Gorgo'lara göz yuman Türkiye'ye

“sakın sevgili okurlarım

bütün bu saçma hayatı
kendimi acındırmak için
anlattığımı sanmayın
acımam ben kendime
sadece
yakınlaştırmayı isterim
varlığımı sizinkine
canciğer olmayı
nedenini bilemem
isterim işte tuhaf bir erkek nasıldır
bilin isterim”

diyor Leylâ Erbil Tuhaf Bir Erkek kitabında. Sonra da anlatıyor org çalan sevgili tuhaf erkeği… Evlendikten sonra kendini bulmacaya veren, orgunu bile yatağın altına gömen, sevişmek için bile şart koşan erkeği. Düşlerinin zeminini ölümün yeşillendirdiği sevda anlatıyor sevgilisi ve eşi bünyamin’i. Aslında Hurşit, Zurşid, Mümin ve Bünyamin’i kullanarak tuhaf bir erkeğin evrelerini anlatıyor. Nasıl değiştiğini anlatıyor, memleketin gorgo felaketiyle nasıl altüst olduğunu anlatıyor, gorgo'ların birbirinden farkı olmadığını anlatıyor. Kitaplarında hâlâ politik söylemlerden kaçınmadan yazan birkaç yazardan biri olan Leylâ Erbil, bu kitabında diğer kitaplarına kıyasla daha az gönderme yapsa da deyim yerindeyse on ikiden vuruyor ve tuhaf olanın bambaşka bir şey olduğunu gösteriyor okuruna. Hayır, tuhaf bir erkek bir metafor değil. Ama daha kitabın başında anlatacağını söylediği o erkeği, kitabın ortalarına doğru anca anlatmaya başlıyor. Bu da bir tesadüf değil. Tuhaf bir erkeği anlatması için anlatması gereken çok şey var. Okuyucunun çekip alması gereken izler tüm bahsettikleri. Kazıyıp düşünmemiz gereken şeyler. Gorgo'ların unutmamızı istediği, bizimse unutmadığımızı sanıp çoktan kapattığımız konular. Bizi tuhaflaştıran her şey.

Leylâ Erbil okuyan herkesin önce bahsetmek istediği şey yazarın dilidir. Kendisiyle tanışma şerefine nail olmuş biri olarak ne konuşurken ne de yazarken kullandığı dili övmek bana düşmez. Bu dilin güçlülüğünün nereden geldiğini anlamak için Erbil’in bir röportajından alıntı yapmak gerekir:

“1954-55 yılları olmalı. Taksime doğru ilerliyoruz. Galatasaray Lisesi önlerindeyiz ve Onat’la yan yana düşmüşüz, Türk edebiyatını nasıl yenileştireceğimizi tartışıyoruz. Ben, insanları anlatmakta yetersiz kalan bu dili, bu kalıpları değiştireceğimi söylüyorum.”

Yine bir röportajında "Sizden tuhaf bir erkeğin tanımını yapmanızı istesek ne derdiniz?" sorusuna "duygusal zekası yüksek, içi çürük bir adama da benziyor, şaşkın biraz, zavallı gibi, tüm insanlara benzer demonik, aciz, korkak, elinden tutulması gerekenlerden belki" yanıtını veren Leylâ Erbil'in bu kitabını okumak yeterli tuhaf bir erkeğin ne olduğunu anlamak için. Tuhaf Türkiye'ye dair geride kalan aşkları, dostlukları, "unsur"ları, despotlukları görmek için.

İçinde büyük harf bile bulamayacağınız bu kitabı süsleyen ve aynı zamanda kitabın ithaf edildiği Komet’in resimlerini incelemek de ayrı bir deneyim katacak yolculuğunuza. Hâsılıkelam, her gün yeni bir acıklı olayın yaşandığı, şaşırtıcı akıl dışı açıklamaların yapıldığı ülkemizde dokunulması, okunması, seyredilmesi gereken sayfaların sahibidir Leylâ Erbil. Ziyaret edilmesi gerekir.

