Hâlâ aşka inananlara

"Sıradanlığın zaferine inanıyorum."
- Sinan Sülün

Sinan Sülün, ilk öykü kitabı Karahindiba ile kütüphanemde yer edinmiş; ardından çeşitli mecra ve dergilerdeki yazılarını takip ettiğim bir yazar. Keskin bir gözlem gücü, akıcı ve kendine özgü bir dili var. Yeni kitabı üstünde çalıştığını öğrendiğimde hevesle beklemeye başlamıştım. Yazarın yeni romanı Kırlangıç Dönümü’nü de çıktığı hafta alıp bir nefeste okudum. Kitap bittiğinde damağımda hem bilindik hem de ilk defa fark ettiğim şeylere ait bir tat kaldı. Bu tadı oluşturan, şüphesiz, Sinan Sülün’ün çok bilindik bir hikâyeyi farklı bir üslupla anlatabilmiş olmasıydı. Kırlangıç Dönümü, çok tanıdık bir hikâye anlatıyor esasında. Farklı geçmişlerden gelen, farklı sınıflara mensup iki gencin aşkı var, ana eksende. Ali ile Verda’nın aşkı. On yılını hapiste geçirmiş devrimci Ali ile “olaylara karışmamış” iyi aile kızı Verda’nın yollarının kesişmesiyle açılıyor hikâye. Ve kurgu devam ettikçe Sülün’ün kendine özgün dili ve yeteneği, hikâyeyi katman katman derinleştirerek bilindik öykülerden ayrıştırıyor.

Kırlangıç Dönümü’nün en güçlü yanlarının başında karakterleri geliyor. Tüm karakterler, sanki yan komşumuzcasına tanıdık ve sahici. Ali, hepimizin gençliğinden, heveslerinden ve içimizdeki naif hallerden bir parça taşıyor sanki. Hepimizin içinde Verda gibi, bir adama / kadına şaşkınlıkla bakma isteği var. Ve diğerleri, Nergis, Hüseyin, Deniz, Başak, Bertuğ, Can… Her biri, sanki bir şekilde tanıdığımız bir insandan veya bir duygudan parçalar taşıyor. Ve hepsi bir araya geldiğinde, fazlasıyla bize ait, bize dair bir hikâye örülüyor. Karahindiba ile incelikleri yakaladığını fark ettiren ve gözlem gücüne hayran bırakan Sinan Sülün, Kırlangıç Dönümü’nde de “insanı” anladığını çok güzel bir şekilde ortaya koyuyor.

"Kendi benliğine güzellikler katmak için âşık olmak isteyen kişi aşkın ne olduğunu bilemezdi. Aşk hiç ummadığınız, hiç beklemediğiniz bir anda buluverirdi sizi. İnsan âşık olmayı seçmezdi. Aşk onu seçerdi. Sadece varlığını kaybetmeye hazır olan insan o kapıdan içeri girebilirdi. Bu mucizevi duygu, her gün yeniden ölen Tanrı’nın kendisine inanmamız için gösterebildiği tek delildi. O sabah Ali için de öyle oldu. Aşk birdenbire, güneşin altında parıldayarak, yüzlerce tesadüfün gizemli uyumuyla kapıdan içeri girdi."

Kırlangıç Dönümü’nü ayrıştıran bir nokta daha var. Ana ekseninde aşk olmasına rağmen salt bir aşk hikâyesi olarak kalmıyor; politik bir zeminde yol alıyor roman. Ancak, klişelerden farklı olarak ajitasyona, demagojiye veya söyleme boğulmuyor. Memleketin geçtiği yollar, haksız yere hapis yatanlar, hevesini yitiren güzel çocuklar, sağdan-soldan olanlar ama aslında aynı gökyüzünü paylaşanlar… Hepsi, biz nasıl yaşadıysak o kadar yalın ve “olduğu gibi” yer buluyor hikâyede.

Kırlangıç Dönümü, geçmişten beslenirken en çok da bugünü anlatıyor. Bugünkü halimizi, hayatımızı, aşklarımızı… Ve farklı bir dünyanın mümkün olduğuna dair bir inanç aynasında yansıtıyor çağımızı. Ali, çoğunluğa garip gelen tavırları, kimi zaman çocuksu kimi zaman fazlasıyla yaş almış halleriyle saf olanı, farklı olanı çarpıyor yüzümüze. Ve sevdiriyor kendini. İçimizde, belki de bastırdığımız, gizlediğimiz bir umudu çıkarıveriyor yerinden.

Hayata, insana ve aşka dair umudu tazeliyor.

İyi bir roman okumak ve içindeki umudu tazelemek isteyenlere iyi gelecek bir kitap: Kırlangıç Dönümü.

