Okuruyla konuşan, yaşamda bir karşılığı olan öyküler

Her okurun, genelde okuduğu belli türde eserler vardır, ben genelde roman okurum, okuduğum kitaplar kurgu ağırlıklıdır daha çok. Ama bazen bir hal gelir okura, hiçbir şey okumak istemez. İşte öyle zamanlarda Geyikler, Annem ve Almanya gibi güzel öykü kitapları, imdadımıza koşar ve bizi ‘okuyamama’ derdinden kurtarır. Bu güzel öykü kitabını aslında geçen dönem aldığım bir ders için eklemiştim kitaplığıma. Okumak bugüne kısmetmiş.

Geyikler, Annem ve Almanya, Nursel Duruel’den okuduğum ilk kitap oldu. Kitabın içinde sekiz öykü var ve hepsi birbirinden enfes. Kitap 90 sayfa gibi oldukça ufak bir hacme sahipken, duygusal yoğunluğu bu hacmi oldukça aşıyor. Bir roman okurken, verilen duygular romanın atmosferine göre bellidir ve sayfaları çevirdikçe bu duygular dimağımızda yavaşça belirginleşir, ancak öyküde bu durum böyle olmuyor. Öykü, okurken birçok duyguyu sadece birkaç sayfada yoğun bir şekilde tattırıyor okura. Nursel Duruel de öykülerinin her birine, dikkatle okunduğunda kesinlikle solunacak duygusal atmosferler katmış. Bunun en güzel yanıysa, öykülerdeki duyguları içimizde bir yerlerden tanıyor oluşumuz.

Öykülerde, anne-baba ilişkisinin çocuğun duygularına tesiri, eşlerin birbiri tarafından anlaşılmasının ehemmiyeti, hayatta ölümün en iyi öğretmen olması, zengin ve fakir ayrımının toplumdaki yeri gibi, içimizden ve dışımızdan az çok tanıdığımız hayati mesajlar vermiş Nursel Duruel. Öykülerin, dünyanın gerçekliğinde kendilerine karşılık buluşu, kitabı daha da keyifli hale getiriyor. Bununla birlikte öykülerdeki üslup, bazen şiirselleşiyor. Bu da duygu yoğunluğunu artırıyor. Kitaptaki, Zaman Aralığında öyküsünü okurken kendimi şiir okur gibi hissettim:

“Bana ZAMAN’dan söz etme. Onu dilim dilim bölüp, her bir parçayı ayrı ayrı ezberleyen düzenli, işbilir insanlardan değilim.”

Hatta bu satırlar, bana Özdemir Asaf’ın “Ben Değildim” şiirini anımsattı. Öykülerdeki şiirsellik bununla da kalmıyor. Öykülere şiirler de eşlik ediyor, örneğin aşağıdaki şiir, Sümer şiirlerinden bir alıntıymış:

"Yürekleri parçalayan çığlığına
Karşılık yok ki.
Boşlukta yitip giden bir yankı,
Ben nasıl cevap veririm?”

Kitaptaki öykülerde etkileyici olan bir diğer nokta ise, her satırın ve öyküyü oluşturan karakterlerin adeta okurla konuşması. Nursel Duruel, kurgusunu oluştururken, satırlarını ve karakterlerini söyletmiş. Kitap bazı satırlarda, benim kendime bile itiraf edemediğim gizlerimi, bana haykırdı diyebilirim. Ve kitaptaki en sevdiğim öyküler, Nereye ile Zaman Aralığında oldu.

Bu kitabı, okuyamadığım bir zamanda okumanın bana oldukça getirisi oldu. Öykülerle konuştum, onlar benimle konuştu. Hem kitap okumuş olmanın verdiği vicdan rahatlığı, hem de öykülerin üslubuyla sakinleşip, zihnimdeki karmaşayı dindirmek iyi geldi. Ayrıca öykülerde hayata ve çevreye dair izler bulmak da benim için bir tefe’üle dönüştü. Bu güzel kitabı, tam zamanında ve iyi ki okumuşum diyorum, okuyacak olan herkese keyifli okumalar diliyorum.