"üstelik

allah'ın içine gizlenerek

konuşuyor

o yüzden

bu yeni gorgo zamanında

kimse kimseyle

doya doya sevişemiyor

konuşamıyor örüşemiyor"

Ümran Kio

twitter.com/umrankio

Sınır boyunca yürüyüp giden bir hoop sesi

Hasan Ali Toptaş’ın Heba kitabını bitirince içimi sızlatan bir ses kaldı kulaklarımda: “mevziden mevziye sıçrayarak, karanlığın içinde yankılana yankılana sınır boyunca yürüyüp” giden bir hooop sesi.

Bir kadına yeterince uğraşırsanız askerliğin nasıl bir şey olduğunu anlatabilirsiniz, özellikle de sınırda bir askerlik yaşamışsanız. Ama bir kadına nöbet tutmanın nasıl bir şey olduğunu hissettirmek, komutan tokat atınca acısını yüzünde yaşatmak Hasan Ali Toptaş’ın ustalığı sanıyorum. Yabancılık çektiğim bir kelime dahi olmadı “sınır” başlıklı askerlik yıllarını okurken. Ne koğuşa, karakollara yabancılık çekersiniz Toptaş'ın kelimelerini okurken, ne de yaşlı, garip ev sahibesine. Ne bir güvercinin bıraktığı izler şaşırtır sizi, ne Ebecik’in itinalı yemek tarifleri. Bu kitapta her şey olabilirmiş gibi, sanki hepsi gerçek olamayacak kadar etkileyici, ama hayal olamayacak kadar da can yakıcı gibi.

Hasan Ali Toptaş okuyanlar bilir, yazar tırnak işareti kullanmaz (en azından benim okuduğum kitapların hiçbirinde kullanmıyordu). Evet, kendisi bunun özel bir nedeni olmadığını, tırnak işaretinin nokta, virgül kadar önemli bir işaret olmadığını, o yüzden kullanma gereksinimi duymadığını söylüyor. Ama eğer 21. Yüzyıl, Tanrı-yazarın değil Tanrı-okurun yüzyılıysa ben bu konuda noktalama işareti önemsizliğinden daha fazlasını görüyorum. Diyaloglara tırnak işareti eklemek, kişinin cümlesini sınır içine alıyor, somutlaştırıyor, gerçekleştiriyor gibi gelmiştir bana hep. Bu yüzden Toptaş’ın bu noktalama işaretinden uzak durması, okuyucuyu noktalama sınırlarına bile dahil etmemek, yaşadığı her şeyin bir rüya olabileceği ihtimalini açık bırakmak, zihinde dolaşmanın nasıl bir şey olduğunu anlatmak amaçlı olması fikri daha cazip geliyor bana (haddimi aşmayacağımı bilsem daha doğru geliyor bile derdim sanırım).

Hayır, bu kitaptakilerin hepsi bir yalan demiyorum tabii ki. Aksine bugüne kadar yaşadıklarınızdan daha gerçek geleceğine eminim. Ziya’nın şehirden kaçıp arkadaşının köyüne yerleşme fikrinin, onunla geçirdiği askerlik yıllarının, sınırda nöbet tutarken yaşanılanların, komutanların herşeyibenbilirimciliğinin, sonrasında köyde başına gelenlerin dün içtiğiniz kahveden daha gerçek olduğuna eminim.

Hani bazen arkadaşlarınıza bir kitap hediye edersiniz ve bitir de konuşalım dersiniz ya işte öyle... Siz sonunu okumadan, Nefise ile, Kenan’la, Cabbar’la, Numan’la tanışmadan benim bir şeyler anlatmam, her şeyi somutlaştırmak olacak. Ziya’nın bundan hoşlanacağını hiç sanmıyorum. O yüzden hadi bitirin de üzerine konuşalım.

“Hâsılıkelam, çerden çöpten de olsa insan illaki bir baba yaratıyor Ziya Bey, başka türlü var edemiyor kendini; koku kırıntılarını tutup, ölgün gölgeleri ve titreşimleri tutup işte böyle babaya dönüştürüyor benim gibi.”