Merve Uzun
twitter.com/merveuzun

Yükselmek isteyen tırmanmak zorundadır

"Hareket, insanın yer değiştirmesi değil, kendini değiştirmesidir."
- Nurettin Topçu

Bazı insanlar celalî hâlleriyle, bazıları ise cemalleriyle hatırlanır. Emin Işık deyince her iki hâlle de onu hatırlamak mümkün. Konu ne zaman tasavvufa ve Hz. Mevlana'ya gelse, haddini aşanlar için Emin hoca o muazzam bilgisiyle bir refleks olmuştur ve celallenmesiyle meşhurdur. Bu celalî hâli nefsinden değil, Hz. Pîr'e olan aşkındandır.

Öte yandan Yaman Dede'ye ait "Gönül hûn oldu şevkınden boyandım yâ Resûlallâh" naat-ı şerifi ve "Yak sinemi ateşlere, efgânıma bakma" şiirini okurken de cemali ve mûsikîye ne kadar hâkim olduğu da rahatlıkla anlaşılabilir. Zira gönüllerin sultanı Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî Hazretlerinin buyurduğu gibi "Tencerenin kapağı tıkırdamaya başlayınca içinde ne pişiyor anlarsınız."

Emin hocanın ardında namaz kılmış, vaazlarını dinlemiş, dualarına "amin" demiş her kûl, şüphesiz hocanın âlimliğine şahittir. Muazzam bir tasavvuf bilgisi ve elbette tecrübeleri vardır. Sufi Kitap'tan eylül 2010'da yayımlanmış olan "Aşkı Meşk Etmek", ismi gibi bir kitaptır. Aşkı da meşki de hocanın harikulade üslubuyla tatmak mümkündür. İki bölüme ayrılan kitabın ilk bölümü oldukça geniş olup hocanın tasavvufî konulara getirdiği açıklamalardan müteşekkildir. İkinci bölümde ise kitabı yayına hazırlayan Cengizhan Yurdanur ile yaptığı uzun soluklu söyleşi yer almaktadır.

Günümüzde insanların en büyük eksikliğinin tasavvufla tanışmamış olduğunu ve bu tanışma hâli gerçekleşirse kişinin anlamı arama, kendini bulma ve "olma" yolunda büyük bir kademe kaydedeceğini hoca anlatır. Kitabın esas eylemi tasavvufun "hâlâ" yaşanabilir olup olmadığını düşünenlere verdiği cevaptır. Evet tasavvuf günümüzde de yaşanabilir ve hoca şöyle demiştir: "Buhranın devası tasavvuftur."

Bir Mehmet Âkif sevdalısı olan Emin Işık hoca, o büyük şairin "Doğrudan doğruya Kur'ân'dan alıp ilhamı / asrın idrakine söyletmeliyiz İslâm'ı" dizelerini sıklıkla kullanır ve tasavvuf hakkında her önüne gelenin yaptığı açıklamaların karşısına çok güçlü bir duvar örer. Tasavvufun büyük bir ihtiyaç olduğunu şöyle açıklar: "Çağımızın insanı, pek çok dünya metaına sahip olmuştur, ama kendi hayatına sahip olamamıştır. Üstelik hür olduğuna inanır. Oysa kendi istediği hayatı değil, kendisinden istenen hayatı yaşar. Yani, çağdaşlığın kendisine sunduğu sanal hayatın kurallarına uyar, onun icaplarını yerine getirir. Kendisine buna mecbur hisseder. Yoksa çağdaş olamaz."

Teknolojiye önce meftun, sonra da esir olan insana nasihatlerde bulunur: "Yabancı kimdir? Topraktan olan bedenindir, nefis de bedenin istekleridir. Senin gam ve elem çekmen nefis yüzündendir. Bedene yağlı-ballı şeyler vermekle öz cevherin olan rûhunu semirtemezsin. Bedeni misk kokulara yatırsan da ölüm gününde pis kokusu meydana çıkar. Rûhun gıdası; et ve ekmek, yağ ve bal değildir. İlim, hikmet, hidâyet ve ibadettir. Tek kelimeyle ilâhî aşktır."

Erol Güngör, Nurettin Topçu, Celalettin Ökten, Muzaffer Ozak gibi isimleri sıkça anan Emin hoca, aynı zamanda bu büyük isimlerin rahle-i tedrisinden de geçmiştir. Kitabın ilk bölümünde tasavvufa giriş, çağdaş hayat ve tasavvuf, çağdaş insanın mânevî problemleri, İslâm tasavvufunun geleceği, mistisizm ve tasavvuf, vahdet-i vücûd, mânevi âdem, şerîat ve tarikat, kendine yardım, kapının eşiğinde, tövbe kapısı, sabır, şükür, havf ve recâ, fakr, zühd, gör sôfiyi, tevekkül, muhabbet, tasavvufun merhaleleri, nefis ve mertebeleri gibi konuları açıklayan Emin hoca bu bölümün sonucuna varmadan da Muhyiddin İbn Arabî Hazretlerinin Fahreddin Râzî Hazretleri'ne yazdığı mektubu eklemiştir. Kendisinin tercüme ettiği bu mektupta şu paragrafa dikkat kesilmek gerekir: "Nefis, kendi elinin emeği olan kazançtan gıdalanmaya başlayınca artık hibe ve ihsan kabilinden olan ikramlardan lezzet alamaz olur. O zaman da ayağının altındaki gıdalardan beslenen kimseler arasına girmiş olur. Oysa kendi üstlerinden beslenen Allah kulları da vardır."

