Aradığımızı zannederiz oysa çağrılanız

Bilim, din ve felsefe tarihinin köklerine doğru gidildiğinde, pek çok kültür tarafından benimsenmiş bir isimle karşılaşıyoruz: Hermes Trismegistus. İşin içine edebiyat girince Hermes’in bazen mitolojik, bazen de yarı mitolojik özellikler taşıdığı da görülebiliyor. Özellikle dinler tarihinde müellifler tarafından Hermes mutlaka bir peygamberle özleştiriliyor.

Mûsevîlik’te Uhnuh, Budizm’de Buda, Zerdüştîlik’te Hôşeng, Eski Mısır dininde Thoth, İslâm’da İdrîs, Hermes’le bir olarak düşünülüyor. Uhnuh ile İdrîs’in aynı şahıs olduğunu söyleyenler arasında Taberî ve Fahreddin Râzî isimleri var.

El-Âsârü'l-Bâkıye’de Bîrûnî, İdris’in Buda olabileceğini dile getirmiş. Mahmud Erol Kılıç, vaktiyle yüksek lisans tezi olarak çalıştığı Hermes motifine dair bütün kültürlerin ve medeniyetlerin asgarî şu üç ortak özellikte birleştiğini ifade ediyor: Hermes tufanla beraber anılıyor; seçkin, bilge, nebî veya velî olarak gösteriliyor; yüce bir makama çıktığı düşünülüyor.

Hermes’in kim olduğuna dair düşünceler ve tartışmalar elbette devam edecektir, zenginleşecektir. Ehli elbette konuyla ilgileniyor ancak kitaplara meraklı bir okurun kafasını kurcalayan Hermes’e dair ne okunması gerektiğine dair, elimizde ışıl ışıl parıldayan bir kitap var. Hermes’e nispet edilen Zümrüt Tabletler’in ya da Zümrüt Levha’nın izinden giden bu kitabı kaleme alan isim, son derece velut bir yazar olan M. Hakan Alşan. H Yayınları tarafından neşredilen çalışmanın adı ise Hermes Trismegistus’un Tasavvuf Risalesi ve Şerhi. Kitabın adından da anlaşılacağı üzere, çalışmanın merkezinde Hermetik gelenekle tasavvuf bir arada bulunuyor. Şunu hemen ifade etmek isterim ki sadece kitabın önsözü, sıradan bir okuru birkaç yıl boyunca meşgul ve dolayısıyla bahtiyar edecek bir okuma-araştırma listesini ihtiva ediyor. Bu önsöz, bir yolcu için oldukça güvenli ve lezzetli güzergahlar sunarken aynı zamanda hem batıdan hem de doğudan bazı ‘öncü kuvvetler’i hatırla(t)mış oluyor.

Hermes Trismegistus’un Tasavvuf Risalesi ve Şerhi, daha önceleri tasavvufi okumalar yapmış bir okur için olduğu kadar halihazırda seyr u süluk gören talebelerin de bilhassa nefs ve tevhid meselelerine bakışını zenginleştirecek bir çalışma. Hakan Alşan’ın oldukça akıcı olan diliyle irfani dallar arasında gezinen zihni felsefe ile tasavvuf arasında mekik dokurken bize edebiyatın ve psikolojinin zenginliklerini de açıyor. Okur bir taraftan ehl-i irfanın şiirlerinden istifade ederken diğer taraftan Jung’un arketip, ego, gölge kavramları arasından sıyrılıp nefsini tanımaya gidecek yolda pek çok imkân bulabiliyor. Bu tip kitaplar şüphe yok ki yüksek bir gayretin ve merakın neticesi olarak ortaya çıkıyor. İnsan güzellerimizden Necmettin Şahinler’in Gece Yürüyüşü isimli bir kitabı vardır. Gece yürüyüşlerine aşkla ve muhabbetle inananlar o yürüyüşleri mutlaka bereketli kılarlar. Böylece hem kendilerini bereketlenirler hem de çevrelerini bereketlendirirler. Kitaplar da bu bereketlenme meselesinde en önemli vesilelerdendir. Özellikle pandemiyle birlikte başlayan “eve dönüş harekâtı” umulur ki nefse biliş anlamında da bizlere bir derinlik kazandırsın. Sabah işe gidip akşam eve dönenlerin de hayatında değişiklikler olduğu ortada. Artık “evden çalışma” düzeni giderek yerleşiyor. Elbette bunun olumlu yanları var, olumsuz yanları da var. Her şeyi bir yana koyarsak, kişi eğer İbn Arabî’nin işaret ettiği gibi “kendinden kendine” bir seyir tutturabilirse bundan çok kazançlı çıkacaktır, burası kesin. Pek çok gönül insanı, dünya hayatlarının sonlarına doğru yazdığı hatıralarında ya da sohbetlerinde şuna işaret etmişlerdir: İnsan için en zor mesele, kendini bilme, kendini tanıma meselesidir. Burada kendimizden maksat, nefsimizin oyunlarını çözmektir. O oyunları çözmeden hayatın düğümlerini açabilmek de pek mümkün değil. Bazen açtığımızı zannederiz ama yeterince tanımadığımız nefsimiz mutlaka bir oyun daha oynayıp bizi hayat karşısında yenik, güçsüz, mahzun bir şekilde bırakabilir. Yapmamız gereken şey emre uymaktır, mahzun olmamaktır. Hakan Alşan’ın Hermes ve Zümrüt Tabletler üzerinden inşa ettiği bu çalışmasının en can alıcı yeri de işte burasıdır: nefsi çözmeye çalış, daima çalış, yılmadan çalış ve “İnsana çalışmasından başka bir şey yoktur.” (Necm, 39) buyruğunu asla unutma. Yeri gelmişken kitaptan bir paragrafı da hemen buraya alıp birlikte okuyalım:

