Kafka’nın Dava’sını anımsatan ustalıklı dil

"Ey, dinle, hayatın son sözü şudur ki sana
- Her mecnun yine de bir çöl bulur kendine."
- Ahmet Telli

Tayfun Pirselimoğlu, insanların gözünde daha çok sinemacı kimliğiyle öne çıkıyor. Hem senaristlik hem de yönetmenlik işini yürüttüğü bu alanda çalışmalarını devam ettirirken bir taraftan da kitaplar yazmaya devam ediyor. 1996 yılında yayımlanan ilk romanı Çöl Masalları’nın ve farklı türlerde kaleme aldığı dokuz kitaptan sonra, son kitabı -öykü- Çölün Öbür Tarafı, İletişim Yayınları’ndan Kasım 2018'de neşredildi. 163 sayfadan ve 17 öyküden oluşan bu kitap, takip edebildiğim kadarıyla, yazarın Tuhaf Dergisi’ndeki öykülerinden oluşuyor. Hepsi olmasa bile, dergide okuduğum bazı öykülerine kitapta da rast geldim. Fakat Tuhaf Dergisi’nin düzenli takipçisi olmadığım için kitaptaki her öykünün dergide yayımlanıp yayımlanmadığını bilmiyorum.

Kitaptaki 17 öykü de birbirinden bağımsız konulardan oluşuyor. Fakat sık sık, ortak özellikleri olan karakterler kullanmış yazar. Birçok karakterin birçok özelliği birbirine benziyor. Genelde silik, etkisiz, hayatın içinde eriyen kişiler olarak öyküye başlayan karakterler, öykü sonuna doğru bir değişime uğrayabiliyor. Aynı zamanda bütün yer ve kişi isimleri harflerden oluşuyor. C. K. T. B. gibi sadece baş harflerden oluşan bir kişi kadrosu görüyoruz. Yer isimleri ise T. kasabası gibi belirtiliyor.

Öykülerin geneline, hatta hepsine bir belirsizlik, endişe, iç sıkıntısı gibi unsurlar hâkim. Ayrıca birçok karakterin mesleği devlet memurluğu (bazen polis), avukat, hâkim, savcı, başkan gibi mesleklere sahip karakterler de karşımıza bolca çıkıyor. Okurken fark edilecektir, sık sık, bir Rus öyküsü okuyor hissine kapılıyoruz. Hatta yazar “7. dereceden memur Aleksiy Grigorov o sabah dairesindeki masasına oturduğunda…” şeklinde cümleye başlasa birçok kişinin şaşırmayacağına eminim.

Bu tür kitaplarda ilk öyküye normalden fazla dikkat ederim. Bence ilk öykü, okuru kitaba bağlaması için vurucu, dikkat çekici ve sürükleyici bir öykü olmalı ki bu kitapta da bunu yapmış yazar. “Bıçak Atmada Üstüme Yoktur Ya Da Tuhaf Bir Aşk ve Ölüm Vakası” adlı öyküde bir devlet memurunun görevdeyken öldürülüşünü konu ediyor Pirselimoğlu. Hayal ile gerçeğin öyküde aynı anda yer alıyor olması, aslında postmodern öyküye çevirmiyor bu öyküyü. Hatta son derece realist bir öykü diyebiliriz. Bilinçdışı işlevin baskın olduğu, yer yer bürokrasinin soğuk ve ikiyüzlü tarafının gösterildiği, mizah unsurunun yüksek dozda kullanıldığı ilk öyküde Pirselimoğlu C.K. isimli karakteriyle kitaba sağlam bir giriş yapmış. Bu öykü özelinde söyleyecek olursak, C.K.’dan iyi bir roman karakteri olabilirmiş.

Öykülerde zaman ve mekân mefhumu bulunmuyor. Bilinmeyen bir zamanda bilinmeyen bir kasabada geçen öykülerde Tayfun Pirselimoğlu’nun en iyi yaptığı şey mizahi yönünü öykülere yansıtabilmesi. Bazen birbirinden absürt olayların ardı ardına sıralanması aslında okurun sıkılmasına neden olabilir ama bu kitapta bunu yaşamıyoruz; çünkü bu absürtlüklerden sonra öyküye bir cümleyle gizem katabiliyor yazar. Hatta bunu yazarın Kafkavari öykülerinde de net şekilde görebiliyoruz.