Ümran Kio
twitter.com/umrankio

Yaşamında hüzün eksik olmayanlara

"Hilmi Yavuz, denemelerinde ne sadece güzel söz söyleme ustasıdır ne de okurunu bir yığın kuru bilgiyle baş başa bırakır. Tartışır, kavgalara tutuşur, aydınlatır, tezler öne sürer ve okurunu yükseltir. Onun deneme yazarlığının bir ayrıcalığı da başkalarının bir kitapta anlatabildiği bir ‘mesele’yi, kısacık bir metnin sınırları içinde çözebilmesidir." - Ali Çolak

Hilmi Yavuz, Türk şiirinin "hüzün" şairidir. Buradaki hüzün kelimesi maalesef ki kimi okuyucuları korkutuyor. Oysa hüzünden korkuyor olmak, başlı başına korkulması gereken bir durumdur. Hüzünle melankoliyi karıştırmak, kitap çok satsın diye adına mutlaka "hüzün" serpiştirmek kadar yanlış bir yoldur. Önce biraz da olsa hüzün üzerine konuşmak daha doğru olacak gibi.

Kındî (öl. 886), hüznü tanımlarken "Hüzün, sevilen nesneleri kaybetmekten ve elde edilmesi taleb olunan nesnelere ise ulaşamamaktan kaynaklanan nefsanî acıdır" der. Asırlar sonra batıdan Freud da hemen hemen aynı şekilde, "Hüzün, daima, sevilen bir kişinin veya onun yerine geçmiş olan vatan, hürriyet, bir ideal gibi bir soyutlamanın kaybına gösterilen tepkidir" diyerek tanımlar. Hüzün, illa bir kayıp durumunda mı ortaya çıkar? Kesinlikle hayır. Kayıp, yasa ve mateme sebep olur. Hüzün ile bir alakası direkt olarak yoktur. Dücane Cündioğlu bu duruma "Ey talib, bil ki ârifler için, her zaman, hüzün zamanıdır. Lâkin onlar aslâ yas tutmazlar" diyerek karşı çıkar.

Turgut Uyar'a "Benim her duygum biraz hüzün gibidir"i , Cemal Süreya'ya "Çocuk / güzel anılar gibi hüzünlü / hüzünlü şarkılar gibi güzel"i, Pablo Neruda'ya "Bu gece en hüzünlü şiiri yazabilirim"i, Gülten Akın'a "Hüzün çocuklar için arada bir / yaşlılar için sürekli"yi, Gustave Flaubert'e "Boş bir ev kadar hüzünlü hissetti kendini"yi yazdıran velinimettir hüzün. İşte o hüzün, Hilmi Yavuz'a da, o her fırsatta hatırladığımız "Hüzün ki en çok yakışandır bize"yi yazdırmıştır. Hüzün, ne dizelerle ne de belirli kalıplarla anlatılabilir. Bırakalım da anlatılmasın ve yaşayanların bile tanımlayamadığı bir nimet olarak kalsın. Ancak son olarak, kitaptan Hilmi Yavuz'un harikulade "hüzün görüşü"nü de paylaşmam gerekiyor:

"Biz, hüzünlü bir toplumuz. Hüznü, hüzünlenmeyi seviyoruz. Yaşamın tadını, hüzün duygusunda buluyoruz belki de! Bir tür mazohizm evet, ama ne yapalım, böyleyiz işte! Hep söylemişimdir: Şarkılarımıza, türkülerimize, şiirlerimize bakın hep hüzündür dilegetirilen. Bir şiirimde, hüzün ki en çok yakışandır bize, diye yazmıştım, adım o günden bu yana "hüzün şairi"ne çıktı. Yanlış anlaşılmak istemem, benimki sadece bir saptama... Bizim kültürümüz bir "hüzün kültürü"dür; hüzün sanki kimliğimizin "olmazsa olmaz" bir parçasıdır, demek istemiştim ben. Hüznün Türk insanının, Ahmet Hamdi Tanpınar'ın deyişiyle söylersem, "his tarihi"nde yeri büyüktür. Kısaca, bizim insanımızı anlatabilmek için hüzün temel kavramlardan biridir, bana göre."

Hilmi Yavuz'un bu taptaze olan denemesi, çocukluğunu, gençliğini, gazetecilik-dergicilik anılarını, edebiyat deneyimlerini, elbette şiir yolculuğunu ve tüm bunlarla birlikte aileleri, arkadaşlıkları, vedaları, hatıraları, izleri, erguvanları, yazları da önümüze seriyor. Her sayfada Hilmi Yavuz'un o kusursuz lirik üslubunun şiirsellikle kaynaşmasıyla, okuyucunun içini kaynatan anekdotlar gizli. Bir de bu tip deneme okumalarının en keyifli tarafı, okuyucunun herhangi bir özelliğini yazarla kesişmesi oluyor. Mesela Hilmi Yavuz'un şu özelliğini -haddim olmadan- kendim yazmış gibi oldum:

"Benim, "hiçbir şey değişmesin, hep aynı kalsın!" tutkumu bilenler bilir. Aynı yerlere giderim, aynı otellerde kalırım, mümkünse aynı odayı isterim. Alışmadığım bir mekânda (bu mekân, önceden kalmadığım bir oda bile olabilir!) olmak daima tedirgin etmiştir beni. Tuhaf bulacağınızdan eminim ama söylemeden de edemeyeceğim: Yaz tatili dönüşlerinde, her yıl kaldığım odamdan ayrılmadan önce, oraya, sadece benim fark edeceğim küçük ve kalıcı bir işaret bırakırım. Bu, duvarlardan birine, kurşunkalemle karaladığım, minik ve belli belirsiz bir harf olabilir; -ya da başka bir işaret! Ertesi yıl, yine o odaya geldiğimde, ilk işim, o işaretin orada durup durmadığına bakmak olur."

Yazımı bitirmeden, Ali Çolak'ın işaretlerine de dikkat etmenizi öneririm. Gerek kendi kitapları, gerekse işaret ettiği kitapları her zaman alıp okurum. Tam "yerimden" vurur. Eğer siz de aynı yerlerdeyseniz, mutlaka buluşuruz kelimelerde. Mühim olan da gönül birliği değil midir?

Çok derin, çok hüzünlü bir yolculuk bu deneme. Mutlaka deneyin, mahcup olmayacağıma eminim.

Yağız Gönüler
twitter.com/YagizGonuler

Yeni maceralara atılmak ve kafiyeli mecralarda kaybolmak

Şiire dair bir tanım sunsam şu olurdu: En tekinsiz kaybolma ve iki mısra arasında başka şeyler bulmadır. Ademoğullarının ve Havvakızlarının, Dünyaya bahşettiği en güzel sihir müzikse, en nağmeli ve dolayısıyla efsunlu yazımdır şiir. Kimi zaman bir mısra koskoca bir romanın tetikleyemediği duyguları anımsatır ve duyumsananlar artık bizi biz yapanlardır.

İnsanların; şiirleri uğruna hapse düştüğü, sürüldüğü, acı çektiği ama sevildiği ve sonsuzlaştığı bir memleket bizimkisi. Kimi zaman parti sloganlarından daha etkili halk hareketleri yaratmış, kimi zaman karşıt görüşteki insanların da aslında bizden çok farklı olmadığını anlamamızı sağlamıştır. İşte, bu noktada Ataol Behramoğlu'nun Büyük Türk Şiiri Antolojisi'ne bir parantez açmak gerekir ve bazen parantez içinde yazanlar bizi değiştirir.

Ataol Behramoğlu şairliğinin yanı sıra (hepimizin ezberden bildiği, Haluk Levent'in uzun seneler söylediği "Bu aşk burada biter / ve ben çekip giderim" onun eseridir) bu Antoloji ile de memleketimiz edebiyatına önemli bir katkı sağlamış. Modern Türk Şiirinin 1800 - 2000'li yılları arasında gezinen, "acaba bu şiir de var mı?" diye kendimize sorduğumuz sorulara, çoğunlukla olumlu yanıt veren 2 ciltlik bir seçki olmuş. Şiirle yeni tanışan, tanıştığı halde kendi tarzını henüz kafasında oturtamayan okurlar için özellikle tavsiye edeceğim. Fakat daha fazlası da var. Adını duymadığımız bazı şairlerin öyle güzel eserleri yer alıyor ki, kendimize daha nitelikli bir şiir zevki edindirebiliyoruz.

Kelimeler biraz yabancı mı kaldı? Bir de şöyle açıklayayım: Antoloji okuyarak olayın çok teknikleştiğini düşünmemek lazım. Şiir kendi tekniğini defalarca yıkan bir dal. O yüzden elimizdeki bilimsel esere sıkılarak yaklaşmamız gerekmiyor. Ben şahsen bu antolojiyi okurken çok eğleniyorum. Zira, sevdiğim insanları arayıp şiir falı bakıyorum.

Kitap - şiir falı bakmayı anlatmam gerekiyorsa kısaca belirteyim, kitabı kucağınıza alın, gözlerinizi kapayın ve bir sayfa açın. Karşınıza raslantı sonucu çıkan bu sayfayı da keyifle okuyun. İşte böyle okunduğunda, Ataol Behramoğlu antolojisi sizi zaten bildiğiniz şairlerin alıştığınız mısralarından çıkarıp, kimliklerine dair hiçbir fikrinizin olmadığı adamların ve kadınların (muhteşem kadın şairler var bu antolojide) hayallerine, korkularına, özlem ve aşklarına ortak ediyor. İkinci Cildin sonundaki kısa özgeçmişlerle de yeni bir serüvene atılmadan evvel cebinize bir harita koyuyor.

Sözün Özü, bu Antoloji size Türk Şiirinin yüzlerce kapısını birden aralıyor. Twitter aforizmalarının tatmin etmediği ruhunuzu özgürleştiriyor. Mısralarda, kafiyelerde ve kifayetli ölçüsüzlüklerde dilediğiniz gibi kulaç atabilmenizi sağlıyor. Her evde olması gereken, sıkıcılaşmadan okumanın tamamen okuyucusunun tercihinde olduğu bir derleme Ataol Behramoğlu'nun Büyük Türk Şiiri Antolojisi.

Edebiyatımızın enginliğine hayran olurken, umarım siz de benim kadar eğlenir ve nitelikli vakit geçirdiğinizi hissedersiniz.

Herkese güzel şiir falları! Yaşasın Mısra! Yaşasın Cümlemizin Krallığı!

Yalım Yarkın Özbalcı
twitter.com/YalimYarkin

Sessiz bir çığlık

Bu kitabı tek bir cümleyle anlat deseler, "sessiz bir çığlık"derdim.

Herta Müller, Tek Bacaklı Yolcu'yu Romanya'dan Almanya'ya göç ettikten sonra yazmış. Neredeyse bilinç akışı tekniğiyle yazılan bu kitap imgeleminizin sınırlarını zorlayacak. Baş kahramanımız İrene, hayatına giren 3 erkek, sürgün, özlem, aşk, arayış, kimliksizlik gibi duyguların şiirsel bir dille anlatıldığı romanda, bir anda kendimizi İrene ile özdeşleştirebiliriz. Daha doğrusu İrene yüzümüze bıçak kadar keskin bir ayna tutabilir. En azından bende öyle oldu...

Kentler, kentler, kentler... Yollar, yollar yollar... Yalnızlık, yalnızlık, yalnızlık...Bunlar kitabı bitirdikten sonra içimde kalan yankıları oldu.

"Ve hiçbir düşünce İrene'yi kalmaya zorlamıyordu. Gitmeye de."

Eğer bir yere ait olamıyorsanız, aidiyetsizlik size hakim oluyordu. İrene'nin ve tabii ki İrene ekseninden sürgün edilen birçoğumuzun yaşadığı da buydu sanırım.

Tek Bacaklı Yolcu Herta Müller'in hayatının bir izdüşümü aslında. Zorluklar içinde geçen bir yaşam, Çavuşesku diktasına yenilmeyen bir duruş, doğduğu topraklarda azınlık olarak yaşamak ve kendi memleketinde kendi topraklarında kitaplarının yasaklanması, kaçırılması...

2009 yılında Tek Bacaklı Yolcu'yla Nobel Edebiyat Ödülü alan Müller'in bunu fazlasıyla hak ettiği kanaatindeyim.

Düşünmekten korkan insanlarsanız bu kitabı lütfen okumayın! Çünkü kitabın bitiminde hayata dair soru işaretlerinizin çoğaldığını göreceksiniz.

"Ağaçların yaprakları yaprakların arka yüzüydü. Ağaçlar ağaçların arka yüzüydü. Bütün kent kentin arka yüzüydü."

"Politikacılar telaş içindeydi. Ama yine de alınlarında iktidarın karanlığı vardı."

Soru işaretlerinizin hiç eksik olmadığı bir yaşam diliyorum.

Sevgiyle kalın...

“İnsan gittiği gibi geri gelmiyor, bir kez gittiğinizde başka biri oluyorsunuz, böyle de olunmak zorunda zaten.”

İpek Şen