İnsan aradığı anlam kadardır

“Ölmeden önce ölmek için doğduktan sonra doğmak gerek.”

Kendini bilmeye başladığında arayışı da başlar insanın. Bir ayna ister kendine, bir nefes, sesinin yankısını duyacağı bir “öteki”. Önceleri ne kadar “ben” olmanın hevesinde olsa da arayışın yolları hep “biz” çıkışı verir. Öyledir çünkü; “İnsan insana gelmezse başka bir şey gelecektir muhakkak. Kıyamet? Büyük felaket? Dünyanın sonu? Bir şey gelecektir muhakkak.”

Ana karakterimiz Yazar, muhitinden ve hatta kendinden bunalmış olmanın bahanesiyle yeni bir hikayenin peşine düşer “Doğmuşlar mahallesine”. Genel kanaate göre burası izbe ve tekinsiz diye nitelendirilse de Yazara göre insanların “biz” olmaya hala ve ısrarla devam ettikleri yerdir. Kendi muhiti olan “Birlik mahallesi” isminin aksine bir savaş meydanıdır Yazar için. Herkes aşırı önemlidir ve herkes aşırı yalnızdır. Birbirine değmeden yaşayan insanlar zümresi için oldukça ironik bir isimdir muhitinin ismi. Ayşegül Genç, benlik ve bizlik kavramlarını irdelediği romanda Yazara söylettiği şu sözle okuru kendi anlam dünyasını gözden geçirmeye de davet eder; “BENin ömrü en fazla yüzyıldır, BİZin ömrü birbirine ulanır.”

Yazar karakterinin yolculuğuyla iki ayrı dünyanın aslında ne kadar aynı sorunlarla boğuştuğunu, arayışın, buluşun, bulamayışın, kayboluşun sosyal statüleri aşan ve herkesi eşitleyen problemler olduğunu nitelikli bir kalemden okuyoruz. Klasik roman metinleri gibi değil Doğmuşlar kitabı. Kısa, birbirinden bağımsız metinler gibi duran, okuyucuyu sürekli uyanık tutacak şekilde kaleme alınmış bir mizanpaja sahip. Yazarın kendi iç hesaplaşmaları ve sorgulamaları, okuru da kendi dünyasında yeni sorular ve cevaplar bulmaya yönlendiriyor usta bir dille. Arada ses kaydı olarak adlandırılan bölümler insanın kendi içindeki o susmayan ve birbiriyle çelişen diyalogları yalın ve gerçek bir şekilde yansıtmış.

Yazar Doğmuşlar Mahallesini, ilk anda gönlünü kaptırdığı Arzu’yu, Arzu’nun ve Abi Melek’in aşkını anlatmak istiyor. Herkes o mahalledeki kötülüğü ve suçu görürken o başka bir gözle bakmanın niyetinde. Yeni muhitteki dostu muhtar, aslında Yazarın ruhunun aç olduğunu, onu buraya getirenin ruhundaki o açlığı doyurmak hevesi olduğunu söylediğinde içten içe kendini aklamanın bir yolunu arasa da muhtarın haklı olduğunun farkındadır. İnsanın kendini bir başkasının sözleriyle bulması bir yandan tatlı gelse de diğer yandan çıplak ve savunmasız hissettirir. Ama yalan değildir muhtarın söylediği, ruhu açtır ve olanı olduğu gibi değil dolaylı şekilde anlatmak, kendisini de okuru da yorarken doyurur diye ümit etmektedir. Aslında tüm yolculuklar da bunun içindir, ruhunu doyurmak ister insan. Çünkü dünyaya sürgününden önceki yeri cennettir. Oradaki sonsuzluğun, oradaki nurun eksikliğini çekmektedir dünyada. Arayışı, adımları kendi içindeki o tamamlanmayan boşluğu kapatmak içindir. Genç, Yazar karakteri üzerinden okura kendi hakikatini de sorgulatır. Yazar bir hakikat yolcusu olarak nitelendirilemez belki direkt olarak, fakat her kayboluş bir hakikatin de izini sürmektir aynı zamanda. Genç şöyle ifade ediyor kitapta bu açmazı; “…var olmak ayrı, inanmak ayrı. Doğmuş olmak ayrı, yaşıyor olmak ayrı.”

