Yazarın siyerle ve hadisle alıp veremediği

"Geleneği refüze eden bir söylem çok ergen ve çocuksu bir söylemdir."
- Prof. Dr. Mustafa Öztürk

Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İslam Tarihi ve Sanatları Bölümü’nden Şaban Öz’ün Endülüs Kitap’tan 2018 yılında çıkan 128 sayfalık kitabı Siyer Soruları ismini taşıyor: “Ülkemizde Hz. Peygamber’in hayatına dair sorular ve bu soruların cevapları belli kalıplara oturmuş gibidir. Aynı sorulara aynı cevaplar, üzerinde neredeyse hiç düşünülmeden tekrar edilmektedir. Bu çalışmadan amacımız Siyer’e dair farklı konulardaki sorulara kendi cevaplarımızı paylaşmaktır.”

“Doğrunun peşinde koştuğumuz sürece cevaplarımız değişecektir ve hatta belki de değişmelidir. Aksi halde bilgi değil, dogma üretiyoruz demektir ki, takdir edileceği üzere kimseye de kendi dogmalarımızı ilim diye sunma hakkımız yoktur.” diyen Şaban Öz, kitabın ilk sayfalarında diyor ki: “Usul konusunda, Hadis ve Siyer'in aynı metodolojyi kullandıklarını iddia etmek güçtür. Aralarındaki yöntem benzeşmesi sadece ortak kaynak şahıslar ve rivayet formu itibariyledir. Bu durum da, bütün İslâmî disiplinlerde haber nakil aracının isnâd sistemi olmasından kaynaklanan bir benzerliktir. Urve, Zührî gibi ortak kaynak şahısların hem Hadis'te hem de Siyer'de önemli mevkilerde bulunmaları, bu iki ilmin birinin diğerinin şubesi olduğu anlamına gelmeyeceği gibi, bilakis Siyer ve Hadis'in eş zamanlı olarak geliştiğine delildir. Hadisle, Siyer arasındaki en bâriz farklardan birisi, haberleri sunma yöntemidir. Hadis eserlerinde yer alan belli bir konuya has rivâyetler, birbirinden bağımsız nakillerden oluşmakta, insicamlı bir bütünlük arz etmemektedirler. Buna mukabil tarihçiler olayları sistemli (kronolojik veya tematik) bir bütünlük dâhilinde, sebep-sonuç ilişkisi gözeterek nakletmektedirler.”

Soru-cevap formatında ilerleyen ve beş bölümden oluşan kitabın ilk birkaç sayfasını okurken beğenip not aldığım yerler oldu; ancak okumaya devam ettikçe kitabın adının 'Siyer Soruları değil de Siyer’in Sorunları' veyahut 'Yazarın Siyer’le ve Hadisle Alıp Veremediği' şeklinde olması gerektiği kanaati bende oluştu. Kitabı baştan sona okuduğunuzda yazarın; “Bu kitabın temel amacı, okuyucuya Siyer’e dair sorulara başka bir açıdan bakış kazandırmaktır. Bu yüzden okuyucudan istirhamım kendi cevaplarıyla, kitaptaki cevapların çatışması halinde okumalarını derinleştirmesidir.” şeklindeki açıklamasını çok daha iyi idrak edebiliyorsunuz. Nitekim yazarın kitapta inkâr ettiği konulardan ‘birkaçı’ şöyle: Rahip Bahira ve Rahip Nestûr, Varaka b. Nevfel, Hz. Peygamber’in doğumundaki olağanüstülükler, Şakku’l-Kamer, Şakku’l-Sadr, Hz. Peygamber’e verilen mucizeler (İsra, Miraç ve diğer bütün hissî mucizeler, Teberrük, Dua ile tevessül, Surelerin faziletleri). Siyer dediğimiz ilim dalı hiç şüphesiz Şaban Öz’ün inkâr ettiği bahsi geçen bu hususlardan ibaret değil; ancak insan yine de bunları inkâr eden birisinin Siyer’e dair anlatacak bir şey bulup bulamadığını merak etmiyor değil.

Şaban Öz’e göre bir hadisin Buhârî veyahut Müslim’de geçiyor olması tek başına o hadisin sıhhatine delil teşkil etmez. Hiç şüphesiz Şaban Öz’ün dile getirdiği bu husus hadis usûlü kitaplarında da geçer; ancak şu da bir gerçek ki gerek Buhârî’nin gerekse de Müslim’in Sahih’leri artık sadece onların birer kitabı olmaktan çıkmış ve bütün Müslümanların teveccühlerini kazanarak tabir caizse ümmetin Sahih’leri haline gelmiştir. Ancak Şaban Öz; “Benim babam da, senin baban da cehennemdedir.” şeklindeki Müslim hadisini kendinden oldukça emin bir şekilde “zındıkların uydurması” olarak nitelemekten geri durmaz. Hadisin tevil edilebilir olup olmadığının O’nun için hiçbir önemi yoktur. Beni şaşırtan husus ise Şaban Öz’ün Kur’an dışı vahiy anlamında kullanılan teknik tabiriyle gayr-i vahyi metluv’u kabul ediyor olması. Bu kadar şeyi inkâr edip de Kur’an dışı vahyi kabul eden ikinci bir isim var mıdır? Hiç sanmıyorum. Şaban Öz dışında…

Şaban Öz’ün inkârlarının derin bir metin ve sened tenkidi neticesinde ulaşılmaz sonuçlar olduğunu düşünmek de imkânsız gibi bir şey. Nitekim sûrelerin faziletlerini inkâr ederken; “Kur’an kendisinin bir kısmını kabul edip bir kısmını reddedenleri ağır bir şekilde eleştirerek Allah’ın ayetleri arasında hiçbir fark olmadığını net bir biçimde ifade etmiştir” diyerek Bakara sûresinin 85. ayetinden hareketle örneğin İhlas sûresinin Kur’an’ın üçte birine denk denk olduğunu haber veren rivayetleri reddetmesi aslında O’nun meseleleri bağlamından koparma noktasındaki becerisini bütün çıplaklığıyla gözler önüne sermektedir. Şaban Öz’e sormak lazım: İhlas sûresinin Kur’an’ın üçte birine denk olduğuna inanmakla Kur’an’ın bir kısmını kabul edip bir kısmını reddetmek arasında ne gibi bir benzerlik/yakınlık söz konusudur?

Şaban Öz, Hz. Peygamber’e “Efendimiz” denilmesine de takmış durumda. O’na göre Hz. Peygamber, nübüvvetten bağımsız olarak efendimiz değildir. Tam bu noktada araya girip şunu sormalı: Allah aşkına bugüne kadar kaç kişi Resûlullah’a nübüvvetten bağımsız olarak efendimiz demiştir? Ebû Dâvud’da geçen “Efendi yüce Allah’tır” hadisinden hareketle Allah Resûlü’nün kendisine “sen efendimizsin” denilmesini yasakladığını söylemek ilk olarak hadisi bağlamından koparmak, ikinci olarak ise hadislere parçacıl yaklaşmaktır. Seyyid Muhammed b. Alevî el-Mâlikî’nin ifade ettiği üzere Peygamber Efendimiz vahiy ya da başka bir sebepten dolayı soru soran ve dinleyen kişilerin yeterli itikad bilgisine sahip olmadığının farkında olduğu zaman ona göre konuşurdu. Bir yerde, “Ben âdemoğlunun efendisiyim” derken, başka bir yerde de “Efendi Allah’tır” demektedir.

