eleştirisi. Anlattığı gerçek olabilir mi? Elbette. Paranoya olabilir mi? Elbette. İnanıp inanmamak okura kalmış.

Misafir, Nermin Yıldırım’ın son kitabı. Hep Kitap etiketiyle yayımlandı. Hep Kitap iyi eserler neşrediyor. Özellikle Nermin Yıldırım’ı zamanında Doğan Kitap’tan transfer etmesiyle kalitesini daha da artırdı. Takip edilmeye değer bir yayınevi olduğunu düşünüyorum.

Mehmet Akif Öztürk
twitter.com/OzturkMakif10