Nidâ Karakoç
twitter.com/nida_karakoc

Usul usul akan öyküler: Geyikler, Annem ve Almanya

Nursel Duruel’in Geyikler, Annem ve Almanya kitabının ilk basımı, Türkiye’nin siyasi açıdan karmaşık geçen ve devam eden yıllarında, 1982 yılında Adam Yayıncılık’tan gerçekleştirildi. Daha sonra Alkım ve Can Yayınları’ndan, en sonunda ise Yapı Kredi Yayınları’ndan neşredildi.

Öykümüzün ‘ne’ olduğunu ve ‘nereye’ geldiğini göstermesi açısından, 70’lerin ve 80’lerin öykü kitaplarına ayrı bir önem veriyorum. Nursel Duruel’in bu kitabı da öykümüzün nerede durduğuyla ilgili önemli ipuçları veriyor. Duruel’in öyküleri, tıpkı Füruzan’ın öyküleri gibi bir an’ı temsil ediyor. Zaten bu iki ismi tarz olarak birbirine çok yakın buldum. Belirli bir zamanın fotoğraf ını kişiler üzerinden lirik bir şekilde çeken Nursel Duruel, durum öyküsü diyebileceğimiz türün en seçkin örneklerinden birini Geyikler, Annem ve Almanya adıyla kitaplaştırmış.

Kitapta toplam sekiz öykü bulunuyor: İlk öykü kitaba adını da veren Geyikler, Annem ve Almanya. Diğer öyküler ise 03 Nöbeti, Ölüm Aralarında Kaldı, Fırıncı Şükriye, Zaman Aralığında, Nereye, “Minareden At Beni İn Aşağı Tut Beni” ve Yineleme’dir.

İlk öykü olan Geyikler, Annem ve Almanya, kitabın en kuvvetli öykülerinden biri. Altı sayfalık kısacık bu öyküde yazar isminden de anlaşılabileceği gibi bir göç ve ayrılık durumunu ele alıyor. Annesi işçi olarak Almanya’ya babasının yanına gidecek olan bir kızın gözünden anlatıyor bize bu durumu. Tam yetmişlerin sonuna ve seksenlerin başına uygun bir durum olarak karşımıza çıkıyor bu öykü. Anne-kız sevgisini en saf haliyle, ayrıca ayrılığı en keskin haliyle anlatan yazar, okurun gözüne gözüne sokmadan ve feminist bir havaya bürünmeden bir karı-koca anlaşmazlığını da işliyor. Fakat ana ekseni oluşturan şey, o zamanın bir gerçeği göç ve ayrılık: “Boğazıma dek tıkandım. Boynumdaki damar hiç böyle atmamıştı. Ağlamak istemiyorum. Ağlarsam burnum akacak, burnumu çekersem annem ağladığımı bilecek. Uyuyamayacak, uyuyamazsa yarın güçsüz kalacak. Anneannem haklı, çok zayıfladı annem. Ağlamamalıyım. Her şey bir yana, ağladığımı görürse annem utançtan öleceğim. Hayır görmemeli… Bilmemeli…”

Duruel’in öyküleri tek bir bakış açısına sahip değil. Bazı öyküleri küçük bir çocuğun gözünden anlatılıyor, bazılarında hâkim bakış açısı var. Bazı kahramanları küçük bir çocuk bazıları ise yetişkin kadın(lar). Onlardan biri kitabın ikinci öyküsü 03 Nöbeti. İsmine baktığımızda bir asker veya sağlık çalışanının hikâyesi olduğunu düşünebiliriz ancak bu bir telefon santralinde çalışan Saliha’nın hikâyesi. Yaşadığı hayatla iç dünyası arasındaki tutarsızlığı çözmeye çalışan bir fakülte öğrencisidir Saliha. Sözlü tacizin arka planda aktığı, bir kadının gece işinde ne tür zorluklar yaşayabileceği, hayatın zorluklarının bir kadının gözünden tutarlı, sert ama abartıya kaçmadan, yer yer diyaloglarla anlatıldığı bir öykü 03 Nöbeti. Aynı zamanda bir yol ayrımı hikâyesi. Yalnızlık ana tema diyebiliriz bu öykü için. Duruel’in üslûbunu en iyi konuşturduğu öykülerden olduğunu söylemek de mümkün.

