- MFÖ, Ele Güne Karşı Yapayalnız (1984)
Kimileri için bir yazarı yakından tanıma çabası, kimileri için bir yazarın oldukça çileli bir yazma serüveni, kimileri için bir yazarın edebiyatla varoluşuna kattığı anlamı okuma eylemi, kimileri içinse belki de bir roman yahut öyküler toplamı. Çünkü o yazar Hasan Ali Toptaş. Türkçenin güzide yazarlarından Toptaş'ın söyleşiler kitabı olan "Başlarken Yalnızsın Bitirdiğinde Daha da Yalnız", 2014 yılında İletişim Yayınları'ndan çıkmıştı. Belirli bir kronoloji güdülmeden; tamamen Hasan Ali Toptaş'ın seçkisine göre oluşturulan bu kitapta Şükrü Erbaş, Emrah Serbes, Latife Tekin, Gülay Talaslı, Semih Gümüş, Filiz Akgündüz, Gürsel Korat, Mehmet Öztunç, Ethem Baran, Can Bahadır Yüce, Yıldız Ecevit ve daha birçok isimle, dergiyle yaptığı söyleşiler bir arada bulunuyor.
Yazar, hep üzerinde durduğu gibi çok konuşmayı sevmemiş söyleşilerinde. Öyle ki bazen sorular cevaplardan daha uzun olmuş. Kitabın önsözünde de
"Ben haddinden fazla konuşmuşum. Yeryüzüne susmaya gelenler sınıfdanım diyen bir insanın, hakikaten, bu kadar konuşmaması gerekirdi" diyor. Fakat biz okuyucular bundan mutluyuz. Çünkü hız ve haz bağıran bu modern dünyada karşımızdaki insanın yüzüne bakmadan konuşmaya alışmış bireyler olarak, en azından kağıda bakıp da tanımak, tanışmak, tanışıklık inşa etmek belki güzel çünkü, çok güzel.
Kitaba ismini veren cümle, yazarın Şükrü Erbaş'la Adam Öykü dergisi için 2001 yılında yaptığı bir söyleşiden... Şair "Kalabalıkla yazmanın ve yalnızlıkla yazmanın ilişkisi" üzerine soruyor, yazar ise şöyle cevaplıyor: "Yazmak bence bir yalnızlıktan bir yalnızlığa yolculuk. Okuru hesaba katsan da böyle bu, katmasan da. Başka bir deyişle, bir öyküye, bir şiire, bir romana başlarken yalnızsın; bitirdiğinde daha da yalnız. Metinlerimdeki mahşeri kalabalıkları da ben yalnızlığın başka bir biçimi olarak görüyorum. İçinde bulundukları metnin vazgeçilmez bir malzemesi ya da kurgunun temel bir parçası gibi gözükseler de (ki öyledirler, öyle kılınmışlardır), bu mahşeri kalabalıkların, ruh yapımdan kaynaklanan, benim bile farkında varmadığım çok daha başka nedenleri de olabilir tabii. Çocukluğumdan, bu yana, bir türlü yenemediğim kabalık fobim olabilir sözgelimi... Kalabalıkla yazmanın ilişkisi bana pek açıklanabilir gibi görünmüyor. Yazmak, belki de kalabalık bir tenhalık hâli."
Emrah Serbes birkaç kelimeyi özetlemesini istiyor Topbaş'tan. Mesela "Zaman" kelimesi için "Zamanla anlaşılan bir kelime. Zamanla acıya dönüşen, şakacı, geniş ve genişliği kadar da dar olan bir şey." diyor yazar.. "Çıkmaz" kelimesi için "insanın ta kendisi" yorumu yaparken, son kelime olan "Huzur" için "O da ne?" diye cevap veriyor.
Latife Tekin söyleşisi, kitabın en uzun ve bana göre en güzel söyleşisi. Harflerin birer nota görevi üstlendiğini, romanın ille de kurguya muhtaç olmadığını, metinlerin de bir kokusunun bulunduğunu hiç değilse düşleyebilir okuyucu. Çünkü Hasan Ali Topbaş konuşurken karşısındakini ikna etmek derdine düşmüyor, bir şey teklif ettiği de yok. Kendince yorumlar yapıyor. Sanki yakından dinlendiğinde doğaçlama bir klarnet taksimi gibi. Ama uzakta bir iskemlede oturup dinlenildiğinde belki bir peşrev. Muhakkak bir anlamı var. Yapmış olmak için yapmak değil, söylemiş olmak için söylemek hiç değil.
Hasan Ali Toptaş her ne kadar sakin, sessiz -'roman konuşmaya başladığında yazar susmalıdır' der-, kendi hâlinde biriymiş gibi görünse de hayatın kabul edilemez taraflarını dert edinmiş bir yazar. Zaten sanatının temelinde, hatta tüm sanatların özünde bunun yatması gerektiğini de şöyle vurguluyor: "Sanat, makul insanların işi değildir bana göre. Makul insan, olsa olsa, hayatın kendini tekrar edip durmasına yarar. Makul insandan çok iyi memur olur, çok iyi bakkal olur, ne bileyim çok iyi berber, terzi, kuyumcu ya da ayakkabıcı olur. Canlı olmanın aczi içimin duvarlarına bir büyüklük olarak yansıyor evet ve ben onun gölgesinde yazıyorum. Borges'in dediği gibi, her şey acıdan doğuyor. Ama, ısmarlanmış, ya da yahu arkadaşlar bu günlerde hangi tür acılar revaçtadır kaygısıyla laboratuvarlarda üretilerek her yanı allanıp pullanmış olan acıdan değil, gerçekten yaşanan ve gövdenin her hücresini cehennem gibi şiddetle yakıp kavuran acıdan."
Her yazar gibi aile bağları bazen yazmaktan, bazen okumaktan, bazen de kişisel tercihlerden -İlber Ortaylı bunu evliliklerdeki 'private' mevzusu olarak değerlendiriyor- dolayı çok sıkı değil. Kendini iyi bir baba olarak görmese de baba olmayı en güzel tanımlayan cümlelerden birini kuruyor: "Baba iktidardır her şeyden önce. Aynı zamanda geçmişin yükünü getirip omuzlarımıza yığan yok edilemez bir köprüdür. Anlamsal ağırlığıyla belimizi büken devasa bir ilmektir."
Günümüz insanın boşverdiği tüm sessizlikler, tüm boşluklar, tüm yılgınlıklar Toptaş'ta kendine muhakkak bir yer bulabiliyor. Dilde de öyle. "İki kelime arasındaki boşluk bile dile dâhildir" diyor mesela. "Çünkü o boşluk, o iki kelimenin zihnimizde uyandırdığı öteki kelimelerden oluşur" diye de ekliyor. Gerçekten öyle değil mi? Fakir de bu hareketle -belki de hareketsizlikle- "Öfkeli bir sesleniştir aslında susmak" demişti bir şiirinde.
Bir söyleşi kitabına dair daha fazla konuşmanın yersiz kaçacağını düşünüyorum. Karşımızda konuşmayı, görünmeyi, fotoğraf vermeyi, sesini yükseltmeyi sevmeyen bir yazar var. Gittiği yerde kendinden birilerini bulmanın derdinde yalnızca. O yüzden çocuk ruhluluğa, çocuk kalabilmeye ve çocukluğuna sahip çıkmaya kıymet veriyor, "Çocukluğunun elinden tutmayan kişi hiçbir yere gidemez" diyor.
En güzeli de bir 'konuşma' kitabında dahi temiz Türkçenin lezzetini tadabilmek...
Yağız Gönüler
twitter.com/ekmekvemushaf