Dizide en çok kitabı neşredilen yazar ise 1953 Almanya doğumlu Wilhelm Schmid. Berlin, Paris ve Tübingen’de felsefe eğitimi alan yazar bir dönem Zürih’teki bir hastanede hastalara "felsefeyle manevi destek" hizmetinde bulunmuş. Düşmanlığın Faydaları, Mutsuz Olmak, Aşk, Kendiyle Dost Olmak, Sakin Olmak, Hediye Vermek ve Almak Üzerine, Anne Baba ve Büyükanne Büyükbaba Olmanın Sevinçleri Üzerine adlı kitapları neşredilen Schmid'in kitapları birçok dile çevrilmeye devam ediyor. Bu yazıda hakkında bahsetmeye çalışacağımız kitabının adı ise Arkadaşlıktaki Saadete Dair. Orijinal adı Vom Glück der Freundschaft olan eserin çevirisi Tanıl Bora'ya ait. Bora'nın diğer bazı Schmid kitaplarını da dilimize çevirdiğini belirtelim.
70 sayfalık Arkadaşlıktaki Saadete Dair, iki önemli meseleyi dert ediniyor. Bunlardan biri günümüzde arkadaşlık kurmanın gittikçe zorlaşması, diğeriyse kurulan arkadaşlıkları sürdürebilmenin önemi. Bu iki mesele arasında ise şu sorulara cevap aranıyor yazar tarafından: Gerçek bir arkadaş nasıl olmalıdır? Arkadaşlığın farklı türleri nelerdir? Kişinin çok arkadaşının olması iyi ya da gerekli bir şey midir? Nasıl arkadaş edinilir? Arkadaşlığa özen göstermek neleri kapsar? Ömür boyu arkadaş kalmak mümkün müdür? Arkadaşlık ilişkisi duygusal, manevi ve zihinsel olarak bize ne kazandırır? Arkadaşlıkta yaşanan sorunlar nasıl aşılır? Kendimizle arkadaş olmak ne demektir ve gerekli midir? Samimiyet, yakınlık ve ilgi, arkadaşlığın olmazsa olmazları mıdır? Arkadaşsız kalmak hayatımızda nasıl bir yoksunluğa yol açar?
'Bütün hayal kırıklıklarının telafisi' olan internet, arkadaşlık konusunda da son derece etkili bir konumda yer alıyor. Gün geçtikçe imrenilen arkadaşlıkları, nefret edilecek arkadaşları, doğru-düzgün bir arkadaş bulabilmenin ya da bulamamanın sebeplerini internette arıyoruz, buluyoruz. Belki de bulduğumuzu zannediyoruz. "Arkadaşlık, şayet araya bir fecaat girmezse, yaşam boyu idi bir vakitler; modernliğin seyri içindeyse, tıpkı aşktaki gibi, yaşamın bir bölümüyle sınırlı bir ilişkiye dönüştü, ancak birbirini gözden kaybedene kadar sürüyor." diyor Schmid. Dolayısıyla internetin dışında kentsel dönüşümün, aile ve akrabalık ilişkilerinin zedelenmesinin de arkadaşlık kavramını bir kenara sıkıştırdığı söylenebilir rahatlıkla. 'Toplumsal yalnızlaşma tehdidi' bir ucu keskinliğinden parıldayan bir balta gibi gidip geliyor arkadaşlıkların üzerinde. Tamamen mecburiyetten kurulan ilişkiler, 'kendinden kaçan'ların bir sığınak olarak gördüğü ilişkiler, sömürge tipi ilişkiler, başlarda samimi olup gittikçe alışverişe dönen ilişkiler... Artık yüzlerce arkadaşlık türünden bahsetmek mümkün...
Schmid bunca kalabalık ve karmaşık arkadaşlık stratejileri arasından üç türlüsünü önemsiyor. Zevk arkadaşlığı, fayda arkadaşlığı ve hakiki arkadaşlıklar. Kolaylıkla anlaşılabileceği gibi ilk iki tür, ömürlük değil dönemlik arkadaşlıkları ilgilendiriyor. Zira zevkler ve faydalar sona erince arkadaşlık da bitiyor. Ancak hakiki arkadaşlık cefayı, sefayı, vefayı bir bütün olarak kucaklayıp esas dostluğun temelini kuvvetlendiriyor. Hakiki arkadaşlık, hakiki dostlukların arka bahçesini hazırlıyor. Burada Schmid, çok önemli bir konuya da değiniyor: Hakiki bir arkadaşlık kurmaya çalışmadan önce, kişinin kendini keşfetmesinin önemi: "Her arkadaşlığın temelinde, insanın kendisiyle arkadaş olması yatar."
Hakikaten de kendiyle dost olamayanlar -ki yazarın bu konudaki kitabı gayet verimli- karşılarındakini sadece yoruyorlar. Kim olursa olsun karşılarındaki insanı sadece dert anlatma, acı paylaşma, nadiren de neşelenme aracı olarak görüyorlar. Hatta görüyorlar çok naif bir ifade olur, onlar daima kaçtıkları kendilerinden kurtulmak için bir vasıtaya ihtiyaç duyuyorlar. Dolayısıyla kurdukları arkadaşlıklar yap-boz biçimini alıyor. Zamanla parçalar kayboluyor, boşluklar büyüyor ve 'tezgâh' kapanıyor. Mesafe burada 'olmazsa olmaz' filtre. Hiç değilse iki taraftan birinin bu mesafeyi olabildiğince dikkatli kurması gerekiyor. Yoksa ne mi oluyor? Okuyalım: "Yaşam tümüyle iki kutupludur, böyle olması bir arıza değil, çelişkilerle yaşamayı beceremeyen insanların sırtında aşırı yüktür olsa olsa. Mesele, tıpkı aşk gibi arkadaşlığa da tezatlar arasında nefes aldırabilmededir; iyi duygularla nahoş meseleler arasında, anlayışla yanlış anlaşılma hatta anlayışsızlık arasında; işin esası, yakınlıkla mesafe arasında."
Arkadaşlığı önemsiyorum ancak zor buluyorum, epey zor. Bir evlilikten ve hatta ebeveynlikten bile daha zor. Çünkü insan bozuluyor, insan kötülük üretmeye gittikçe daha çok yatkınlaşıyor. İnsan hep bir kusur arıyor fakat kendine dair hiçbir kusuru görmemek konusunda ısrarcı davranıyor. Gönülden, samimi bir arkadaşlığa ne kadar inansam da günümüzde, özellikle de büyük şehirlerde bu tip ilişkiler kurmanın oldukça zor olduğunu düşünüyorum. Huzur vermiyor, sakatlıyor arkadaşlıklar artık. Çok umutsuz bir kapanış olmaması adına, son paragrafı Schmid'in şu güzel cümleleriyle bitirmek isterim:
"Nasıl da bahtiyar edicidir, beni gözeten birisinin, hâlimi hatırımı, nerede olduğumu, ne yaptığımı soran, onun için varlığımla yokluğumun bir olmadığı birisinin mevcudiyeti! Bir başkasının bedeniyle değilse bile ruhen-manen benimle olması, her vakit ona gidebilecek ve yanında kendimi dostça karşılanmış hissedebilecek olmam -onun da benim yanımda aynısını hissetmesi- şu hayatta emin olduğum bir şey demektir benim için."
Yağız Gönüler
twitter.com/ekmekvemushaf