Şaban Öz; “Hz. Peygamber’in hiçbir mucizesi yoktur” şeklinde bir ön kabule sahip olduğu için mucizelerle alakalı sorulara hep bu çerçevede cevap veriyor. Böyle bir ön kabule sahip birisine siz 1000 tane de delil getirseniz hiçbir anlam ifade etmiyor. Dolayısıyla yazarın kitabın hemen başında; “Doğrunun peşinde koştuğumuz sürece cevaplarımız değişecektir ve hatta belki de değişmelidir” derken aslında sloganlarla hareket ettiğini öğreniyoruz.

Siyer Soruları hakkındaki düşüncelerimi şu şekilde özetlemem mümkün: Şaban Öz’ün bu eserini okurken sanki Mustafa İslâmoğlu’nun Üç Muhammed’ini okuyormuşum gibi bir hisse kapıldım. Allah Resûlü’nün mucizelerinin sanki ona karizma katmak için uydurulduğunu ve mucize konusunda Hz. Peygamber’in diğer peygamberlerle yarıştırıldığını iddia eden yazar şazz görüşlerini de sanki üzerinde ittifak edilen hususlar gibi sunuyor. Bu esasında ciddi bir problem ve gerekli altyapıya sahip olmadan bu kitabı okuyanların yarardan çok zarar göreceklerini düşünüyorum.

Deniz Çıkılı
twitter.com/cikilideniz

Televizyon, göstererek gizler

Bugünlerde televizyon izleyemediğini söyleyen ne çok insan var! Özellikle tartışma programlarındaki içerik ve düzey kaybından yakınan, her akşam aynı sıkıcı ve yetersiz insanlara maruz kaldığı için bir tür saldırı altında olduğu hissine kapılan öfkeli insanlar bunlar.

Düşünce özgürlüğünü yok eden vasatlıktan kaçıp kurtulmak ya da karşı koyup birşeyler yapmak için içinde bir yerlerde derin bir güç olduğunu hisseden ama bu gücü nereye yönelteceğini bilemeyen, beklemekten başka bir yol bulamayan insanlar...

Aynı işi uzun süre aynı değişmezlikle yapmaktan kaynaklı olarak bir tür memura dönüşmüş bu “televizyon uzmanları” önemli bir kısmımız için duymak istediklerimizi söyleseler de biliyoruz ki her çıkışlarında bizi vasatlığa mahkum ediyor ve her türlü düşünceyi ideolojikleştirerek gerçek bir tartışma yapmayı olanaksız kılıyorlar. Her şeyi savunmasız kılmak için sürekli bir saldırı ve teyakkuz halinde konuşuyorlar. Bunu istemeyen, yani, hâlâ gerçek bir tartışmaya ve düşünceye inanan insanlar ise belli ki buna daha fazla tahammül edemiyor, realitenin yoruculuğundan taze düşler kurarak çıkış yolu bulmaya çalışıyorlar.

Emlak avcıları ya da yemek kültürü programları da hiç olmadığı kadar izleyici buluyor bu sayede. Bir zamanlar siyaseten doğrucu olmak adına herkesin belgesel izlediğini söylemesi ne mutlu ki gerçek oluyor. Fakat bu kez o kadar masum bir sözden ibaret değil galiba!

Bu kişiler aynı zamanda başını alıp uzak diyarların “sorunlardan arınmış” kültürlerine sığınmak arzusu duyuyorlar. Bilmem hangi “güzellikler ülkesine” yerleşen şanslı arkadaşlarından behsediyorlar dost toplantılarında. Belgesel izliyorlar çünkü kimse bu insanların ne izlediğini artık o kadar da merak etmiyor. Bugünlerde böyle bir soru geldiğinde belgesel izlemediğini söylemek gerekiyor çünkü.

Benimse çözümüm farklı. Benim için de televizyonlar hiç bu kadar vasatlığa mahkum olmamıştı. Tartışma programlarında, karşılıklı saflar halinde kimi zaman gereksiz derecede bir nezaketle konuşanlar hiç bu kadar devlet memuruna benzememişlerdi. Ya da bu kişiler hiç bu kadar mesnetsiz bir biçimde kendilerini bir şey zannetmemişlerdi. Hepsine evet! Ama benim çözümüm hiçbir koşulda kaçıp gitmek olmuyor. Kitchen tv izlemeyi ben de çok seviyorum ve soğanlar ince ince kıyılırken ülkenin haliyle benzerlikler kuruyorum ya da hiç bilmediği bir şehre giden çiftlere uygun evler bulan emlak programlarına bayılıyorum ama televizyonu kendi evimde izlemeyi seviyorum. Bu gibi durumlardan kurtulmak için bütün incelikleriyle anlamam gerekiyor sadece. Aksi halde, nereye gidersem gideyim bu insanlar da benimle birlikte geleceklermiş hissine kapılıyorum. Aman Allah'ım!

İşte tam böylesi bir kabus halinde imdadıma yetişen bir kitap oldu Pierre Bourdieu’nun Televizyon Üzerine’si. İnce ama bir o kadar da ağır bir kitaptı. Ne kadar okursanız o kadar fazlalaşan ya da ne kadar bitirirseniz bitirin elinizden bırakmak istemediğiniz türden.

Pierre Bourdieu, Türkçe’de yakın zamanda Sel Yayıncılık'tan çıkan kitabı Televizyon Üzerine’de, büyük bir tanınma ve beğenilme açlığı duyan gazeteci-aydınların halinden söz ederken bu durumu Narkissos’un aynasına benzetiyor. Kendi özel gözlükleriyle dünyaya bakan ve gerçekte kendi gerçekliğinden başka bir hakikate inanmayan -çünkü bütün ekranını sadece kendiyle kaplayan!- insanların zihinsel halini anlamaya çalışıyor.

Kendi ahlakını yaratan vasatlığın televizyona neden ve nasıl bu kadar iyi uyum sağladığından bahsediyor. Her akşam kendi kendini kandırmak için büyülenmişcesine ekran karşısına geçen koca bir toplumun sürdürülemez olan bu durumu sürdürebilmek için bu insanlara devlet memuru statüsü verilmesi gerekliliğine yakın ruh halini anlamamızı sağlıyor. (Devlet memurunun pek çok tanımının yanı sıra, gerçekte sürdürülemez olanı hiçbir şey yokmuş gibi sürdürebilen insan demek olduğunu da burada hatırlatmak isterim).