Yazar bu ayrımı idrak ettiğinden beri yaşamanın peşindedir. Yaşamak yaralanmaktır. İnsan yaşadığını hissetmenin bir yolunu bulmak ister. Ölmeden önce anlamlı bir hikaye inşa etmek, varım ve buradayım diyebilmek ister. Bunun için yaralanmayı göze almak lazımdır. Yazar kurmak istediği hikayenin kahramanı olmayı yakıştırır kendine için için. Doğmuşlar mahallesine yaptığı ziyaretler, oradaki yüzler, hayatlar, Yazarın mütemadiyen geçmişinden sahnelerle yüzleşmesine neleri aşıp nerelerde yalpaladığını görmesine vesile olur. İnsan tahmin etmeyeceği yüzlerde ve hayatlarda kendisinden parçalar bulduğunda, o güne kadar kurduğu anlam tasavvuru da sarsılır. Yazarın tamamlanacağını sandığı ve “öteki” gördüğü bu insanlara aşinalığı yüzleşmenin boyutunu da arttırır. Ve vardığı kanıyı şöyle ifade eder; “Bir hikayeyi koşarak, akarak, eserek anlatmak artık geride kaldı, çağımızda ancak düşerek parçalanarak anlatabiliriz.” Yazar artık ne kendi mahallesine aittir ne de Doğmuşlar mahallesine. Araftadır, kaybolmuştur.

Roman boyunca yazarın düşüşleri, kalkışları, yeniden başlama çabası, iki mahalle arasında ve kendi içinde büyüyen boşluk, aidiyet ve aşkın peşindeki derin sorgulamaları kitabın slogan cümlesi olan, epigraf olarak da seçtiğim cümleye götürüyor okuru; “Ölmeden önce ölmek için, doğduktan sonra doğmak gerek.” İnsanın kendini yeniden doğurması için önce öldürmesi gerek. Peki insan kendine kıyabilir, toz kondurabilir mi? Yazar ne kadar “bizi” aradığını söylese de her tökezlediğinde benliği öne çıkıp, ölüme direnen ve ötekileri suçlayan birine dönüşür. Böylelikle insanın uslanmaz yanına şahit oluruz. İnsan aradığı anlam kadardır aslında. Ve o anlama giden yol her zaman dikenli olacaktır.

Bir bütün olarak baktığımızda romanın alt metinleri yoğun ve yapıcı bir rahatsız edicilik söz konusu. Ayşegül Genç’in diğer kitaplarında da gördüğümüz iç sesler, hesaplaşmalar okuru aynalar nitelikte. Alışılmadık bir düzene sahip olsa da hikâye ve üslup bağlamında doyuran ve doğuran bir roman diyebiliriz. Birkaç alıntıyla bitirelim.

“Aşk iki insanın birbirini sürekli eksiltip tamamlaması demek. O zaman aşk da farklı değil. Sadece dostluk farklı. Dostlukta ne emir ne itaat ne eksiltme ne tamamlama var. İki insanı bir arada tutan bir giz var. Karşısındaki insanın iyiliğini güzelliğini kendisi için değil ‘onun kendisi için’ istemek var.”

“Varsın bize kötü desinler bizim niyetimiz iyi niyet ile tamam olmaktır.”

“İnsan sadece nefret ettiği güçlüyü değil alt edemediği güçsüzü de günah keçisi ilan eder.”

“Adil olana teşekkür edersen adilce, şefkatli olana teşekkür edersen müşfikçe, cömert olana teşekkür edersen cömertçe, aptallık edene teşekkür edersen aptalca bir iş yapmış olursun. Şükür anlamı anmak demek çünkü.”

“Sevmek, düzeltmek, haksızlıkları gidermek için bile neden insanın rızası gerekiyordu. İnsan aksaklıklar çıkmasın diye uğraşırken, neden her seferinde aksaklığın ta kendisi oluyordu.”

“İnsan son söyleyeceğini ilk söylediğinde yeni bir son söz icat etmesi gerekir.”

Sevdenur Yazıcı

twitter.com/yazicisevde

Aklı ve kalbi arasında kalanlar: kırgınlar

“Bitek acılar serpildi yıllar yılı aklımın toprağına. Nasıl da verimliydi. Hiçbir umut yok artık; ne bir yaz günü anımsanıyor, ne de denizin yüreğine inmeyi kuran bir çocuğun düşleri. Ünlemlere yer kalmadı dünyamda. Yalnızca soru işaretleri var ve ayraç içinde inliyor yaşamım. İşte, bütün anlatımlar yaralı bu gece, sözcükler kırgın…”

- Ahmet Erhan, Yaralı Gece

Ayşegül Genç ismi gezdiğim kitapçılarda veya internetten kitap satışı yapan sitelerde sık sık gözüme çarpıyordu. Fakat hiçbir zaman yazarın bir kitabını almayı düşünmedim. Bunun iki sebebi var: Birincisi, önümde okunacak çok kitap, özellikle çok roman vardı. İkincisi ise Ayşegül Genç’in bazı kitaplarının İz Yayınları’nın muhayyel serisinden çıkmasıydı. Muhayyel serisine karşı bir ön yargım var. Haklı olduğumu iddia etmesem de edebiyatımızdaki son dönem öykü ve romanlara baktığımda ayakları yere basmayan çok sayıda eser görüyordum. Okuru reel dünyadan koparıp, post-modernizm adı altında sürreal bir anlatımla sürükleyen bu kitapları hiç sevemedim. Zor okunması değil bu eserleri sevmeme sebebim. Bir kere bir dertleri olmuyordu bu eserlerin. Deneme üslûbunda oradan oraya savrulup, arada birkaç diyalogla okurun ağzına bir kaşık bal çalan bu eserlere nedense rağbet çoktu. Fakat ben okuduktan sonra, neydi bu okuduğum sorusunu çok sorup, aklımda hiçbir şey kalmadan masadan kalktığım çok oldu. Zor okunma meselesi de işin cabası. Dünya edebiyatında zor okunup da ayakları yere basan birçok roman veya öyküyü gördükten sonra bu kitaplardan uzaklaşmamın sebebinin zor anlaşılması olmadığına kanaat getirdim. Lafı uzattım biliyorum ama benim gibi olan okurlar vardır belki, onun için yazıyorum. Gerçi Genç’in okuduğum bu kitabı muhayyel serisinden çıkmadı ama ben yazarın tarzını artık anladım. Muhayyel serisinden çıkmayan bu kitap benim İz Yayınları’nın muhayyel serisine olan ön yargımı kırdı.

Kitap on bölümden ve farklı farklı on anlatıcıdan oluşuyor. Aynı zamanda on kırgınlık ve on suskunluktan da diyebilirim. Leyla’nın ölümünün, cinayetinin Leyla’nın dışındaki sekiz kişinin hayata bakan penceresinden anlatılmasıyla roman oluşturulmuş (bir bölüm farklı bir tarihte geçiyor). Leyla’yla birlikte bu on anlatıcının hepsinin bazı ortak özellikleri var: Hayata karşı suskun olmaları. Bazıları gerçekten suskun (dilsiz Beşir gibi) bazıları modern hayata karşı dinini yanına alarak savaşan bir suskun (Leyla) bazıları da Somalili Hasan gibi, okumaya gelip de gönlüne bir kor düştüğü için suskun. Ya da kırgın diyebiliriz bu suskunlara. Evet, kırgın demek daha doğru olacak. Çünkü suskun deyince pasif bir durum anlaşılabilir. Ama kırgın deyince o kırgınlıkla direnen bir insanı da anlayabiliriz.

Kitabın omurgasını cinayet oluşturmuyor. Hatta yazar cinayeti kullanmasa da bu kitap aynı merak ettiriciliğini ve kendini okutma özelliğini kaybetmezdi. Yeri gelmişken bir eleştirimi de belirteyim, zaten cinayet sebebi hiç düzgün bir temele oturmamış bence. Olmayabilirdi ya da daha derin işlenebilirdi. Tabiî bu kitabın değerinden ne götürür? Bence çok da bir şey götürmez, sonuçta okuduğumuz polisiye bir roman değil. Derdi olan ve bir şey anlatmaya çalışan bir roman. On tane ayrı hikâye bir romanı oluşturmuş da diyebiliriz bu kitap için. Bir eleştirimi daha belirteyim yeri gelmişken. Leyla’nın ölümünün çevresinde dönen, sonuçta Leyla’ya bağlanan ama yine de kendi karakterinin hikâyesi olan bölümlerin hepsi çok yakın tarihlerde geçiyor. 2013 ve 2014 tarihli bu dokuz bölüm de. Ancak bir bölüm 1936 tarihini içeriyor. Bu bölüme çok anlam veremedim. Elbette yazar bu bölümü de yazarken bir şey düşünmüştür ama ana hikâyeye çok cılız bir şekilde bağlamış bu bölümü. Olmasa kitap hiçbir şey kaybetmezdi. Bu bölümde Genç, biraz da kendi dünya görüşüne göre cumhuriyetten sonraki on-on iki yılı eleştirmiş. Belki de sadece bu eleştirilerini rahat rahat yazabilmek için bu bölümü kullandı. Çünkü yazarlar bazen romandan bağımsız gibi görünen böyle bölümler oluşturabilirler, kurgunun dışına çıkıp fikirlerini belirtmek için.

Bu kitap, herkesin bakışından Leyla’nın hikâyesi demiştim. Peki kimdir Leyla? “Eskiyi ve yeniyi, yenilenmeyi ve yerli kalmayı, modern hayatı ve manevi hayatı bir kor gibi elinde taşıdı Leyla. Derin acıların ve acımasız fikirlerin hercümerç olduğu bir zaman diliminde yaşadı. Varlıklı olmak, zengin olmak nedir bilmedi. Bunu gaye edinmedi. Lüks binalarda yaşamadı. Onun için hep eski bir evin duvarıyım ben. Hıfzını tazelerken gözlerini diktiği, hatimle kıldığı teravihi tamamlayınca yaslandığı, bir şiiri beğeniliğinde mahcup bir şekilde kaçırdığı bakışlarını çivit renginde sabitleyip şereflendirdiği eski bir duvar.”

Leyla bu. Ama diğer karakterler de Leyla’ya benzer. Onlar da dünyanın ortasında hem kalbini hem aklını dinlemeye çalışıp ikisinin arasında kalan insanlar. Leyla’ya sıkılan yanlış bir kurşunun hedef aldığı insanlar. Leyla’nın ölümünden çıkan payın herkese eşit paylaştırılmasıyla oluşturulmuş hayatlar bunlar. Erkek veya kadın, küçük bir çocuk veya yetişkin bir dilsiz, işsiz veya muhasebeci olması fark etmiyor bu karakterlerin. Leyla’yla birlikte belki de herkes ölüyor, o yanlış kurşunla.

Ayşegül Genç bize bir kırgınlık romanı hediye etmiş. Lafı hiç uzatmadan, hiç duygu sömürüsüne bulaşmadan oluşturmuş dilini. Üstelik farklı kişilerin bakışından oluşturulan romanlarda anlatımı da her karakter için değiştirmek gerekir. Herkesi aynı konuşturamazsınız. Yazar bunu da başarmış. Her karaktere göre bir anlatım var ki bence kitabın en büyük artısı. Zaman zaman deneme diline kaysa da bu anlatım, bu kitap için sırıtmıyor. Yukarıdaki eleştirilerimi de göz ardı etmeden diyorum ki gayet başarılı bir roman. Dünyayı biraz sokakta bırakıp bir köşeye çekilince okunacak en iyi kitaplardan biri.

Mehmet Akif Öztürk
twitter.com/OzturkMakif10

Esas mesele kaldığın yerden devam etmek

"Ben kurulmak için kırılmaya razıyım."

İnsan, hayatın ritmini yakalamaya çalışırken neler kaçırır? Zaman, geniş bir vakit değil de unutulması güç bir an mıdır? Bir saatin mekanizması üzerine düşünürsek nelere ulaşırız? Kol saatleri, duvar saatleri, masa saatleri, cep saatleri; zamanın kıymetini bilmek için insanın dört bir yanını çevirmek yahut kollamak için mi üretilir? Kaçan akrep midir yoksa yelkovan mı? İnsanlar ve saatler arasında nasıl benzerlikler vardır? Neden saat tamircilerinden sakin bir tavır, mütebessim bir çehre ve safalı bir gönül beklenir?

Dedemden geriye kalan bozuk Seiko 5'i tamir ettirmeyi uzun zamandır düşünüyordum. Günümüzde 'helal süt emmiş' diye tabir edilen insaflı esnaf yahut işinin ehli bir saat ustası bulmak gittikçe güçleştiği için bu zaman hep uzadı. Bir türlü tamir ettiremedim. Kol saatimi değiştirmek için saat kutumu her seferinde başka bir saati takmak için açtım ama önce hep ona baktım. Sanki ondan destur alıyordum saatimi değiştirirken. "Seni de bir türlü yaptıramadık, hakkını helal et" der gibi bir mahcubiyet de vardır elbette hâlimde. Sonra, bizim salonda yine rahmetli dedemden kalan bir duvar saati de gözüme çarpıyordu paslanmış aksanı ve donuk, durmuş cismiyle. Ruhu yok muydu? Bal gibi vardı. Yoksa tek bir bakışla hatırlatmazdı tüm anıları yeniden. Ruh dediğimiz şey hatırlamıyorsa eksiktir. İlk hatırlaması gereken de nereden kopup geldiğidir.