Politik eleştirilerin bulunduğu öyküler de yer alıyor kitapta. Örneğin ‘Çukurun, Başkan’ın ve Heykelin Hikâyesi’ böyle bir öykü. Şehirde bir anda ortaya çıkan ve bazen yavaş bazen hızlı bir şekilde büyüyen çukur üzerinden kurduğu öyküde, politik mizahın ve eleştirinin dozunu yüksek tutmuş Pirselimoğlu. İmgesel bir anlatımın ve göndermelerin bol kullanıldığı ve Başkan karakteri üzerinden ilerleyen öykü aynı zamanda kitabın en uzun iki öyküsünden biri. Genel politik durumlarla beraber öyküde kullanılan olağanüstü olay ve ögeler politik eleştirinin türünü belirlemiş:

“…Öyle ya da böyle, bu alarm hali menziline ulaştı; gerekli organlar teyakkuza geçti. Bakanın ön ayak olmasıyla hükümet derhal olayla ilgili yayın yasağı koyduğundan olan bitenden –en azından başlangıçta- pek az kişinin haberi olabildi. (Hiç kuşku yok, yayın yasağı hükümetin en başarılı olduğu icraatların başında geliyordu; bu yüzden uygulama da süratle gerçekleşti.)”

“…Duvar konusunda gözle görülür bir başarı kazanılmış olmasına karşılık, onca toprağın nereye gittiği belli değildi. Çukurun dolduğuna dair en ufak belirti görülememişti. Yapılanın bir işe yaramadığı aşikârdı; buna da en çok çukurun kutsiyetine halel gelmeyecek olduğuna artık iyice kanaat getiren Başkan ile sonu gelmeyen ve gelmeyecek gibi de görünen hafriyat dökme ihalesini almış bir bakan yeğeni sevindi.”

Bu öyküde, aynı zamanda kitle psikolojisinin de ne durumlara varabileceğini başarılı bir şekilde gözlemleyip öykünün içinde eritmiş Pirselimoğlu. Fakat bu öyküyle ilgili eleştirim şu: Bazı tespitler -ya da eleştiriler- çok kör göze parmak olmuş. Yazarın ‘Başkan’ karakteriyle kimi veya kimleri kastettiği malum. Öykü başlarda daha alttan bir anlatımla mizahi yönden başarılı gidiyordu ancak yazarın açık eleştirileri öyküyü çok iyi klasmanından iyi klasmanına düşürmüş kanaatimce:

“…Vatandaşları biraz olsun sakinleştirmek gerekiyordu; bunu da en iyi Başkan’ın bizzat kendisi yapabilirdi. (Başkan’ın gerçekten yüksek belagat gücü vardı; ta çocukluktan gelen bu yeteneği ile onunla tartışan kişi en saçma sapan konuda bile bir süre sonra onun tarafını tutmaya başladığını dehşet içinde fark ediyordu.) … danışmanlarından güzel bir metin hazırlamalarını istedi. Onlar da her zamanki gibi neyi niçin söylediği anlaşılmayan, hatta başında söylediğine sonunda karşı çıkan uzun ve etkili bir konuşma yazdılar. … Yazıdan anlaşılan şuydu ki; evet, memlekette tuhaf şeyler oluyordu ama hükümet ve Başkan duruma hâkimdi, milletin huzurunu bozmaya hiç kimsenin gücü yetmeyecekti.”

Son birkaç şey daha söyleyip yazıyı bitirelim. Kitabın -bence- en zayıf öyküsü ‘Kara Uykular Krallığı’, en nüktedan, mizahi öyküsü ise ‘Sayın Editöre Mektup’ olmuş. Bu öykü aynı zamanda günümüz edebiyat çevrelerine de bir ayna tutması açısından değerli.

Bir öyküsünde “O lombozun ardından akıp giden denizi izlerken bütün bu açıklanamaz acayipliğin ancak bir rüyada gerçekleşebileceği avuntusuna sarılmaktan da vazgeçmiştim. (Her seferinde çaresizce sığındığım bu naif düşünce beni hep hüsrana uğratmıştı zaten” diyen yazar için bu tespit aslında her öyküsü için geçerli. Mübalağa sanatının cömertçe kullanıldığı, postmodern ve şiirsel şekilde yazılmış öykülerin yer aldığı kitapta ‘çöl’ kavramı da sık sık kendini gösteriyor. Bu şekilde bir anlatım kurup kendini bu kadar rahat okutan çok kitap yoktur.

Ustaca kullanılmış bir dille, sade bir üslûpla oluşturulan kitapta bazı öyküleri okura bırakmış yazar, tamamlaması için. Suçsuz yere mahkûm olan birçok karakteri ve mahkeme sahneleriyle sık sık Kafka’nın Dava’sını anımsatan Çölün Öbür Tarafı, geçtiğimiz yılın iyi öykü kitaplarından olmuştu.

Mehmet Akif Öztürk
twitter.com/OzturkMakif10

Saç mı kesmeli, adam mı vurmalı?

Tayfun Pirselimoğlu ismine sinema alanından aşina olduktan sonra fark ettiğim “Berber” romanı, yazarın biyografisine de bakmamı gerektirdi. Senarist olarak tanıdığım Pirselimoğlu’nun yazarlık açısından da hayli verimli olduğunu gördükten sonra (beş roman, iki hikâye, bir anı) böyle bir yazarı nasıl ıskaladığım konusunda kendi kendime söylendiğimi hatırlıyorum.

“Berber” yazarın son romanı. İletişim Yayınları’ndan neşredilen ve 252 sayfadan oluşan kitap, 2016 yılında ilk baskısını yaptı. Başkarakteri bir berber, aynı zamanda da birçok kişiyi gözünü kırpmadan vuran bir katil olan “Berber”in başından geçen bir dönemi kronolojik olarak kitapta bulabiliyoruz.

Önce hukuk fakültesinde bir yıl, ardından veterinerlikte bir sömestir, ilaveten edebiyat fakültesinde iki yıl okuyup sonunda hiçbirini beceremeyip baba mesleği berberliğe dönen biri olarak tanımlıyor yazar bize “Berber”i. Hayatını baba mesleğinden ziyade katillikten kazanan kahramanımız, M’den aldığı cinayet siparişlerini sorgulamadan, iyi bir para karşılığı gerçekleştiriyor. Hayatı bu rutinde akarken gelişen olaylar neticesinde kendini, başlarda çok sorgulamadığı, fakat sonrasında hiç hoşlanmadığı bir şekilde N’nin verdiği görevleri yerine getirirken buluyor ve istemediği olaylar neticesinde kendi kıyametini hazırlıyor:

“Çaresiz bir halde tam bilemediğim bir menzile doğru gittiğim aşikârdı ve önünde sonunda, soruların huzursuzluğu gelip yakama yapışıyordu. Olanı biteni ayrıntısıyla düşünüp tartma konusunda her gönülsüz girişimim o karanlık odadaki zavallılığımı aklıma getirdiğinden yerini hemen derin bir yeise ve yenilmişlik duygusuna bırakıyordu. Bunlardan sıyrılmam hiç kolay değildi."

Yazar, kitabın “Berber”den sonraki en önemli karakteri olan N’nin normal bir vatandaşken nasıl siyasetin en tepelerine çıktığını, kendi görüşleri çerçevesinde “Berber”in bakış açısıyla açık şekilde anlatır. Hayatın her alanında yer alan liyakatsizliğe, adam kayırmacılığa, sorgusuz itaate değinen Pirselimoğlu, bunları roman içinde eriterek genelde sırıtmayacak bir şekilde okura aktarır. Kitabın belli bir kısmında politik dokundurmaların dozunu artıran yazar, roman havasından çıkmadan ve merak unsurunu kitabın her bölümünde hissettirecek şekilde bunu sağlamıştır:

“-Seni MKY’ye koyacağım, dedi.
-Anlamadım?
Gerçekten hiçbir şey anlamamıştım. Sigarasından derin bir nefes daha aldı, sonra ağzından dumanlar salarak,
-Anlamadığını biliyorum, dedi. Önemli değil, hiç önemli değil.
-Nasıl değil?
İfademden bir mana çıkartmaya çalışır gibi beni süzmekteydi. Gözlerimi kaçırdım.
-Siyaset hem zor, hem de kolaydır, dedi.
Ancak o zaman sözünü ettiğinin partiyle, bu kongre hikâyesiyle ilgili olduğunu kavradım.
-Ben gerçekten bu parti şeylerinden… anlamıyorum, diye tekrarladım.
Bu tavrımdan sıkılmış gibi suratını ekşitti.
-Dedim ya önemli değil. Her şey ayarlandı zaten. Senin bir şey yapman gerekmiyor. Sadece yüzüğünü takmayı ihmal etme. Bu kadar. Anladın mı? Bu kadar…”

Kitap iki ana olay üzerinden akıyor diyebiliriz. İlki “Berber”in kendi cinayet ve günlük hayatı, diğeri ise Meryem’le olan aşk hayatı. Meryem’le olan hayata daha az ağırlık veren yazar, diğer kısmı oldukça detaylı işlemeyi başarmış. Zaten kitabın sonunda bu iki olay birbiriyle çarpıcı bir şekilde olmasa da birleşiyor diyebiliriz.

