Mustafa Kutlu’nun İstanbul gezi yazılarının ikincisi Haliç İle Çepeçevre İstanbul adıyla çıktı. Kitap bir tür 1989 tarihli gezmelerin bir dökümü mahiyetinde. Gezme deyip geçmemek lazım. Kutlu’nun da ifade ettiği gibi gezmenin de bir adabı vardır. Öyle gelişigüzel turlamalarla İstanbul gezilmez. Bir yeri gezmenin orayı fethetmeye benzer bir tarafının olduğu unutulmamalıdır. Zira sadece gezmiş olmaz böylece aynı zamanda gezdiğiniz yeri okumuş olursunuz.
Kutlu, İstanbul’u gezmenin başlangıç noktası olarak Eyüp’ü gösterir. Zira İstanbul’un fethinin manevi komutanları bu kadim şehrin bir tür tapu senetleri gibi Eyüp’te toplanmıştır. Mustafa Kutlu olması gereken tarzda bir geziyi kendisinin de gerçekleştiremediğini kitabın daha ilk sayfasında itiraf ediyor ve “İşte bizim gezimiz de esas itibariyle Eyüp’ten başlamalı idi. Hatta sur dışında yatan evliyanın türbeleri ziyaret edilmeli, şehitler için mezarlardan yana Fatiha’lar okunmalı idi. Daha sonra güzergâhımız yine büyüklerin yattığı mahallere doğru ilerleyecekti. Kâh bir türbeye, kâh bir çeşmeye uğrayacaktık. Böylece İstanbul, onun gerçek sahiplerinin izinden bize kendini ağır ağır açmış olacaktı. Lakin böyle olmadı. İstanbul’u usul-i kadim üzre gezemedik. Çünkü daha ilk adımda Topkapı yolumuzu kesti. Dolayısıyla ilk kitap Topkapı’dan Topkapı’ya adıyla yayımlandı.” (Dergâh Yay., Eylül 2021)
32 sene sonra tutulan gezi notları birinci kitaba nazaran İstanbul’u daha doğru yerden gezmenin rehberi oluşturmuş. Çünkü yazar bu kez sur dışında yatan evliya türbelerine Fatiha’lar gönderdikten sonra gezisine doğru bir taraftan yani Eyüp’ten başlamaya muvaffak olmuş. Kitabın birinci bölümü Haliç’i, ikinci kısmı ise “çepeçevre İstanbul’u” anlatmakta. Okuyucu daha ilk başta bir yakın geçmiş zaman vesikası gibi 1989 yılının Eyüp’ünün şaşkınlığını yaşıyor. Yazarının peşine takılmış şaşkın bir okur gibi. Bugünkü Eyüpsultan ile dünkü Eyüp arasındaki eski-yeni farkını yakından görüyor.
Sadece bakımsız türbeler, mezarlar ve serviler değil aynı zamanda semtin Hacı Baba diye anılan tarihi ünlü kebapçılarını, Karadeniz pidecisini de teğet geçmiyor Kutlu. Tarihi kebapçıda kebap tarihe karışmış, Eyüp kaymakçıları sırra kadem basmış gibidir. Ne yazık ki Eyüp’te şöhreti Evliya Çelebi’ye uzanan “Eyüp Oyuncakçıları”nın da yerinde yeller esmektedir. 1880’lerde kurulan “Ragıp Ağa’nın Kahvesi” bugünün Piyer Loti’sidir.
Kahveden aşağıya doğru bakıldığında karşı sahilde yer alan Sütlüce Mezbahası pis sarı dişleri ile sırıtmaktadır. Zal Mahmut Paşa Camii’nin avlusunda kirli çamaşır suları, medrese odasında kalan fukaralar sanki günümüze uzak bir asrın manzarasını yansıtıyormuş gibi.
Mustafa Kutlu Eyüp semtinin kılcal damarlarına kadar girmiş. Sadece 1989 yılının Eyüp’ünü dolaşmakla kalmıyor aynı zamanda geriye dönüşler yaparak geçmiş zamanın Eyüp’lü yıllarını da gözler önüne seriyor. Eyüp gezisi Ayvansaray, Esnaf Lonca Sokağı’nda İnebolu Pazarı, Balat, Tahta Minare Camii, Fener semti, Unkapanı Köprüsü ve köprünün altındaki kuş pazarı, Sütlüce, Kâğıthane, Daye Hatun Camii, Kasımpaşa, Kulaksız Mezarlığı, Sarayburnu, Eminönü, Gülhane Parkı, Cankurtaran, Samatya, Yedikule, Akbıyık Camii, Küçük Ayasofya, Kadırga, Kumkapı, Yenikapı, Büyük Langa, Davutpaşa-Küçük Langa, Cerrahpaşa, Belgradkapı, Silivrikapı, Merkezefendi, Seyyid Nizam Dergâhı, Mevlanakapı, Edirnekapı, Mihrimah Camii, Kariye, Eğrikapı gibi semtlere uğrayıp mekânları ziyaret ederken bir yandan da solmuş, dökülmüş bir İstanbul fotoğrafını yerli yerine yerleştirmeye çalışıyor.
1990 yılı 10 Haziran’ında tamamlanan Haliç ile çepçevre İstanbul gezisi şu hüzünlü satırlarla tamamlanıyor: “Tuhaf duygularla yokuş aşağı Ayvansaray’a doğru gidiyorum. Daha önce anlattığım Rum Kilisesi’ni geçiyorum. Bu kederle, yoksullukla, yıkılmışlık ve terk edilmişlikle dolu semtleri arkamda bırakıyorum.”
Kitabı okuyup bitirdikten sonra 10 senede ne kadar çok şeyin değiştiğini bugüne bakıp düne geri dönüşler fırlatırken anlıyorsunuz. Bir hikâyecinin semtleri ve mekânları okuma biçimi de hikâye gibi oluyor. İstanbul’a kendi hikâyesini hatırlatmak için sanırım önce bu şehrin hafızasını Haliç’le tazelemek gerekiyor.
Hüseyin Akın
twitter.com/huseyinakin_