Kendimizle aramızdaki mesafe

"Tenhalığı seviyorum, sık görüşülmeyen ama bağı da koparılmayan dostlukları, sakin mekanları, az rastlanılmayı, kendimle kalmayı, kendimi saklamayı ve de sınırlarımı."

- Tezer Özlü

Fragman/pasaj türü, edebiyata Walter Benjamin’le mi girdi tam emin değilim. Ama özellikle son zamanlarda hem Dünya Edebiyatı’nda hem de bizim edebiyatımızda bir artış gösterdiği görülüyor. (Fragmanla pasajı aynı türler olarak çok görmesem de benzerliklerin çokluğu bu iki türü birbiri yerine kullanmamıza neden olabiliyor.) Bizde de bu türde metin yazan veya az da olsa bu türde eser veren yazarlar var. Elbette Enis Batur’un birçok kitabı buna örnek gösterilebilir. Okunması ve hazmedilmesi başka birçok türe göre kolay bu kısa yazıların yazılması, bence, o kadar da kolay değil. Bir kere tek veya bir iki alana değil birçok alana hâkim olabilmek ve çok iyi bir gözlemci olmak gerekiyor. Fragmanı, oturup bazı konular hakkında kısa kısa yazılar yazmak olarak görürsek yanılırız. O kısa yazıların bir cevher içermesi gerekiyor. En azından büyük kısmının. Bu yüzden ben bu türü en iyi şairlerin yazabileceğini düşünüyorum. Tabiî önümüzde bir Walter Benjamin örneği varken bunun tek şart olabileceğini asla öne süremeyiz.

Fragmanı klasik denemeyle karıştırmamak gerekir. Biçim özelliklerine girmeye gerek yok burada. Ama vurucu metinler olması gerekir fragmanların. En sıradan konudan bahsetse bile. Ki fragmanların zaten belli konulardan ziyade konu skalası geniş olduğu için her konuyu içine alması olağan bir durum. (Enis Batur içbükeyler için böyle bir tarz kullanıyordu.) Fragman türü yazılar okura nefes aldırıyor ama içerik açısından kesinlikle hafif diyemeyiz.

Şair/yazar Yağız Gönüler nesir alanında hayatının verimli zamanlarına giriş yapmış bulunuyor verdiği eserlerle. Bundan sonra daha fazla kitap göreceğimizi düşündüğüm yazarın son kitabı Kendinin Yorgunu, Profil Kitap etiketiyle yayımlandı. Kitabın alt başlığı bence daha geniş bir meseleyi ihtiva ediyor: İçedönük Fragmanlar. Kişisel olarak şunu söyleyebilirim, son zamanlarda özellikle kitabın ilk yarısı itibariyle, kendime bu kadar yakın az kitap okumuşumdur. Zaten bu yüzden birkaç fragman okuyup sonra devam etme niyetiyle başladığım kitabı hiç ara vermeden bitirdim. Yazarın bana yakın cümlelerinden biri şu mesela: “İçedönük olmak zor değil. Hatta bunun zorlukla bir ilgisi yok. Zor olan, bunu tuhaf bulmaları.”

İlkokulda, ortaokulda, lisede hatta üniversitede fazla konuşmayı sevmediğim için aldığım tepkiler geldi aklıma. Hatta bunu bir “hastalık” olarak görenler. Ama Türk insanı böyledir, yalnız kalamaz. Türk insanı içedönüklüğü, bir kafede oturup tek başına kahve içmeyi, kitap okumayı, düşünmeyi anlamaz. Özellikle yaşlılar kendi başlarına yemek yemek bile istemez. Topluluk (genelde niteliksiz) insanıdır Türk insanı. Böyle olmayan ve olmak da istemeyene “öteki” gözüyle bakar. Biraz sert bir yorum olmuş olabilir ama benim uzun yıllardır hem yakın çevremde hem daha uzak insanlarda gözlemlediğim bu: Türk insanı kendiyle vakit geçirmek istemez hatta -Dücane Cündioğlu mu diyordu- kendiyle yalnız kalmaktan korkar. Üstelik bunu yapabilene de pek iyi gözle bakmaz.

