Aklın Yolu da Bir Değildir… Alev Alatlı tarafından kaleme alınmış Aristo mantığı olarak bilinen “gökyüzü ya mavidir ya da mavi değildir. Hem mavi hem de mavi değil olmaz” şeklindeki “ya… ya…” prensibince çalışan klasik mantığa yapılmış bir eleştiri ve alternatif mantık arayışı. “Gönlüm, hem davalıya hem davacıya hem de mahkeme kâtibine hak veren Nasrettin Hoca’dan yanadır. Hayatın böyle bir şey olduğunu düşünürüm çünkü. Ne pür beyaz vardır ne de pür siyah. Ne tam doğru ne de tam yanlış. Kimse bütünüyle haklı ya da haksız değildir. Haklılık haksızlık, doğruluk yanlışlık, siyah beyaz derece meseleleridir.” diyen Alatlı, Aristo mantığının ikili sisteminin (bivalance) karşısına Buda’nın çoklu sistemini (multivalance) “fuzzy, saçaklı” mantığı koyuyor.
Yazara göre klasik mantıkla birlikte kendini ortaya koyan klasik fizik birinci aydınlanma çağını getirdi ama artık devir yukarıda bahsedilen saçaklı mantık fikrini ürünlerine tatbik ederek akıllı makinelerin ortaya çıkmasını sağlayan Hitachi, Panasonic, Mitsubishi, Samsung gibi Uzak Doğu teknoloji devlerinin yarattığı ikinci aydınlanma çağını yaşıyor.
Alatlı kitabında şuur, mantık ve dil mefhumları üzerinden okuyucusunu “düşünce” üzerine düşünmeye sevk ediyor. Mantığın ne olduğu önerme, öncül, argüman, vargı, çıkarsama ve geçerlilik ve doğruluk mefhumlarını örnekleyip açıklamak suretiyle klasik mantık nedir? Nasıl çalışır? Mantıkta gerçeklik ve doğruluk kavramları nelerdir? Gibi soruların da cevaplarını arıyor. “Laf Ola Beri Gele” isimli bölümde ise sokağın dili olarak adlandırdığı “safsata” üzerinden mantığın nasıl çarpıtılabileceğinin çeşitli köşe yazılarından örneklerle gösteriyor. Elli çeşit safsata türünün önce tanımını yapan yazar daha sonra bu safsataların örneğine uygun düşecek bir pasajı açıklaması ile birlikte okuyucusuna sunuyor. Emin Çölaşan, Fatih Altaylı, Ümit Zileli, Oral Çalışlar, Hasan Karakaya, Ruhat Mengi, Çetin Altan, Abdurrahman Dilipak, Abbas Güçlü bu bölümde alıntı yapılan yazarlardan sadece birkaçı. “Laf ola beri gele” bir metni mantık ölçüleriyle değerlendirmek isteyenler için kılavuz hüviyetinde.
Not: Bir nevi “Aristo mantığının eleştirisinin eleştirisi” olan Caner Çiçekdağı’nın “Aklın Yolu da Bir Değildir… (Alev Alatlı) Üzerine" isimli makalesi ile bu metni birlikte okumak biraz daha fazlasını isteyen okuyucu için tavsiye olunur.
Taha Selçuk
twitter.com/ecztaha