Emin Işık hocanın Cengizhan Yurdanur'un sorularına cevap verdiği kitabın ikinci bölümünde; medeniyetin gelişimi ve tasavvuf, uzakdoğu felsefesinin dinin yerine ikame edilemezliği, "Enel Hak"ın ne mânâya geldiği, tasavvufa mürşit, Muzaffer Efendi'nin taktikleri, kerâmetin ne olduğu, insanın nefsinin yedi katlı apartmana benzediği, Fahreddin Efendi anıları, tekkelerin sanat akademileriyle olan benzerliği, tarikat - siyaset ilişkisi, mûsikî üzerindeki helal - haram yorumları, selefiyye, İbni Teymiyecilik gibi çok önemli konular yer alıyor. Bu bölümde özellikle gençlerin o en sık sorduğu "Hangi vasıftaki mürşide bağlanılır, bir mürşidin halis olup olmadığı nasıl anlaşılır?" sorusuna Emin hoca Muhakkık-ı Tırmizi'nin formülünü sunuyor: "Bakın bakalım, o mürşid etrafındakileri yahut müridim dediklerini, derviş dediklerini kendine mi bağlayıp ram etmeye çalışıyor, Allah'a mı bağlamaya gayret ediyor? Eğer o mürşid yanındakileri Allah'a bağlanmaya yönlendiriyorsa, o Allah ehlidir. Kendine bağlamaya çalışıyorsa, o şeytanın ortağı olan bir haindir, bir münafıktır."

İnsanın bilhassa manevi hastalıklarının farkına varması, onları tek başına tedavi etmesi çok güçtür. Muhakkak bir tabibe görünmesi gerekir. İşte bu tabipler, mürşitlerdir. Her hasta kendini tedavi edebilseydi tabiplere gerek kalmazdı. Emin Işık hoca burada "Peygamberlere de hacet kalmazdı" der ve şöyle devam eder: "Bu medeniyet insana sadece bilgi veriyor. İnsana lâzım olan donanımı, ahlâk, görgü, şeref, şan, yani mânevi değerler dediğimiz, veya insanî değerler dediğimiz şeyleri vermiyor bugünkü medeniyet. Eskiden aile verirdi, toplumun eski düzenini kaybettik. Din veriyordu, dini duyguları da bir kenara bıraktık. Dergâhlar veriyordu, onları da kapattık. Eskiden kahveye giden adam bile Sireti'n-Nebi okuyordu."

Hz. Abdulkadir Geylâni'nin "Kur'ân hidâyet, tefsiri şerîat, te'vili tarikattır" sözünü hatırlatan ve içini aktarmaya çalışan bu harikulade kitap, gençlerin buhranlarını çözmek üzerine de ciddi bir gayrettir.

Yağız Gönüler
twitter.com/ekmekvemushaf

Bir ölünün ağzından, hayatımızdan bir an

Dünya hayatının türlü düzenler, oyunlar, aldatmalar, aldanmalar, kıskanmalar içinde geçtiğini, kısacık bir yolculuktan ibaret olduğunu bir büyüğümüzden dinlemeyeli, duymalı ne çok zaman oldu. Şimdinin büyükleri de dünyanın keşmekeşine, albenisine kendini kaptırmış; çocuklarını, torunlarını bu albeniye özendirmekte ve bu keşmekeşliğin içinden çekip almamakta. Mustafa Kutlu, sanki bunu hissetmiş de son kitabı Hesap Günü ile büyük bir eksikliği gidermiş. Hesap Günü, Kutlu’nun bir önceki hikâyeleri gibi sade, akıcı, yalın anlatımıyla okuru selamlıyor.

Hesap Günü, Bedir’in dünyasını anlatıyor. Bedir’in dünyasını anlatıyor gibi görünse de her birimizin hayatlarına ayna oluyor, hayatlarımızdan bir an sunuyor. Yeşilçam tadında bir anlatım olsa da kitapta geçenler çarpıcı ve gerçekçi. Kutlu’nun sinemaya ilgisinin olduğu açık. Bundan olmalı, hikâyeleri sinemaya/filme aktarılabilir cinsten. Kutlu’nun hikâyelerinde karakter zenginliği vardır. Her kesimden bir karaktere rastlamak mümkündür. Zengini, fakiri, bilgilisi, avamı, işinin ehli olanı, beceriksiz olanı, edepli olanı, edepsizliğin dibini bulanı… Hepsi Kutlu’nun öykülerinde dillendirilir. Böylece insan karakterleri konusunda bilgi edinir okur. Karakterlere dair özellikler keşfeder. Kutlu’nun öyküleri yazılmışlıktan çok anlatılmışlık duygusu uyandırır okurda. Öykü boyunca bir anlatıcıdan dinliyormuş hissine kapılırız. Kutlu, öykülerinde sade bir üsluptan yanadır. Söyleyeceklerini dolandırmadan söyler. Öykülerinde tema hikmet üzerine kuruludur. Yaşananların, başa gelenlerin bir hikmeti vardır. Bu hikmeti bulan karakterler huzura ermiş; hikmeti bulamayanlarsa bir türlü tatmine varamamış, pişmanlıklarla dolu bir hayat sürmüşlerdir. Hesap Günü’nün Bedir’i de böyle. Başına gelenlerden ders almaz, olanlarda bir hikmet göremez. Hayatını bir yapboz gibi yaşar. Ciddiye almadan, geldiği gibi… Bir ağacın yere düşen yapraklarını bir o yana bir bu yana savurur gibi… Kutlu’nun öykülerinde merkezde insan vardır. Her zaman insanı tutar ve savunur. İnsanın zaaflarıyla, üzüntüleriyle, başına gelenlerle, ayıplarıyla hiçbir zaman alay etmez, öyküsünün malzemesi yapmaz. İnsanın/insanlığın hâllerini, öyküsünün bir kullanım malzemesi olarak görmez. Bu hâllerden dersler çıkarıcı, bir nevi nasihatler verici bir anlatımı yeğler. İnsanın geçirdiği değişimi anlatır. Bu değişimle birlikte insanın psikolojisini inceler. Bedir’in öyküsünü anlattığı Hesap Günü’nde gençlerin psikolojik durumlarına genel bir bakış yapıyor.

“Ancak disipline gelemiyordu. Onda bir tatminsizlik vardı. Gençlerde genel bir durum. Hiçbir şey onları doyurmuyor. Ne istiyorlar acaba? Ne onlar biliyor, ne biz.”

Mustafa Kutlu, modern hayatın insanlar üzerindeki etkisini öykülerinde işler. Kapitalist düzen, sömürü aracı hâline getirilen alanlar, sömürüden nasibini alan dinî hayat, para hırsının insanın masumluğunu alıp zalimliğini ortaya çıkarması, zenginlik peşinde koşma ve zengin olma hayallerinin kurulması Kutlu’nun öykülerinde karşımıza çıkar. Bedir de öyledir. Çabalar, okur, diploma sahibi olur, yabancı dil öğrenir, yurt dışına gider. Bunların hiçbirisi para etmediği için ticarete atılır. Ortakları onu yarı yolda bırakır, herkes birbirinin kuyusunu kazar. Ticaret hayatına girildiğinde birlikte iş yapılacak olan kimselerin güvenilir olması gerektiğini Bedir’in ticaret hayatında yaşadıklarından anlarız. Hikâye boyunca Bedir’in pişmanlıklarını, özlemlerini, ilk aşkını, ihtiraslarını, tecrübelerini okuruz. Bedir’in yaşamı, dünya hayatının bir oyalanmadan ve oyundan ibaret olduğunu anlatır. Okurda bu konuya dair dikkat uyandırılır.

“İnsan dünyaya kendini kaptırınca zamanın nasıl geçtiğini bilemez. Bir akıntıya düşüp tüm ömrünü koşturarak geçiren çoktur. Belki insanlığın tamamı. Onları uyarıcı peygamberler bile yolunda döndüremez. Velhasıl dünya hayatı “İş” dediğimiz oyun ve eğlenceden ibarettir.”

Bedir’in dünya ve ukba arasında gelip gitmesi en sonunda Alzheimer hastası olmasıyla sonuçlanır. Hırslar, hevesler uğruna bir ömür heba edilir. Bedir’in sürdüğü hayat da heba edilmiş, hesap yokmuşçasına yaşanmış bir ömürdür. Öykü boyunca Bedir, musalla taşından tüm olup bitenleri yorumlamakta ve musallada konuşmaktadır. Yaşanılanlar bir ölünün ağzından anlatılır. Dünyada yapılan hesapların değil, ahretteki hesabın önemi vurgulanır. Nasıl yaşanılırsa öyle ölünür misali yaşamın güzelce yaşanılmasının altı çizilir. Mustafa Kutlu, herkesin kolayca okuyabileceği, herkesin kendinden bir şeyler bulabileceği eserler ortaya koydu. Hesap Günü de bu eserler kervanına yeni katıldı, okurlarını bekliyor.

Hatice Ebrar Akbulut
twitter.com/HaticeA45604005

Bildiğin Hayat’ın püf noktaları

Kahveler, meczuplar, aşk hali ve kaybolmalar üzerine yazılmış öyküler. Meczup Dursun gider, geriye aşk kalır köyde. Bir ses olur. Ercan Köksal’ın dördüncü öykü kitabı Bildiğin Hayat hayata dair keskin ipuçları veriyor.

Çocuğunu karton bir kutuda morgtan teslim alan bir babanın duyguları nasıldır, ne yaşar derseniz Boş Kutu’yu okuyun mutlaka. Anne ve diğer aile büyüklerinin duygu durumu ikinci plandadır bu öyküde. Babanın da duyguları vardır elbette. Yazarın bu öykülerinde köy kahvelerinin vatan kurtaran o sıcak atmosferine dalmanız mümkün. Gönül Muhasebesi An… ya da İçimdeki Çocuk gibi bir iç hesaplaşmanın olduğu öykülerde çocukluğu çağrıştıran bir objeyle, bir balonla açılan kapıdan, vicdan muhasebesiyle çıkan kişinin durumu özenle işleniyor. Çocuk ve Dondurma öyküsünde de perçinleniyor adeta. Kendisinden yardım isteyen parasız çocuğa dondurma almıyor. Bir başkası aldığında da bu iyiliği niye kendisinin yapmadığını sorguluyor öyküde kahraman. O hayırsever insanı kıskanıyor iyice. Kadıköy Vapuru ayrılanların öyküsü. Martıların ağladığı anlar, geri dönmeyen sevgilinin arasından kalbe dolan pişmanlık hissi, okura yansıyor. Biri vapurla diğeri otobüsle uzaklaşıyor durmadan.

Bildiğimiz hayattan kopmuş, başka bir hayata öykünen kişinin temennilerine kulak vermeli okur. Yirmi Dört Numaralı Koltuk hayata dair imlemelerin devamını getiriyor. Yıllar sonra yaşadığı kasabaya dönen ve eski-yeni insanlara bakarak sevdiğinin izlerini süren, derin düşüncelere dalan bir öğretmenin öyküsü.

Yeni yetme torununun isteklerini can havliyle yerine getirmeye çalışan bir ihtiyarın dükkanda satıcıyı ikna turları konu edilmiş, Merhamet Dilenen İhtiyar adlı öyküde. Okumamış, savrulmaya hazır bir yaprak gibi torun ve de ona beğendiği tişörtü almak için neredeyse yalvaran bir yaşlı insan. Anlatıcının ağzından öykü ilerliyor. Öte yandan Sessiz Ölüm’de ötelere dair bir düşüncesi, maneviyata yapılmış birikimi olmayan bir kişinin son demlerini çırpınarak yapayalnız yaşaması konu edilmiş. Terminal simsarlar, kirli hesaplaşmalar, adresini şaşırmış cinayetlere değinen bir öykü. Vasiyet, onuncu sınıfta bildik hayatı değil de ölümü seçen, ülkücü Elif’in yaşadığı kimlik bunalımını intiharla sonuçlandırması ve annesine bıraktığı etkileyici not: Tabutunun üzerinde Kuran ve Türk bayrağı konulmasını istemesi. İhtiyar Adam Ve Kadın törensiz gömülen kadının dinini sorgulayan köy halkı, Alman eşinin dinini bilmeyen eş, kendisini de dine yakın bulmayan bir adam. Gözyaşı, pişmanlık ve dinsel törenlere dair kafası karışan yaşlı bir insan. İyiliğin Zamanı gurbette çalışan eş, çaresizlik, iyilik değmeden vakitsiz ölen anne, iki küçük çocuğun geride kalışı, parasızlık. İyiliği zamanında yapamayan hayır sahibinin kendiyle muhasebesi. Hepsi Bildiğin Hayat kabaca ve hoyratça yaşandığında insanoğlunun başına gelebilecek işler. Yeterince duyarlı ve iyi kalabilen insanlara işaret ediyor. Hayata dair püf noktalarını tarif eden kitabı, Okur Kitaplığı etiketiyle edinebilirsiniz.

Meral Afacan Bayrak
twitter.com/tarcnckmaz

Cennetten cehenneme: İstanbul ve mimarîmiz

"Bu evleri atla bu evleri de bunları da 
Göğe bakalım."
- Turgut Uyar, Göğe Bakma Durağı

"Ama neler olup bittiğini hiç bir ayetten
Hiçbir vakit anlamayacak şehrin insanı
Şehrin insanı, şehrin insanı, şehrin
Pahalı zevklerin insanı, ucuz cesaretlerin."
- İsmet Özel, Üç Firenk Havası

"Gökleri ve yer yuvarlağını dengede tutarak yörüngelerinden çıkmalarını önleyen sadece Allah'dır. Eğer onlar yörüngelerinden çıkacak olsalar onları O'ndan başka hiç kimse dengeye getiremez. Hiç kuşkusuz O, hoşgörülü ve bağışlayıcıdır."
- 35/Fâtır-41

Şarkılar Seni Söyler adlı programda (sonradan kitap olmuştur) Ö. Tuğrul İnançer hoca Âşık Veysel'in Kara Toprak şiirini işaret etti. Bu şiirdeki "Karnın yardım kazmayınan belinen / yüzün yırttım tırnağınan elinen / yine beni karşıladı gülünen / benim sâdık yârim kara topraktır" dizelerinin insanın toprağa olan muhtaçlığını açıklayan ve toprak bilincini kavramasını sağlayabilecek en iyi şiirlerden biri olduğunu söyledi. Bu ikâzdan sonra fakir de kitaplığındaki Turgut Cansever külliyatına döndü ve cehennemî İstanbul ekolojisinde belki akıl sağlığına bir ferahlık, bir çâre olma ümidiyle ol kitabı çekip çıkardı: Kubbeyi Yere Koymamak.

Turgut Cansever; 12 Eylül 1921 Antalya doğumlu. Babası Doktor Hasan Ferit Bey, Kasımpaşa Turabi Tekkesi'nin şeyhi. Dedesi Şeyh Ali Efendi ise Bab-ı Ali'nin üst düzey bürokratlarından biri. Cansever cumhuriyet döneminin belki de tek muhalif mimarlarından biri. Öyle ki Adnan Menderes'in karşısına dikilip Vatan Caddesi ve çevresinde yapılacak tarihi eser yıkımını önlemek için her şeyi yapmış ve fakat Menderes'in "3-5 metre için ne olacak canım!" tepkisinden sonra umudunu çokça kaybetmiş bilge bir mimar. Neden bilge mimar? Çünkü onun mimarî anlayışında Konfüçyüs de var, İbn Arabî de. Itrî de var Bach da. Medine de var Bursa da. Mimar Sinan da var Le Corbusier de. Çünkü onun için "İslam kültürlerinde cennet tasavvurunun bir yansıması"olan en büyük fizikî üründür yapı. Bu yapının da muhakkak insan hayatıyla beraber dünyayı güzelleştirecek bir sorumluluğu olmalıdır. Cansever hakkında şunları da söyleyebiliriz: Türkiye'deki ilk sanat tarihi doktora tezinin sahibidir, Türkiye’nin ilk büyük özel mimarlık bürosuyla beraber Mimarlar Odası'nın da kurucuları arasındadır, Beyazıt Meydanı’nın otomobil trafiğine kapatan proje ona aittir. Sadece Türkiye'de değil tüm dünya mimarî çevrelerinde özgünlüğü ve hayata kattığı değerin yanında içinde yaşayanı da hayattan koparmayan Ertegün Evi, Demir Tatil Köyü ve Türk Tarih Kurumu Binası Cansever'e aittir. 22 Şubat 2009'da İstanbul'da vefat eden Turgut Cansever'in cenazesi son derece ilginçti zira projelerini onaylamayanlar da oradaydı, kendisini haklı bulduğu hâlde olan biten çarpıklaşmaya ses etmeyenler de. Bu sebeple kendisi hakkında en güzel yorumu kızı Emine Öğün yapmıştır: "Babam "Yeniden nasıl güzel bir dünya kurarız?"ı sorguladı. 'Onun metodu ne olmalı, tasarım açısından, yaşamamız açısından. Bunları düşündü söyledi, ama hiç kimse dinlemedi. Bu kadar önemsiyorsunuz, ömrü boyunca sadece 14 iş yapabildi. Piyasadaki mimar arkadaşlarımızla kıyaslarsanız bu sayının ne kadar komik olduğunu görmek mümkün. İnşallah bu trajik tarafı söyledikleriyle bütünleşir de vefatı vesilesiyle yeni bir sorgulamayı başlatabiliriz."

Maalesef değişen hiçbir şey yok. Bu ne kadar korku vericiyse, merhum bilge mimarın 20-30 yıl önce söylediklerini şimdilerde yaşıyor oluşumuz da o derece korkunç. Mesela Vizyon dergisine 1993'de verdiği röportajda şunları söylemiş: "Doğrusu, insanları yüceltecek faaliyetler düzenini düşünmeye ihtiyaç var. Farklı kültür düzeyindeki insanları, tümüne hitap edebilen ve baktıkça görüşleri derinleştiren bir eser, gerçek sanat eseridir bence. Çevreyi böyle bir mimarî ile inşa ettiğimiz, müzik, şiir yahut öteki artizanal ürünler bu derinliğe sahip oldukları zaman -sinema, tiyatro ve roman dahil- ve insanları bilinçsiz yakalayıp onları telkinle bir yerlere yöneltmediğimiz zaman, eserle ilişkisinde insan gittikçe derinleşme imkânı bulur. Fark ediyor musunuz, Amerikan kültürünün bütününde nasıl bir Hıristiyan kilisesi kontrolü bulunduğunu? Bütün o değer sistemlerini Türkiye'ye naklediyoruz."

Bugün İstanbul'da yükselen binalara bakıldığında bunun İslam kültürüyle hiçbir alakası olmadığını söyleyememek için çocuk olmak lâzım. Kendini bu bilincin içinde bulan çocuklar bile artık gökdelenlerden nefret ediyor, onları büyülü ve "güzel" bulamıyor. Bizim dinimizde iddialı, kafa tutan, güç gösterisi sunan hiçbir şey güzel değildir. "Allah güzeldir ve güzeli sever" hikmetini kendine kılavuz olarak seçmiş Turgut Cansever 1994'de ise Altınoluk dergisine "İstanbul doğru şekilde teşkilatlandırılmazsa Türkiye hakkında kararlar başka yerde alınacaktır" diyerek son derece ciddi ve siyasi bir meseleye de el atıyor. Bu söz bize İsmet Özel'in "Boğaz köprüleri küfür düzenini azgınlaştırdı" sözünü hatırlatıyor ki katılmamak mümkün değildir. Ama gelin görün ki siyasi rantın ve sevdanın peşine düşen her türlü zevat için bu tip sözler birer paranoyadır. Burada devreye yine bir İsmet Özel sözü giriyor: Bu çağda paranoyak olmayan şerefsizdir... Biz dönelim Cansever'in sözlerinin devamına: "Eğer önümüzdeki otuz sene zarfında yeni ilaveler yaparak şehirleri yaygınlaştırmak ve yoğunluğu artırmak suretiyle yoğunluğu artan yörelerin sahiplerine menfaat sağlama şeklinde devam edersek bu ülkede insanca yaşamaya hiç imkan kalmayacaktır. Bu yanlış yol devam ettiği sürece Türk ekonomisi çökecektir. Hiç bir yaklaşım bu israfın önüne geçemez. Frankfurt şehri 20 trilyon Türk lirasıyla 20 milyonluk metropolün ulaşım masrafını çözerken biz 10 milyon İstanbulluyu gerçek maliyeti en az 200 trilyon olan harcamaya mahkum ediyorsak, o insanların kendilerini yetiştirmeleri, hayatlarını daha güzel yapmaları, çocuklarına daha fazla ihtimam etmeleri imkanını ellerinden alıyoruz demektir. Bu israfa son vererek bu israfın gerektirdiği kaynaklardan kat kat az kaynaklarla fakat cennet güzelliğinde geniş yerler inşa ederek yıldız kümesi biçimindeki şehirleri gerçekleştirmek mecburiyetindeyiz. Bunu en kısa zamanda adeta savaş verircesine Türk toplumuna anlatmak mecburiyetindeyiz ki, bu ülke otuz sene sonra içinde yaşanmayacak bir cehennem haline gelmesin."

21 sene geçmiş bu sözlerden sonra, yine soruyoruz: Ne değişti? Değişen, felaketin artan boyutları oldu. Şehir diye bir şey kalmadı. Metrobüs, metro gibi ulaşım araçlarının yapılmasından memnuniyet duyuyoruz. Oysa bunların bize sunduğu faydanın değeri bir ise, zararı ondur. Yine 1997'de şöyle demiş Cansever: "Bugün batıdan taşınanlara ilaveten, Üsküdar-Yenikapı arasına yapılacak bir tüp tünel ile şehrin doğu yakasından gelecek nüfusun, Taksim-Yenikapı metrosu ile de kuzey ve doğu nüfusunun İstanbul yarımadasına taşınması halinde Süleymaniye, Ayasofya ve Fatih camilerinin yanında gökdelenlerin inşasını hiç kimsenin engelleyemeyeceği aşikardır."

