Yeryüzüne Övgü’ye kadar; en azından dilimize kazandırılmış tüm kitaplarında bu çağın dinamiklerini teferruatıyla izah ve hatta tersyüz etmeye çalışan bir zihne sahip olduğunu görmüştük Byung-Chul Han’ın. İlgilendiği ve üzerine düşündüğü konular genel olarak tansiyonu en yüksek meseleleri oluşturuyor. Aşk, güzellik, iktidar, kapitalizm, ölüm, psikopolitika, şeffaflık, şiddet, yorgunluk ve zaman gibi ateş hattının içinde yer alan kavramları hırpaladığı, bu kavramları en azından şimdilik bir kenara bıraktığı bambaşka bir kitabı var artık dilimizde: Yeryüzüne Övgü. Han bu kez dairede, merkezde, tribünde ya da sahada değil, bahçelerde. Böceklerin, çiçeklerin ve tabiatın kendisine sunduklarını büyük bir şükürle kabul ederek, olabildiğince sade biçimde yorumluyor zihnindeki kâinatı. O ne kadar şaşırıyorsa, okur da o kadar şaşırıyor. Tüm dünyayı etkileyen bir salgın sebebiyle hepimizdeki ölüm dürtüsünün hararetlendiği şu zamanlarda, üstelik bu dürtüye dair yazdığı kitapla sinemize ciddi bir metafizik gerilim zerkeden Han, şimdi ne yapmak istemektedir de bize begonyadan, keçi söğüdünden, kedi fındığından, anemonlardan bahsetmektedir?
İnsanın tabiatla yüzleşir yüzleşmez farkına varacağı şey, bu dünyada sadece kendisinin olmadığıdır hiç şüphesiz. Han, “Yeryüzü, kendini mutlak kabul eden öznenin karşı kutbudur. Özneyi kendi tutsaklığından kurtarır.” diyor. Çünkü yeryüzü aynı zamanda bir özgürlük alanıdır. Özgürlük, insanın kesinliklerinden ve yanılgılarından kurtulmasıyla mümkün oluyorsa şayet; güvenliği ve huzuru aynı anda arama cesaretini göstermesi gereken insan için yeryüzü, dev bir savaş meydanıdır. Han, duyguların ve düşüncelerin modern mekanizmalar tarafından şekillendiği bu çağda esas savaşın insanın kendisinden kendine doğru seyrettiğini işaret ederek aslında bu kitabında bizi kendi seyr u sülûk’una tanık kılıyor. Zira şu ifadeler, okurlarının zihnini daima hırpalamış bir düşünür için fevkalade manevi: “Çiçekleri açmış bir bahçede bulunmak/eğleşmek beni yeniden inançlı biri yaptı. Cennet Bahçesi'nin var olduğuna ve olmaya devam edeceğine inanıyorum. Tanrıya inanıyorum, Yaradan'a, sürekli baştan başlayan ve böylece her şeyin yenilenmesini sağlayan bu Oyuncu'ya inanıyorum. İnsan da onun yarattığı bir varlık olarak bu oyuna katılmakla yükümlüdür. Biyolojik bir evrim yok. Her şey varlığını tanrısal bir devrime borçlu. Ben bunu tecrübe ettim.”
Yeryüzü denince akıllara ilk gelen şeyler ciddi bir dönüşüm geçiriyor. Anlamı itibariyle devasa bir alanı ifade eden, insanın ufkunu genişleten, ona görgü kazandıran bir ifade yeryüzü. Bizim onu anlamlandırma çabamız ise akamete uğradı. Alışveriş merkezleri, plazalar, rezidanslar, tatil köyleri, gökdelenler derken geçici dünya hayatımız nihayete erdiğinde yeniden buluşacağımız toprakla ciddi bir kavgamız var. Mağlubu çoktan belli olan bu kavganın durdurulup, bir an evvel toprağın tüm teferruatıyla (bereketi, dokusu, haşmeti, kokusu) yeniden hatırlanması gerektiğine dair olabildiğince nazik konuşmaya çabalıyor Han: “Toprak ölü, cansız, suskun bir öz değildir, aksine, konuşkan bir özdür, yaşayan bir organizmadır. Taş bile yaşar. Yeryüzüne özen göstermek insanlığın acilen yerine getirmesi gereken bir ödev, bir sorumluluktur, çünkü o güzeldir, hatta harikuladedir. Özen, övgü talep eder. Bizler yeryüzüne karşı bütün saygımızı kaybetmiş durumdayız. Artık onu görmüyoruz ve işitmiyoruz.”