Bourdieu’nun küçük kitabı aslında pek büyük bir meseleye ışık tutuyor. Ona göre, kendi eserlerinin kalıcılığına güvenemeyen bu kişiler, mümkün olduğu kadar sık ekranlarda görünerek bu açığı kapatmaya çabalıyor, bir tür narsist sergi alanına dönüşmüş olan tevizyona olabildiğince çok çıkarak ne kadar önemli düşüncelere sahip olduklarını kendi kendilerine kanıtlayıp duruyorlar. “Önemsiz meselelerden bahsetmek için öyle değerli dakikalar harcanmaktadır ki, bu meseleler değerli şeylerin üzerini örttükleri ölçüde önemli hale gelmektedir”. (sf. 20)

Bu kişiler genellikle, göstererek gizlerler ama bunu da çoğu kez bilinçli bir biçimde yapmazlar. Toplumda var olan yerleşik kalıpları kendiliğinden görünür hale getirirken esas ele alınacak özgün durumu bilindik bir kalıba uydururlar. Bir aydın için olmazsa olmaz olan açık etme ya da örtüsünü kaldırma yerine açık vermeme ve örtüyü indirmeme yarışına tutuşmuşcasına bir enerjiyle mücadele vermektedirler. Sıradan gerçeklikleri dramatik hale getirmek zorundaymışçasına bir edayla konuşur, kendilerini her koşulda onaylayacak milyonların varlığını bilen bir ses tonuyla karşısındakinin ötesine seslenirler. Peki ama kimdir bu insanlar ve neden böyle yapmaktadırlar? Dahası, böyle yapınca bu neye yaramaktadır?

Bourdieu, beklenenin aksine, kitapta televizyona çıkmayı ve buradan konuşmayı kategorik olarak reddetmez. Bütün çekincelerine rağmen hepten bir olumsuzlama içerisine girmez; “Kişinin televizyonda konuşmayı bütünüyle reddetmesini doğru bulmuyorum. Hatta bunun bir çeşit görev haline geldiği durumlar da olabilir; yalnızca makul koşullarda tabii.” diye belirtir bunu (sf. 14). Ama bu karar verilirken, televizyon aygıtının özellikleri de dikkate alınmalıdır elbette.

Buradan hareketle, önce kendisine sorular sorar: Söylemek istediğim şeyin herkese ulaşması gerekli mi? Konuşmamı, herkes tarafından anlaşılır hale getirmeye hazır mıyım? Söyleyeceklerim, herkes tarafından anlaşılmaya değer mi?

Daha sonrasında ise televizyona çıkacaklar için genel sorulara evrilir bu kendine sorduğu sorular: Kişinin televizyonda söyleyecek sözü var mı? Bunları söyleyebilecek koşullar var mı? Söyledikleri, bu yerde söylenmeye layık mı? Kısacası, bu kişi burada ne yapıyor?

Bourdieu’nun sorgulamalarından bakınca bizdeki tablonun hazin olduğu aşikâr. Ekranların bugünlerde hiç olmadığı kadar tahammül edilemez oluşu, bu soruların hiçbirine cevabı olmayan insanların medyadaki “dengelenme durumu”nun yarattığı boşluktan istifade, zihinlerimizde kalıcı bir yer tutmak için tam bir fırsatçı kurnazlığıyla düşünceyi nesneleştirmeleri gibi gözüküyor. Bu insanlar asla soru sormuyor sadece cevaplar veriyorlar. Tartışma karşılıklı sorulan sorularla ilerlemiyor, her iki taraf karşı cevaplara kendi cevaplarını dayatmaya çalışıyor. Oysa biliyoruz ki gerçek anlamda düşünce her zaman için sorularda gizlidir ve bizatihi öznenin kendisidir; nesneleştirildiğinde ve kalıcı cevaplara dönüştürüldüğünde düşünce olmaktan çıkarak onu ortaya atan insanın “malı” ve böylelikle de kaçınılmaz bir menfaat ilişikisinin parçası haline gelir.

Bu kişiler için kendi görüntülerinin izleyenlerdeki karşılığından çok ardındaki koyu kalabalığın sırlaştırdığı televizyon ekranından -ya da Narkissos aynasından- kendilerine yansıyan görüntü çok daha önemli geliyor. Diğer bir ifadeyle, bu sözler öylesine sıkı ve büyük bir kalabalığa çarpıyor ki neredeyse hiçbir değişime uğramadan geri dönüyor ve o andan itibaren teyit edilmiş -ve aksi sorugulanamaz!- birer hakikate dönüşüyor.

Sözü gerçek kılan şey, onun alınıp üzerine düşünülmesi ya da benimsenip üzerine yeni şeyler inşa edilmesi değil ayniyle yansıtılıp değiştirilmeksizin kabul edilmesi, sorgulanmadan gerçekleştirilmesi oluyor.

Sıradan olanı sıradışı kılarken sıradışı olanı sıradanlaştıran bir televizyoncu tipi, daha önce yaşanmadık bir biçimde söylem üstünlüğünü, daha çok izlenmekten değil daha fazla tahammül edebilen kesimlerden alıyor. İnsanlar televizyon programlarını bir zamanlar erişemediği ya da bir araya gelemediği önemli birilerinin fikirlerine ulaşma aracı olarak izlemiyor çünkü, tam tersine, kolayca erişebileceğini düşündüğü, kendinden birilerinin gidip ekranlarda kendi düşüncelerini -ve de cevaplarını- keskin cümlelerle aleme ilan etmesi için izliyor.

Yaşanan kavgaların tarafı olsa da kılı kıpırdamaksızın seyretmenin, eylemsiz aktifliğin keyfine varıyor. Bourdieu, “Gerçekliği tüm sıradanlığıyla göstermekten daha zor bir şey yoktur” (sf. 24) derken de aslında bu son derece “sıradan” insanların kendilerini sıradışı kılmak için sıradan gerçeklikleri görünmez kılıp tartışma dışına atmalarını kastediyor. Sıradan insanların en çok zorlandıkları şey, sıradan gerçekleri görmek oluyor. Televizyonu her açtığımızda, kendisini gerçek anlamda değerli görmeyen insanların kendinden olan ne varsa aşırı yüceltip değerli hale getirme çabasının yansımalarını izliyoruz.

Bourdieu işte bunu sorguluyor. Yani, bu isanların neden bu özel koşullara uyum sağladıklarını, sağlayabildiklerini ve kimsenin düşünemediği bu koşullarla onların nasıl ve neden düşünebildiklerini. Ve verdiği cevap bizim için de son derece açıklayıcı. Çünkü bu insanlar, “yerleşik düşüncelerle” düşünüyorlar. Yani, herkesin edindiği, kabul görmüş ortak fikirlerle düşündükleri için zaten evvelce televizyon mantığına hazır hale getirilmiş olanı aktaran olmak istiyorlar. Kim daha fazla bağırırsa o kadar fazla etki ediyor gibi oluyor bu nedenle. Kim ötekini alt ederse “kendi tarafı” daha çok kazanıyor. Burada gerçek bir iletişim gerçekleşmiyor. Verici ve alıcı taraflar yok. Sesle, sözle ve görüntülerle yerleşik düşünceleri bildirme var sadece; tebliğ etme, bundan böyle nasıl hareket edilmesi gerektiğinin sınırlarını çizme.

Bu kişiler artık “medya müdavimleri”dirler. Her daim müsait, yaptığı işin önemi ne olursa olsun önceliği televizyon olan “fedakâr” görüş bildiricilerdir. Televizyonların her zaman için “el altında tuttukları” isimlere dönüşmüşlerdir. “Gerçek şu ki, artık kimsenin düşünemediği koşullarda düşünebilmek için, bir tür özel düşünüre dönüşmek gerekmektedir” (sf. 36) ve bu kişiler artık işte bu vazgeçilemez özelliğe sahiplerdir.

O nedenledir ki bu kişiler, garip bir paradoks olarak sahip oldukları düşünceleri ekranlar aracılığıyla geniş kitlelere ulaştırmaktan çok bu sayede sağladıkları şöhreti kendi düşünceleri haline getirmeye çalışır, “elitist entelektüellere” karşı halkı savunarak yetersizliklerini incelikle gizledikleri hissine kapılırlar.

Daha doğrusu, düşünce yetersizliği için bir yandan ekranların büyüleyici gücünü diğer yandan sesi çıkmayan kesimlerin görünmez desteğini kendilerinde hissettikleri andan itibaren ne deseniz kâr etmez, hiçbir karşı görüş bu büyük güce karşı gelemez. Fakat atladıkları bir şey vardır bu denklemde. Televizyon, göstererek gizler ama bunu yapabilmeniz için herkesin gösterilenleri “yerleşik düşüncelerle” izlemesi gereklidir. Tam da bu nedenle “önemsiz” yemek programları izleyenler son derece tehlikelidir!

A. Erkan Koca
twitter.com/ahmeterkankoca
* Bu yazı daha evvel serbestiyet.com'da yayınlanmıştır.

Nazi kamplarında bir Türk: Cengiz Dağcı

“Anormal bir duruma gösterilen anormal bir tepki, normal bir davranıştır.” diyor Viktor Frankl, İnsanın Anlam Arayışı’nda.

Kırım Türk’ü Cengiz Dağcı da 1946 mayısında Roma da bir otel odasında uykusuzlukla, titreme nöbetleriyle ve başucundan ayrılmayan esirlerin hayalleriyle mücadele ederken aslında normal bir tepki veriyordu.

"Doktor korkma, hayatı olduğu gibi kabul et, çalış, sevin, korkuların da geçer, diyor. Güzel, doğru sözler ama ben çocuk değilim ki! Başımın içindekilerle yaşayamıyorum."

Bir savaşın getirdiği acıdan nasıl sağ çıkarız? Her şeyimizi kaybettiğimizde bizi ayakta tutan, devam etmemizi sağlayan güç nedir? Bir savaşta, bir esir kampında ya da mülteci kampında her şeyini kaybetmiş bir insana dayanma gücü veren anlam insandan insana değişse de, varlığının önemini yadsınamaz. Bunu en iyi ortaya koyan eserlerden biri de İnsanın Anlam Arayışı’dır. Kitabın yazarı Viktor Frankl esir kampının insanı insanlıktan çıkaran şartları altında kendisini ve yaşamaya devam eden arkadaşlarını gözlemlerken bunu sorgular, insanı her şeye rağmen ayakta tutacak olan nedir? Ona göre yaşamda bir anlam varsa bu zorluk ve acılarda da bir anlam vardır ve bu acı insanın içsel gücünün onun dışsal kaderinin üstüne çıkabileceğini kanıtlamaya yeterlidir.

Viktor Frankl 1946 yılında Auschwitz toplama kampında ailesini, sahip olduklarını kaybettiğinde onunla aynı dönemde Nazi kamplarında esir düşmüş olan bir Türk vardır: Cengiz Dağcı.

Esir kampından sağ çıkmak Frankl’a ve İnsanın Anlam Arayışı’nı yazdırırken, Cengiz Dağcı’ya Korkunç Yıllar’ı yazdırır. Korkunç Yıllar Cengiz Dağcı’nın hatıralarını roman tarzıyla kaleme aldığı eseridir. Bu eser Cengiz Dağcı'yı esir kampından kurtaran anlamı ve inancı anlamamıza yardımcı olacaktır.

Dağcı 1919 yılında Kırım'ın Yalta şehrinde doğar. Çocukluğu kıtlık, yoksulluk ve Rus emperyalizminin baskıları altında geçer. Babasının desteğiyle Kırım pedagoji enstitüsüne devam ederken ikinci dünya savaşı çıkar ve diğer Kırım Tatarı gençlerle Rusların safında savaşmaya mecbur kalır. Ruslar hesabına savaşmak her zaman kalbinde bir acı olur. Ancak vatanını Almanlardan koruma isteği onun bu çelişkiye dayanmasını sağlar. Savaş onda onulmaz yaralar bırakır. Ancak onu asıl yıkan ve "korkunç" olarak nitelendirdiği yıllar esir kampına düştükten sonra başlar. Kampın zorlu şartlarına, aklın almadığı zorbalıklara ve onlarca insanın ölümüne şahit olur. Esir kampının ilk günlerinde bir Almandan haksız yere yediği dayaktan sonra şöyle yazar: " ...ama o gece kemiklerimin sizisindan çok kalbimin ağrısını duydum". Viktor Frankl da benzer bir anıyı yaşamış ve şöyle aktarmıştır: "İnsanı en çok yaralayan fiziksel acı değil haksızlığın ve mantıksızlığın verdiği acıdır."

Kampta onu ayakta tutan, yaralarını saran her düş vatanına duyduğu sevgiden doğar. Vatanına yani Kırıma duyduğu derin bağlılık ona hayat verir.

“Güneş ışığında nazik minarelerimizi, güneşli mekteplerimizi, yemyeşil köylerimizi görüyorum. Bütün bunların yanında benim gözyaşlarım nedir? Varsın kafamı kurşunlar delsin, fena insanlar kanımı akıtsınlar. Benim ıstırabım milletimin bu istikbali yanında nedir?”

Tüm zor anlarında gözlerinin önüne gelen, onu teselli eden görüntü kendi köyü, dağlar, yeşillikler ve vatanının güzellikleridir.

"Kompartıman penceresinden, elimizden alınmış ata topraklarına baktım. Bu topraklar, vagonların tekerlekleri altında yılların kanlı türküsünü söylüyordu. Bu türküyü saatlerce dinledim, sonra Allah'ım, Allah'ım diye yakardım, sen bizi ayırma bu topraktan! Bu toprak bizimdir. Atalarımızın mirasıdır. Aç, çıplak kalsak da bu toprakta olalım. Ölsek de bu toprakta ölelim. Vatanım, vatanım! Dünyanın hangi köşesinde olursam olayım, ben yaşadıkça sen de bizimle beraber olacaksın.”

Frankl’ı da Auschwitz’de en zor anlarında saran şey sevgidir. Zorlu kamp işçiliği sırasında şunları düşünür:

"Yaşamımda ilk kez, onca şair tarafından dile getirilen, onca düşünür tarafından dile getirilen, onca düşünür tarafından nihai bilgelik olarak ortaya konan gerçeği gördüm. Gerçek: İnsanın özleyebileceği nihai ve en yüksek hedef, sevgidir. O anda, insan şiirinin ve insan düşünce ve inancının vermesi gereken gizin anlamı kavradım: İnsanın sevgiyle ve sevgi içinde kurtuluşu.”

Dağcı’yı ayakta tutan vatan sevgisinin yanında yazma isteğidir. Hatıralarında bunu şöyle dile getirir. “Ben yalnızca Kırım’ın yazarı değilim ama Kırım’ın faciasını bütün gerçeği ve içtenliğiyle yalnız ben yazabilirdim”.  Milletine ve vatanına karşı duyduğu gönül borcu ve bir görevi olduğu inancı onu ayakta tutar. Kamptan çıkması ve yaşaması gerekiyordur.

Esir kampından kurtulduğundaysa savaşın ve kampın travmasiyla başbaşadır. "Dünyadan bezmiş, insanlardan yılmış bir Cengiz"dir artık.

Savaşın kendisinde bıraktığı o görünmez yara, travma sonrası stres bozukluğunun tüm belirtileri hayatını sarmıştır. Uyuyamaz, kulaklarına hala iniltiler ve kampın gürültüsü dolmaktadır. Hayata yabancılaşmıştır. Kendi hâlini de anlamlandıramaz. “Bu yenilmiş adam artık ne yapabilir?" diye düşünür. Hatıralarından görüyoruz ki yazabilir. Yazmak onun için bir terapi, bir şifa olmuştur.

"Geçen hafta, Hâtıralar'ı yazmamak kararını verdim. Ama hâtıralarsız içimin boşluğundan daha çok ıstırap duyuyorum. Nasıl devam edeyim! Nasıl yazayım! Yazmak istiyorum. Yazmak için yanıyorum. Ama yazar değilim, nasıl yazayım! Bazı yazılarımı kendim bile anlıyamıyorum."

"Ben bugün hayattan kopmuşum. Onların izlerinden, kendimden, insanlardan, dünyadan korkuyorum. Ben yaşamıyorum: yaşamak için savaşıyorum. Önümde yalnız karanlık ve korku var. Ben ilerleyemiyorum. Önümdeki hayatı göremediğimden, daima geriye bakıyorum. Belki bana yardıma gelir. Belki bana kim olduğumu söyler, ileriki hayatın sırlarını açıklar; belki bir gün geçmişim gelir de beni o yılların kanlı faciaları arasında geçirdiği gibi, bugün de zayıf, düşkün vücudumu ve ruhumu, önümdeki kara günlerden atlatarak selamete ulaştırır. Ya gelmezse?"

Yabancılaşmışlığını ve içinde çarpışan yaşama ve ümitsizlik hissini şöyle anlatır:

“Niçin sokaklardaki insanların arasına karışıp ben de onlar gibi olamıyorum? Niçin kendimi onlardan başka hisssediyorum? İçimde birbiriyle çarpışan iki kuvvet var. Biri hayat, daha doğrusu beni hayata döndürmek isteyen kuvvet. Bu iki kuvvet, içimde durmadan boğuşuyor. Onların boğuşması, bütün varlığımı, temelinden sarsıyor. Beni yavaş yavaş yıkıyor.Korkuyorum. Ben artık sokaklara çıkıp insanlarla bir arada yaşayamayacağım. Elimden tutup beni dünyaya gezdirecek birini araştırıyorum.Öyle biri var mı acaba? Belki var. Ya yoksa? Kalbim ve düşüncelerimle, gene de yeryüzündeki her şeyi: canlıyı, cansızı yaratmış olan Allah’ıma uzanıyorum. Allah’ım sen beni bırakma!”

"Uyuyamıyorum. Niçin uyuyamıyorum. Uyursam, sabah kalktığımda, insanları ve dünyayı, bıraktığım gibi mi bulacağım? Allah’ım, Sen beni koru."

Hatıralarının sonunda iç hesaplaşması, kendisini bir an olsun bırakmayan o korkular artık biraz olsun dinmiş gibidir. Dışarıya çıkar, âmâ bir kadına yardım eder; gün ışığını ilk defa görmüş gibidir. İçini bir sevinç, bir canlılık kaplar. Cengiz Dağcı Viktor Frankl'a göre anlamını bulmuş bir insandır. Savaşın ve esir kampının onda bıraktığı yaralardan sonra vatanına duyduğu sevgi ve yazma tutkusuyla ayakta kalır. Ardında Kırım Türklerinin yaşadığı acıları anlatan şiir ve romanlar bırakan Cengiz Dağcı Türk edebiyatinin en büyük yazarlarındandır.

Asude Sena Muğlu
twitter.com/asudesna

Erkekler için duyulan kaygılar alarm düzeyine geldi

Ünlü psikolog Philip Zimbardo ve Y kuşağından genç çalışma arkadaşı Nikita D. Coulombe "Bitik Erkekler: Teknoloji Erkekliği Nasıl Sabote Etti?" (Pegasus Yayınları, Temmuz 2017) kitabında Batı'da özellikle genç erkekler için duyulan kaygıların alarm düzeyine geldiğini söylüyor. Eğitimdeki büyük hayal kırıklığını ve iş dünyasında erkekler aleyhine ortaya çıkan gelişmeleri, artık erkeklerin çalışmak da istemediğini kanıt olarak gösteriyor.

“Bir kurbağa bir çanak kaynar suya konulduğunda aniden dışarı zıplayacaktır ancak su, soğuk suyla değiştirildiğinde ve giderek ısısı arttırıldığında kurbağa tehlikeyi fark etmeyip ölene kadar pişecektir.”. Her ne kadar zamanın ne getireceği bilinmese de verdikleri örnekten de anlaşılacağı gibi istikbal pek parlak değildir. Kılavuz gerektirmeyen batılı genç erkekler köyünde kabaca görünenler şunlar:

“Batı toplumları, erkeklerin ayakta durmalarını, kendileri için sorumluluk alan, ülke ve toplumlarını geliştirmek için başkalarıyla birlikte çalışan, etkin yurttaşlar olmalarını istiyorlar.”. Ama bir yandan da genç erkeklere hedeflerine tutunmaları ve motivasyonlu olmaları için gereken desteği ve mekânı tanımıyorlar. Genç erkeklere heyecan verici video oyunları ve internet pornografisine serbest erişimden başka neredeyse bir şey sunulmuyor. El birliğiyle genç erkeklerin entelektüel ve sosyal becerilerini engelliyor, gelişme imkânlarının önünü kesiyorlar. Zimbardo’ya göre günümüzde kadın hareketine benzer, erkeklerin dertlerini dile getiren bir erkek çabası yok ama politik ve ekonomik yaşamın daha çok kadınların ihtiyaçlarını göz önünde bulundurduğu çok açık. Testosteronu (erkeklik hormonu) düşüren, östrojeni (kadınlık hormonu) arttıran çevresel fizyolojik değişimler ve medya etkileri söz konusu. Okullarda erkeklerin ilgisini çekecek bir müfredat yok. Bunların yanı sıra toplumsal yaşamda belirgin bir babasızlık kendisini hissettiriyor; ekonomideki gerilemeye bağlı olarak işsizlik, erkeklerin başına bela oluyor.

Sonuçta, birçok genç erkekte amaca yönelme ve temel sosyal beceri eksikliği ortaya çıkıyor. Eğitimde tam bir hayal kırıklığı yaşanıyor, genç erkeklerin kızlar karşısındaki başarısızlıkları katlanarak artıyor. Çalışmaktan vazgeçen adamlar kitlesi ortaya çıkıyor. Yirmilerindeki ve hatta otuzlarındaki birçok genç ailesiyle yaşıyor. Okul başarısı, kariyer yapmak ve evlenmek artık umurlarında olmuyor. Ergenlik uzadıkça uzuyor, genç adamlar belirsizliklerle dolu dünyaya girmektense, evde ailesinin güvenli sınırları içinde kalmayı yeğliyor.

Sadece ev değil batı dünyasında genç erkeklerin kalmayı yeğledikleri yerler. Sosyal hayatta rekabet etmektense erkek erkeğe dayanışma içine girebildikleri maço gruplar içinde sosyal bir yoğunluk halinde yaşamayı tercih ediyorlar. Video oyunları oynamayı ve porno izlemeyi de seviyorlar. Bu alanları kendilerini gerçek hayata ve ilişkilere göre daha güvenli hissettikleri, sonuçları kontrol edebildikleri, reddedilme korkusunun olmadığı ve becerileri için övgü aldıkları yerler olarak görüyorlar.

İnternet pornografisine ve video oyunlarına bağımlı gençlerde alkol ve uyuşturucuya bağımlılık da artıyor. Alkol ve uyuşturucudan farklı olarak porno ve video oyunlarına bağımlılık, sürekli yenlik ve uyarılma ihtiyacı bir tür uyarılma bağımlılığı ortaya çıkarıyor. Sonuç olarak genç erkekler, olağan sosyal aktivitelerden vazgeçiyor, izole oluyorlar, sosyal beceri geliştirme ve empati kabiliyetlerine ket vuruluyor. Ellerindeki akıllı telefonlar ve okulda geçirilen zamandan fazlasını karşısında geçirdikleri medya, bu süreci körüklüyor. Web üzerinden erişilen ve her an yanlarında olan sanal depolama alanları sayesinde geçmişe ya da geleceğe değil şimdiki zamana odaklanıyorlar. Acil ihtiyaçları dışında etraflarındaki dünya onları ilgilendirmiyor. Erkek çocuklarında artan dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu ve obezite sorunun bunlardan bağımsız olduğunu düşünmek tam bir safdillik olur.

Elbette Batı’dan özellikle ABD ve İngiltere’den bahsediyoruz. Şüphesiz bu sorunlar belli ölçülerde de kızlarda da var. Bizde durum tam böyle değil biliyoruz ama tam olarak ne oluyor bilmiyoruz. En iyisi, şu problemleri teker teker ele almak ve daha ayrıntılı konuşmak…

Akıllı telefonlar sanıldığı gibi hafızamızı ve aklımızı artırmıyor. “Bir kültür olarak, sürekli dikkat kabiliyetimizi yitiriyoruz. Dış kaynak kullandıkça elimizde kalanlar azalıyor ve karşılığında daha az şey biliyoruz.”. Bilgi çağında yaşadığımızı, her türlü bilginin artık bir tuşa basma mesafesinde olduğunu söylüyoruz ama aslında yaşanan bir çeşit bilme yanılsaması. Herhangi bir şeyle ilgili yüzeysel bilgiye sahip olduğu halde, her şeyi bildiğine inanan kitle giderek artıyor. Bu büyük tehlike aslında…

Erkek öğrencilerin okul başarıları giderek düşüyor. Erkekler gerek okulda gerek hayatın diğer alanlarında başarılı olmak için eskiden daha çok rekabet ediyorlardı ve daha çok motivasyona sahiplerdi. Bir iş sahibi olmak, kendi ailesini kurmak, uzun vadeli hedefler belirlemek ve kariyere odaklanmak için çabalıyorlardı, artık bu hallerinden eser yok. “ABD tarihinde ilk defa erkekler babalarından daha az eğitim alıyorlar. Üstelik akademi artık daha çok kadınların uğraşı… Kadınlar, erkekleri her düzeyde alt ediyorlar, ilkokuldan üniversiteye kadar…”. ABD’de okullardaki en başarısız öğrencilerin %70’ini erkekler teşkil ediyor. “Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu” tanısı oranları, her yıl %5’lik artış kaydederek ilerliyor. Bu rahatsızlık, erkeklerde 2-3 misli daha fazla. Özel eğitim tedavi programlarına katılan öğrencilerin üçte ikisi erkek. Bu, zekâ probleminden ziyade, çaba göstermemeye ve heves duymamaya bağlı olarak ortaya çıkan bir sorun…

ABD’deki eğitim istatistikleri ve sonuçların tüm dünyada benzer bir durum sergilemeye başlaması, Zimbardo’nun feryat etmesine neden oluyor: “Artık bir uyanma çağrısının vakti geldi. Genç erkeklerin yeterli akademik performans gösteremediklerini her ülkede duyurmalıyız. Eğer yakın zamanlarda düzeltici adımlar atılmazsa erkekler, aileleri, toplumları ve hatta uluslarının kaderi için sonuç felaket olabilir.”

İş hayatında da durum farklı değil. “Protestan iş ahlakı, genç erkeklerin zihinlerinden ne zaman uçup gitti?” diye soran Zimbardo’yu karşılaştığı rakamlar ürkütüyor. “2000-2010 yılları arasında, Amerikan gençleri arasında işgücüne katılım oranı yüzde kırk iki oranında azaldı ve 20 ile 24 yaşları arası işçi sayısı yüzde 17 düştü… ABD’deki 25-34 yaş arası erkek işsizliği, 1970’tekinin iki katından daha fazla. İtalya, Fransa, İspanya, İsveç ve Japonya gibi diğer ülkeler, işsiz genç erkeklerde beş kattan daha fazla artış gördüler. OECD kayıtları, yirmilerinin sonları ve otuzlarının başlarındaki erkeklerde küresel işsizlik oranının 1970’de yüzde 2’yken 2012’de yüzde 9’a çıktığını gösteriyor. Bu çok yüksek artış ve milyonlarca genç erkeğin çalışmıyor olduğu anlamına geliyor.”

Hal böyle olmasına rağmen işin ilginç yanı, genç erkekler bir şeyler yapmak için bir türlü harekete geçmiyorlar. Bununla kalsalar iyi hem çalışmıyor hem her şeyi hak ettiklerini düşünüyorlar. “Bazı erkekler, salt erkek oldukları için kendilerine birçok şeyi hak olarak görüyorlar. Üstelik bu ayrıcalığı kazanmak için hiçbir şey yapmalarına gerek yok. Birçoğu artık anne ve babalarıyla, bir eş veya hayat arkadaşıyla olan ilişkisinde uzun vadeli sığınak arıyor. Şaşırtıcı derece yüksek sayıda erkek, para getirecek işlerde çalışmayı istemiyor gibi görünüyor, hatta yaşam alanlarını düzenli tutacak temel ev işlerine bile yardım etmiyorlar. Bu adamlar etrafta dolanıp ‘kendi şeyleri’ni yapmaktan memnun ancak geleneksel olarak ‘iş’e benzeyen hiçbir şey icra etmiyorlar. Bu adamların bazıları, başkasına bağımlı olmayı bir toplumsal başarısızlık değil, bir başarı olarak” görüyorlar… “Bu adamlar, David Beckham, Michael Phelps ve Mark Zuckerberg gibi her şeye sahip görünen, başarılı, medyatik ünlüler ve kişiliklere özeniyor gibiler ancak gördükleri ve hayran oldukları şey, sadece arzulanan sonuç ve ürünler…”

Velhasıl kelam, genç erkekler artık erkek olmanın anahtarını sorumlulukta arayan, başkalarını, ailesini düşünen ve onlara zarar vermemek için çabalayan, sadakati önemseyen, oyuna değil işe öncelik veren kimseler olmaktan çıkıyorlar. Sadece bunlarla kalsa iyi artan pornografi, oyun ve madde bağımlılığı, obezite oranları da hesaba katıldığında tam bir “erkek sorunu” karşımıza çıkıyor.

Bunları düşünürken ülkemizdeki yüksek genç işsizlik oranları aklıma geliyor. İşsizlikle, sadece istihdamı artırarak baş etmeye çalışan yöneticilerimiz, ilgililer, keşke sorunun çok daha çetrefil olduğunu bilseler diye geçiriyorum içimden.

Erol Göka
twitter.com/erolgoka
* Bu yazı daha evvel Yenişafak'ta yayınlanmıştır.

Zor bir annenin gölgesinde zor bir evlat ol(ma)mak

"Kişi, bunalımlar ve 'yatıştırıcılar' olmadan yaşamak istiyorsa, dayanağını kendi benliğinde, dolayısıyla gerçek ihtiyaçlarına ve duygularına ulaşmakta bulmalı ve kendini özgürce ifade edebilmelidir."
- Alice Miller, Yetenekli Çocuğun Dramı

Oğlum Ömer Asaf'la geçtiğimiz hafta sonu kuaföre gittik. Ben berbere gidiyorum, o kuaföre... Sıranın bize gelmesini bekliyoruz. O esnada tıraş olan ve sonradan 15 yaşında olduğunu öğrendiğimiz bir oğlan ve hemen yanında kuaföre sürekli direktifler veren annesi, 4 yaşındaki oğlumun dikkatini çekti. "Baba ne diyor annesi?" diye sordu bana sürekli. Annesi ne mi diyor? Şöyle kesin, şuraya jilet vurmayın, öyle sevmiyor, böyle çok seviyor... Acaba çocuk hasta mı diye dikkat kesilirken çocukta hiçbir hastalık emaresi görmedim. Bir hastalıktan daha da ciddi bir durum vardı ortada. Kontrolcü, baskıcı, yani oldukça zor bir anne. Çocuk tam fikrini söyleyecekken ortaya atılan, "hayır, okuldan kızarlar!" diyerek ortalığı geren, "babası da böyle saç seviyor zaten!" diyerek çocuğun hiçbir fikrini önemsemeyen, zorlu, çok zorlu bir ebeveynlik.

Dükkanda gerilim giderek yükseldi. En sonunda çırak pes etti ve ustasıyla göz teması kurarak yardım istedi. Usta, gayet düzgün bir üslupla "Hanımefendi, biz çocuğun istediği gibi kesmeye başlamıştık fakat sonra siz sık sık müdahale ettiniz, o yüzden stil diye bir şey çıkmadı ortaya, keşke kararları çocuğunuz verse" dedi. Sonrasında kadının kasılan suratından şunları okuyabildik hepimiz: Hayır! Kararları ben veririm, ben karışırım, ben söylerim. O daha çocuk. Evet, 15 yaşında bıyıklı, uzun saçlı, kocaman bir çocuk! Hem siz kim oluyorsunuz da benimle çocuğumun arasına giriyorsunuz! Çırak seri hareketlerle tıraşı bitirip çocuğu ve annesini gönderdi. Dükkandaki herkes bu gerilim hattından çıkabilmek için kendini dışarıya attı. Kimi çayla kimi sigarayla hayatı sorguladı bir kez daha. Sıra bize geldi. Çırak bir önceki tecrübesinin de etkisiyle bana dönüp "nasıl olsun abi?" diye sordu. "Bilmem, ona sor" diyerek Ömer'i işaret ettim. Ömer de en sevdiği modeli söyledi. Kirpi modeli. Yani babasının saçları gibi...

Eve döndüğümde aklıma hemen, çocuklarla ve gençlerle aile içi sorunları sanat aracılığıyla aşma yolları üzerine çalışan Alman psikoterapist Waltraut Barnowski-Geiser ile çocuklara, gençlere ve yetişkinlere yönelik danışmanlık veren klinik psikolog Maren Geiser-Heinrichs'in ortaklaşa imza attıkları kitap geldi. 2019'un son günlerinde İletim Yayınları etiketiyle okuyucuyla buluşan Zor Anneler, altbaşlığından da anlaşıldığı gibi yetişkin kızlar ve oğullar için rehber kitap olma iddiasında. "Neden bu kitap okunmalı?" sorusuna verilecek en güzel cevap ise yazarlardan geliyor: "İnsanlar dışarıdan göründüklerinden daha fazlasıdırlar. Somut yaşamöykülerinin gösterdiğinden daha fazlası. Ömür ilerledikçe birçok şey karanlığa gömülür ve çoğu kişi, özellikle de ağır yük oluşturan veya zor çocukluk deneyimleri olanlar, artık bunları bilmezler. Bir bakıma böylesi iyidir (çünkü bazı şeyleri karanlıkta bırakmak daha iyidir): Ancak yetişkinler, örneğin uzun zamandır devam eden bir hastalık nedeniyle, kim oldukları sorusuna bir cevap aramaya çıkacak olurlarsa, o zaman kendilerini, düşündüklerini, hissettiklerini ve davranışlarını daha iyi anlamaya imkân veren şey, karanlığın içine bakmaktır. Karanlığın içine bakmak, kendini bilme derecesini artırmanın ve acıyı geride bırakmanın yolunu açabilir."