Çok değil yüz sene önce, mimarın biri çıkıp da minarenin yakınlarına ondan daha uzun bir yapı dikse hiç şüphe yok ki mimarlığı elinden alınır, sürülürdü. Tarihe dönelim; 1730'larda III. Ahmed Çeşmesi yapılınca halk sarayı üç gün kuşatıp "bu ne zevksizlik" diye bağırmış, yapıyı aşırı ve rencide edici bulmuş. Çünkü bir ahenk var, denge var, estetik var. Halk bunu benimsemiş, sevmiş ve hatta uygulamış. Bir usta-çırak ilişkisi var, bu artık gelenek olmuş... 1750'lerde biten Nuruosmaniye Camii'ni de halk sevmemiş. Kurşun yerine ilk kez taş alemler kullanılınca çok gösterişli bulunmuş, israf denmiş. Bu caminin Ermeni asıllı Simeon Kalfa yapmıştır ve birçok yerinde kilise motifleri görmenin de mümkün olduğunu belirtmek gerekiyor ki Emin Işık hoca gibi yaşayan efsanelerimiz bu gibi ince ayrıntıların gayet farkındadır. Artık hakiki Türk evi arayanın -kaldıysa- Bursa'ya bakmaktan başka çaresi kalmadı. Avrupa belediyeleri bile hâlâ adam yollayıp, keşfedip, kendi ülkelerinde o evleri uygulamak için projeler üretiyor. Şimdilerde ise "Hizmet" ve "ihtiyaç" adı altında velîler şehri Bursa katlediliyor. Bunu yapan "mimarlar"ın da onay verenlerin de itikatlarını sorgulamaları gerekiyor. Cansever bu tip mimarlar için yine yıllar evvel "proje mimarı", "rant mimarı", "nakit mimarı" gibi son derece haklı sıfatlar kullanmıştır.

7. baskısını Aralık 2014'te yapan ve dört bölümden oluşan kitap, merhum Cansever'in söyleşilerinden, konferans konuşmalarından ve röportajlarından oluşuyor. Mimarîde aşkın çözümleme, Osmanlı çözümlemesinden postmodernizme, ev'den konuta, habitat ve şehir, kitaptaki bölümlerin isimleri. Yukarıda fakirin misallerini verdiği gibi özellikle 90'lı yıllarda başta İstanbul'da olmak üzere tüm Türkiye'deki dönüşümü ve bunun ne tür felaketlere sebebiyet verdiğini bu kitabın sayfalarında izlemek, öğrenmek mümkün.

1990'lı yıllarda Marmara'nın tek katlı evlerle (gecekondu) kaplanması gündemdeydi. 1996'da kendisiyle bir söyleşi yapılan Turgut Cansever, bu konuyu açıklığa kavuştururken, tespitlerindeki doğruluğu ta o yıllardan yapabilmesiyle bilgeliğini de yeniden ispatlamış oluyor: "1930'larda göç başladığı zaman bunun ülkeyi felakete götüreceğini o yıllarda Türkiye'de bulunan Alman hoca Kessler fark etmişti. Kessler, bulduğu her kürsüye çıkarak "Bu şehre her gün insanlar gelerek barınmak için gecekondular inşa ederken, Taksim'de merdiven basamakları yapanları vatana ihanetle itham ediyorum" diyordu. Bu umursamazlığı devam ettirenler vatana ihanetle itham edilecek kişilerdir. Bu umursamazlık bugüne kadar devam ettiği için İstanbul'un nüfusu 18 milyon olacak ve o zaman içerisinde nefes alacak yer kalmayacak. İstanbul korkunç bir haydutluk, eşkıyalık şehri olacak. Bugün mevcut asayişin binde biri bile var olmayacak. Bu yalnız İstanbul için geçerli bir şey değil. Bütün Anadolu şehirlerinin aynı felaketle karşı karşıya olduğunu görüyoruz."

Hani Sadettin Ökten, "İnsanın gökyüzüne bakacak vakti olmalı. Edemedim, yetiştiremedim, yapamadım bu hiç bitmez. Hiçbir devirde de bitmemiştir. İnsan dağlara bakmalı, hilkate bakmalı, kendisiyle yalnız kalmalı. Yokluk öyle başlıyor. Varlık zor, varlık çok ağır." diyor ya hem kitaplarında hem söyleşilerinde, işte yıllar evvel İstanbul'u güzelleştirmek için yolları kesiştiği merhum bilge mimar Turgut Cansever de "İnsanın vazifesi dünyayı güzelleştirmektir." diyor 2006 yılındaki bir röportajında. Çünkü: "Dünyaya en büyük müdahale yapılarla olduğuna göre mimarların görevi dünyayı güzelleştirmek. Amaçların berrak bir şekilde belirtildiği çağlar kayboldu, ahlaki amaçlar unutuldu. Bizden sonra yaşayacak insanların da dünya üzerinde hakkı var. Basit konfor ve menfaat meselelerimizle gelecek nesilleri bu haklardan mahrum ediyoruz. Esas takıldığımız fikrî ve manevi engeller. Kuleler insanlığın içine düştüğü gurur, para gibi yanılgıların ürünü..."

Yağız Gönüler
twitter.com/ekmekvemushaf