Byung-Chul Han’ın hiçbir kitabı, bittikten sonra okura huzur, merhamet ve sükûnet vermez. İçindeki çiçek çizimlerine bakarken mırıldandığım Bahçada Mor Meni türküsü eşliğinde bir oturuşta bitirdiğim Yeryüzüne Övgü bittiğinde kendimi Emirgan Korusu’na atmayı, biraz etrafı koklayıp yürüyüş yaptıktan sonra İstinye sahilinde balık ekmek yemeyi, akabinde şekerimi makul bir seviyeye yükseltmek için Kireçburnu Fırını’na uzanmayı istedim. Yapamadım çünkü Küçükçekmece’deyim. Han’ın sadık bir okurunu böyle bir krize sokacağını asla tahmin etmezdim. Böylece ve nihayet, bizi durulmaya sevk edecek zihinlerin munis bir yaşam sürenler kadar çağı koklayanlar arasından da çıkabildiğine tanık oluyoruz aslında. 20 Kasım 2017’de günlüğüne yazdığı bir notta, toprağın büyük bir sanatçı ve romantik olduğunu, içinde şükran duygusu doğurduğunu, bu duygu sebebiyle düşünecek çok şeye ulaştığını ve düşünmenin esasında şükran duymak anlamına geldiğini söyleyerek el frenini çekiyor Han. Geleceğin yeryüzünü hayal etmek için tuttuğu notlarda umudu asla elinden bırakmıyor. Bunu yüzeysel biçimde tabiattan süzülen romantizm olarak değerlendirmek hafiflik olur. Neticede bu tip insanları hamakta sallanarak ve yârinin önüne koyduğu meyve tabağından atıştırarak fikir üretenlerden ayırmak gerekiyor. Acıyı ve ıstırabı göze aldığı besbelli ki “Bahçeler bana Varlık ve Zaman’ı geri verdi” diyor.
Tabiatla yüzleşen -belki de ona tekrar kavuşan demeliyiz- insanların algılarının, sezgilerinin kuvvetlendiğine dair pek çok anı okumuşuzdur. Han da bir anısından bahsediyor. Bahçesinde, çok sevdiği bir söğüt varmış. Bir gün onu devrilmiş görünce üzülmüş. Yaprakları da iyice kurumuş. Ağacın gövdesinin iç tarafında kırmızı bir şey gözüne çarpmış ve bundan ağacın kanadığını hissetmiş. Nihayet, bu küçük söğüdün kendini toprağa bırakmasıyla birlikte bahçesinde kendini açığa vurmuş bir ölümle yüzleşmiş. Yas tutmuş ve bahçedeki anemonlarla birlikte onun arkasından ağlamış. Bahçelerin, çiçeklerin ve tabiatın gönlünü açan ışığına kendini iyice bırakmış. Bu arada Byung-Chul’un “parlak ışık” anlamına geldiğini de belirtelim.
Bir derviş mütevaziliği ve zarifliği var Byung-Chul Han’da kitap boyunca. Hölderlin ve Rilke atıflarıyla şairane bir yaşayışa da özlem duyuyor gibi. Gelecek dönemde insanın anlam arayışına ve bu arayışta maneviyatın yerine dair şedit oklar fırlatıp fırlatmayacağını bilemeyiz ancak şu yorumları yazsa yazsa bir Melami yazabilirdi diyebiliriz: “Ben hiç kimse olarak uykuya dalmak isterdim, isimsiz biri olarak. Bu bir kurtuluş olurdu. Bugün bizler sadece egoyla meşgul oluyoruz. Herkes birileri olmak istiyor, herkes otantik olmak istiyor, diğerinden daha farklı olmak istiyor. Böylece birbirlerinin aynısı oluyorlar. Ben isimsizleri özlüyorum.”
Yağız Gönüler
twitter.com/ekmekvemushaf
* Bu yazı daha evvel Okur dergisinin 23. sayısında yayınlanmıştır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder