Kitaplar evimizdir

Küçük hacimli olmasına rağmen, yer yer gülümseyip yer yer kızarak okuduğum bu kitabı çok ilginç buldum. Kitap, kitaplara âşık değil de, “saplantılı” birkaç kişinin anılarından oluşuyor. Bu yönüyle kitapseverlerle kitabın konusu arasında hassas bir bağlantı oluşuyor. Ancak Kağıt Ev’de konu edilen kitap saplantısı, genel manada bildiğimiz kitapseverlikle oldukça farklı kanımca.

Şahsen kitaplarımı çok severim, kitaplarımla evli gibiyimdir. Kitaplarımı bir sevgiliyi kıskanır gibi kıskanırım ve emin olmadığım kimselere emanet etmekten çekinirim. Ancak kitaplarımı tuğla olarak kullanmam, kitaplarımı çimentoya bulayıp onlardan duvar örmem. Çok garip değil mi? İşte kitapta bahsedilen karakter, yıllarca biriktirerek bir yığın haline getirdiği kitaplardan kendine resmen bir ev yapıyor. Bu kurgu ise, kitaba ne kadar uygun bir isim verildiğini gösteriyor: Kağıt Ev.

Kitapta geçen kahramanlar, okurdan çok kitap koleksiyonerleri olarak dikkat çekiyor. Kitabı okurken, eline bir kitap alıp onu heyecanla okuyan okurlardan çok, klasikleri, kült eserleri, her yerde bulunmayan, antika değeri taşıyan kitapları, oldukça fazla para harcayarak raflarına ekleyen kahramanlar gördüm. Kitabın güzel bir yanı şu ki, hemen her sayfada başka bir kitap adı geçiyor. Bu da kitabı okuyan kişiyi yeni kitaplara götürüyor. Kitap, Bluma Lennon adlı şahsın, elindeki Emily Dickinson’ın Şiirler kitabını okurken bir otomobilin altında kalarak ölmesiyle başlıyor. Dışarıdan oldukça olağan görünen bu ölüm anlatıcı kahramana şaibeli geliyor. Bunun üzerine anlatıcı kahraman, çalıştığı kuruma gelen bir yazı üzerine Carlos Brauer adlı bir kitapseveri araştırmaya başlıyor. Araştırmasının sonucunda şaibeli bulduğu ölümün altındaki sebebi buluyor. Otomobilin altında ezilerek can veren Bluma Lennon, meğer aslında hep Emily Dickinson’ın Şiirler kitabını okurken ölmek istemiş.

Kitaptaki bu hayati kurgularla yazar, kitapların insanın kaderini etkileyip etkilemeyeceğini sorguluyor. Bu soruya kitaptan aldığımız yanıt ise olumlu. Kitaplar insanın tüm bir hayatını ve kaderini etkiliyor.

“Kitaplar insanların kaderlerini değiştirir. Kimileri Malezya Kaplanı’nı okuyup uzak diyarlardaki üniversitelerde edebiyat profesörü oldu. Siddhartha binlerce gencin Hinduizm’e merak salmasını sağladı, Hemingway onları sporcu yaptı, Dumas binlerce kadının hayatını altüst ettiyse de, yemek kitapları sayesinde intihardan kurtulanların sayısı hiç de az değildi. Ne var ki Bluma kitap kurbanlarından biri oldu.”

Kitaplarını beton duvarların içine hapseden kahramanın yaptığı işe ilk önce oldukça sinirlenmiştim. Kitaplar nasıl beton içine hapsedilir? Bana kitap katliamı gibi gelmişti bu çünkü, betona hapsedilen hiçbir şey o betonun içinden sağlam çıkarılamaz. Ancak kitabı bitirdikten iki gün sonra, içimden bir satır bile okumanın gelmediği bir anda, o an okumadığım için kendimi boşlukta hissettim. Bu vesileyle, Kağıt Ev’de anlatılan hikayenin, aslında kitaplardan duvar örmek olmadığını fark ettim. Kitapların içinde kendimizi bulmak, kitap kahramanlarıyla evdeş olmak, arkadaş olmak, kardeş olmak gibi okur için derin meselelerin, kitaplardan örülen duvarlarla anlatıldığını fark ettim. Bir okur için bu gerçekten de böyledir. Okur, okuduğu her kitapta kendine ait bir şeyler bulur, yalnız olmadığını hisseder, bu bir aidiyet hissi oluşturur. İnsanın kendini ait hissettiği yegâne yer ise evidir. Kısacık bir kitap olmasına rağmen içinde kitapsever için derin anlamlar barındıran, zihin açan, düşündüren bir kitap oldu benim için Kağıt Ev. Kitabı okuyacak olan herkese şimdiden keyifli okumalar dilerim.

Nida Karakoç 

twitter.com/nida_karakoc

Kitaplar tehlikeli midir?

“Kitaplar insanların kaderlerini değiştirir.”
“İnsanlar kitapların kaderlerini de değiştirir.”
- C. M. Dominguez, Kâğıt Ev [sf.11, sf.69]

Her kitapsever dillendirmese de kitaplardan kurduğu bir dünyada yaşar. Kendisinden başka kimsenin giremediği bu dünyayı istediğince düzenler. Burası -muhtemelen- kitapseverin en huzurlu olduğu yerdir. Bazı ayrıcalıklı kişilerin bu dünyaya girmesine izin verilir lakin ne giren kişi bu dünyaya tam anlamıyla vakıf olabilir ne de ev sahibi gerçekten her şeyi tüm çıplaklığıyla ortaya koyar. Kitapsever tarafından inşa edilen kitaplık, içini detaylarıyla yalnızca inşa edenin bildiği çok odalı bir ev gibidir. Kitaplardan ev yapmak bir metafor olarak çok şey anlatıyor. Kitaplardan ev yapmayı soyut bir anlatım olarak değil de yaşanılan somut bir vakıaya dönüştürmek ise kulağa çılgınca geliyor. Duvarları tuğlalar yerine kitaplarla örülen bir çılgınlık! Kâğıt Ev böylesi bir çılgınlığın izini süren bir kitap. Jaguar Kitap etiketli Carlos Maria Dominguez’e ait eser Seda Ersavcı tarafından Türkçeye çevrilmiş. Doksan sayfalık küçük hacmine rağmen son derece yoğun bir içerik karşılıyor okuyucuyu.

Kitabın girişi oldukça çarpıcı. Akademisyen olan Bluma Lennon bir kitapevinden şiir kitabı alarak çıkar ve sokakta kitaba göz atarken bir arabanın altında kalarak ölür. Dominguez bu olayı aktardıktan sonra kitabın benzer olaylara malzeme olduğunu gösteren birkaç örnek daha sıralıyor ve kendi hayatından bir detayı aktarıyor: “Büyükannem ne zaman yatakta kitap okuduğumu görse bana, “Bırak şunu, kitaplar tehlikelidir,” derdi. Yıllarca bunu onun cehaletine verdim, ama zaman Alman büyükannemin bilgeliğini kanıtladı.”. Kitapla insan arasındaki ilişkiyi gösteren bu ‘olumsuz’ örnekler ve hatıra metin boyunca süren ama rahatsız etmeyen dozunda bir karamsarlığın işareti gibi. Sanırım hikâyeye hüznünü veren de, yapılan bu -gayriihtiyari- ilişkilendirme. Diğer taraftan, Bluma Lennon olayına kaza demek yerine “onu bir araba öldürdü, şiir değil” sözü farklı bir bakış açısını yansıtıyor. Belki de tehlikeli olan kitap değildir!