Bu duyuşlar ve düşünüşler içinde, evin -pandemi sebebiyle- ruhumu çökertmeye hazır yanlarıyla sarıldım Kuğu Boynu'na. Alt başlığında "kusursuz yenilgiler ilmihali" yazması endişe yerine huzur verdi diyebilirim. Çünkü kalemin sahibini biliyorum. O, okurunun elinden tutar, yolun sonunda dek bırakmaz. Beraber kaybedilir. Beraber mağlup olunur. Üzüntüler beraber yaşanılar. Evet, kazanca dair bir şey yazmadığımın farkındayım. Yenilginin kusursuzu çok güzeldir ama. Ne lütuflar vardır orada, ne hikâyeler, ne anlamlar... Okurun ve yazarın dışında kimler var hikâyede? Maden kazasında babasının vefat etmesinden sonra İstanbul'a yerleşen Mualla var. "Bugün pansuman edilen, sağaltılan yara, geçmişte çekilen acıyı niye yok etmiyor sizce? Çünkü her zaman dilimine, bir parçamızı koyarak ilerliyoruz. Bir parçamız burada iyileşse bile, başka bir parçamız orada kanamaya devam ediyor" diyen Mualla. Her şeyin farkında olup hiçbir şey yapamayacak kadar mağlup Mualla. Birçoğumuzun iç sesi, iç kanaması... Mualla'yı babasının bir emaneti olarak kabul eden ve gözeten eski bir mühendis, Atilla var. "Aramak mı, bulmak mı? Hangisidir bizi biz yapan? Avlanan kadar avlayan da sürüye dâhil demişler. Aramak kadar bulmak da paradoksa dâhil... Bulup yitirmek, yitirmek ve geri bulmak!" diyen Atilla. Sorularını sorunlara dönüştüren, sevilirken nefret ettirmeye çalışan, sadece mesleki anlamda değil birçok yönden yerin dibine girmenin yollarını bulabilen Atilla. Sonra, antika bir saatin peşine düşen Metin var. Hikâyenin gölge karakteri. Varlığı ve yokluğu bir, bu yüzden olmazsa olmaz belki de. Sanki okuru temsil ediyor biraz, kurgunun sadığı. Bülent var, her şeyin altında bir şey arayanlardan nefret eden ama duvarın içinden gelen tik tak seslerinin peşinden gidip her şeyi arayan. Dolayısıyla ince, hassas, kırılgan. "Cuma hutbesinde dinlemiştim. Onlar dünyaya yeniden bizi döndür de iyi şeyler yapalım derler, Rabbimiz ise 'bu boş bir sözdür artık' der ayetinde. İnsan dünyada da ahirette de boş boş konuşuyor demek ki" diyen. Son derece celalli bir saatçi var bir de. Ruhsal olarak değil de maddesel olarak kurtuluşa erenlerden olmak isteyen. Hızır'ı bekleyenlere nazire yapar gibi kendisini o sefil hayatından çekip çıkaracak derin, meraklı ve mutlaka zengin kimseyi bekleyen. Her kendi kendine söylendiğinde kendini bulabilen ve bu sebeple "saat kurulunca, insan kırılınca yerinde duramaz artık" diyebilen... Murat Usta var, Mualla'nın çok sevdiği babası, Atilla'nın yanında vakit geçirmeyi sevdiği tek kişi. Vaktiyle öğretmeninin, işaret ve orta parmağını birleştirip göğsüne iki kez vurarak ve ardından "burası temiz olacak evladım önce" deyişini rehber edinmiş Murat Usta. Yerin yüz kat altını bile gül bahçesine çevirebilecek düşü kurabilen. Hayri İrdal'ı da unutmamak lâzım. Kendi ruhunu keşfe çıkmış bir seyyah, münevver bir saatçi Hayri İrdal. Evet, evet. Saatleri Ayarlama Enstitüsü'nden...

"Saatin kendisi mekân, yürüyüşü zaman, ayarı insandır... Buda gösterir ki, zaman ve mekân, insanla mevcuttur!" diye yazmıştı Saatleri Ayarlama Enstitüsü'nde, Tanpınar. "Zaman bir asansör gibi ya indirir insanın ruhunu ya da çıkarır. Ama asla istediği katta durmaz." diye yazan da Ayşegül Genç, Kuğu Boynu'nda. Dolayısıyla hikâyenin baş kahramanı zaman. Yeryüzüne ve insana hiç acımayan tarafıyla, merhametini ve şefkatini hazır tutan yönüyle, derdi ve neşeyi harmanlayan becerisiyle zaman. Ayşegül Genç, bir saatin mekanizmasından kuvvet alarak kurmuş hikâyesini. Böylece zamanın ne yöne aktığını da keşfetmesi gerekiyor okuyucunun. Bu keşfi hayatımıza doğru tutarsak eğer şunu görebiliriz: Her şey bitti denilen yerde başka bir şey başlıyor. O hâlde başlamak nedir, bitmek nedir? Fakir burada, Fütûhât-ı Mekkiyye'de karşılaştığımda tüylerimi diken diken eden bir söze başvurmak isterim. Şöyle demiş İbn Arabî sultan: "Bilmelisin ki Âlem küre şeklinde olduğu için insan sonundayken başlangıcına özlem duyar. Yokluktan varlığa çıkmamız O'nunla gerçekleştiği gibi yine O'na döneriz. Her iş ve her mevcut, kendisinden var olduğu başlangıca dönen bir dairedir."

