Farsça Dastan kelimesinin bozulmuş şeklini kullanarak Destan adını verdiğimiz bu anlatılar ilk Türk devirlerinde mitoloji ve kozmogoni barındıran yapıtlar halindeyken İslamlığa geçiş ile menkıbevi, tarihi ve bazı destanlarda görüleceği gibi zamanla halk hikayelerine dönüşmüş anlatılardır.
Türk destanları zaman içerisinde kolları, varyantları, motif yapıları çeşitli araştırmalar ile incelenmiş içlerinden bazıları tam metin olarak yayın hayatına kazandırılmıştır, ancak bu destanların başka kavim, komşu veya uzak ülkelerin destanları ile karşılaştırılmasına dayanan araştırmalar emekleme seviyesindedir.
Bu karşılaştırma ve incelemelerden biri yıl içinde yayımlanmış ve okuyucuya sunulmuştur. Türk Destanlarından Kalevala Destanına isimli kitap, Ural-Altay dil ailesine mensup Fin’lerin Destanı Kalevala ile Güney, Kuzey, Orta Sibirya sahasındaki Türk topluluklarına ait destanların incelendiği bir yapıttır ve Türk dünyası destanlarının çeşitli alanlarında yapılan araştırmaları kapsama almıştır.
Fin edebiyatının yapı taşı olan ve Fin folklorunun en önemli destanı durumundaki Kalevala ile Türk destan dünyasına ait yapıtlardan elde edilen sosyo-kültürel verilerin oldukça şaşırtıcı benzerlikleri, kitabın en özel yanlarından.
Bu destanın nasıl milli bir kimlik oluşturmada kullanıldığı, Fin sanatı ve edebiyatını oluşturmada nasıl bir rol üstlendiği üzerine incelenilen bölümlerin ardından gelen sayfalar çalışmanın en yoğun kısmını oluşturuyor.
Türk dünyasının, Altay, Hakas, Şor, Başkurt, Kırgız sahalarına ait destanları karşılaştırılıyor. İslam dini etkisine giren Dede Korkut, Manas gibi destanlardan örnekler verilerek mitolojik unsurların etkisi gösterilmeye çalışılıyor.
Destanların önemli özellikleri; örneğin kahramanın doğumu, halkların ortaya çıkışı, destanların içerisinde önemli yer tutan çeşitli kültlerin karşılaştırılması ile anlatılması, destan tiplerinin ve önemli figürlerin anlatılmasını kapsayan bölümler içeriğin ağırlıklı noktası. Motif analizlerinin yapıldığı, eski inanç tortularının izlenebildiği ve başka destanları nasıl etkileyebildiğinin anlatıları olan kitap aslında sadece bir karşılaştırma metni değil, adeta destan okuyucusu için kılavuz kitap mahiyetindedir.
Bugüne kadar hiç Türk destanı ile karşılamamış bir okuyucu bile, kitapla birlikte tarih ve edebiyatın en saf kültürel öğelerinden biri olan bazı destanları ve destan dünyamızın önemli figürlerini tanıma fırsatını elde edecektir, bu kitabı kuşkusuz çok önemli yapmaktadır.
Tolkien, Ursula K. Le Guin gibi isimlerin yapıtlarına bir şekilde giren Kalevala destanı, bu anlamıyla dünya edebiyatına ilham vermiş bir metindir, ancak diğer destanlar arasında sıkı bağlar ilk defa bu kitap ile incelenmiştir. Türk destan dünyası ile Fin’leri var eden bu yapıt arasında aynılıklar ve farklılıkların anlatıldığı kitap geçmişin o mistik, büyülü dünyasına okuyucuyu kısa bir yolculuğa çıkarıyor. Eski topluluklar ile özelinde Türk destan anlatmalarının tabiatın temel unsurlarına bağlı olarak oluşturdukları mitler, ritüeller ve kültler Fin anlatısının en önemli yapıtı Kalevala’ya eşlik ediyor.
Özkul Çobanoğlu gibi değerli bir edebiyat araştırmacısı ve akademisyenin takrîz’i ile başlayan kitap Türk Destan dünyasına son zamanlarda kazandırılan en özel yapıtlardan biri olarak okuyucu karşına çıkıyor.
Olgay Söyler
twitter.com/olgaysyler1