İnsan sorular sormak ve düşünmek zorundadır

Erich Fromm’un yakın zamanda Say Yayınları tarafından yeniden basılan Umut Devrimi adlı kitabında, insanın ilk günden itibaren sormaktan hiç bıkıp usanmadığı bir soru olan, “insan olmak ne demektir?” başlıklı bir bölüm var. Bu soru hep var, çünkü insanlık tarihi aslında insan olamamanın tarihidir bir bakıma. İnsan hep eksik ve noksandır bu nedenle. Ne olduğunu tam olarak bir türlü bilememenin trajik tarihinin ürünüdür. Bu nedenle sorular sormak ve düşünmek zorundadır.

Düşünmek, onun ayırdedici bir yüce vasfı olduğu kadar trajik bir duygudan kurtulma çabasıdır da. Düşünmemekse, bu duygudan uzak durma çabasıdır bir yerde ve insan olmanın ne demek olduğuna cevap getiren bütün öğretiler gücünü buradan alır. İnsanı ne kadar az düşündürürse o denli güçlü bir etki bırakır ve ölüm dışındaki her türlü güvensizliklerini ortadan kaldırır. “İnsanoğlunun bilinçlilik için ödediği bedel, güvensizliktir. Bu güvensizliği kaldırabilmek için, insansal koşulun farkında olmak ve onu kabullenmek, başarıya ulaşacağı garantisinden yoksun olmasına karşın, başarısızlığa ulaşmayacağını ummak durumundadır. Kesinlikten yoksundur, emin değildir; bir tek kesin öngörüde bulunabilir: ‘Öleceğim’” (s.86).

Hayvanlar öyle değildir oysa. İyi bakıldığında saldırıya maruz kalmadıkları müddetçe kendilerinden emin ve memnun oldukları gözükür. İnsana özgü huzursuzluktan eser yok gibidir. Sanki ne olduklarını gayet iyi bilmekte ve onun gereğini yerine getirmekte gibidirler. Başarıya ulaşacaklarından emindirler ve dahası, öleceklerinden habersiz oldukları açıktır. İnsansa, derbeder bir arayışla yaşamaya mahkumdur. Nedir o? Homo sapiens mi, homo faber mi? homo ludens mi? Nedir tam olarak? Şunu gayet iyi biliyoruz ki açıklamaların hepsi -tıpkı insanın kendisi gibi!- eksik ve yetersizdir. O nedenle bu soru her dönem yeniden sorulmak durumundadır: insan olmak ne demektir?

Fromm, her şeyden önce bu sorunun cevaplanması belki de imkânsız olduğunu anlatmaya çalışıyor. Bu nedenle, insanların nasıl da kolayca kendilerini kandırarak, bu soruya cevap verdiklerini zannettiklerini ortaya koyuyor. Ait olduğumuz toplum ya da kültürü insan olmanın özgün bir biçimi değil de yaratılışımızın özü gibi görmemizi böyle açıklıyor mesela. “İnsan, kendi insanlığını, kendisini özdeşleştirdiği toplum açısından bu kandırmacanın gerçekleştiği ölçüde tanımlar.” (s.81) Genel kural bu olsa da neyse ki bu kuralı bozup dışına çıkanlar da hep olmuştur: “Çünkü kendi toplumunun boyutlarının ötesine bakan insanlar olmuştur daima -bunlar, kendi yaşadıkları dönemde aptal ya da suçlu damgasını yemiş olabilirler, ama gene de insanlık tarihi sayfalarından bakıldığında, bu insanların büyük insanlar listesini oluşturdukları görülür, işte bunlar, baktıkları ufuklarda evrensel olarak insansal denebilecek ve o belirli toplumun, insan doğası anlayışıyla çakışmayan bir şey gören insanlardı. Kendi toplumsal varoluşlarının sınırlarının ötesini görebilecek denli gözü pek ve düş gücü zengin insanlar vardı her zaman için.” (s.82)

Dolayısıyla, insan her kalıba girebildiği gibi her kalıbı da kırabilir. Özgür de olabilir köle de. Düşünceye saygı da duyabilir öfke de. Kötülüğü de seçebilir iyiliği de… “Gerçekten de, insanoğlu hemen hemen her şeyi yapabilir ya da belki daha doğrusu, toplumsal düzen insanoğluna hemen hemen her şeyi yapabilir. Buradaki ‘hemen hemen’ önemlidir.” (s.87)

Buradaki hemen hemen önemlidir çünkü her zaman için her şeyi bütünüyle başka türlü yapabileceği olasılığının canlılığını gösterir. Tarih bir tür sonsuz olasılıklar içinde sonsuz olmayan bir dünyanın varlığının göstergesidir ve insanın aynı zamanda tarihsiz bir varlık olduğunu görmemizi ister gibidir. Diğer yandan, “İnsanoğlunun tarihi, insanoğluna neler yapılabileceğini ve aynı zamanda nelerin yapılamayacağını kesin olarak göstermiştir.” (s.88)

Fromm’un gayet yerinde bir şekilde işaret ettiği gibi, eğer insan sonsuz olasılıklı kalıpların içinde yok olup gitseydi devrimlerden hiç söz edemezdik. Büyük değişimler yaşanamazdı ve kültür, insanın tek efendisi olarak yegâne belirleyici olurdu. Ama öyle olmadı! Çünkü hakikat diye bir şey vardı ve insan, hiçbir zaman ulaşamayacak olsa da bunun olduğunu hep bilerek yaşadı. Ayaklarını gerçeğe -ve toprağa- bastığı ölçüde varoluşunun esas belirleyicisi haline geldi. “İnsan…ayaklarını toprağa basmak, ona dokunmak ister; insanoğlu, gerçeklikle ne denli eksiksiz bir ilişki içinde olursa o denli güçlü olur. Yalnızca koyun olduğu sürece ve gerçekliği temelde, kendi toplumunun insanları ve şeyleri daha elverişli bir şekilde çarpıtabilmesi ya da ustalıkla yönetebilmesi için oluşturulmuş bir uydurmacadan başka bir şey değilse, kişi zayıf bir insandır.” (s.90)

İnsanın yeryüzündeki onmaz güvensizliğinin altında işte bu uydurmaca bir hayatın dışına çıkmaktaki başarısızlığı yatar. Kültür denilen şey de bir tür kurmaca anlamında uydurmaca değil midir zaten? Güvende hissetmemiz için ödediğimiz büyük bedel sayesinde hayal gücümüzü kendisine bağlayan bir uyum dünyası ya da…oysa tam tersine, insan, “Gerçekliği toplumun kendisine sunduğu bir veri olarak kabullenmek yerine kendi başına kavramada ne kadar başarılı olursa, o denli güven içinde hissedecektir kendisini.” (s.90)

İnsan olmak ne demektir sorusunu sormamızın bir diğer nedeni de açık ki hayatın salt karın doyurmak ve başını sokacak bir yer bulmaktan, çoğalıp yeni nesiller yetiştirmekten ibaret olmamasıdır. Öyle olsa hiçbir sorun olmayacaktı belki de. Bütün bunlar bir son değil başlangıçtır çünkü. İnsan, bütün bunları bu soruyu sormak için gerekli şartları sağlamış olmak için yapar. Sonrasında bu soruyu sorar ya da sormaz.

Eğer insanların özgürlükleri sürekli olarak baskılanmış, ne düşünecekleri kontrol edilmiş ve yalnız kalıp kendi kendilerine dönmek zorunda kalmamaları sağlanmış ise içsel canlılık önemli ölçüde yitirilmiş ve soru sorup yaşamın üzerine çıkamayacak bir sindirilmişlik içselleştirilmiştir. Yaşam, onu aşma gücü yitirildiğinde bizatihi bir üst amaca dönüşür ve o andan itibaren araç olan, uğruna yaşanılacak olana dönüşür. Karın doyurmak, daha iyi karın doyurmaya, barınmak daha iyi barınmaya ve yaşamak daha iyi yaşamaya dönüşe dönüşe hiçbir zaman yakalanamayacak amaçlar halinde hayat kendisini kabul ettirir. Bu bir tür umut yanılsamasıdır aynı zamanda. Başka bir ifadeyle yaşamın özünü veren umudun gündelikleştirilerek yok edilmesi. Artık dışına çıkılacak ya da ötesine geçilecek bir hayat yoktur, geçici ve anlık tamamlanmışlıklar, umudun küçük parçalar halinde varlık bulması vardır, toplum ve kültür kendi gücünü yeniden üreten bir büyük belirleyici haline gelmiştir.

Oysa tarih yine gösterir ki insan tarihin zorunlu sonucu olmamıştır hiçbir dönemde. Diğer bir deyişle, determinizm insana işlemez. O belki de determinizmin tam bir kesinlikle işlemeyeceği tek canlıdır ve bu nedenle, düşünmek zorunda kalmıştır. Ve bu nedenle zorunda kalmadıkça düşünmeme eğiliminde olmuştur önermesi de doğrudur. İnsan, hiçbir deterministik nedene uymak zorunda olmadığı gibi toplumuna ya da kültürün emrettiğine de uymak tam bir zorunluluk olmamıştır. “Bunun sonucu olarak, düşünme süreci toplumunun düşünce kategorilerine uymak zorunda değildir ve düşlerde gördüğümüz o garip yaratıcılığı gösterir.” (s.99)

Dönüp tekrar soracak olursak, insan olmak ne demektir sorusunun cevabı bizatihi bu sorunun kendisidir. Yani, insan olmak bıkıp usanmadan bu soruyu sorarak yaşamak, hiç olmayacak olsa da olmaya çalışmak için bitmeyen bir çabayla yaşamak demektir ve ne gariptir ki çok az insan böyle yapabilmektedir! Çok az insan zorunda olmasa da düşünmekte ve hiç de zorunluluk değilken acı duyup dert edinebilmektedir. Hiç gerçekleşmeyeceğini bilse de hayal kurmaktan vazgeçmemekte ve gerçek dünyada olmasa bile düşlerde özlemlerini gerçekleştirmektedir. Belki de bu yüzden o ne homo sapiens, homo faber ya da homo ludens olmayıp Fromm’un dediği gibi homo esperans olması, yani umut etmesiyle diğer canlılardan ayrılır.

Bu soruyu sormamak hayatı umutsuz bir bekleyiş halinde yaşamaktır ve insanlık büsbütün yok olmadığı sürece bu soru hep var olacaktır.

A. Erkan Koca
twitter.com/ahmeterkankoca

Edebiyatımızın gizemli ismi: Bahaeddin Özkişi

Bahaeddin Özkişi… Türk Edebiyatının az ve öz yazmış kalemlerinden biri. Ona, Tanpınar: “Sen on tane Said Faik edersin” demiş ama kendisi pek tanınan, bilinen bir yazar olmamış. Edebiyat tarihimizin karanlık sayfalarında kalmış… Tâki Sokakta adlı romanı Milli Eğitim Bakanlığı tarafından 100 Temel Eser listesinde değerlendirilinceye kadar. Tanınıp, ünlenmesi bu liste sonrasında.

Evet, az eser vermesinde bu dünyadan erken yaşta göç etmesi de etkili olmuştur belki. Genç ölenlerden… Kısa ömrüne birbirinden değerli dört kitap sığdırmış seçkin bir isim. Genç ve çok da tanınmamış… Gerçi kendisi de çokça tanınmaya, bilinmeye meyletmiş biri değil. Reklama ihtiyaç duymamış. Tanınma hevesiyle, şöhret tutkusuyla hareket etmemiş. İlim irfan sahibi bir ailenin mensubu Özkişi. Babası Fatih Dersiamlarından Ömer Lütfi Efendi. Dedesi Hacı Halit Efendi Manisa’nın Demirci ilçesindeki Nakşi şeyhlerinden. Bir tasavvuf terbiyesine sahip. Hikmet ve ruhi derinliğin, olayların arkasında yatan sebepler çeşitliliğinin farkına çok küçük yaşlarda varabilmiş. Tasavvufun içe dönük, insan dünyasını anlamaya çalışan özelliği onu başarılı kılmış. Belki de hikâye ve romanlarında Onu derin ve özgün kılan iksir de bu arka plandı. Bir müderris baba ve şeyh dede…

Köse Kadı, Uçtaki Adam, Sokakta adlı romanları ve Göç Zamanı adlı hikâye kitaplarıyla gerçek edebiyatseverler tarafından -bu çok sınırlı olsa da- bilinen ve sevilerek okunan Bahaeddin Özkişi 100 Temel Eser listesinde yer alınca özellikle gazetecilerin dikkatini çok fazla çekmişti. Ahmet Hakan Coşkun’un o zamanki Sabah Gazetesi'ndeki “Kim Bu Bahaeddin Özkişi?” adlı yazısı dikkatleri çekti. Yazarı tanımayan Coşkun’un bu yazısı merakları kamçıladı. Aynı gazetede Emre Aköz’ün bir yazısı yayınlandı. Aköz yazısında kayınbabası Hadi Çintay’ın Özkişi hakkındaki notlarına yer veriyor. Çintay, Özkişi’nin yakın arkadaşlarından. Onu ve ailesini iyi tanıyor. Ahmet Kekeç’in 30 Ağustos 2004 tarihli Yeni Şafak gazetesindeki “Kitap Okunacaaak! Oku!” yazısı Özkişi hakkında Ahmet Hakan’ın bilgisizliğini giderecek cinstendi. Kekeç, Bakanlığın listesinde Özkişi’nin adının geçmesinden çok memnun olduğunu dile getiriyordu. Yazının devamında “Özkişi unutulmuş, gözden kaçmış, hakkı teslim edilmemiş, moda ifadesiyle “Dostoyevskiyen” bir yazar. Tanpınar’ı seviyorsanız, Özkişi’yi de seversiniz. Poe’nun grotesk dünyasından “edebî hazlar” devşiriyorsanız, Özkişi’yi de seversiniz. Dostoyevski’yi seviyorsanız, Özkişi’yi zaten seversiniz.” diyerek bir hakkı teslim ediyordu. Mehmet Niyazi bir yazısında Özkişi’nin Gogol ayarında bir yazar olduğundan bahsediyordu.

Köse Kadı ve Uçtaki Adam romanları dışarıyı, Osmanlı’nın kaybedilmiş topraklarını anlatır. Bizleri o güzel topraklara, yaşanmış güzel günlere götürür. Sokakta romanı ise içeriyi, yanı başımızı, sokağı anlatır. Bir uçtan başlayan değişimi… Sokağın değişen yüzünü… Sarsıcı bir üslup dikkat çeker Sokakta romanında. Sanki bir psikiyatri salonundayız… Sağlam psikolojik tahliller. Kişilerin derinlemesine gözlemlenmesi… Romanda modernleşme, batılılaşma gibi kadim problemimiz işlenir. Değişimin yarattığı bozulma… Bu bozulmanın ahlaka sirayet eden yönü daha belirginleşir. Yazar hep eski kültürün yanında yer alır. Değişimin, dönüşümün ortaya çıkardıkları büyük bir ustalıkla resmedilir. Güçlü bir anlatım var. Bir hesaplaşma…

Özkişi meselesi olan bir yazardır. Sokakta romanı bu meselenin kristalize olmuş şeklidir. Onun ruh dünyasının, değerler skalasının dışa vurumu… Toplumsal değişimlerin, dönüşümlerin insan ve onun psikolojisi üzerinde yarattığı derin bunalımlar… Evet, meselelerin böyle ele alınışı bize Peyami Safa’yı hatırlatır. Zaten Özkişi’nin üslubuyla Safa’nın üslubu birbiriyle örtüşür. Özkişi, Safa’nın devamı gibidir. Materyalizmin, manevi değerler üzerindeki tahribatı ve maneviyatını yitirmiş toplumların, kişilerin trajedileri… Her ikisinde de bu olgu üzerinde yoğunlaşılır.

Sokakta romanında da milli ve manevi değerlerin yok olması ve bunların yerini dolduran maddi değerler sorgulanır. İyiyi ve kötüyü temsil eden simgeler vardır. Romanda onlar adı verilen mahlûklar kötüyü temsil eder.

1928’de İstanbul Fatih’te doğan Özkişi 10 Kasım 1975 yine İstanbul’da vefat eder. Bir dönem yeterince okunmasa da tanınmasa da son dönemlerde değeri anlaşılmış ve edebiyat tarihimizin tozlu sayfalarından gün yüzüne çıkarılmıştır. Gerçekten edebi tat almak isteyenlerin bir an önce okuması gereken biri.

Ruhu şad olsun!

Muaz Ergü

Şeyh Bedreddin gerçekte kimdir?

Geçtiğimiz günlerde yeni bir sinema filmi çıktı: Hakikat: Şeyh Bedrettin. İsmiyle bu kadar tezat bir film daha önce hiç çekilmemiş olabilir, fragmanı izlediğimizde bile hakikate dair hiçbir emare göremiyoruz. Filmde, Şeyh Bedrettin isyancı bir kimlikte çizilmiş.

Esasında tasavvufla yoğrulmuş bir toprak olan Anadolu’da, tasavvufla aranın bu kadar açılmış olması izahı zor bir durum. Sadece Şeyh Bedrettin değil, birçok mutasavvıf hakkında bilinenler, kulaktan kulağa yayılanlar yanlış bilgiler maalesef. İsmail Maşuki, Hoca Ahmed Yesevi, Hacı Bektaş Veli ilk akla gelenlerden. Karıştırılan meselelerden birisi mezhep meselesi. Tuhaf bir şekilde mutasavvıflar, Sünnilik haricinde gösterilmek isteniyor. Mezhep tartışmasına girmek benim işim değil ancak doğruyu söylememiz icap ediyor. Şeyh Bedrettin tıpkı Hacı Bektaş Veli gibi Sünni’dir. Hanefi mezhebine bağlı bir fakihtir. Cilt cilt fıkıh kitapları yazmıştır. Öncelikle Şeyh Bedrettin idam edildiğinde “kanı helal, malı haram” şeklinde fetva verilmiştir. Bu fetva isyandan yargılandığını, zındık olmadığını gösterir. Osmanlı’da bir insan zındıklıktan yargılanır ve idam edilirse “kanı helal, malı da helal” şeklinde fetva verilir. Örneğin, İsmail Maşuki zındıklıktan yargılanıp idam edilmiştir.

Zındıklık iddiası Şeyh’in Varidat adlı eserinden müphem ortaya çıkıyor. Varidat, Şeyh’in diğer eserlerinden farklı olarak hakikate yönelik, mutasavvıf gözüyle yazılmış, şeriatın batıni yönünü anlatan bir eserdir. Eseri Şeyh Bedrettin yazmamıştır. Şeyh’in sohbetlerinden derlenip ortaya çıkarılmıştır. Bu sebeple de eser ayrıntılı bir dile sahip değildir, birçok meselesi şerhe muhtaçtır. Bu konuda Muhammed Nur’ül Arabi’nin şerhini tavsiye edebilirim. Şerhsiz okunduğunda şeriata aykırı gelebilecek cümleler bulunduğu için zındıklık iddiası ortaya atılmıştır. Örneğin; Şeyh bu eserinde kabir azabının olmadığını, kabirde dirilmenin ve cennet ile cehennemin halkın anladığı gibi olmadığını söylemektedir. Derleme bir eser olduğu için yazanlar ayrıntılı yazmamışlar, duyduklarından ortaya bir eser çıkarmışlardır. Bu saydığım örneklerin dahi gerek şerhinde gerek büyük mutasavvıfların eserlerinde ayrıntılı izahı bulunmamaktadır. İzahı ayrı bir yazı çıkacak kadar uzun olacağından ben bu yazıda girmeyeceğim. Ancak burada bilinmesi gereken husus şudur: Şeyh Bedrettin birçok evliya gibi meseleleri “Vahdeti Vücut” düşüncesiyle bakmış, yorumlamıştır.

Aziz Mahmud Hüdayi, “öldükten sonra bedenin dirilmesini inkar ettiği için dinden çıktığını” söylemiştir. Aziz Mahmud Hüdayi gibi sert muhalifleri olsa da Aziz Mahmud Hüdayi’nin yolundan gelen İsmail Hakkı Bursevi gibi sevenleri, takdir edenleri de olmuştur. Niyazi Mısri de Şeyh’i takdir edenlerdir. Bir şiirinde şöyle der:

“Muhyiddin ü Bedrettin ettiler ihyayı din
Derya Niyazi, Füsus; enharıdır Varidat”

Görüldüğü gibi Niyazi Mısri, Şeyh Bedrettin ile İbn-i Arabi’yi aynı noktada görmüş, dinin ihya edicileri olarak tanımlamıştır.

Ebussuud Efendi, “Şeyh Bedrettin Simavi ki ‘Varidat’ sahibidir, ‘tekfir etmeyip lanet etmeyen kafirdir’ diyen Zeyd’e ne lazım gelir?” sorusuna “Anın müridlerinden olan kafirlerdir, demek lazımdır” şeklinde fetva vermiştir. Ancak bu fetva bazılarınca, Şeyh Bedrettin’in değil, onun yolundan gittiğini iddia eden heterodoks insanların kafir olduğu şeklinde de yorumlanmıştır. Ebussuud Efendi’nin babası Şeyh Muhyiddin Yavsi (ki kendisi Bayrami şeyhidir) Şeyh Bedrettin’i sevgiyle, saygıyla anan ve Varidat için şerh yazan birisidir.

Taşköprülüzade, “âlim, âmil, fâzıl, kâmil” sıfatlarıyla andığı Şeyh Bedrettin’in iftiraya uğradığını ileri sürmüştür. Burada isyan konusuna girmenin tam zamanı.

Nazım Hikmet, hapishanede yatarken Dukas’ın eserini okumuş ve Şeyh Bedrettin’e hayran kalmıştır. Nazım Hikmet’in şiirinde de geçen “Yarin yanağından gayrısını paylaşalım” minvalindeki dize, Dukas’ın uydurması olup tarihi hiçbir gerçekliği yoktur. Şeyh Bedrettin ciltlerce fıkıh kitapları yazmış bir fakih olarak, İslâm fıkhı ne diyorsa onu demiştir. Şeyh Bedrettin’in torunu Hafız Halil B. İsmail, yazmış olduğu Menakıb-ı Şeyh Bedrettin isimli eserinde dedesinin isyancı olmadığını anlatır. Nitekim Şeyh Bedrettin’in yazmış olduğu eserler 18. yüzyıla kadar Osmanlı medreselerinde ders olarak okutulur, bu da daha sonradan devlet nezdinde isyancı olarak görülmediğini gösterir.

Şeyh Bedrettin, Musa Çelebi zamanında kazaskerdir. Dolayısıyla etkin bir isimdir. Musa Çelebi, Çelebi Mehmed’e yenilince Çelebi Mehmed, doğal olarak kardeşleri safında etkin olan bürokratları saf dışı bırakıyor. Şeyh Bedrettin’i İznik’e zorunlu sürgüne tabi tutuyor. Ancak sürgün şartlarına baktığımızda Çelebi Mehmed’in Şeyh Bedrettin’e saygı duyduğunu görüyoruz. Çünkü ona kalması için bir konak hediye ediyor ve 1000 akçe de maaş bağlıyor. 1000 akçe dönemi için çok yüksek miktarda bir meblağa karşılık geliyor.

Şeyh Bedrettin burada yazdığı eserinde evinden, yurdundan uzakta olmasından ve hapis gibi hayat yaşamasından dolayı ne kadar üzgün olduğunu da dile getirmiştir. Bir kez hacca gitmek için Çelebi Mehmed’den izin istemiş, ancak güvenlik gerekçesiyle izin verilmemiştir. Şeyh’in torunu Hafız Halil B. İsmail, Torlak Kemal ve Börklüce Mustafa’nın dedelerinin ismini kullanarak isyana kalkıştığını yazıyor. Ancak Şeyh ve Torlak ile Börklüce’nin planlı bir isyana kalkıştığı iddiası gerçeği yansıtmıyor. Çünkü isyan başladıktan sonra Çelebi Mehmed’in isyandan dolayı ona da zarar vereceği ihtimaline karşılık kaçıyor, İsfendiyaroğulları’na sığınıyor, ardından da gemiyle Varna’ya ulaşıyor. Burada isyanla alakasız bir şekilde hacca gitmek için kaçtığı iddiası da var. Ancak bu iddiaya göre hacca gitmek için kaçtığında, daha yoldayken yakalanıyor.

Neticede her iki iddiaya göre isyanla doğrudan bir bağlantısı kurulamamıştır. Çünkü Torlak Kemal ile Börklüce Mustafa, farklı bölgelerde isyana kalkışıyor; Şeyh Bedrettin daha İznik’ten çıkmadan Börklüce Mustafa idam edilmiş oluyor, Torlak Kemal de yakalanmanın eşiğine yaklaşıyor. Nitekim Şeyh Bedrettin de “Ben isyan etmedim, sizin askerleriniz geldi beni yakaladı” diyor müdafaasında.

Sorgusu uzun sürse de esasında fıkhi meselelerden dolayı uzuyor. Burada da Şeyh’in nasıl bir savunma yaptığını bilmiyoruz. Sonuç olarak isyan suçundan dolayı “kanı helal, malı haram” şeklinde bir fetva veriliyor ve Şeyh idam ediliyor.

Şeyh Bedrettin’in hiçbir eserinden isyana dair, isyana kalkmaya dair, sosyalist/Marksist teorilere dair (Elbette döneminde bu ideolojiler yoktu, ona yamamaya çalışarak benzer teoriler bulduğunu iddia edenlere söylüyorum) bir cümle, fikir, görüş çıkmaz. Varidat’ta avama yazılmamış, havasa hitap eden, şeriatın batınlarına dair, hakikat dili görürüz. Diğer eserlerinde klasik Sünni, Hanefi bir fakih vardır kalemin başında. İsyana kalkıştığına dair de somut hiçbir veri yoktur, kalkışmadığına dair olanları da çok ayrıntıya girmeden yukarıda bahsettim.

Velhasıl kelam Şeyh Bedrettin, idam edilmiştir. Şunu unutmayalım ki tarih; yaşandığı dönem ve şartlar itibara alınmadan yorumlanamaz, yorumlanırsa hakikat ıskalanır. Devlet refleksi göz ardı edilemez, bu yapılana yanlış veya doğru demek değildir, olgular üzerinden konuşmanın gerekliliğini işaret eder. İdam edilen her isyancı, isyancı değildir. İdam edilen her zındık, zındık değildir. Fetva ile hakikat ayrı olabilir. İsmail Maşuki gibi… “Şeriatın kestiği parmak acımaz” diyelim, yanlış propagandalardan uzak durmaya gayret gösterelim ve Şeyh’ten himmet isteyelim. Huu!

Yasin Taçar
twitter.com/muharrirbey_

Ölümsüz bir baş yapıt: Anna Karenina

"Bütün mutlu aileler birbirine benzer, her mutsuz ailenin ise kendine özgü bir mutsuzluğu vardır."

1850 yılında Amerikalı öykücü ve yazar Nathaniel Hawthorne yeni kıtadan bir ses verir ve kocasını aldatan kadın Hester’in hazin hikâyesini ve zina anlamına gelen Adultery kelimesinin baş harfi A’yı nasıl boynunda taşımaya mahkum edildiğini anlatır.

1857 yılının Fransa’sında realist edebiyatın içinden Hester’e destek olacak bir diğer ses yükselir. Gustave Flaubert isimli genç yazar Madam Bovary isimli bir kadının yasak aşklarını cesur bir dille anlatır. Emma Bovary isimli kadın romanın sonunda arsenik yemek suretiyle intihar etmek zorunda kalır.

1892 yılında Thomas Hardy Avrupa ile Amerika’nın ortasında kalmış krallıktan ses yükseltir ve dilimize Kaybolan Masumiyet olarak çevrilen ünlü eseri Tess of the D’urbelvilles romanında Tess isimli kadını önce zindana sonra da idama kadar sürükleyen ilişkileri İngiltere’nin sosyal eleştirisini yaparak inceler.

Yirminci yüzyıla görkemli bir giriş olarak görülen ve 1900 senesinde yayımlanan Aşk-ı Memnu romanında Halit Ziya Uşaklıgil yasak aşk yaşayan Bihter’i romanın sonunda öldürür.

Ve 1877’de, tüm bu edebiyat hareketinin içinde bir dev gibi yükselen ve saydığımız romanları listenin aşağılarına doğru iten bir roman yayımlanır.

Anna Karenina tüm görkemiyle dünya edebiyatının en tepesine oturur ve bir daha da kalkmaz.

Lev Nikolayeviç Tolstoy’un kaleme aldığı Anna Karenina romanı yüzü aşkın edebiyatçı tarafından oluşturulan Times listesinde ‘şimdiye dek yazılmış en iyi roman’ seçilmiştir. Onu hiç hilafsız en tepeye oturtan sebep sadece yasak aşk yaşayan bir kadının anlatıldığı bir roman olması değildir elbette. Roman pek çok katmandan oluşan ve farklı okumalara açık bir başyapıttır. Tolstoy bir yandan aristokrasi gerçeğini insanların yüzüne bir tokat gibi çarparken diğer yandan değişmekte olan Rusya’yı gözler önüne serer. Bu sebepten dolayı bu romanı üç farklı kategoride incelemekte fayda vardır.

Anna Karenina’yı okuyan herkesin aklına ilk gelen tema yasak aşk ve zina olacaktır. Zira romanın ana hatları bir kadının aşkından dolayı içine düştüğü tragedyayı anlatır. Romanın ana ekseninde aşk ve ihanet olmasının yanı sıra Tolstoy dürüst evliliği ve dürüst aşkı sorgular durur. Düş kırıklıklarını, düşüşü en iyi betimleyen romanlardan biridir. Romanda mutsuz olan çift Anna ve yasak aşkı Vronsky olurken; Kitty ve Levin’in aşkı sağlam zemine oturtulur ve mutlu bir çift olarak resmedilirler. Yazar, Anna ve Vronski’yi köksüz bir nilüfer gibi salınmaya bırakır. Anna’nın sevdiği adamla kocası arasında kalmasının bedeli çok ağır olacaktır çünkü en başta saydığımız romanları da göz önünde bulundurunca kendini aşka adamış bir kadın her zaman tehlikelidir ve yok edilmelidir. Anna yaşadığı ikilemden dolayı deliliğin sınırına yaklaşır, toplum tarafından dışlanır, istenmeyen kadın oluverir. Tüm bunlara göğüs gererek aşığını tercih eder ama bu da onu gittikçe mutsuzluğa ve bir girdabın içine sürükler. Aslında Anna mutsuz bir evliliğe ve ilgisiz bir kocaya sahiptir ama toplumun bakış açısına göre bu olağandır ta ki Vronski’ye aşık olana kadar. Toplum sizi mutsuz ve evli bir kadın olarak görmeyi tercih etmektedir. Olayı trajikleştiren ve Anna’yı ötekileştiren de Vronsky’nin bu evliliğe dahil oluşudur. Anna’nın kocası donuk ve monoton olarak tasvir edilen üst düzey bir devlet adamıdır. Şiir okur ama hiçbir şiirsel tarafı yoktur. Dünya tarihine meraklıdır ama dar kafalıdır. Anna’nın aşığı Kont Vronsky ise zengin, yakışıklı ama evliliğe hiç inanmayan üst düzey bir subaydır. Kariyerine engel olduğunu anladığı anda aşktan vazgeçer. Erken dönem edebiyat kahramanları gibi resmedilmiştir ama duygularının derinine inmemiz Tolstoy tarafından kısıtlanmıştır. Her iki erkeğin de birinci isimleri aynıdır. Bu tabii ki tesadüf değildir. Yazar bunu kasıtlı olarak yapmış ve her iki erkeğin de aslında aynı olduğunu, birbirlerinden çok da farklı olmadıklarını, Anna’nın bir Aleksey’den diğerine doğru yol alırken aslında hiçbir şeyin değişmediğinin ve tekrarları yaşayacağının bir göstergesidir. Tek değişen Anna’nın hayatıdır. Toplumla ilişkisi kesilir, oğluyla bağı kopar. Anna zeki, okur-yazar bir kadındır, sanata düşkündür, çocuk kitapları yazar, arkadaşlarına önem verir, giyimi kuşamı ve baloları önemser fakat duygusal dürüstlüğü onu ölüme kadar götürür.

Hemen söylemekte fayda var; Levin Tolstoy’un kendisidir. İlk ismi ‘Lev’ den türettiği iddia edilir ve bir çok okur tarafından ismini romana veren Anna’dan bile daha önemli bir karakter olduğu düşünülür, o da bir ana karakter olarak incelenmelidir. Levin hiçbir sınıfa sokulamaz, toprak sahibidir ama aristokratların içinden kendini rahatsız hisseder. Irgatlarla tarlada tüm gün çalışır, cömert ve yol göstericidir. Entelektüel seviyesi yüksek ve adeta bir feylezof kadar bilim okumuş bir karakterdir. Romanın başında Kitty’nin onu reddetmesiyle bunalıma girse de sonunda Kitty ile evlenip mutlu bir yuvaya sahip olur. Aşık olduğu ve Kitty’nin doğum yaptığı sahnelerde Levin sivrilir. Bu da onun hepimizin yaşadığı sıradan olaylar karşısındaki sıradan mutluluklara sahip bir adam olduğunun kanıtıdır. Levin orada Tolstoy’un sesini temsilen bulunur. O zamanlarda Rusya gerilemiş bir tarım ekonomisinden endüstrileşmiş güçlü bir ülkeye dönüşmüştür ama entel kesim iki farklı görüşe sahiptir. Bir grup ‘batıdan üstün ve güçlü olmalıyız’ ı münazara ederken, diğer grup ‘batılılaşmalıyız’ der. Levin’in köylülerinin basit ve tahta bir sabanı gelişmiş bir alete tercih ediyor olması alenen batının reddidir. Levin’e karşılık, Anna’nın kocası ise batılı bir bürokrattır, etkili olmasına rağmen duygusuz, katı ve ruhsuz resmedilir. Kısaca bu roman liberal ve radikal entelektüellerin yaşadığı dönemi ve demokrasi hakkındaki belirsizlikleri de anlatır. Eserin başında Levin’in tutukluğu ise Tolstoy’un kendine ve topluma yabancılaşması olarak yorumlanabilir. Kitty ise Tolstoy’un karısı Sofya’dır. Düğün detayları bile kendi düğünleriyle birebir örtüşür.

Romanda işlenen ‘zina’ konusu bir ahlaki ya da dini mesele olmanın aksine bir sosyal ret meselesine dönüşür. Sanki bir günah değildir ve toplumsal dışlanmanın başlıca sebebi gibi gösterilir. Bunun karşılığında ‘üretim’ ve ‘tarım’ yüceltilir. Tarımın gücü uzun uzadıya anlatılır ve kendinden uzaklaşıp, başka şeyler üzerine kafa yorma mesajı verilir. Her şey aşk değildir ama başarı her şeydir. Halkın umudu, çalışmakta, emek vermekte ve üretmektedir. Amaç aristokratları kötülemek değildir zira onlar da kendi aralarındaki en zayıf halka olan Anna’yı atar ve çemberlerini kapatırlar. Mutluluk da, başarı da, umut da vardır ve Levin’in doğan bebeği ile süreç devam eder.

Tolstoy bu romanı bunalımın eşiğinde yazmıştır fakat onun hayatının dönüm noktası olur. Tolstoy’u kurgudan uzaklaştırıp inanca yaklaştıran bu roman hem kendisinin hem de okurlarının baş tacı olur. Yıllar geçer Anna Karenina tahtından inmez. Dostoyevski’nin de dediği gibi "Çağımızın Avrupa Edebiyatı benzerlerinden hiçbirisinin kendisiyle boy ölçüşemeyeceği kadar kusursuz, mükemmel ve ölümsüz bir sanat eseri"dir.

İrem Uzunhasanoğlu
twitter.com/irem_uz

Üç şair, üç kitap

İbrahim Yolalan’ın Dergâh Yayınları’ndan çıkan Köroğlu Geçmiyor mu Buralardan isimli kitabı okuyucusuyla buluştu. Başta söyleyeyim, Yolalan’ın şiirinden hem Köroğlu geçiyor hem Karacaoğlan hem de 90’lı ve 2000’li yıllar görmüş bir Zarifoğlu.

“düşman kime güvenir / dağlardan çıkarken” dizelerinde Köroğlu’nu, “sevgiliye sokulur gibi / omzunu okşayan dumanın / saçlarına dokun / saçlarını tara” dizelerinde serbest şiir yazan Karacaoğlan’ı, “muntazaman dizilmiş / tuğla düşmüyor yüzünden / hiç / kadının” dizelerinde bir Cahit Zarifoğlu nefesi hissediyoruz. Dört bölüm, yirmi altı şiirden oluşan Köroğlu Geçiyor mu Buralardan şiir kitabında bütün şiirleri sevdim ama yine de aklım “tilkiler divanı” şiirinde kaldı.

Okuyalım o halde:

“değmez dedim / yarı bırakıp / yırttım az önce / puşt gazeli’ni
Dili kemre kaplamış / hazrolda unutulup / rahat görmemiş adamlar / için / şiir mi olur / şiir mi olur / hem yüzsüz çok ham olana / nizam çürüyüp / su paslanınca / hakkı tebliğ için / divan kurdu tilkiler / -on dakika ara”.

Tilki de mi kim?

Onu bana sormayın, onu da bir zahmet şairin kitabından sorun! Dergâh Yayınları’ndan yeni çıkan şiir kitaplarından biri de A. Samet Atılgan’a ait. Yer Çok Ve Adımlarımız. kitap şairimizin ilk kitabı. Samet Atılgan’ı şiir okuyucuları Varlık, Dergâh, Söğüt ve Türk Dili gibi dergilerde yayımlanan şiirleriyle hatırlayacaklardır. Kitap “Yer Çok Ve Adımlarımız”, “İçine Taş Devrili”, “Üst Ekran” bölümlerinden oluşuyor. Tam anlamıyla edebiyat literatürüne geçmese de Atılgan’ın şiirlerini yoğunluklu olarak “Yeni Hece”ye yaslı şiirler olarak okumak mümkün. Dil ve ses olarak Süleyman Çobanoğlu havasını da hissediyoruz yer yer. İçine Taş Devrili şiirine kulak verelim:

“Yalağuzsun, aşkındır ölümle tazelenen / Diretip dağlarını dinlenirmiş kadınlar / Varsın, o kalplerini onarmak ile geçen / Evlerinde süt beyaz günler ağırlasınlar”.

Bir de “Bakınmalar” başlıklı şiire bakınalım:

“Göynüyerek bakarsın / Balkonların kırlangıç / Akşamlardan bir yük / Gözlerinde hınca hınç / yaran ki kızılla bir / Kanı sırıtabilir / Düşerken su üstüne / Ellerinsiz bir kılınç”.

A. Samet Atılgan şiirinin titiz bir işçilik şiiri olduğu dikkatli bir okuyucunun nazarlarından kaçmayacak bir özelliğe sahip.

Okuyucu bana kitaba ad olarak “Yer Çok Ve Adımlarımız” ifadesindeki tamamlanmamış tarafı sorup duruyor. Sevgili okur diyorum bu ifadenin tamamlanmamış tarafını kitabı baştan sona okursan tamamlanacaktır. Bundan emin ol!

“Rıdvan Kadir Yeşil Aydınlı bir öğretmenin ikinci çocuğu olarak, 1989 yılının Aralık ayında, annesinin memleketi Rize’de dünyaya geldi. Manisa’da başladığı ilk ve orta öğrenimini Ankara’da tamamladı.” Böyle yazıyordu bana gönderdiği Dönüşte Öderim başlıklı şiir kitabının biyografisinde. Kitabı okuyup bitirdikten sonra anladım, meğer Rıdvan Kadir şairimiz bizim öykücü abimiz Kâmil Yeşil’in mahdumu imiş. Dönüp bazı şiirlerini yeniden okudum. En çok da “yaptığını beğendin mi?” başlıklı şiiri sevdim. Donmuş bir kanı yeniden kaynatacak cinsten mısralar var bu şiirde. 

Şuraya bakın:

“yaptığını beğendin mi tanrım? / ben çok beğendim. / bunca kabahat içinden / en güzelini seçtin benim için / geri kalmışlık…/ bütün ilerilerden / buna bayıldım / köksüz bir morsalkımdan / yaşanmamış bir geçmiş / ve yaşanmış bir gelecek kabarttın içimde / harikulade!” 

Yeni zamanın şiirlerini yazıyor Rıdvan Kadir Yeşil. Şiir başlıklarının çoğu şairiyle yaşıt. Kaht-ı Rical, Gettoda Bir Bank, Cari İşlemler Açığı, Bozuk Satıh, Masabaşı Başkaldırı…

Dönüşte Öderim, bir şiir kitabı için güzel bir ad. Gelecek güzel şiirlerin şairini müjdeliyor. Kitap ismini okur okumaz bu iddiasını teyit eder gibi: “İnanmazsan kitabı baştan sona oku!” diye ısrarını sürdürüyor. Bir Nokta dergisini istikrarlı ve kaprissiz yayıncılığından ötürü bir kez daha kutluyorum.

Niye mi “Dönüşte Öderim” demiş şair? Sevgili okur, sen önce kitabı oku, bunun cevabını sen kitaptan dönünce söylerim.

Hüseyin Akın
twitter.com/huseyinakin_

Nedensiz okumalar: içimizdeki kalenin yapı taşları

İnsan her zaman yaşadığı somut gerçekliğin dışında ayrı bir gerçeklik alanı yaratmış ve pratik bir amaca hizmet etmeyen kural dışı bir dünya kurma çabası içinde olmuştur. En ciddi işlerde bile hep bir ironik yan bulmuştur. Mağaralara çizilen resimler bize, ilk günden itibaren tek meselenin karın doyurmak ve sıcak bir yatakta uyumak olmadığını taşlara kazırcasına anlatır.

Faydasız olan, bağımsız olandır; her şeyden, küçük menfaatlerden, büyük ideallerden, yakıcı hırslardan ve acıklı hallerden bağımsız olan olduğu için, vazgeçilmezdir. Başka bir ifadeyle, gerçek manasıyla bağımsızlık, sonu bilinmeyen bir hayata en uygun şekliyle yaşamakla gelir; belirsizliğe cesaretle karşı koymak ve hiçbir şeyde pratik faydayı öne koymamakla… Faydasızlığın Faydası (Bilgi Üniversitesi Yay.) kitabının yazarı Nuccio Ordine, Hayat Boyu Klasikler’de de (HBK, Alfa Yay.) aynı şeyi anlatır: faydasız olanın anlamını!

Homo ludens, insanın oyun oynayarak serbest bir gerçeklik kurmasını ve kendini en çok hiçbir amacı yokmuş gibi görünen faydasız uğraşlar içerisinde anladığını ifade etmez mi zaten? Pratik bir amaca yönelen eylemlerimiz çok geçmeden çevresel şartların etkisine girer ve bir süre sonra kendimizi unutturarak çocuksu hayallerimizin yerine geçer. Sevecenliğimizi kaybeder, renksiz bir dünyaya tamah ederiz. Sosyal gerçeklik iç gerçekliğimiz olmuştur artık ve sevgimiz kendimizin olmaktan çıkmıştır.

Daha çok kazanmak ve daha çok yaşamak arzusu, kendi yalnızlığımızla oyun oynamamızı engeller. Herkes gibiyizdir ve oyun son bulmuştur; içi boş bir ciddiyet yolumuza çıkmıştır. Oysa oyunsuz, hayal gücünden yoksun bir ciddiyet hemen her zaman vasatlıkla son bulur!

Aşırı ciddiyet bir tür faydacılıktır, burada kişi ne istediğini tam olarak bilemediği için buna aşırı derecede kafa yormaktan kaynaklı bir saplantı içindedir. Tam o esnada, ciddiyetin en aşırı haline ulaştığı anda kendinden başka kimseyi görememektedir. Diğer insanlar silinmiş, tıpkı onlar gibi silindiği için kaybettiği kendi kendisini görme çabası içerisindedir. Nafile bir çabadan fayda ummaktadır. Ciddiyet, baş edilemeyen yalnızlığın maskesi gibidir ve tek ilacı sevecen bir keyifli haldir. Sadece faydalı olanın resmi yüz ifadesidir. Aksi halde, yalnızlık olabildiğince fazla insanla anlamlı anlamsız ilişki kurmak şeklinde kendini gösterir ama boşluk daha da derinleşir. Çünkü, “Sadece faydalı olanla uğraşmak insanın ruhunu kurutur. ‘Faydalı olmayan’la uğraşmak hayatımıza daha güçlü ve daha asil bir anlam kazandırmamıza yardımcı olur.” (HBK, s.91)

Ordine’den hareketle söylersek, bu hastalığın en büyük ilacı, kitaplardır; en çok da klasik kitaplar. Klasik olanlar, faydasız olanlardır. Kurmaca kitaplar, her türlü gerçekliği alt üst eden birer oyunbozanlık kaleleridir. Yalnızlığın oyuna dönüşmüş halidir. İyi bir eser okuyan birinin ruh hali en çok oyun oynayan bir çocuğunkine benzer bu yüzden. Artık sahipsiz ve tek başımıza değilizdir. Bir süreliğine hayatın keyifsiz gerçekliğini unutmuş, olmak istediğimiz dünyayı kendi içimizde kimsenin yardımı olmaksızın tek başımıza kurmuşuzdur. Ardından, yalnızlığımızın içinden gizli bir başka anlam gelir ve hayatımızı hiç kaybetmeyeceğimiz hissiyle sonsuz bir sevince dönüşür. Yourcenar’ın, “İnsanın asıl doğum yeri kendine ilk defa bilinçli olarak baktığı yerdir; benim ilk vatanım kitaplardı” demesi boşuna değildir.

Nedensiz okumalar, içimizdeki kalenin yapı taşlarını oluşturur ve sonra hayat karşısındaki en güçlü savunma silahlarımız olurlar.

Kitaplar aslına bakılırsa tam da somut gerçekliğin dışını, iç gerçekliğimizin en geçilmez kısmını temsil ederler. En çok -neye ne kadar sahip olursak olalım- bir türlü yetmeyen hayatımızın üzerine çıkmak istediğimizde aklımıza gelirler. Yaşamak için yaşamanın ağırlığını hafifletir, hep başka türlüsünü akla getirir ve ayakta durmamıza yardım ederler. Ayakta durmak, karşı koymaktır çünkü ve kitaplar hep dik dururlar! “Klasiklerin yaşamımıza yardımcı olmalarının sebebi, yaşam sanatı ve faydacılık ile kârın diktatörlüğüne karşı koyma konusunda anlatacak çok şeyleri olmasıdır.” (HBK, s.16-17)

Bir üniversite hocası olan Ordine -Türkiye gibi hırsı yüksek ama belirsizlikleri ve gelecek kaygıları hayli fazla ülkelerde her üniversite hocasının hemen her gün karşılaştığı gibi, muhtemelen!- faydalı olan-olmayan meselesinin öğrencilerin eğitim hayatına ne büyük bir etkide -ve de kötülükte!- bulunduğuna yakından şahit olur. Öğrenciler, sürekli olarak piyasa koşullarına göre kendilerini geliştirip kazancı yüksek -ve mümkünse saygın- bir iş bulma baskısı altında ezilir, tutkularının peşinden gitmeyi, sonu bilinmez bir büyük maceraya atılmak gibi görürler.

Meslek edindirmeyen bölümler ve okullardaysalar şayet, sürekli olarak kendi kendilerini değersizleştirerek bunu zevkle yapmakta olan topluma epeyce yardım ederler. Böyle bir okul, tartışmasız, hayat karşısında yenilmiştir. Olan biteni değiştirme ve ideale doğru götürme gücünü tamamen yitirmiştir. Öğrencileri işler bulmuş ama iş olsun diye çalışmanın ötesine geçememişler demektir. Oysa eğitimi meslek edinmeye indirgemek, kişinin zihinsel ve ruhsal ihtiyaçlarını yemek yiyerek karşılamaya çalışmasından çok da farklı değildir. Yemeye devam ettiğiniz sürece sorun kendini belli etmez ama her boşlukta daha büyük bir kaygı halinde varlığını sürdürür. O artık bitmeyen bir açlık halinde hayatımızı yiyip duracak olan bir obezlik halidir. (Bu durum, mağaralara harika resimler çizen ilkeller için anlaşılmaz bir şey olsa gerektir!)

Kaldı ki bu, insanı mesleğine indirgemek demektir. “Bir insanın sadece ‘mesleğiyle’ özdeşleştirilmesi, çok ciddi bir hata olur: her insanın içinde doktor, avukat veya mühendis olarak faaliyet göstermenin çok ötesinde bir şeyler vardır.” (HBK, s.32) Ordine ve işine tutkuyla bağlı insanlar için esas önemli olan işte o “çok ötesinde olan”ı bulmaktır. Bunu kim, nerede ve nasıl bulabilir? Teknik olanın bile, derin bir düşünsellikten ve hayal gücünden süzülüp geldiğini nasıl açıklamalıdır?

Bunun en basit cevabı, çıkarsız, temiz bir merak ve yürekten bağlı olunan anlamlı bir hayattır, herhalde: “Çıkarsız merak olmadan yaratıcılığın ve hayal gücünün gelişmesi zordur. ‘İyi okul’ interaktif multimedya tahtalarından, tabletlerden, müdür-işletme yöneticilerinden veya şirketlerle ve profesyonel hizmet firmalarıyla yapılan birkaç saatlik demagojik sözleşmelerden kaynaklanmaz; ‘iyi okul,’ yalnız ‘iyi hocalara,’ ‘mecburi araçlardan’ vazgeçerek ‘öğrencinin tek saygı kaynağının hocanın insani ve entelektüel özellikleri’ olmasını sağlayanlara bağlıdır.” (HBK, s.251)

Ordine, burada temiz, çıkarsız bir merak kısmını açıklıyor ama yürekten bağlı olunan bir hayatı nerede, nasıl bulacağımızı yanıtsız bırakıyor. Onun cevabı ise anlamlı bir hayatın ne demek olduğundan geçiyor olmalı. Anlamlı hayat, her şeyden önce hiçbir şeyin yok olup gitmeyeceğine ve güçlü bir sonsuzluk düşüncesine inanmaktan geçiyor olmalı. Sevgiyle, her anı canlı ve hareket halinde düşünerek yaşanan, kalıcı bir hayat başka nasıl mümkün olabilir ki? Tıpkı mağara duvarlarında resmedilene bakınca insanın aklına gelenlerde olduğu gibi yani! Tıpkı klasikler gibi yani. Tüketilemeyen, yok edilemeyen, bizden hiçbir zaman alınamayacak ve içimizden atılamayacak olan hayata yürekten bağlanırız.

Kısacası, faydasızlığın faydası, faydalı olanın dar menfaat dünyasının derin anlamsızlığında yatar. Tıpkı zenginliğe ulaşan her insanın şaşkınlıkla yaşadığı anlamsızlığın boşluğa dönüşen deva bulmaz ruh halinde olduğu gibi. Belki de bunu anladığımız gün, faydasız ilimden sakınmayı da gerçek manasıyla öğrenmiş oluruz, kim bilir!

A. Erkan Koca
twitter.com/ahmeterkankoca

Çocuk masumiyeti ve yetişkinlerin dünyası

Bir kadının anneliği ve kadınlığı arasında kalışı. Bir adamın kadınları gönül eğlencesi hâline getirmesi ve küçük bir çocuğun sevgi, ilgi için çırpınması...

Stefan Zweıg, Yakıcı Sır romanında bizi on iki yaşında küçük bir erkek çocuğunun iç dünyasına götürüyor. Bu çocuk ise Mathilde Blumental’ın oğlu Edgar’dır. Yaşıtlarından oldukça farklıdır. Daha ciddi ve uslu bir görünüşü vardır. Böyle olması elbette annesinden ve babasından kaynaklanmaktadır. Zira annesinin kendi iç dünyasında çatışmalar yaşaması, babasının son derece otoriter olması ona bir nevi çocukluğunu kaybettirmiştir. Bir gün Baron adındaki bir adam Avusturya Alplerine gider. Bir otele yerleşerek günlerini geçirmeye başlar. Fakat bu durum bir zaman sonra sıkılmasına sebep olur. Öyle ki kendisinin gönül maceraları oldukça fazladır. Yakışıklığıyla kadınları etkileyerek yanına çekmekten büyük bir mutluluk duyar ve bu sefer gözüne kestirdiği Mathilde olur. Onu bir süre boyunca izler. Tanışmak için acele etmez. Ancak Edgar’ı görünce sinsice yanına yaklaşır ve aklına gelen planı uygulamaya başlar. Önceleri çocukla gereğinden fazla ilgilenir ve gittikçe en yakın arkadaşı olmayı başarır. Edgar ise bu durumdan oldukça mutludur. Nihayetinde onu anlayan, onunla konuşan biri sonunda karşısına çıkmıştır ve asla kaybetmek niyetinde değildir.

Fakat günler geçtikçe Baron çocuğu bir oyuncak gibi kullanır ve nihayetinde Mathilde’ye ulaşır. Öyle ki gösterdiği davranışlarla, güzel sözlerle Mathilde’nin kalbini kazanır. Ona tekrar kadınlığını hissettirir. Ancak Edgar geri plana atılmanın hüznü ile büyük bir hayal kırıklığına uğrar. Hem arkadaşı bildiği Baron’a hem de annesine karşı içinde nefret duymaya başlar.

Birkaç günün ardından da bambaşka bir çocuk olur. Ne annesine ne de Baron’a eskisi kadar rahatlık verir. Sürekli mızmızlık yaparak sorunlar çıkarır. Adam ise bunu hiç umursamaz. Aksine ona şakalar yaparak alaycı bir tavır takınır. Edgar’ın ise bu durum canını daha fazla yakar ve bir gün babasını söyleyerek tehditkar bir duruşla karşılarına çıkar. Baron ve Mathilde giderek korkar.

Öyle ki bir anne olarak yapılmaması gereken birçok şeyi yapar Mathilde. Edgar’a kötü sözler söyleyip onu odaya kilitler ve gizli gizli Baron ile buluşur. Adam bu durumdan gayet memnundur. Çünkü çocuk onun için yalnızca ayak bağıdır. Tek isteği de ilgilendiği kadınla baş başa kalmaktır. Onunla güzel bir gece geçirmektir. Ama ne var ki Mathilde de bunu istemektedir. Zira yıllarca varlığı değer görmemiş bir kadın olarak ilgili görmek ve hoş sözlerle gönlünün alınması onu çok mutlu eder. Her ne kadar içinde yanlış yapmaya dair bir korkuda olsa Baron’un yanına gider.

Baron ise bir avcının avına yaklaşması gibi Mathilde’ye yavaş yavaş yakınlaştığı için sevinçlidir. Ne de olsa avucundadır artık ve nasıl isterse onu o yöne çekebilir. Öyle ki gece vakitleri Mathilde’yi otelin uzağına götürür. Ormanda yürüyüşe çıkarlar. Fakat Edgar, bir gölge gibi sürekli peşlerinde olur. Yaptığı küçük bir hamle ile de annesini istemeden de olsa kurtarır. Sevinç ve gizlilikle otele doğru tekrar yol alır.

Ancak duyduklarıyla annesinin hâlâ tehlikede olduğuna inanır ve Mathilde’ye, Baron hakkında yalancı bir adam olduğunu anlatır fakat kadın buna bir türlü inanmaz tam tersi çocuğunun haksız olduğunu düşünür. Gelgelelim yine bir gece vakti Edgar annesini ve Baron’u otelin koridorunda görür. Duyduğu sesler onu giderek tedirgin eder ve daha fazla dayanamayarak Baron’un üzerine atlayıp ona vurmaya başlar. Mathilde ve Baron ne olduğunu anlamayarak yaşadıkları şok ile oldukları yerde kalakalırlar. Ve gece üçü için berbat bir hâlde biter.

Ertesi gün Baron oteli terk etmiş olur. Mathilde ise Edgar’a özür mektubu yazdırmaya çalışır. Fakat Edgar özür dileyecek bir şey yapmadığını savunarak mektubu yazmayı reddeder. Mathilde buna çok sinirlenir ve aralarında şiddet yaşanır. Edgar, annesine vurduğu için çok pişman olarak kaçıp büyükannesinin yanına gider. Yolculuk esnasında da kendini bulur. İçindeki bir beni daha keşfeder. Dünyanın gördüğünden çok daha değişik bir yer olduğunu kavrayarak, insanlara bakış açısını değiştirir. Evinin, sıcak odasının kıymetini bilir. Ancak yaptıklarını, yaşadıklarını asla unutamaz.

Nihayetinde büyükannesinin evine vardığında annesini görerek küçük bir şaşkınlık yaşar. Zira annesinin onu merak edip, peşinden gelmesi küçük gönlüne büyük bir sevinç yaşatır. Öyle ki sıcak odasında annesinin müşfik sesiyle uykuya dalıp giderken içini huzur kaplar. Daha henüz küçük yaşıyla anlamasa bile annesini büyük bir tehlikeden kurtaran kahraman da olmuştur. Ve Mathilde bunu bilerek oğluna minnetle, teşekkürle bakar. Dişilik mi annelik mi sorusuna, annelik diyerek cevap verir.

Başlarda her ne kadar kadın ve erkek ilişkisi üzerine yazılmış gibi görünse de roman, aslında bizlere küçük bir çocuğun kırılganlığını ve yalnızlığını anlatır. Onun dünyaya ve insanlara bakış açısını gösterir. Aynı zamanda bir çocuğun annesi ve babası tarafından asla ihmal edilmemesine dair önemli mesajlar verir. Benim için okuması güzel bir eserdi ve sizlere de okumanızı mutlaka tavsiye ederim.

Kitaptan sevdiğim birkaç alıntı:

"İlk kez insanın doğasını, düşman göründüklerinde bile birbirlerine ihtiyaçları olduğunu anlıyor, insanlar tarafından sevilmenin güzelliğini fark ediyordu."

"Dalgalanan bayraklarıyla yol kenarında duran hat bekçileri eskiden gözüne tesadüfen orada bulunan cansız kuklalar, yaşamayan oyuncaklar gibi görünürdü, oysa şimdi bunun onların kaderleri, yaşam mücadeleleri olduğunu anlıyordu."

"Bazen çocukları bizim gerçek addettiğimiz dünyadan ayıran sadece incecik bir perdedir ve rastlantısal bir rüzgar açılıverir."

"Fakat ilk kez kendi başına bir adım atmış, şimdiye kadar teğet geçmiş olduğu gerçeklere dair bir şeyler öğrenmişti."

Fatma Saldıran
twitter.com/Fatmasldrn_