Hayat kitapta yazıldığı gibi okunmuyor

İslami kesimin epeyce kıyıda kalan isimlerinden Ümit Aktaş, Okuma Serüveni adlı eserinde çocukluğundan başlayarak kitaplarla olan ilişkisini anlatır. Bu aynı zamanda okunacak ne bulursa okuyan birinden bilinçli bir okura dönüşme sürecidir. Tipik bir Anadolu kasabasında dinle pek alakası olmayan bir baba ve dinin geleneksel yorumunu yaşayan bir anneyle aynı ortamı paylaşan sessiz bir çocuk olarak başlangıçta dine ne uzak ne de yakındır. Yaşadıklarını kronolojik olarak aktaran Aktaş’ın dinle olan ‘hakiki’ irtibatını da evvela kitaplar üzerinden kurduğu ve kendince bir maslahat oluşturduğu anlaşılıyor. Eleştirel bakış ve sorgulamacı yönünü geliştirerek zor olanı denemiş ve kendi yolunu bulmuştur. Okur, Okuma Serüveni’nin arka kapağını kapattığında tipik ‘Anadolu insanı’ potansiyeli olan birinin hem din konusunda hem de dünyayı ve eşyayı okuma bağlamında katettiği aşamayı görebiliyor. Bu durumda Ümit Aktaş’ın bugün sahip olduğu entelektüel kimliğinin temellerini deneme-yanılma yoluyla attığını söyleyebiliriz. Bu temelde kitapların çok önemli bir yere sahip olduğunu da.

Aktaş’ın bir başka eseri Kitabevi’nde de kitap önemli bir yere sahip. Metnin merkezi diyemesek de ekseni kesinlikle kitaplar. Mana Yayınları tarafından yayınlanan roman yüz doksan iki sayfadan oluşuyor. Gerek diğer eserlerindeki görüşlerinden gerekse biyografisinden ve Okuma Serüveni’ndeki bilgilerden anlaşılıyor ki, Ümit Aktaş Kitabevi’nde yaşamöyküsel bir kurguya yer vermiş. Yani yaşadığı olayları ve düşün dünyasındaki yansımalarını romanlaştırmış. Romanın başkarakterinin aşırı okuyan, sorgulayan, eleştirel bakabilen, akıl ve mantık çerçevesinde düşünen biri olması bu çıkarımı güçlendiriyor.

Kitabevi son derece realist bir roman. Kurguda gerçekliğin (gerçeğe uygunluğun) dışında hiçbir ize rastlanılmıyor. Bunda yazarın dünya görüşünün etkisi olduğu çok açık. Ümit Aktaş’ın birkaç eserini okumuş biri ne demek istediğimi daha net anlayacaktır. Eserdeki dilin yalın olduğunu söyleyemeyiz ama Türkçe çok güzel kullanılmış. Cümle düşüklükleri, anlamsal kopukluklar kesinlikle yaşanmıyor. Birinci tekil kişi (ben anlatıcı) yöntemi kullanılan romanda olaylar başkarakterin ağzından anlatılıyor. En başta söylemem gerekirse; kitap romandan ziyade hatırat izlenimi verdi bana. Bu izlenimimi iki nedene dayandırabilirim. İlki, anlatı baştan sona aynı seviyede seyrediyor. Olaylar anlatılıyor fakat olay hikâyeciliğindeki hareketlilik bulunmuyor. Yükselme, alçalma, heyecan yok; sadece analiz var. İkincisi, roman türüyle pek uyuşmadığını düşündüğüm didaktik yöntemin kullanılmış olması. Bu tür romanlarda ‘öğretme’ ve ‘eğitme’ kaygısı kurgunun önüne geçerek hikâyeyi tekdüze hâle getiriyor. İslami duyarlılıkla yazılan romanların çoğunun bu sorunla başa çıkamadığı kanaatindeyim. Her konuya değinerek doğru bilgiyi vermeye ve doğru davranışı göstermeye çalışınca ortada anlatılacak bir hikâye kalmıyor. Özellikle roman kahramanlarının diyalogları ‘cevaba matuf sorular’ şeklinde kurgulanınca roman bir nasihatler risalesine dönüşüyor. Hidayet romanları zaten bu sorunun kemikleşmiş hâli iken dini hassasiyetle hidayet romanı dışında yapılan çalışmaların da aynı sorunla boğuşması romancılık konusundaki yetersizliğimizi gösteriyor.

Gelelim romanın konusuna. Kitabevi, bir Anadolu kasabasından başlayıp şehre üniversite okumaya giden bir gencin ‘sıradışı’ bir amaçla tekrar taşraya ‘hicret’ini konu edinen bir roman. Olaylar başkarakterin çocukluğuyla başlıyor fakat asıl anlatıyı 12 Eylül ve sonrası oluşturuyor. Darbe sonrasındaki sıkıyönetim ortamını ele alan Aktaş’ın meseleye iki açıdan yaklaştığını söyleyebiliriz. Birincisi ve elbette ilk akla gelen, devletin dindarlara ama özellikle ‘radikal’ olarak nitelediği gruplara karşı baskılı yaklaşımı oluyor. İkincisi ve bana göre daha önemlisi, İslami yapıların iç dinamikleri ve takındıkları tutum. Bu durumun metinde oldukça iyi işlendiğini düşünüyorum. İslami grupların işleyiş mantığı, grup üyeleri arasındaki ilişkiler, klikler arası etkileşim, dünyayı anlama ve yorumlama biçimleri ve hareket yöntemleri hakkında verilen detaylar bugünü anlamak için de önemli. Romanın başkarakteri, Müslüman Kardeşler’in (İhvân-ı Müslimîn) Türkiye yapılanması içinde yer almaktadır. Bu teşkilatla üniversite yıllarında karşılaşmıştır. Uzun süre aralarında kalmış ve bir anlamda dini bir eğitim almıştır. Arkadaşlarının birçoğunun devleti ele geçirerek toplumu yukarıdan aşağıya dizayn etme yöntemine karşın o Müslümanları bilinçlendirerek aşağıdan yukarıya doğru oluşacak toplumsal bir değişimi doğru bulmaktadır. Kitabın verdiği en net mesaj bu diyebiliriz. Yani, Müslümanların tarih boyunca aşamadığı yöntem konusu.

Kitap ve dolayısıyla kitabevleri romanın başkarakterinin hayatında hep merkezde yer almıştır. Çocukluğunda kasabadaki kitabevi, yatılı okuduğu bölgedeki kitabevi, üniversite okurken işçi olarak çalıştığı kitabevi derken içinde olduğu grubun açtığı kitabevi... Kitabevleri toplanma ve gizlenme amacıyla kullanılmaktadır. Darbe öncesinde bu işlevini başarıyla yerine getiren bu mekânlar darbe sonrasında sekteye uğramıştır. Bunun yanında kitabevleri etrafında toplanan kişiler artık belirli bir bilgi düzeyine erişmiştir. Daha doğrusu kendilerini öyle kabul ettikleri için ikinci aşamaya, devleti kurmaya yönelmektedirler. Eşzamanlı olarak dünya hızla değişmektedir. Özellikle İran yaptığı devrimle İslam coğrafyasında önemli bir çığır açmış ve dizginlenemez bir heyecana sebep olmuştur. Tarih boyunca düşmanlık üretmiş olan Sünni-Şii farklılığı bir anda etkisini kaybetmiş gibidir. Dün birbirini tekfir eden yapılar bugün ittifak kurmaktadır. İran Devrimi’nden çok fazla etkilenen İslami gruplar faaliyetlerini sürdürmek ve büyümek için alternatif üretmeyi gündemine almıştır. Alternatiflerden biri de taşraya açılmaktır. Zaten büyük şehirlerde hem hareket imkânı daralmış hem de grup üyeleri belirli bir bilinç seviyesini yakalamıştır. Olası bir devrimde sayısal üstünlüğe ihtiyaç olacağından taşraya açılma stratejisi önemlidir. Romanın başkarakteri bu stratejiyi uygulamak için gönüllü olanlardandır. Doğu’da bir kasabaya gönderilir. Burada da toplanma noktası yine bir kitabevi olarak ayarlanmıştır. Başkarakter kasabaya gelir ve kitabevinin yönetimi ona verilir. Kasabada kitapla ilgili kişilerin de uğrak yeri olmuştur kitabevi. Okuma açısından dindarlardan çok dine uzak kişilerin kitaplara ilgi göstermesi anlamlı bir detay. Kendine münhasır bir kişilik olan başkarakter birçok konuda aralarına katıldığı grup üyelerinden farklı düşünmektedir. Daha ötesi bunu gizleme gereği duymamaktadır. Kitabevine gelenlerle iletişim kurabilmesinin nedeni budur. Yöntem konusunda özellikle grubun sorumlusuyla tamamen ayrışmaktadır. Bu nedenle aralarında belirgin bir çekişme meydana gelmiştir. Ayrışma sadece hareket yöntemi konusunda değildir. Dinin anlaşılması ve yaşanması konularında da bariz farklılıklar vardır. Kasabadaki örgütlenme tüm benzeri yapılar gibi Batı menşeli örgütlerin yöntemlerini taklitten ibarettir. Gizlilik ve şiddet içeren eylemler savunulmaktadır. Son tahlilde İslam ahlak ve adabına uymayan davranışlarda bulunmaktan bir sakınca görmeyen bu gruplar Makyavelist anlayışı benimsemiştir. Onlara göre ‘başarıya giden her yol mübahtır’. Hatta bir süre sonra davayı ticarete dökerek iş hâline getirmişlerdir. Bunlar holdingleşmenin ayak sesleridir. Yazar, başkarakter üzerinden bu anlayışla derin bir hesaplaşma içine giriyor. Dini bir hareket olacaksa bunun kaynağının yine din olması gerektiğinin altını çiziyor fakat bu çıkışın önü her defasında tevillerle kesiliyor. Kısacası minareyi çalan kılıfını uyduruyor. Süreç başkarakterle içinde olduğu grubun yollarını ayıracaktır.

Ümit Aktaş, 12 Eylül sürecini konu ettiği Kitabevi’nde İslami grupların birbirleriyle olan çekişmelerine ve iç sorunlarına dikkat çekiyor. Bu sorunlar dini anlama ve yaşamanın ötesinde yöntem konusundaki acziyet olarak açığa çıkıyor. Teorik düzeyde kayda değer hiçbir çalışmanın olmadığı ve mevcut çabaların tümüyle taklite ve günü kurtarmaya yönelik olduğu görülüyor. Aktaş’ın 12 Eylül dönemi bağlamında eleştirel gözle ele aldığı bu belirsizlik ve yetersizlik sorununun bugün derinleşerek Müslümanların yöntemi hâline geldiğini söyleyebiliriz. Dini, hamasi bir söylem üzerinden kültürel bir aidiyet kıstası olarak kanıksamış bir toplumun bu özelliğine bir de ‘liberal ahlakı’ eklemesi tesadüf gibi durmuyor.

Mevlüt Altıntop
twitter.com/mvlt_ltntp

Yazarın gölgesinde kalan: okur

“Cenneti her zaman bir çeşit kütüphane gibi hayal etmişimdir.”
- Jorge Luis Borges (1899-1986)

“Okumak geliştirilen bir zanaattır.”
- Friedrich Nietzsche (1844-1900)

“Bir gün bir kitap okudum ve bütün hayatım değişti” diye başlar Orhan Pamuk, Yeni Hayat adlı romanına. Tek bir kitap insanın hayatını ne kadar etkiler ya da değiştirebilir bilemiyorum ama bazı insanların hayatı ömürleri boyunca birden fazla kitap aracılığıyla değişime ve gelişime uğramıştır. Daha önce üzerine yazmış oluğum Giovanni Papini’nin (1881-1956) Bitik Adam’ı bunun hoş bir örneğidir. Benzer bir sürece Ümit Aktaş’a ait Okuma Serüveni’nde de tanık oluruz. Bu iki yazar hayatlarının belirli bir sürecindeki yaptıkları okumaların düşünsel ilerleyişlerine yaptığı etkiyi ele alır. Eserlerde konu edilen dönemin edebi, sosyo-kültürel, siyasi ve ekonomik verilerine ulaşmak mümkündür. Ümit Aktaş’ın eseri hem bu coğrafya ait olması hem de tarihsel olarak yakın bir dönemi ele alması nedeniyle daha bizdendir, çok daha kolay hazmedilir. Bu canlı örnekler gösteriyor ki, okuma uğraşı insanın hayatını gerçek anlamda değiştiren bir eylemdir. Okuma ve hayatı eşsüremli ele alan birçok örnek verilebilir belki ama en tipik olanları sanırım Marcel Proust (1871-1922) ve Alberto Manguel’dir. Zira bu duruma dair hatırı sayılır eserler ortaya koymuşlardır.

Okuma ve okurluk üzerine yazılan metinleri farklı açılardan değerlendirmek mümkün. Kimi, yukarıdaki örneklerde olduğu gibi yazarın hayatı üzerinden değerlendirilirken kimi meseleyi bilimsel bir alana taşıyarak kuramsal eleştiri içerir. İlgilisi ve alan için önemli olan spesifik ve akademik olanları bir yana Fethi Naci’nin (1927-2008) eserlerini bu açıdan oldukça önemli bulduğumu söyleyebilirim. Konuya dair bazı metinler ise edebi açıdan biraz sönüktür ve salt tanıtım/reklam yazısı olmaktan öteye geçemez. Ulusal bir gazetenin kitap ekinde yayınlanan yazıların toplandığı Taha Akyol’un 101 Kitap’ı onlardandır. Yavan, yüzeysel ve oldubitti havasındadır. Bu bağlamda çok daha zengin içeriğe sahip çalışmaların hak ettiği yerde olmaması üzücü bir gerçek. Onlardan biri diyebileceğim sevgili Yağız Gönüler’in “kırk kitaba anlattırdığı” Yolda Olmak’ını başka bir açıdan farklı bir yere koyuyorum. Kırk rakamı tasavvufi ıstılahta nefsi terbiye ve tezkiye için çekilen sürece (çile) işaret eder. İyi ya da kötü bir şeyi üst üste kırk gün aynı ‘ciddiyetle’ yapmak o şeyi fıtrattan kılar. Buna istinaden (tasavvufa dair rezervlerimi bir kenara bırakarak) kitaba ilk başladığımda kırk gün her bir değerlendirmeyi okumayı düşünmüştüm. Ardışık kırk günde okuma kararıma uyamasam da kitabı her ele alışımda bir değerlendirmeyi devirerek kırk günde (ya da seferde) okumayı başardım diyebilirim. Umutla bağını koparan fakir için avuntu da ekmektir.

Okurluk, okuma ve kitap üzerine örnekleri çoğaltmak mümkün elbette lakin bu konu üzerine yazılan metinlerde benim en çok dikkatimi çekenler popüler kültürle yoğurularak amacının dışına çıkarılanlarla entelektüelliğin sınırlarını zorlayarak okura seviye atlatan analiz ve/veya tenkit eserledir. Mikita Brottman’a ait Okuma İlleti adlı eser ilk gruptan. Popüler kültür değinileri içeren kitabı sosyo-kültürel açıdan okumak ve okuyucu profiliyle örtüştürerek değerlendirmek için ideal bir eser. Hilmi Yavuz’un Okuma Notları ise ikinci gruba girerek entelektüel çabanın önemli bir örnekliğini teşkil ediyor. Okuma Notları neredeyse ele alınan eserleri okuyormuş gibi özenli olmayı gerektirir. Bir de bu iki alan arasında gidip geldiğini düşündüğüm eserler var. Örneğin Tim Parks’ın Ben Buradan Okuyorum’u onlardan. Yine onlardan olduğunu düşündüğüm bir başka eser Okuma Sanatı. Damon Young imzalı iki yüz yirmi sayfalık eser kısa süre önce Maya Kitap tarafından yayınlandı. Sekiz bölümden oluşan kitap özgürlük, merak, sabır, cesaret, ölçülülük, adalet, ahlak, hakikat, dürüstlük, onur gibi temel kavramlar etrafında yer yer felsefi yorumlamalarla ele alınıyor. Esra Doğu’nun Türkçeleştirdiği Okuma Sanatı’nda “yazarlığın gölgesinde kaldığı” iddia edilen okurluğun ön plana çıkarılmaya çalışıldığı vurgulanıyor. Yazarın bu konuda başarılı olduğunu söylemek mümkün zira farklı türlere ait kitaplar arayış içindeki ‘aç’ bir okur edasıyla değerlendiriliyor. Süreci çocukluğu ve çocuk kitapları üzerinden değerlendirmeye başlıyor Young. Fantezi, masal, fabl, roman, anı, felsefe, teoloji, çizgi roman türü kitapları kurgu-gerçeklik üzerinden değerlendiren yazar, “yazının okurla buluştuğu anda asıl değerini kazandığını” belirtiyor. Ona göre sözcüklerin hak ettiği anlamı bulması kitabın ulaşması gereken yere gelmesini sağlayacaktır. Bu gerçekleşme okur aracılığıyla mümkün olacaktır. Bu açıdan okurun önemli bir güce sahip olduğunu fakat bu gücün her okuduğuna inanmak yerine şüpheyle bakmaya yönlendirilmesinin okuyucunun faydasına olduğunu belirtiyor yazar. Bir yandan farklı düşünür ve yazarların özellikle okuma ve kitap üzerine düşüncelerinden örneklerin verildiği metin diğer yandan ele alınan düşünür ve yazarların dönemlerinden kesitler sunuyor. Kendi çocukluğu açısından nostaljik bir anlatımda bulunan Young, tarihi şahsiyetler üzerinden de geçmişin sosyo-kültürel bir görüntüsünü ortaya koyuyor.

Damon Young hatalarını ve eksik gördüğü yönlerini açık yüreklilikle söylemekten çekinmeyerek okuma eyleminin nasıl daha nitelikli yapılabileceğini kendi deneyimleri üzerinden anlatmaya çalışıyor. Ona göre kişi, özerk bir alan gerektiren okuma eylemiyle ne kadar erken tanışırsa o kadar faydasını görecektir. Yeniden okumak, (yeni) okumaya tercih edilebilir çünkü yeniden okunan bir şeyin detaylarına hâkim olmak mümkündür. Duyuları hisse dönüştüren okuma yazarın ve okurun özgürlüğünün birleşimidir. Bir teslimiyet gerektiren okuma aktif bir keşif sürecidir. Okurun yaptığı sadece metnin değil yazarın da keşfidir. Bu bağlamda gösterilen emek hakikatin peşinden giden insanın çabasına denk gelmektedir. Mesajı almak veya almamanın yazardan ziyade okurun sorunu olması okumanın niteliği gibi kastını da önemli kılmaktadır. Okumanın kastı okuma erdemini ortaya çıkarır ve fakat okuma erdemi şizofren bir teslimiyet hâline de getirilmemelidir. Okuma genel anlamda bir denge işidir.

Okur olmanın okuryazar olmakla başladığını belirten yazar yaptığı bir alıntıda “ilahi bir müdahale ile okuryazar olmayız, olayı fevkalade hâle getiren kültürel bir müdahale ve bir seçilim sayesinde okuryazar oluruz” diyor. Ona göre okumayı psikolojik açıdan zengin kılan şey çoğu zaman kişiye hastır. Fakat bunun dışında özellikle meselenin yazar kısmında gelişen boyutu bulunmaktadır. Örneğin önemli oranda ısmarlama metin piyasayı vardır. Okurluk ise kurslar, çalıştaylar, merkezler, festivaller aracılığıyla popüler edebiyat endüstrisine dönüştürülmektedir. Bu çalışmalar eşliğinde teknik uzmanlık adı altında ‘satın alma’ dersleri verilmektedir. Young bu durumu “basma kalıp metin ve sabun köpüğü edebiyatı” olarak nitelendiriyor.

“Okumak öğrenmeye çevrilebilen bir aşktır” diyen yazar, entelektüelliği merak ve keyfin iç içe geçmesi olarak tanımlıyor. Entelektüel bir okurun yaptığı, metnin ihtimalleri içinde bir ihtimali seçerek yazarın seçimlerinin keyfini çıkarmaktır. Burada okurun farkında olması gereken şey, ihtimallerin birçoğunun gerçekte var olmayacağının muhtemel oluşudur. Geçen her gün daha fazla okunacak şeyin var olduğunu düşünen okur ümit ettiği okuma listesini hiçbir zaman yetiştiremeyeceğini korkusunu yaşayarak sabrı öğrenir. Okur okunacaklar bitmeden ölmeyi istemese de zaman aşılması mümkün olmayan bir engeldir. Bunun yanında herhangi bir kitabın son sayfalarına ulaşmış olmak sadece sabırla ilgili de değildir. Edebiyatın insanı yumuşatan, incelten, keskinleştiren, acı veren yönleri de vardır. Yazar bu durumu “bazen acı çekeriz çünkü yazar başarısızdır, bazen de acı çekmemizin sebebi yazarın başarmış olmasıdır; sözleriyle bam telimize basıp ıstırap ve öfkeye neden olmuştur” şeklinde açıklıyor. Aslında bu sonuç acıdan ziyade okur adına hem edebi kazanım hem de harcadığı zamanın tazminidir.

Eser boyunca Batı felsefesinin kökenlerine ve gelişimine dair alıntı ve atıflar yapılıyor. Özelikle Yunan felsefesi ve erdem kavramıyla ilişkilendirmelerin hacmi hayli büyük. Benzer atıflar Hıristiyan teolojisi ve teologları üzerinden de gerçekleşiyor. Yapılan alıntı ve atıfların filozof ve yazarlara dair eleştiri içermesi metne ayrı bir zenginlik katıyor. Okur için keşfe açık olsa da eserin en eksik bulduğum yönü buradaki Batı merkezli anlatım diyebilirim. Metni dair aşkın bir okuma gerçekleştirmek gerekirse; sadece bu kitapla sınırlı olmayan bu durumu hayatımızın her alanında derinlemesine yaşıyor olduğumuzu görmemiz gerekiyor. Tarihten bilime, edebiyattan teknolojiye, eğitimden ekonomiye kadar yaşantımızın her alanı Batı merkezli bir düzlemde gerçekleşiyor. Elbette bu çıkış -bir türlü gerçekleştiremediğimiz- esaslı bir özeleştiri yapmayı mecbur kılıyor.

Metni okurken Damon Young’un doğallığı, yer yer esprili tavrı ve bir yazar olmaktan çok şahsına münhasır okur psikolojisi de eşlik ediyor. Sık sık özeleştiri yapabilmesi, insanın her ne kadar mükemmeliyeti arayan bir varlık olsa da hatalardan münezzeh olmadığını kabulü, eleştirmekten gözünü sakınmaması okuma açısından önemli detaylar diye düşünüyorum. Eserin birçok yerinde polemiklere yer veren Young bu polemiklerin bir kısmını kendi yaparken bir kısmını da yazarlar arasında yaşananlardan seçiyor. Özellikle James Joyce (1882-1941) ve Virginia Woolf (1882-1941) arasında geçenler ilgi çekici. Young, Okuma Sanatı’nda başta edebiyat olmak üzere siyasetten sosyolojiye, dinden tarihe, felsefeden popüler kültüre kadar oldukça geniş bir alanda kalem oynatıyor. Genel olarak anlamak adına metinlere nasıl yaklaşılması gerektiğine dair ipuçlarını vermeye çalışıyor. Kitap her ne kadar yazarın öznel yaklaşımını ortaya koysa da belirli bir düşünsel zeminin izleri gösteriyor. Oldukça fazla detayın olması okur için satır aralarının keşfe açık hâle getiriyor. Bibliyografya kısmı bilindikten biraz farklı ele alınarak metnin bir parçası hâline getirilmiş. Bu açıdan okuması keyifli bir referans olarak değerlendirilebilir. Okuma Sanatı okumayı boş zaman uğraşısı olarak görmeyen ‘okur’a faydalı bir okuma vaat ediyor diyebiliriz.

Mevlüt Altıntop
twitter.com/mvlt_ltntp

Dilce susup bedence konuşulan bir çağa dair

"Çok yorgunum beni bekleme kaptan
Seyir defterimi başkası yazsın."
- Nâzım Hikmet

"Rahmetle anılmak, ebediyyet budur amma
Sessiz yaşadım, kim beni nerden bilecektir."
- Mehmet Âkif

Zannedilmesin ki bu kitap bir biyografi kitabıdır. Zannedilmesin ki bu kitap, içinde barındırdığı isimleri övmek veya yermek üzre yazılmıştır. Zannedilmesin ki bu kitap fikirden uzak bir magazin derlemesidir. Son olarak, zannedilmesin ki bu kitaptaki isimler aynı saftadır yahut her zaman yan yanadır. Elbette onların ortak paydaları olabilir lakin birbirlerinden ayrıldıkları çok keskin konular da bir hayli fazladır. Ümit Aktaş'ın tamamen kendi fikirleriyle harmanlayarak isimlerin üzerinde durduğu "Çağımızın Tanıkları", hayata nereden baktığı önemli olmadan fikir, düşünce ve kendi alanında becerisini ciddi manada konuşturmuş isimlerin tezahürüdür.

Kimler vardır bu kitapta? Mücahid bir bilge olan Aliya İzzetbegoviç, Fransız Komünist Partisi'nden ayrıldıktan uzun bir süre sonra 69 yaşında Müslüman olmaya karar veren Fransız düşünür ve yazar Roger Garaudy, "Sizi rahatsız etmeye geldim!" diye bas bas bağırmış olan ve İran istihbarat örgütü tarafından öldürülen Ali Şeriati, toplumsal düşünce üzerine ciddi emekler vermiş olan Seyyid Kutub, devrimci bir âlim ve mümin Humeyni, Rus anarşist yazar Lev Tolstoy, Hindistan Bağımsızlık Hareketi'nin unutulmaz lideri Gandi, Modern Türk Şiiri'nin iki büyüğü Nâzım Hikmet ve Mehmet Âkif, Türk düşüncesinin ve şiirinin yaşayan efsanesi İsmet Özel, birbirine uzak gibi görünen iki yakın İbn-i Haldun ve Karl Marx, kitabın misafirleri.

Kitap her şeyden önce lezzetli, fakat her okuyucuya akıcı gelmeyebilir. Yazar Ümit Aktaş, 1980'lerin sonundan itibaren ortaya koyduğu araştırma, deneme, düşünce kitaplarıyla bu konularda konuşacak çok şeyi olan bir kalem olduğundan, isimler üzerinde yazarken bol miktarda fikriyat sunumu yapıyor. Bu durum, normal bir biyografi bekleyenleri hüsrana uğratabilir. Lakin lezzetli bir kitap okumak isteyen düşünce meraklılarını ise kâfi miktarda doyurabilir. Popüler bir yorum olarak şu yapılabilir: Bol not aldıran fakat altı çizilecek cümleler barındırmayan bir kitap. Mühim olan bir şeylerin altını çizmek değil oysa, altını üstünü kazıyacak kadar beyni yormak.

Yazının başlığını İsmet Özel'in ihtida ettiğinin beyanı olan 1974 tarihli "Amentü" şiirinden seçtim. Zira bu kitaptaki tanıklardan yaşayan sadece kendisi. Kitabın arka kapak yazısı ise kitabı anlatmak babında güzel bir paragraf. Onunla bitirelim.

"Tıpkı suratına geçirilmek istenen o "beyaz" maskeyi reddeden Malcolm X gibi, tıpkı asimilasyonu ve teslimiyeti reddeden Aliya gibi, tıpkı üzerine doğru yürüyen teknolojizmin ölüm makinesi karşısında geriye çekilmeyi insanlık onuru adına reddeden Rachel gibi, tıpkı "bizim amacımız hükûmete değil, marifetullaha ulaşmaktır" diyen ve İslam'ı siyasallaştıran mollalara karşı İslamî siyaset perspektifini ortaya koymaya çalışan Humeyni gibi, tıpkı zalimlerden özür dilemektense ölümü seçen Seyyid Kutup gibi, tıpkı üzerine doğru hınçla yürüyen o konformizme gömülmüş kalabalıkların aymaz suratlarına karşı "sizi rahatsız etmeye geldim" diyen Şeriati gibi ve tıpkı "doğrulukta sebat"ı ve "nefssiz, (yani nefsini gözetmeyen) eylem"i kendisine ilke olarak benimseyen Gandi gibi. Çünkü ancak bu yüreği deli, aklı dolu olanlar sayesindedir ki insanlıktan umut kesilmeyecektir."

Yağız Gönüler
twitter.com/YagizGonuler