Ağustos'ta duyguları temizlemek

"İyi yapılmış her şiir aydınlıktır. Bir şiiri okuyup da onu karanlık bulanlar; o şiirin oldurduğu dünyaya kendilerini kapalı tutanlardır. İşi ozanın yönünden ele alırsak şiire getirdiği yenilikler, derinlikler bakımından kısa bir süre için yadırganabilir. Ama toplumun anlayışı geliştikçe o şiirler de bu gelişmeye paralel olarak er geç daha bir aydınlığa kavuşuverirler."
- Edip Cansever, 1956.

Ortaköy'de sahafları gezerken görmüş ve ilk basımını bulduğum için kendimi şanslı hissetmiştim. Eylül 1982'de Adam Yayıncılık tarafından basılan "Kirli Ağustos", Edip Cansever'in üç kitabını barındırıyor.

1966'da yazılan Çağrılmayan Yakup, 1970'de yazılan Kirli Ağustos ve 1974'te basılan Sonrası Kalır, kitabın içeriğini oluşturuyor. Edip Cansever'in bütün şiirlerini içeren dizinin ikincisi olarak basılmış bu yapıt.

217 sayfa boyunca şiire doyuyor, Edip Cansever'in tertemiz dizeleriyle içinizi temizliyorsunuz.

"Yorulduğun zaman söyle
Susalım, hiç konuşmayalım istersen
Sussak da, hiç konuşmasak da, sözlerin senin
Açık denizler gibidir zaten elimde."

"Yaşlandık da ondan mı
Susarak katlanıyoruz her mutsuzluğa."

"Ben uzakları iyi bilen bir adamın yakın elleriyim."

Edip Cansever'in şiirlerinde en çok denizi seviyorum. Hemen hemen her şiirinde denize dair bir şeyler bulmak mümkün. Eğer siz de benim gibi denizi görünce ya da denize dair bir şeyler okuyunca ferahlıyorsanız, en sevdiğiniz şiirlerin şairi Edip Cansever olabilir.

"Titriyor sazan balıkları
Suyun altında."

"Sandal ağacı gibi olacaksın
Üzerine inen baltayı kokuna boğacaksın."

"Sisini kendi yaratan gemi
Kayıp gidiyor ayaklarımın altından."

Ağustos ayı için en uygun kitap. Çok iyi araştırıp bulmanızı, eğer bulamazsanız da en azından "Sonrası Kalır"ı mutlaka kütüphanenize katmanızı öneririm. Şiir temizliktir, okuyun ve temizlenin...

Yağız Gönüler
twitter.com/YagizGonuler

Yakası açılmadık bir roman isteyenlere

"Yaşamın ilkelerine uzanmış kitaplarda, insanoğlunun ömrünün ilk yarısını ikinci yarısını beklemekle, ikinci yarısını da ilk yarısını anmakla geçirdiği yazılı olmalıdır."

Romanın 113. sayfasında açılan "Varolmak ya da Varolmamak" adlı bölüm bu cümleyle / bu tartışmaya girişle açılıyor.

Salâh Birsel'in 1957'de tamamladığı 1985'te yayımlattığı romanı, ülkemizde türünün tek örneğidir. Benzersiz olması ve taklit edilememesi ise onu seçkin kılacağına, görünmezlikten gelinmesine neden olmuş.

İyi edebiyat tutkunları diye ısrar ettiğim okurlar, bu kitaba bayılacaklardır. "Dört Köşeli Üçgen" adından da anlaşılacağı gibi paradoks temelli bir romanıdır. Alegorik bir eser olma hakkını elde edebilmiş, diğer romanlarla kıyaslayamayacağınız bir orijinalliktedir.

Tütün Yaprakevi adında bir tütün fabrikasının deposunda çalışan, adını roman boyunca öğrenemediğimiz kahramanımız, kendisini "uluslararası bir gözlemci" olarak tanıtıyor. Günün 24 saati gözlem yapmaktan çekinmiyor. Bu gözlemlerini deneyle artırmak için, çalıştığı fabrikada kadınların karnını dinlemeye başlıyor. Muhafazakar çalışanlar buna tepki gösterip onu müdüre şikayet ediyorlar.

Gözlemcimiz ise uslanacağı yerde daha da zıvanadan çıkıyor. Fabrikada kadınlar tuvaletine girerek gözlemlerini artırma yolunu seçiyor. Yine uyarı alıyor. En sonunda bir fabrika çalışanının karısının, müdürle olan yasak aşkını ortaya çıkarınca işinden oluyor.

Bundan sonra bir sürü işe girip çıkıyor, hepsinden kısa zamanda kovuluyor. Gözlemlerini bir günde önce 48 saate, sonra 72 saate, sonra da 96 saate çıkarmayı başardığını farkediyor. (Tabi bu zaman dilimlemesini Zenon paradoksunu bilen okurlar keyifle okuyacaklardır) Romanın temelinde tartıştığı konu da bu zaten: Matematik kesinlikler olmadan nasıl hayatta kalabiliriz?

Salâh Birsel, gözlemcisini kendi kendine çok güzel tartıştırıyor. Diğer insanlar karşısında (Müdür, iş arkadaşları, zabıta, komiser) kendi hakkını korurken nasıl bir ahlâkla, terbiyeyle karşılaştığımızı görünce okur olarak da seviniyoruz. Birsel'in amacı ise kesinlikle bu değil; gözlemciyi sevimli göstermek ya da yaptıklarını haklı çıkarmak için hiçbir oyun hazırlamıyor. Gündelik hayatımızdaki toplumsal gerçeklik ne ise bire bir onu yansıtıyor.

Bu romanın yeni baskısı 2012'de yapıldı; ancak yayınevi Birsel'in kelimeleri kullanışını değiştirmemiş. "Y" harfi yerine "ğ" kullanan Birsel'in, o günkü dilinden romanı okumak daha zevkli olmuş. (Varmağa, koymağa...)

Hoş kelimeler ve müthiş deyişler okuyacağınız bu romanı sakın kaçırmayın. (Silistresini öttürmek, eşek alıp beygir satmak, şandellemek, yakası açılmadık küfürler savurmak hoşforoşluk...)

Tuna Bahar
twitter.com/tuna_bahar

Hayatı fazlasıyla sorgulayanlara

“…ama gerçek daima biraz hüzünlüdür. Gerçeği ararken bir yandan da bulduğumuz anda değiştirmeyi düşleriz. Çünkü aynı zamanda gerçek daima biraz utanç vericidir. Utanç bizi ikiye böler. İkiye bölünmenin en dayanılmaz yanı, iki parçanın da hala canlı olmasıdır. İnsan herhalde bu yüzden kendini öldürmeye kalkışır. İkisinden biri gitsin, der."

Bir Süre Yere Paralel Gittikten Sonra, Barış Bıçakçı’nın çoklu bir anlatımla, parça parça, bir intiharı anlattığı; duru, etkileyici ve iz bırakan romanı. Bir intihar hikayesi anlatıyor, Başak’ın intiharını; ancak üzecek, dramatik bir biçimde değil; yalın, hüzünlü ve sahici bir üslupla ince ince işliyor hikayeyi Barış Bıçakçı. Başak’ın annesi, kardeşi, sevgilisi, yakın veya uzak onun hayatına temas etmiş kişilerin dilinden kısa kısa bölümlerle örülüyor hikaye… Zaman zaman Başak’ın sesini duyuyoruz ve nedense "Dur, yapma!" demek istiyor insan…

“Ve ben bir adım atarak korkuluğa yaklaşacağım, saçlarımı balkondan aşağı sarkıtacağım, kendimi boşluğa bırakacağım. Yolda karşıma iyi niyetli biri çıkacak ve soracak olursa, aşağıdaki insanları gösterip, bir süre yere paralel gittikten sonra onlara anlayamayacakları şeyler anlattım diyeceğim. Öyle olsun.”

Başak’ın intiharı, etrafındaki insanların tepkileri, ölümün sarsıcılığını olduğu kadar hayatın hep, ama hep, devam ediyor oluşunu da anlatıyor, en yalın haliyle.

“Hayat devam eder. Bazı çiçekler susuzluğa ve unutulmaya dayanır. Hayat her zaman devam eder, bunu herkes bilir.”

Parça parça, farklı kişilerin dilinden okudukça tamamlanan hikaye; biraz da hayatın ve hikayemizin an’ların ve başkalarında bıraktığımız izlerin toplamı olduğunu vurguluyor. Bir Süre Yere Paralel Gittikten Sonra, hayatla meselesi olan, sorgulayan ve sözcüklere sığınmak isteyenlere iyi gelecek bir kitap…

“… Bir armağan, bir mucize olduğu söylenen şu hayatın saçma sapan bir şekilde bitebileceğinden korktum hep. İçimde böyle bir korku varken de hayatın tam da bu şekilde, yani saçma sapan bir şekilde sürdüğünü anlamadım. Asıl bundan korkman gerektiğini anlamadım.”

Merve Uzun
twitter.com/merveuzun

Yenilgiyle sönmüş tutkular

XX. yüzyılın en bunalımlı, yalnız ve elbette unutulmaz yazarı Cesare Pavese. Bir arkadaşım, Pavese'nin bütün şiirlerini barındıran kitabını hediye ettiğinde "okurken dikkat etmek lazım" demişti. Daha ilk sayfada bunu anlamış ve sonrasında romanlarını da merak etmiştim. "Güzel Yaz", yazarın Torino'da bir otel odasında uyku hapı içerek intihar etmesinden kısa bir süre önce tek isim altında topladığı üç romanından biri. Diğerleri "Tepelerdeki Şeytan" ve "Yalnız Kadınlar Arasında". İkincisi size pek tanıdık gelmeli zira yazar arkadaşım Ümran Kio geçtiğimiz günlerde bu kitabı sizlere önermişti.

İsimlerini sürekli aklınızda tutabileceğiniz, karakterlerini öğrenmeye çabalarken gençlik gizemlerine kapılabileceğiniz güzellikler barındırıyor "Güzel Yaz". Kırsal yaşamdan kent yaşamına geçiş ve bu süreçte gençlerin yaşadıkları dejenerasyon, makul miktarda zihnimize işliyor.

"Canı sıkılanın suçu kendindedir."

Birbirinden pek ayrılmayan iki genç kız. Biri diğerinde kendi yapamadıklarını buluyor. Öteki ise kendi sahip olamadıklarını diğerinde buluyor. Günümüzde sıkça görülen dostluk ilişkilerinden bir örneği, 1948'de sunuyor bize Cesare Pavese. Karşılıklı doğal bir çekim gücü, anlık uzaklaşmalar, araya giren erkekler, kıskançlıklar, gençlik merakları ve coşkuları, "Güzel Yaz"ın konusunu oluşturuyor.

"Ginia, onun hoşuna giden şeyleri anlatmasını dinlemek için üste para bile verebilirdi, çünkü gerçek samimiyet bir başkasının arzularını öğrenebilmektir ve arzular aynı olursa, o kişi artık pek heyecan uyandırmaz olur."

Yazı güzel kapatmak için Cesare Pavese'nin "Güzel Yaz"ı, tutkularını sönük kapatan ruhlara yeniden coşku verecektir.

Yağız Gönüler
twitter.com/YagizGonuler

İflah olmaz kimsesizlere

Lal beyazı, Jean Genet'nin sesi. Bir sesin anısının rengi vardır.

"(...) Bütün sesler gibi benimki de hilelidir; bu seslerdeki hilenin farkına varsa bile, hiçbir okur bunların doğasını bilemez."

Bu cümlelerle açılıyor "Jean Genet: Yüce Yalancı".

1944, Fas doğumlu Tahar Ben Jelloun, 1987'de "Kutsal Gece" romanıyla Goncourt Ödülü'nü almış büyük bir yazar. 1974'te tanıştığı Jean Genet'yle, 1986'da ünlü yazarın ölümüne kadar dost kaldı. Elbette bu dostluk karşılıklı fedakarlığı da beraberinde getirdi. Jelloun'un yazdıklarından anlıyoruz ki, korku, ürperti, çekinme gibi duygular daha çok Jelloun'un kendisine ait. Jean Genet'de ise böyle bir şey kesinlikle yok.

Jelloun, kitabın bazı sayfalarında, Jean Genet'nin neden kendisini seçtiğini bilmediğini söylüyor. Dostlukları boyunca çok düşündüğü, bir o kadar da hiçbir sonuca ulaştıramadığı bir soru bu. Sezar'ın hakkı Sezar'a diyerek, Jelloun'un hakkını vermemiz gerekir. Kitap, Jean Genet'yle olan dostluğunu anlatsa bile, Jelloun, kitabın merkezine Genet'yi koyuyor, kendisi de bu merkezin etrafında geziniyor.

Herhangi bir yazarın biyografisini okumak çoğu okur için işin gizemini kaçırabilir. Söz konusu kişi Jean Genet ise kemerlerinizin sıkıca bağlı olduğundan emin olun demekten başka çaremiz kalmıyor.

Banka hesabı olmayan, vergi ödemeyen, hayatın ilk gençlik yıllarını hapishanede geçiren, hırsızlığa doymayan, her türlü pisliğin içinde yaşayan, hijyeni umursamayan, adresi veya herhangi bir şekilde evi, dolabı, kütüphanesi olmayan bu sanatçıya, Jean Genet'ye iyi bakın. Tanıdıklarına kazık atmaktan çekinmeyen, hiçbir şeyden korkmayan, kendisini bildi bileli homoseksüel olan, kafasını koyduğunu yapan, inatçı keçi Jean Genet; iflah olmaz kimsesizlere çok iyi gelecektir. Bu kitapta anlatılanlar, iyi edebiyatla kafayı bozmuş, kuralları hiçe sayan, "Kendinden memnun bir sanatçıya, sanatçı denir mi?" sorusunun altına bir imza da kendisi atan bünyeleri soğuk suyla ıslatıp kırbaçla dövecektir.

Tuna Bahar
twitter.com/tuna_bahar

İnsan olmanın ilk şartı yalnız olmaktır

Bu kitabın çarpıcı bir konusu yok, eşi bulunmaz kahramanları yok, orijinal bir üslubu da yok. Kelimeleri var, içinde huzurla oturabileceğiniz, çok iyi misafir ağırlayabilen kelimeleri var.

Kendi hayatında tek çözümü intiharda bulan Pavese, bu kitabında yalnızlığın ne kadar basit bir olgu olduğunu, büyütmemek gerektiğini vurguluyor. Bu yüzden de olayları çarpıcı olmaktan çıkarıp evinizin sokağında yaşanmışçasına size sunuyor. Öyle ki tek başına sarsıcı olabilecek bir yaşam bile bu kadınların arasında sıradanlaşıyor, yaşamın tek gerçeğine, mutlak yalnızlığın kaçınılmazlığına dönüşüyor.

Bu kitaptaki kadınların hepsinin mutluluk tanımı farklı. Biri isterik bir kadın, biri masum bir aşık, birinin her şeyi para. Kitabın anlatıcı kahramanı ise hepsine ayna tutuyor. Pavese kadınları iyi tanıyor, en gizli duygularını kadınları bile hayrete düşüren bir çıplaklıkla anlatıyor.

Yalnız Kadınlar Arasında yazarın en iyi romanım dediği kitap. Yalnızlıkla ilgili olan diğer tüm kitaplardan farkı bunu dramatize etmeden sadece var olan bir şeymiş gibi yansıtması. Yalnızlık insanlığın en büyük gerçeği. Ama bunu kabullenmeden önce bir de Pavese’nin kelimelerine misafir olmanızı tavsiye ederim, belki her şey o zaman daha kolay olur.

Ümran Kio

https://twitter.com/umrankio

Anne sözü dinlemeyenlere

"Annem yıllar önce bana "Bir kadın aramak istemiyorsa, onu asla arama. Bazı kadınlar, sen onları ara diye aranmak istemiyormuş gibi yapabilir. Onları da arama. Aranmak isteyen bir kadını da arama, bırak o seni bulsun," demişti. Annemin bütün öğütlerine uysaydım zaten şimdi bambaşka yerlerde olmam gerekirdi."

Barış Uygur, memleket edebiyatımızın yeni polisiye yazarlarından. İlk romanı da "Feriköy Mezarlığı'nda Randevu" oldu, İletişim Yayınları'ndan çıkıp girdi zihnimize. İyi de etti. Akrobatik cümleler, artık klasikleşmeye yüz tutan bir "polis edebiyatı" ve gözünüzde canlanacak ağlak sahneler hayal ediyorsanız, kırıklığa uğrarsınız. Son dönemdeki "yalın üslup" başarısı gittikçe artıyor. Barış Bıçakçı'dan sonra başka bir Barış olan Uygur da bize sade bir anlatımla neler yapılabileceğini gösteriyor.

"Bu kadarı artık benim için fazla yorucuydu. Zaten böyle bir adamımdır. Orta karar. Hayır, en son söylenecek şeyi en başta söylemem ama en sonda da söylemem. Ya da aslında en sonda söylerim çünkü genellikle söyleyeceğim şeyi söyledikten sonra konuşacak başka bir şey kalmaz."

Şak diye "ben de böyleyim" dedirten anlatımlar var. En azından küçükken mahallede çok fazla hırsız-polis oynayan ve daima "başarılı polis" imajı çizen ben, bu anlatımlardan nasibimi aldım. Annemin sözünü de pek dinlemezdim o zamanlar. Pişman mıyım? Pek bilmiyorum.

Yağız Gönüler
twitter.com/YagizGonuler