Biz içedönükler bazen -ya da genelde- hayatın kıyısında durmayı severiz ama aslında kendimizin merkezindeyizdir. Çok da meftun olmadığımız hayatın bırakın kıyısında kalalım: “Gemim yol mu alıyor, su mu alıyor ben ona bakıyorum. Ya hu güzel kardeşim, bu dünya bir düğünse, ben halaya katılmak zorunda mıyım?” Yani Jung’un da dediği ve yazarın da dikkat çektiği gibi… Freud her zaman haklı olmayabilir: “Dışadönük olan, normal olarak çoğunluğun tutumunu benimser, içedönük olansa bu tutumu reddeder. Birisi için değerli olan öbürüne bazı durumlarda hiçbir şey ifade etmez. Freud bile, içedönük tipin, hastalıklı şekilde kendisiyle meşgul olduğunu ileri sürmüştü.”

Yağız Gönüler’in kitabı elbette sadece içedönüklük üzerinden gitmiyor. Kitabın ilerlediği öbür kanal ise “tutku”. Tutku, insanı açıklarken kullanılan en kompleks kavramlardan biri bence. Çünkü rasyonel sebeplerle, mantıklı argümanlarla açıklanamıyor. İnsan hayatında bu kadar etkili, bazen maddi/manevi zarar verebilen ama kolay kolay kopulamayan bir şey tutku. Fakat doğru yol üzerinde olduğunu anladığımızda da, yazara göre, cennet inşasının başlaması demek. Elbette kendi kalbinde. Fragman yazmak biraz da böyle dağınık bir konu dağılımı getirir. Yağız Gönüler’de de bu şekilde olmuş ama içedönüklük ve tutku kavramları kitabın her anında karşımıza çıkabilir. Yazarın önceki metinlerinde çok sık görmediğimiz ama bu kitabın özellikle ilk yarısında bolca gördüğümüz ironik bir dil ve mizahi bir anlatım okuru canlı/diri tutuyor. Bu anlatım biçimi sonlara doğru bariz biçimde azalsa da yazara yakışmış ve ciddi konularda dahi okuru yer yer sesli güldürmeye kadar varmış. İroni önemli bir yöntemdir ve yazarın zekâsının da göstergelerinden biridir. Bu anlatım bu kitaba çok yakışmış. Zaman zaman, bazen sıkça Cioran’da bile görülebilen bu mizah ve ironi metinlere, bir bakıma, hava aldırıyor.

Yağız Gönüler insan olma istikametini hiç kaybetmiyor kitapta. Hatası, doğrusu, günahı, sevabı, tutkusu, hissizliği ile insan olduğumuzu bize hiç unutturmadan insanın hep bir hareket, hep bir devr-i daim halinde olduğunu, aynı kalmadığını/kalmaması gerektiğini hatırlatıyor: “İçinde anlam bulduğun, giderek benimsediğin, özümsediğin bir şeyin, kısa bir zaman sonra mayhoş, ekşi bir tat vermesi, meğer bana bundan bir anlam çıkmazmış demek, o yanılgıyla yüzleşmen, peşinden zaten hep böyle olmuyor mu diye gülümsemen. Anlamın bulunan, sonra kaybolan, sonra tekrar bulunan bir şey olduğunu bilmen. Ve yola öylece devam etmen, yeni bir şeyde, yeni anlamlar bulacağını bilerek. Kendi içini yeniden açarak, bir başka anlama teşne, bir başka anlama meyyal. Ne güzel.”

Bazen bu tür kitapları okumak iyi geliyor. Birkaç saatte bizi olduğumuz ruh halinden alıyor, bize kim olduğumuzu, ne olmamamız gerektiğini hissettiriyor, arada şaka yapıyor arada biraz dürtüyor, bazen canımızı yakıyor, bazı sayfalarda kapağı kapattırıp düşündürüyor, sorgulatıyor ve daha fresh bir hale getirip koltuğumuza bırakıyor. Yağız Gönüler’in bu kitabı tam da bu söylediğim gibi. Yazar fragman işini iyi kotarmış. Burada kalmaması dileğiyle. (Bak, Enis Batur hiç bırakıyor mu?)

Mehmet Akif Öztürk
ozturkmakif@gmail.com