Abartılı bir tespit olacak olsa da, distopik özellikler gösteren bir roman diyebiliriz “Berber”e. Yazar, kitapta sürekli olan kasvet halini bir de kar ve kış metaforlarıyla destekleyince zaten anlatılan atmosferi şen şakrak karşılayamıyor okur. Kafkaesk bir tarz var diyebiliriz roman için. Buna bir de karakterlerin birçoğunda olan ‘gizemli hâl’ eklenince, okur kendini sonunun nereye varacağı bilinmeyen bir macerayı takip ederken buluyor. Kitabın ilk başları daha durağanken 69. sayfadan itibaren (gerçekleşen bir olayla) merak düzeyi ve tempo, kitabın sonuna kadar sürüyor.

Roman, merkeze “Berber”i alsa da, çevresindeki birçok kişiyi de detaylı fakat gizemini kaybetmeyecek bir şekilde inceliyor. Baştan sonra kadar “Berber”in bakış açısından anlatılan romanda bazen gereksiz gizem oluşturacak ögelere de yer verilmiş (kast ajansında Meryem’in fotoğrafını görmesi gibi). Fakat bu ve bunun gibi ufak tefek olumsuzluklara rağmen (bazen uzun betimlemeler) rahat bir okuma imkânı sağlıyor yazarın üslûbu bize. Hatta bir oturuşta bitirebileceğimiz bir roman desem abartmış olmam (dili ve merak ettiriciliği sayesinde)

Polisiyeyi, siyaseti, nadiren de olsa gerçekleşen doğaüstü olayları, rüyaları, umursamazca başlayıp bir tutkuya dönüşen aşkı, insan psikolojisini ve birçok unsuru içinde barındıran kitap, olağandan kopmadan birçok şeyin göründüğü gibi olmayabileceğini de gösteriyor bize. Yazar olmakla senarist olmanın çok farklı şeyler olduğunu düşünüyorum. Pirselimoğlu’nun yazarlığın da hakkını verdiği kanaatindeyim.

Mehmet Âkif Öztürk
twitter.com/OzturkMakif10

İçindeki merak duygusunun peşi sıra sürüklenenlere

Hikâyeleri içinde saklayamayan karakterler, bu hikâyelerin kahramanı olan kayıp şahıslar ve kalbini saran merak hissiyle o kayıp şahısların ardından giden bir garip adam. Matbaa işçisi Cezmi Kara, sessiz sedasız, kendi halinde çalışan ve yaşayan bir adamken çalıştığı yerin bir kuytu köşesinde bulduğu Kayıp Şahıslar Albümü'ndeki yüzlerin peşinde düşünce, bu yüzlere ait birbirinden tuhaf hikâyelerin de girdabına kapılır. Kendisini hakimiyeti altına alan merak canavarının nasıl tehlikeli olduğunun farkına varmaksızın sıradan hayatından sıyrılarak bu hikâyelere ortak olur.

"Yeryüzünde yalnız kalmış ölümlüler arasında şifası olmayan yegâne hastalık, hikâyeleri içinde saklayamamaktır."

Sinemacı ve ressam kimliğini, metinlerine de yansıtan Tayfun Pirselimoğlu, "Kayıp Şahıslar Albümü" isimli romanında içiçe geçmiş hikâyeler, birbirine teğet geçen hayatlar ve kaderleri birbirine bağlı ama bundan haberi olmayan insanları anlatıyor. Kitap ara öykülerle ilerlerken ana öykü de ayrıntılı ve ağır anlatımıyla ön plana çıkıyor. Bu arada sayfalar ilerledikçe ara öykülerin birbirleriyle zincirleme bir şekilde bağlantılı olduğu fark ediliyor. İsimler, şahıslar, olaylar arasındaki kesişmeler okuyucuyu "acaba kaçırdığım bir detay var mı?" hissiyatıyla ara ara önceki sayfalara geri dönmeye zorluyor.

"Meryem" adında bir kadına duyulan akıl ve mantıkla açıklanamayacak tutkulu bir aşk ve u aşkın peşinde kendini kaybeden şahıslar var her öyküde. O yüzden her öykü "Meryem"de birleşirken, ona aşık karakterler de öyküler arasında geçiş yapıyorlar. Bol ara cümleli, bol tesadüflü ve isimli bu öykülerde detaylar zaman zaman yorucu olabiliyor. Bazen kurgunun zorlamaya kaçtığını da düşündürebiliyor. Özellikle kitabın sonuna kadar merak duygusunu dalga dalga artırırken finalde beklenen patlamayı yapamıyor. Ama yine de bir sürü tesadüfi olayı en ince ayrıntısıyla kurguya adapte etmeyi başarmış Pirselimoğlu.

"Sonuçta hayat gereksiz gibi görünen ayrıntıların toplamından başka bir şey değil midir zaten?.."

Ahu Akkaya
twitter.com/diviniacomedia