Kuğu Boynu'nda da bunu görüyoruz aslında. Sevdiklerimizi toprağa gömsek de onlarla ve hatta onların meseleleriyle yaşamaya devam ediyoruz. Ölen kim oluyor bu durumda? Hatta kim değil, ölen ne? Ceset ölüyor, beden ölüyor. Ruh olduğu gibi duruyor. "İnsan ölür ama (u)ruhu ölmez" demiş türküde. Demek ki insan için yürünecek yollar bitmiyor. Öyküde, "kendi içine doğru yürüyene yoldan bol ne var?" diye sorulması bundan. İstisnasız bütün karakterler hikâye boyunca kendi içlerine doğru yürüyorlar aslında. Kimi orada kibrini görüyor, kimi merhametini. Bir dönüşümün gerçekleşip gerçekleşmemesi hikâyeyi ilgilendirmiyor. Tam orada okura düşen "acaba ne olacak?" diye sormak değil bu yüzden, "yaşamak kadar çürümek de bir hayat belirtisidir" diyebilmek. Ne güzel bir hatırlatma: bir yerde bazı eşyalar çürümüşse, paslanmışsa ve hatta yanmışsa, orada oksijen vardır ya hu. Hayat vardır. Hayat varsa her şey vardır. Dolayısıyla mesele insanın koşacağı yeri bilmesidir, kendini bilmesidir. Hikâyeden dinleyelim: "Bir hadis duymuştum rahmetli ustamdan. Rabbimiz demiş ki kul bir adım atarsa ben ona koşarım. Her şeyden münezzeh olan bir yaratıcının koşması mümkün müydü? Sonradan anladım ki koşmaktan kasıt koşturmak, yani Rabbimiz kul bir adım atsın diye dünyadaki tüm nimetleri onun emrinde koştururum demek istiyordu belki de. Zamanı, mekanı, diğer insanları, hayvanları... Bu yüzden koşar zaman. Bizim için koşar. Yelkovanın koşuşunun tek sebebi akrep bir adım atsın içindir. Ey insanoğlu bak akrebe benzeyen bir yönün daha çıktı."

Çürümenin Kitabı'nda Cioran'ın söylediği gibi; zamanın sınırsızlığı fazlasıyla acımasızdır. Her saniye dayanılmaz bir azaba dönüşebilir, her an bir darağacına çevrilebilir. Ama zaman teselli eder. Üretimin en büyük kaynağı olan sıkıntı, zamanın bir hediyesidir. Çaresizlik kamçılandıkça zaman ihlal edilmiş olur. Hayat ancak zamanın ihlâl edilmesiyle bir anlama kavuşur. Bu ihlâl için sormak, sormak, sormak gerekiyor. Ayşegül Genç, bilincin en affı olmayan yanına, hatıralara işaret ediyor. Kuğu Boynu'nda birini hatırlamakla göçük altında kalmak neredeyse aynı anlama geliyor.

Kaldığın yerden devam etmek. Belki de tüm mesele bu. Çünkü: "Sadece yeniden başlamaya niyet edenlerin yüzü gerçektir."

Yağız Gönüler
twitter.com/ekmekvemushaf

Kendimi anla(t)mam için başkasına ihtiyacım var

İşte şimdi köşeye sıkıştık. İster dini bir ritüel, ister rutin denen mikro putlar eşliğinde geçirdiğimiz günlerin sonuna geldik. Artık bir virüs çiziyor sınırlarımızı. Nereye gideceğimizi, kimlerle konuşacağımızı, nerelerden ve kimlerden kaçmamız gerektiğini belirleyen şey, bir virüs. Öte yandan, bir imkân(sızlık) olarak duruyor karşımızda. Bunca korkunçluğunun yanında görünmez ellerle birbirimize ne kadar bağlı olduğumuzu gösteriyor aslında. Dayanışmayı, desteği, direnci. "Bu virüs orta-üst sınıfların sağlık hizmetlerinin yalnızca kendilerinin satın alabileceği bir hizmet olmasının sağlıklı olmak için yeterli olmadığını anlamasına sebep olabilir. Kapınıza gelen postacı sağlıklı değilse siz nasıl sağlıklı kalabilirsiniz?" diye soran Evren Balta'ya katılıyorum.

Sıkıştığımız köşede uykularımız derin değil artık. Tedbir ve teyakkuz birleşti, tedirginlik arttı. Ceylan Uykusu'dur bu. Ayşegül Genç'in harikulade öykülerinin bir araya gelişidir. Maddeyi manayı, iyiyi kötüyü, güzeli çirkini; okurken kimi zaman şiir okuyormuş gibi hissettiren dil hüneriyle ortaya serişidir. Hayatın akışında nadiren karşılaştığımız bazı nesnelerden bahsederken içimizi büker, kalabalıklarla konutlar arasında gözden kaybolduğunu düşündüğümüz hâl ehli kimselerden bahsederken yüreğimize su serper. Peş peşe iki misal verelim:

"Bir yatağın ölüm döşeği olup olmadığını anlamanız için yataktaki kişinin ölmesi gerekiyor. Ölmeden önce anlaşılacak bir durum değil bu. Bir hastaya babacım beş dakika kalk da ölüm döşeğinin çarşafını değiştirelim denilmez. Yahut ölüm döşeğini yan odaya taşıyalım, pencerenin önüne koyalım gibi lakırdılar da edilmez. Ölüm döşeği ölümden sonra odamızın ortasına güp diye düşüveren çiçekleri solmuş ağır yün minder gibidir." (sf. 15)

"Ahmet Bey, dini ilimlere önem veren, gece gündüz ibadet etmeye çalışan, ibadet etmediği anların yerini meşru davranışlarla doldurmaya gayret eden, secdenin üzerinde derinleşmişken "derin değilsem sebebi var" diyerek gözyaşlarına gark olan biriydi. Eşi Hatice Hanım kendisi bilmese de hâl ilminde pek ilerideydi. Gönlün sahibine yâr olsam yeter derdi. Kendini bil her şeyi bil derdi bir de. Ahmet Bey'e namazı kıldın, gayesini de kıldın mı diye sorardı. Dudağın depreşti, kalbin de depreşsin derdi. Güzeli gör ama maksadını gözetmeyi unutma derdi." (sf. 97)

Öykülerin hemen hemen hepsi bana Gülten Akın'ın "ötekini oku, derinde dipte duranı" dizesini hatırlattı. Zira Ayşegül Genç her öyküsünde ötekini getiriyor okurun gözlerinin önüne. Bak diyor, o senin pek önemsemediğin kimseler de şöyle yaşamıştı. Gör diyor, daha önce gözünden kaçmıştı ama onda ne büyük kalp vardı. Duy diyor, yeryüzünde sesi çıkabilen tek insan sen değilsin. Kokla diyor, hem güle hem de baltaya benzeyen sümbülteberde senin için çok kıymetli manalar var. Öyküyü şiire yaklaştıran da işte bunlar olsa gerek, tüm duyuları harekete geçirişi, kalbin ritmiyle oynayışı, bir öyküden başka bir öyküye geçerken acaba bir şey kaçırdım mı, yeniden bakıp okusa mıydım diye düşündürmesi. Kitaptaki Ali Efendi’nin Gözleri adlı öykü mesela, tam böyle bir öykü. Bunca duyu organımız varken biz nasıl bu kadar duyarsız oluruz meselesine ışık tutuyor. Sonsuz, Şimdi ve Dün adlı öyküde insanın öyle veya böyle yürümeye devam edeceğini hatırlatan bir umut var. Kırlangıç Uşağı bol metaforlu olmasının yanı sıra, hani mûsıkîmizde 'meyan' diye tabir edilen bir yer vardır ya, solist orada artık bütün hünerini döker, işte öyle bir öykü. Kafesi ile uçabilen tek kuşun kalp olduğunu hatırlatan, kendine nasip olarak karanlıktan korkmamak düşenlere omuz veren...

"Kendimi anlatmaya kimin yarasından başlayayım. Kendimi, kimin tökezleyip düştüğü yerden kaldırayım. Attığım her adımın kocaman ağzı var, bak. Çatılan tüfekleri, yetim kalmış bebeleri, ayrana uzanan kuru ekmeği, denkleri, fındık çanlarını, tahlil sonuçlarını, doktor odalarını yutup baba bir tas su veriyor bu adımlar. Ben de suya parmağımı batırıp kaşlarıma gözlerime sürüyorum. Yorgun dedelerden öğrendiğim gibi." (sf. 57)

Ayşegül Genç'in öyküleri bana çocukluğumda severek izlediğim dizilerin kırılma anlarını hatırlattı. Kapısı açılır açılmaz yüze vuran kokularıyla evleri. Yanında olmaktan daima güven duyduğumuz kimseleri... Sonra da şöyle dedirtti: Kimseyi özlemek istemiyorum. Depremde de hastalıklarda da beni en çok yoran düşünce bu oluyor. Her şey bittiğinde yine birbirimizin omzuna başımızı yaslayalım, şükür diyelim, kaldığımız yerden devam edelim. Ama kimseyi özlemeyelim be. Özlemek çok ağır, çok zor. Ölüm gibi...

Yağız Gönüler
twitter.com/ekmekvemushaf

Dönemecin sonunda bizi bekleyenler

“İnsanın içi ve dışı hakkında sayfalarca yazı yazılabilir. Benim içim ve dışım hakkında ise söyleyecek tek sözüm var. Testinin içindeki neyse dışındaki o değildir: testinin içi akışkandır, dışı bu akışkanlığı zapt etmek için taş kesilmek zorundadır.”

Testi dâhil her nesneye, olaya başka bir açıdan, başka bir gözle bakmaya çağırır yazar Ayşegül Genç. “Taş kesilmek zorunda” olanların ezberini bozacak hayli şaşırtıcı satırlar arasında dolaşırken Ölü Serçe Dönemeci’nin sırrına ermeyi teklif ediyor Genç.

“Tuhaf şey ölürken güneşle konuşmak… Yatay duran geveze bir günebakana dönüşüyorum.”

Bir filolog titizliğinde dua etme usûlüne işaret eden karakter, korkuyla hayatını gözden geçirme talimleri ediyor.

“Bilmek bazen yatılı gelen misafir gibidir.” 

Nasıl sahici ev sahibi olunacağına dair, ipuçları yakalamak isteyenlerden söz ediyor Genç.

Eksik ibadetlerden, öbür dünyadan, kocaman saraylar umanlardan, “bir mıh kadar sabit, bir çivi kadar güdük bir hayatı” sırtında taşıyanlardan bahsediyor. “İmtihan bitti" noktasını irdelerken, bu noktadan öncesini Meryem, Sümeyye, Leyla, Halit diyor. Filistin, çekilen acılar, İskender, edilen dualar, merhamet, intikam, aşk, direniş, işkence derken; terörizmle romantizm arasındaki ilişkiye parmak basıyor. Bir kız çocuğunun gözünden namazlarını hiç aksatmayan bir ablanın naif resmini çiziveriyor bu romanda. Farklı, çarpıcı, hareketli bir anlatımla Ölü Serçe Dönemeci’nde yazar Ayşegül Genç okuru farklı mecralara davet ediyor.

“Oysa gerçek âşık gizlidir! Hakiki âşıksan podyumda yürür gibi dolaşmazsın! Dışın virane gibi görünür ama içindeki köşkün en yüksek burcunda kim oturur kimseye söylemezsin! Derdi de şifayı da ayırt etmek aklına gelmez. Bu yüzden seni dertsiz sanırlar.” 

Şüheda ile nasıl âşık olunacağını anlatırken, ‘ifşa edilmeyen’ bir durumun altını çiziyor romanda. Hakiki âşık olunma, yoluna baş koymuşlardan dem vuruyor. Herkesin başaramadığı, incelikler isteyen bir yolculuk bu: “İşsiz değil, kariyersiz değil, okulsuz değil. Annesiz! Şu bir zamanlar küspe olan toprağa başımı gömsem anlayabilir miyim bunu, kızıl köpüklü ırmaklara atsam kendimi anlayabilir miyim? Vallahi hayır, anlayamam! Bir çocuk ölümü ters lale gibi nasıl taşınır derununda?”

Gösterişten uzak, samimiyete giden yolu anlatıyor romanında. Durmaları durdurabilenlere sesleniyor adeta: “Sülalesinde var olan yetimi gurabayı görmeyip de yetimhaneleri turistik geziye çıkmış gibi gezen insanlarla, hayır-hasenat işlerini hafta sonu aktivitesine dönüştürenlerle meselem.”

Yazar, kitabının ilk baskısını 2013 yılında olan Ölü Serçe Dönemeci, ikinci baskısını 2016 yılında Okur Kitaplığı ile gerçekleştirdi. Anlatı, deneme ve roman türündeki eserleriyle Ayşegül Genç, gelecek vadeden kalemlerden. Roman okurlarına itinayla sesleniyor.

Meral Afacan Bayrak
twitter.com/tarcnckmaz