Robert Darnton etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor. Tüm kayıtları göster
Robert Darnton etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor. Tüm kayıtları göster

23 Temmuz 2020 Perşembe

Her devrim kendi hukukunu doğurur

“İhtilal Satürn gibidir, önce kendi evlatlarını yer.”
- Georg Büchner, Danton’un Ölümü

Tarihin kırılma noktalarından Fransız İhtilali’ni nasıl biliyoruz? En basit hâliyle, insanlığın gelişme/ilerleme hikâyesinin köşe taşlarından biri olarak. ‘Özgürlük, eşitlik, kardeşlik’ mottosu üzerine inşa edilen Devrim sonrası açıklanan İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi (1789), Amerikan Bağımsızlık Bildirgesi (1776) ve Amerika Anayasası (1787) ile birlikte modernist paradigmanın kanonlarından sayılır. Öyle ki sekülarist anlayış tarafından kutsal addedilir. Zira Fransız İhtilali feodal dönemin sonunu getirerek gelecekteki demokratik, sosyal, hukuk devletinin zeminini hazırlamıştır. Ulusçuluk modern toplum için kurtuluştur. Hasılı, Devrim iyi yönüyle anlatılır, öğretilir ve doğal olarak öyle hatırlanır.

İnsanlık için bu kadar iyi bir olaya farklı açıdan bakmak, iç yüzünü araştırmak ve/veya görülmeyen yanlarını görmeye çalışmak cesaret ister. Bu cesareti içeriden birinin yapması ve üstelik değerlendirmesini entelektüel seviyeye taşıması çok daha zordur. Zira alışık olduğumuz bakış hayranlık ve hamaset içeren kutsama şeklinde değilse hınç ve nefret içeren aşağılama biçimindedir. Robert Darnton, "Fransız Devrimi’nde Devrimci Olan Neydi?" adlı çalışmasında Devrim’in arka planını ve iç yüzünü görmeyi deniyor. Farklı bir bakış açısı oluşturarak anlamlı tespitler yapıyor ve meraklı okura ışık tutuyor.

Zoom Kitap’ın “not defterleri” serisinin ikinci kitabı olan Fransız Devrimi’nde Devrimci Olan Neydi?, Utku Özmakas tarafından Türkçeye tercüme edilmiş. Bu arada çevirinin başarısını, metnin hiç de çeviri gibi durmadığını söyleyerek belirtebiliriz. Serinin ilk kitabı Ataç, Meriç, Caliban, Bandung gibi son derece doyurucu bir içeriğe sahip olan seksen iki sayfalık eser iki bölümden oluşuyor.

Yazar, “Sokaktaki Fransız Devrimi” başlığını taşıyan ilk bölümde Devrim’in gündelik hayatı nasıl etkilediğine değiniyor. Özellikle Devrim sonrası süreci ele alarak eski rejim yerine kurulmaya çalışılan yeni rejimin yol ve yöntemlerini anlatıyor. Devrimciler ve karşı devrim yanlıları arasındaki mücadelede devrimcilerin acımasız tutumları dikkat çekici. Bir kaos hâli söz konusu ve kendi hukuklarını oluşturan devrimcilerin linç eğilimiyle hareket ettikleri görülüyor. Her iki tarafın birbirini ‘vatan haini’ olarak tanımlaması şiddetin olağanlaştırılmasına ve adaletin gözetilmemesine yol açıyor. Yazar “terör dönemi” olarak tanımladığı bu durumu “devrim şiddetin içinde doğdu ve ilkelerini şiddet belirledi” şeklinde özetliyor.

Devrimciler sadece fiziki şiddet uygulamıyor; eskiye karşı düşmanca kurgulanan kültürel şiddet bir silindir gibi toplumun üzerinden geçiyor. Yazarın anlattıkları arasında toplum olarak bizim de pek yabancısı olmadığımız uygulamalara rastlıyoruz. Örneğin takvim, ölçü, kılık-kıyafet, dil gibi alanlarda yeniliğe gidiliyor veya eskiyi çağrıştıran coğrafi isimler değiştiriliyor. Sonuç itibariyle suni bir kültür üretilerek sosyal hayat yeniden kurgulanıyor. Yazar, eski rejimin dinsellik özelliği taşıyan toplumsal anlayışının yeni rejim tarafından rövanşist tavırla yok edilmeye çalışılmasına ayrıca dikkat çekiyor. Aslında burada görülen şey, devrim, ihtilal ya da darbe türü şiddet içeren kalkışmaların mantığının birbirine benzemesi; gücü eline geçiren her anlayışın kendi hukukunu oluşturmasıdır. Türkiye’nin tarihinde de benzer deneyimleri fazlasıyla bulmak mümkün. Yazar bu süreci “terör dönemi” olarak nitelendirerek anlatılan ile yaşanılanın aynı olmadığını belirtiyor. Yazara göre “devrimler olan hâlleriyle değil, olması istenen hâlleriyle anlatılır” ve bu sürecin “teröre dönüşmesinin sebebi ütopik enerji patlamasıdır”. Tüm toplumu tek ve ideal bir şemsiye altında toplamaya çalışan ütopik anlayış…

Kitabın ikinci bölümünü birinci bölümden çok daha ilginç bulduğumu söylemeliyim. Bu bölümde Fransız İhtilali’nin öncesini ele alan yazar, Devrim’e götüren süreci analiz ediyor. İlginç olan, Devrim’e gidişin siyasi düzlemde ele alınmayarak edebi bir analize tabi tutulması. Yazar evvela Devrim’i “edebi bir devrim” olarak nitelendiriyor ve Devrim’i hazırlayan süreci dönemin edebiyat dünyasının üretimi üzerinden ele alıyor. istatistiki bilgiler yardımıyla Devrim öncesi Fransa’sının sosyo-politik durumunu tespit etmeye ve bölgelere göre yazar sayısının yanında yazarların niteliği üzerinden toplumsal yapıyı çözümlemeye çalışıyor. Darnton bu aşamada Voltaire (1694-1778) ve Rousseau’yu (1712-1778) seçerek Devrim’e götüren süreci onların görüşleri üzerinden açıklamayı deniyor. Bir anlamda dönemin kültürel dünyasına yönelik arkeolojik bir çalışma yapan yazara göre edebi alanda başlayan devrimci düşünce zamanla siyasallaşmaktan kurtulamıyor. Edebi söylemin siyasallaşmasında dönemin basın ve sanat anlayışının önemi büyüktür. Dönem itibariyle iktidarın, nüfuzlu kişilerin veya zenginlerin himayesinde varlığını sürdürebilen sanat ve basın toplumla ilişkisi yeterince oluşamıyor. Yapılan tespitler aydınların toplumdan ayrı bir yol çizdiğini ve Aydınlanma’nın belirli kesimlere hizmet ettiğini gösteriyor. Kısacası entelektüeller, şartların üzerlerine yüklediği sorumluluğu yerine getirmekten uzak duran kişilerdir. Robert Darnton, Voltaire ve Rousseau’yu iki karşıt taraf olarak nitelendiriyor ve Devrim içinde her ikisinin de payının olduğunu belirtiyor.

Fransız Devrim’inde Devrimci Olan Neydi?, Devrim adı altında yapılanların neye karşılık geldiğini sorgulayan oldukça ufuk açıcı bir kitap. Öncesi ve sonrasıyla anlatılanlar üzerine biraz düşününce inkılap denilen uygulamaların aslında istibdat, erdem olarak öne çıkarılan değerlerin de devrimcilerin kendi oluşturdukları hukuk olduğunu görüyoruz. Zaman ve mekân fark etmeksizin dünyadaki tüm benzer hareketlerin adalet eksenli değil, tamamen iktidar (kazanç) odaklı olmaları da meselenin bir başka gerçeği olarak karşımızda duruyor.

Mevlüt Altıntop
twitter.com/mvlt_ltntp