23 Mayıs 2024 Perşembe

Anlatının krizi, deneyimin yokluğu

Baba ölüm döşeğindedir. Oğullarını yanına çağırır ve onlara üzüm bağında gömülü bir define olduğunu söyler. Oğullar heyecanlanır, hemen işe koyulurlar, kazarlar, defineyi aramaya başlarlar. Fakat defineyi bulamazlar. Hazinenin olmadığını görürler. Üzülürler ama sonbahar geldiğinde babalarının onlara başka bir hazine bıraktığını fark ederler. “Bereket altında değil, emektedir.” Çünkü bağdan kaldırdıkları hasat tüm ülkedeki bağlarla karşılaştırılamayacak kadar çoktur.

Byung- Chul Han, Anlatının Krizi’nde Walter Benjamin’den bu fablı aktardıktan sonra Benjamin’in sözlerini alıntılıyor: “Nereye gitti bütün bunlar? Hâlâ adamakıllı bir şeyler anlatacak insanlara rastlanabiliyor mu? Ölüm döşeğindeki insanlardan, bir aile yüzüğü gibi kuşaktan kuşağa geçen böylesine dayanıklı sözler bugün nerede var? Bir atasözü bugün kimin yardımına koşuyor? Deneyimine dayanarak gençlerle baş etmeyi kim deneyecek?” Fablda babanın oğullarına aktardığı hazine, deneyimdir. Deneyim, anlatı suretiyle varlık kazanmıştır. Chul Han’ın deyimiyle deneyime karakterini anlatı verir.

Deneyim sürekliliğe bağlıdır. Modern insan kendisini süreklilikten soyutlamıştır, böyle olunca da deneyim yoksulluğuna düşmüştür. Anlatıda deneyim eksik olduğunda veya hiç olmadığında ise anlatı, anlatı olmaktan çıkmıştır. Chul Han’a göre bugün anlatı yerini enformasyona bırakmıştır.

Fransız günlük gazetesi Le Figaro’nun kurucusu Hippolyte de Villemessant Okurlarım açısından Paris’in Latin Mahallesindeki bir tavan arası yangını Madrid’deki bir devrimden daha önemlidir” diyerek enformasyonu özetlemiştir. Çünkü okurun güdüsü sadece meraktır, okur acelecidir. Sosyal medya aceleciliği daha da pekiştirmiştir. Belli sayıda harften oluşan haberleri saniyeler içerisinde daldan atlayarak kat eder, merakı giderilir ve yazıyla işi biter.

Anlatı yoğunlaşmayı, oyalanmayı gerekli kılar. Aceleci bir okurun anlatıdan alacağı bir pay yoktur. Anlatı okuru, dinleyicisi veya muhatabı yavaş olmak zorundadır. O dikkatini vermeli, zihninde muhatap olduğu cümleleri iyice pekiştirmeli, öze ulaşmalı ve alacağını almalıdır. Alacağı, geçici olmayacaktır, onunla birlikte yaşayacaktır.

Enformasyon devrinde ise okur alacağını alarak merak duygusunu giderir, aldığını unutur. Alacağı onunla birlikte yaşamaz, her an yeni bir habere maruz kalacaktır o, anlık tatminlerle hayatını sürdürecektir.

Dolayısıyla enformasyon hayatta kalmaz, kaydedildiği an okura ulaşmalıdır. Modern zamanda mesafesizlik yerini boşluğa bırakmıştır. Belli bir mesafeden belli bir dikkat ve çabayla ulaşılan bilgi, kişinin tarihle ve kaderle bir yerde buluşması gibidir. O bilgi, hayatidir. Anlık kayıtlarla sunulan haber ise, enformasyon formuyla hayati değil, zevkî bir tecrübedir.

Benjamin örnek olarak Heredotos’u verir. Heredotos sadece hikayeyi anlatmıştır, hikaye üzerine hiçbir çıkarım yapmamıştır. Ancak hikayesi/hikayeleri bugün hala varlığını korumaktadır. İnsanlar, bilginler üzerine yorumlar sunmakta, çıkarımlar yapmaktadır. Çünkü hikaye tükenmez ve okuyanla yaşar. Enformasyon çağında işte bu kaybolmuştur. Her an havada onlarca yüzlerce haberler uçuşmaktadır ve okur yakalayabildiğini yakalamakta, sonra yenisini yakalamak için elindekini tekrar fırlatmaktadır.

Anlatı Krizi, modern zamanın kaybettirdiklerinin pekişmesi ve hatırlanması adına önemli bir eser.

Yasin Taçar
twitter.com/muharrirbey_

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder