- Ayfer Tunç, Dünya Ağrısı
Eyüp Aygün Tayşir ismiyle karşılaşmamız ilk olarak 4 Hane 1 Teslim adlı kitapla olmuştu. Bu kitabı, Engin Ergönültaş'ın fevkalade romanı Minare Gölgesi'nden hemen sonra okumuş ve peş peşe iki güzel mahalle romanı okumanın tadına varmıştım. Dünyaya gelişleri arasında neredeyse 30 yıl olan iki yazarın bakış açıları, metni işleyişleri, karakterleri sanki çok uzun yıllar önce çekilmiş bir fotoğrafı anlatır gibiydi. Bir fotoğrafı anlamlandırmak da şüphesiz o fotoğrafı daha kalıcı bir hâle getiriyordu. Şehir hiç önemli değil bu durumda, anlatılan çünkü bizim hikâyemiz, "illallah" dedirten o yaşamımızın hikâyesi.
Tuhaflıklar Fabrikası her yönüyle sanki bambaşka bir Tayşir romanı okuyacağımızı söyler gibiydi. İsmi, kapağı, kapağındaki ev ve renkler, tabiri caizse fantastik bir kurguyla karşılaşacakmışız gibi duruyordu. Oysa kitabına aldığı epigrafla beraber Tayşir fısıltıyla karışık anlatıyordu derdini. Alejandro Zambra'nın nefis kitabı Eve Dönmenin Yolları'ndan: "Çünkü her ne kadar bir yabancının hikâyesini anlatmak istesek de eninde sonunda hep kendi hikâyemizi anlatırız."
Kitap, bir arayışın romanı. Bir kitaba ulaşma gayreti, bu gayretin yanında da düşünceler, boğuşmalar, yorgunluklar, umutlar ve sürekli yeni kapıların açılması ve elbette zaman zaman kapanması. Kitabın sahibi merhum bir profesör. Öyle bir kitap bıraktığına inanılıyor ki bu kitapla birlikte batının ulaşmış olduğu bilgilere profesörün çok daha önce ulaştığı anlaşılıyor. Eğer 'biz', bu kitaba ve profesörün eriştiği bilgilere vaktinde ulaşabilseydik, yani batı bu kitabı bizden kaçırmasaydı, saklamasaydı, inanılmaz bir gelişim sağlayabilirdik. Profesör, Merhum Hoca olarak tanınıyor, hatırlanıyor. Tüm bu geri kalmışlığımız, miskinliğimiz, daire dışında kalışımız hep bu kitap yüzündenmiş.
Arayışın sahibi, aynı zamanda Tuhaflıklar Fabrikası'nın bir hocası. Diğer hocalarla beraber büyük bir tuhaflıklar fabrikasında çalışıyor. Tarihiyle, çalışma şekliyle son derece tuhaf bir fabrika. Buradaki hocalar isimleriyle değil, lakaplarıyla tanınıyor. Bu lakaplar o kadar tanıdık ki acaba fabrika değil de ülke mi demeli? Bir tuhaflıklar ülkesi mi burası? Tayşir bunu hocalar üzerinden son derece trajik işlemiş. Mizahı ve hüznü yan yana koymuş, okuyanın da bir fabrikadan çok bir ülkeyi düşünmesini istemiş. Hocalar arasından bazılarını saymalı: Avcı Hoca, Kibar Hoca, Derin Hoca, Değerli Hoca, Danışman Hoca, Sanatçı Hoca, Hatip Hoca, Dost Hoca... Elbette fabrikanın bir rektörü var; Yeşil Papağan. Dekanı ve baş müstahdemi de var. Not Dilenen Çocuk'u da var. Şurası bir gerçek ki hocaların birbirleriyle olan ilişkileri günümüz akademik dünyasını da yere seriyor. Muazzam bir eleştiri romanın içine komple yediriliyor.
Kim ve ne olduğu tam olarak bilinmeyen, görenin ve bilenin olmadığı fakat ulaşılamaz bir kutsallık atfedilen Büyük Âlim... Bu karakteri daha çok günümüzdeki her tarihi karakter üzerindeki 'eleştirilemez', 'yorumlanamaz' tavrımıza karşı bir ironi olarak tanımladım kendimce. İçdeniz denen bir yerin kıyısındaki Tuhaflıklar Fabrikası'nda, genç asistan işte bu büyük âlimin yazma eserinin peşinden tuhaf mı tuhaf bir serüvene çıkar. Vardığı yer aynı zamanda dönüşü olmayan bir yerdir. Aslında bu durumu önceden hissetmiş, anlatırken de hissettirmiştir: "Ne müfessirim ne de kutsal kitapların sırlarını ifşa etmek haddim. Lakin belki de sürgünümüz budur, kim bilir? Şimdi lütfen beni, numarasını açık etmek için pürdikkat izlediğiniz bir gözbağcıymışım gibi izleyiniz. Sonuçta yine hayret edecek olsanız da..."
Bir kitabın peşinden giderken insanın geçmiş ve gelecek arasındaki düşünceleri, yolculuğunu şekillendirebiliyor. Bu durumda Dücane Cündioğlu'nun dediği gibi yol insanı terbiye ediyor. Tökezleyip düşmek yolun bir gereği ama ayağa kalkmak şartıyla. Ayağa kalkıp yoluna devam etmek zorunda insan. Bazı arayışların nihayetinde ulaşmak yok üstelik. Tek bir maksadı olabilir o arayışın: aramak. Daima ve durmadan aramak: "İnsan, zamanı önünden kazdığı bir toprak misali fırlatıp attıkça ardına, önünde açılan boşlukta geçmişi ve şimdiyi birbirine karışmış olarak bulur. Gelecek ise, o boşluğun görünmez derinliklerindedir."
Sürekli arayışta olmak. Bunun hem huzurunu hem de huzursuzluğunu yaşamak. Kitaplarda, müziklerde, filmlerde kendini ve insanı yeniden keşfetmek. Budur yaşamı anlamlı, insanı kıymetli kılan. Kendine sadece bir konu seçip o konuya hapsolmuş insandan benim alabileceğim bir şey yok. Onun düşünce dünyasını sadece gündem belirleyecek çünkü. Bana anlamlı, kıymetli gelen şeyler, bir başkasının kabına topladığı ve hatta taşırdığı şeyler. Orada var esas yaşam kavgası çünkü. İşte o kavga kendi kavgandır. Kendi içindenki arayışın dışarıya doğru yönelişi: "Bazı insanların böyle bir özelliği vardır; kalabalıkların içinde kalabalığın rengine bürünerek kamufle olmuş gibi varlıklarını unutturup etraflarında olan biten her şeyin farkına varır ve zihinlerine kaydederler. Ve birgün kaydettiklerini ifşa ederler bir kelamları ya da yazdıkları bir kitapla... O anda tüm gözler onların üzerine dikilir. Ancak o an da geçicidir ve bu her şeyi görüp kendi görülmeyen göz, görmeyi ve kaydetmeyi sürdürür. Belki bir lanet, belki bir lütuftur bu; belki de hem bir lanet, hem de bir lütuf."
İnsanı hikâyeci olmaya götüren nedir? Bilinmeyeni, bilmenin imkânsız olduğunu anlatma isteği belki de. Tuhaflıklar Fabrikası tam da bunun romanı. Olana bitene anlam verememenin yanı sıra, bir anlam vermeye de çabalamanın romanı.
Yağız Gönüler
twitter.com/ekmekvemushaf