Duruel’in anlatımının en önemli özelliklerinden biridir abartıya kaçmamak. Usul usul konuşur ama söyledikleri okura oldukça tesir eder. Mutsuz bir aşk hikâyesini birkaç sayfada sessizce anlatır ama insanın içine işler o durum. Bu sessizce anlatım bazen üstü örtük bir anımsatmaya sebep olabilir. Bazen anlatılmak istenen şeyi normalden fazla gizler Duruel. Okura bırakır öykünün içindeki cevheri yakalamayı. Bunun örneğini Fırıncı Şükriye öyküsünde görürüz. Bir an’ın hikâyesidir ancak arka planda bir sürecin anatomisini gösterir bize yazar. Bir ölüm üzerinden, tahminen 80 öncesinin olaylarına ve ülkenin siyasi atmosferine üstü oldukça kapalı, kısa diyaloglar veya cümlelerle değinir. Sonrasında ölümün o sessiz birlikteliğinde, bir cenaze evinin suskunluğunda güncel siyasi atmosferden çıkıp geçmişte kalmış Afyon’daki Yunan muhaberesine değinir. Olayları birkaç cümleyle bağlar. Bu seferki kahramanı yaşlı bir kadındır:

“Koca ülke baştan başa ölüler evi ablam. Nutuklar, camiler, tabutlar… Ya yürekler? Ya beyinler?"

Kitabın bence en iyi öyküsü, altıncı öykü olan Nereye adlı öyküdür. Burada yazar modern hayatla birlikte değişmeye başlayan aile ilişkileri ve ölüm kavramını, öykülerinin belirleyici yanlarından olan ‘kadın’ı merkeze alarak irdeler. Üstüne basarak ama bağırmadan, bir kadının gözyaşları eşliğinde bu durumu satırlarına yansıtır. Çoğu öyküsü gibi yine kısa bir zaman diliminde geçse de, bu öyküde de tıpkı çoğu öyküsünde olduğu gibi geri dönüş tekniğini çok başarılı kullanmış yazar. Ayrıca önem verdiğim bu öyküde kahramanın psikolojik durumu da başarılı bir şekilde yansıtılmış:

“Gündelik yaşamın tekdüze ve ‘Ne yapıyorum?’ demeye fırsat tanımayan akışı içinde unutup gittiği ya da hiç düşünmediği yığınla konu, gece uyanışlarında her yönden saldırıya geçiyordu.”

“O yazın ardından gelen ilk bayramda bütün çocuklar analarının dul olarak geçireceği ilk bayramdır diye toplanıp geldiler. Büyük oğul kurbanı orada kesti, gelinler ananın konuklarını ağırladılar. Daha sonraki bayramlarda birer ikişer eksilmeye başladılar ya da sıraya koydular.”

Son iki öykünün diğer öykülere göre biraz daha zayıf kaldığını düşünüyorum. Özellikle son öykü sadece diyalogdan oluşuyor ve post-modernizmin niteliklerini taşıyor. Diyalogu bol olan öykülerden ziyade anlatım yoluna gidilen öyküleri daha başarılı Nursel Duruel’in. Son öykü anlatımın hiç olmadığı bir tarzda olduğu için zayıf kalmış biraz.

Çok iyi bir öykücü Nursel Duruel. Şiirsel bir dile sahip. Ve bu şiirsel dil ile anlatımını yalın üslûbunu sade tutabilme başarısını gösteriyor. Öyküleri de konusunu hayatın ta içinden aldığı için yere sağlam basıyor. Ama en sevdiğim özelliği, usul usul anlatması oldu bazı şeyleri. Aşırı uçlara kaçmadan kurduğu atmosfer öykülerin başarısını oluşturmuş. Durum öyküsü türünde Türk Edebiyatı’nın zirvelerinden biri olduğunu düşünüyorum yazarın.

Mehmet Akif Öztürk
twitter.com/OzturkMakif10