“Ego, bize bir şekil ve sahte bir kimlik verir. Kendini tanıma yolundaki insan kalbinin sesine kulak vermedikçe, onu ön yargılardan oluşmuş kir ve pastan temizlemedikçe, içindeki Allah bilgisine ulaşamaz. Bunu sağlamak için nefsini arındırma çalışması içindeki arayıcı, zihnini ölü mevcudiyetinden yani birbiri üstüne yığılmış duygu ve düşünce katmanlarından kurtarmaya çalıştıkça, derinlerde hapsolup kalmış kızgınlık ve acıları gün yüzüne çıkmaya başlar. Aslında ortaya çıkan tetikte bekleyen gölgelerimizdir ve gölgelerimiz (evham ve vehimlerimiz) tıpkı ateş gibidir. Bir yerde söner gibi olurken başka bir yerde yeniden alevlenir.”

Edebiyattan psikolojiye, felsefeden tasavvufa şöyle geçmişte bir yolculuğa çıktığımızda karşılaştığımız en hususi nokta şudur: insan daima özgür olmak ister ve insan daima özgün olmak ister. Bu özgürlük ve özgünlük için çoğu zaman zikzaklar çizilir, düşülür, kalkılır. Bunlar olacaktır ve hatta olmalıdır da. Ekmek Teknesi dizisindeki o sahneyi hatırlayalım hemen. Gamsız Celal, hem zahirde hem batında bataklığa düşmüştür. Sıkıntılar içindedir ve mecali kalmamıştır. Büyük utanç duymakta, kimseyi görmek istememektedir. Nusret Baba hadiseyi yüreğinde hissettiğinden çıkagelir. Gamsız Celal’i çamura batmış vaziyette bulur. Hemen yaklaşır ve tutar kolundan, “Kalk evladım!” der, ayağa kaldırmaya çalışır. Celal onu görür ve daha da fena olur. “Baba, köpeğinim! Çamura düştük, kirlendik baba!” diye feryâd eder. Nusret Baba’nın cevabı, ehl-i kalbin vazifesini de bizlere en can yakıcı şekilde hatırlatır: “Kalk evladım, kalk. Siz kirleneceksiniz, biz temizleyeceğiz. İşimiz ne? Yeter ki irtibatı koparmayalım.”

İnsan, “olma” yolculuğu boyunca düşecektir. “Oldum” diyen insan, henüz yola bile çıkmamıştır. Zira insanı olduran, öldürendir. Yani ikinci doğumunu gerçekleştiren, “kendine bak” diyen, seven, merhamet eden, bazen kızan, sınavlara tabi tutan ve dolayısıyla geliştiren, daima geliştiren... Olduran, öldürmekle oldurur. Kişinin yaşarken ölmesi, nefsinin dizginlerini eline almasıdır. Sözü burada Halvetiyye tarikatının Şemsiyye kolunun kurucusu Şemseddin Sivâsî’ye bırakmalı: "Mûtû kable en temûtu sırrını fehm eyleyen / Haşr u neşri gördü bunda nefha-i sûr olmadan.”

Hayatımız boyunca ruhumuzu, nefsimizi, kendimizi bilmek için ciddi bir arkeoloji çalışmasını disiplin hâline getirmemiz, tabiri caizse kendi arkeoloğumuz olmamız elzem. Bunu yaparken çok şey hissedeceğiz. Hakan Alşan, hissedilecekler içinde en çarpıcı olanı şu harikulade tespitle dile getiriyor, onunla bitirmek isterim: “Bizi arayan, bizi çağıran ve bizi isteyen O'dur. Her zaman arayanın biz olduğumuzu düşünürüz ama daha derinlerde gizem şudur ki: Biz çağrılmaktayız. Hakk'tan gelen inilti ya da yüreğimize konan O'ndan ayrılık acısı, kişisel uzamımızdan menzil(in)e giden en kestirme yoldur. Yani aşktır asıl olan. Bütün arayışlar aşka râcidir ve aşktan nâşidir. Başka deyişle, sûfilerin yoludur aşk...”

Yağız Gönüler
twitter.com/ekmekvemushaf