Carlos Maria Dominguez, Bluma Lennon ile aynı üniversitede öğretim görevlisidir ve kazanın ardından onun yerine geçmesi muhtemel kişilerden birisidir. Lennon’ın ölümünden sonra adına gelen postalardan birinde bir kitap çıkar. Çimento kalıntıları bulunan kitap Dominguez’i hem heyecanlandırır hem de merakta bırakır. Kitaptaki ithaf yazısı el yazısından tanıdığı Lennon’a aittir. İthaf edilen isimden hareketle Lennon’un arşivinden başlayarak kitabın hikâyesinin izini sürmeye başlayan Dominguez birkaç seyahat yapar. Bu seyahatleri sırasında tanıştığı ilginç kişilerden sıra dışı şeyler dinler. Her ne kadar anlatılanların odak noktası kitap olsa da buradaki en önemli etken insandır. Yazar, öğrendiklerinin üzerindeki etkisini, “öğrendiklerimi kimseye anlatmaya cesaret edemedim; şu an yazıyor olmamın tek sebebi ise hâlâ olanları anlamaya çalışmamdır” şeklinde özetliyor.

Kitapta salt bir öykü ya da hikâye anlatılmıyor. Dominguez ele aldığı olaya düşüncelerini de ekleyerek yeni bir boyut kazandırıyor ve meselenin arka planını görmeye çalışıyor. Yaptığı ziyaretlerde insanlar için kitabın ne anlama gelebileceğini ve kitabın yaşam içerisinde kapladığı yeri görme şansını yakalayan yazar özeleştirisini de yapmayı ihmal etmiyor. Süreç içinde kitaba bakış açısının değişmesi kitaba dair farkındalığını arttırıyor diyebiliriz. Seyahati sırasında tanıştığı kişilerden birinin anlattığına göre kitapla ilgilenen iki çeşit insan vardır; “koleksiyoncular ve okurlar”. Bu bağlamda kitaba sahip olmanın anlamı, kitap okuma biçimleri, kitap okurken önemli görülen satırların altının çizilmesi veya kenarlarına not düşülmesi gibi konular kişiden kişiye önemli farlılıklar gösterebiliyor. Yazılanları okurken kitapseverler tarafından bir fetişizme dönüştürülen bu konuların abartılıp abartılmadığını düşünmeden edemiyorsunuz. Bu bağlamda temel soru ya da sorunlardan ilki, kitabın biriktirilmesi mi yoksa okunması mı gerektiği şeklinde kendini gösteriyor fakat “çoğunlukla bir kitaptan kurtulmak ona sahip olmaktan daha zor” olduğundan gerekli olanlar ile gereksiz olanların ayrıştırılması bir başka sorunu ortaya çıkarıyor. Konu derinleştikçe kitaba düşkünlüğün boyutlarına dair yazarın izlenimleri oldukça ilgi çekici hâle geliyor. Örneğin bazı insanların sahip oldukları kitapları sergilemekten mutluluk duyması, kitaplarının miktarı ya da baskı özellikleriyle gururlanması ve itibar devşirmeye çalışması bu ilginç detaylardan bir kaçı.

İnsani eğilimlerin kitabın merkeze alınarak anlatıldığı bir eser olan Kâğıt Ev oldukça saçaklı ve dağınık bir anlatım örgüsüne sahip. Okuyucu farklı açılardan birçok karakterin yansımasına tanık oluyor. Bu karakterlerin ortak noktasını, kitapların bir şekilde hayatlarını değiştirecek şekilde etkilemesi şeklinde özetleyebiliriz. Kitapta, İngiltere, Brezilya ve Uruguay arasında gerçekleşen seyahati yazarın içsel bir yolculuğu olarak okumak da mümkün. Dominguez’in, teorik alana sürüklemediği akıcı düşüncelerinin yanında psikolojik bunalımla boğmayı denemediği duygularını gizlememesi hikâyeye ayrı bir yoğunluk ve tat katıyor. Bu açıdan yazarın yormayan üslubu ve özenli çevirinin eseri kolay okunur hale getirdiğini belirtmeliyim. Kitabın sonunda peşinden gidilen hüzünlü hikâyeye dair yazarın öngörüleri dışında net bir sonuca ulaşılamıyor fakat her kitapseverin kendinden bir şeyler bulacağı muhakkak.

Mevlüt Altıntop
twitter.com/mvlt_ltntp