İki bölüme ayrılıyor Zor Anneler. İlk bölümde anne ile çocuk arasındaki ilişki dans metaforu üzerinden değerlendiriliyor. Bu dansın bir ömür sürecek olmasının yanı sıra, nasıl sürmesi gerektiği acı gerçeklerle masaya yatırılıyor. Başarılı anne-çocuk ilişkilerinin sırrı bilimsel bakışla inceleniyor. Burada en önemli şey, annenin kendi duygusal hâlinden bağımsız olarak çocuğunun ihtiyaçlarının farkında olması, kendini onun yerine koyabilmesi ve gerektiği anda onun isteklerine karşılık verebilmesi. Aksi takdirde bağ, kopmaya başlıyor. Böylece aile ortamı buz tutuyor. İçi keder dolu bir suskunluk yerleşiyor odalara, sofralara, duvarlara: "Kimi zaman anne babanın susması bir hastalığın parçasıdır ve tipik aile iklimi halini alır - burada çoğunlukla sadece önemsiz şeyler hakkında, günlük işler, komşular ve başkaları, televizyonda olup bitenler hakkında konuşulur, ancak aile üyelerini gerçekten etkileyen şeylerden pek söz edilmez. Manipülasyon suskunluğuna yer yer narsisizm hastası ve borderline yapılı insanlarda rastlanır. Anne baba depresyonunda çocuklar suskunluğun başka bir biçimiyle karşılaşırlar: Çoğunlukla bu hastalıpa eşlik eden kayıtsızlık, ebeveynler ve çocuklar arasındaki etkileşimleri de belirler. Bu da çocukların sorularının karşılıksız kalmasına, empati, merhamet ve ilginin ifade edilmemesine, çocukların tekrar tekrar boşluğa konuşmasına, bakmasına yol açar - çocuklar için çok önemli olan rezonan tecrübeleri eksiktir. Depresif olan ebeveyn çoğunlukla çocuğunun sıkıntısının bilincinde değildir."

İlk bölümün sonunda, içinizdeki yaralı çocukla baş etme stratejileri yer alıyor. Özel yeteneklere ve özel stratejilere ihtiyaç duyulduğu belirtiliyor yazarlar tarafından. Kimi zaman hayaller dünyasında ilerler çocuk. Büyüdükçe, o hayal boşluğunun bir yakın arkadaşla, patronla kapatmak ister. Maddi olarak bağımsız olunacak ve 'nihayet' mutlu olunacak zamanı ararlar. "Böylece beklerler de beklerler, bir yandan hayat yanlarından akıp gider. Sadece içlerinde çok derinden bir ses, onlara yaşanmamış bir hayata dair bir şeyler fısıldar" diyor yazarlar. Acı son ise şu: baş etme stratejileri trajikleştikçe, geriye zor ebeveynin zor çocuğu kalır, dolayısıyla daima zor görünen davranışlar ele geçirir çocuğu.

İkinci bölüm kitabın uygulama bölümü. Burada artık zor annelerin yetişkin çocukları için bugünü daha iyi hâle getirecek program yer alıyor. Yazarlar burada Awokado (Almanca Achtsamkeit, Würdigung, Orientierung, Klarheit, Anklang, Deckung, Offenheit kelimelerinin baş harflerinden oluşturulmuş bir kısaltma. Kelimeler; Farkındalık, Takdir, Oryantasyon, Netlik, Ahenk, Örtüşme, Açıklık anlamlarına geliyor.) programından bahsediyorlar, usulca yük bıraktırmayı amaçlıyorlar. Akabinde 'anne sesi'ni ortaya çıkaran bir test var. Testin sonuçlarına göre okurun annesinin tipi belirleniyor: yargılayan, korkan, sert, mükemmeliyetçi, bağımsız, kendine zarar veren, bağımlı, sadık, mutlu eden... Yine bu bölümün sonunda birçok soru ve pratikle kişinin kendi hayatını daha iyiye yöneltmek için uygun yollar anlatılıyor. Her şeyden önce bu görevleri yerine getirmenin bir 'hayat görevi' olduğunun üzerinde duruluyor. En ufak bir vazgeçme, her şeyi başa sarabilir zira. Kişisel güne bakış, haftaya ve aya bakış, Awokado güçlenme ritüeli gibi usullerle kitabı eline alan her 'zor' çocuğun mücadelesinde destekçi olunmaya çalışılıyor. Sebebi de öz farkındalığı, yani insanın içini, oradaki güzellikleri yeniden ortaya çıkarmak. Albert Schweitzer'in dediği gibi: "Hastalar kendi doktorlarını içlerinde taşırlar. Bize gelirler ve bu gerçeği bilmezler. Yapabileceğimiz en iyi şey, hastalarımızın iç şifacılarına işini yapabilmeleri için bir fırsat vermektir."

Kitabın sonsözünde bir sürpriz var. Belki daha önceden belirtilmiştir ve ben gözden kaçırmış olabilirim ama kitabın yazarlarının bir anne ve kızı olduğunu öğreniyoruz. Anne (Waltraut) 1958'de, İkinci Dünya Savaşı'nı okul çağında yaşamak zorunda kalan bir annenin çocuğu olarak doğmuş. Burada hem kendisinden hem de annesinden bilgiler var ki 'aile döngüsü' denen şey açığa çıksın. Kız (Maren) ise otuz yıl sonra, 1988'de doğmuş ve bambaşka bir kuşağın çocuğu. Aileyi tanırken kuşakları da tanıyoruz bu yazıda. Kitabın asla bir intikam ya da hesaplaşma aracı olmayacağını, tamamen işbirliği niyetiyle yazıldığı belirtiliyor yazarlar tarafından. Gelecek dönemde zor babalara dair de bir kitap yazılacağını söylüyorlar. "Danışmanlık yaptığımız kişilerle çalışırken, köprüler kurmanın, birbirini yine de anlamayı denemenin, kendini ötekinin yerine koymanın kendi benliğimizi eşsiz bir şekilde zenginleştirdiğini gördük: Hem çocuklar hem anneler için ve aynı derecede önemli bir şey olarak daha sonraki kuşakların hayatıdır zenginleşen." iyimserliğini de ihmal etmiyorlar.

Çocukluk dramı çoğu zaman, sağlıklı görünen bir mizacın ardında yaşanır. Aşırı uçlarda yaşayanlara baktığımızda bunu görürüz. Çok kahkaha atanlar ya da ağlayanlar, bir sürüye katılıp sürekli gezenler ya da daima yalnız kalmak isteyenler... Tüm bunların ardında zor anneler olabilir mi? Cevabı kitapta.

Not: Bu kitapla beraber, yazıya başlarken atıf yaptığım, Alice Miller imzalı Yetenekli Çocuğun Dramı ve Mark Wolynn'in Seninle Başlamadı kitabının da okunmasını öneririm, naçizane.

Yağız Gönüler
twitter.com/ekmekvemushaf