Her şey çocuklar için

"Bu elini sımsıkı tutan babadır
Hayata tümsekleri sarsmadan geçmesini tenbihler
Çocuk bu yumuşak sesin üzerine boylu boyunca uzanır
Hafifçe kısılmış sesi
Dikkatli ve kaçırmamaya çalışmaktadır."
- Cahit Zarifoğlu, Anlaşılması Güç Bir İnsanlık

"...o serin bereket gölgeleri çocuklar
yani çocuk o güzel tüccar
yorgunluklar alıp kargılar dağıtan
geceye karanlıktan önce gelen çocuklar..."
- İsmet Özel, Yorgun

Ruh bilimciler açısından insan denilen karmaşık varlığın en önemli dönemi çocukluk evresidir. Hatta çocukluktan da öte bunu bebekliğe, 0-3 yaşa, 0-2 yaşa kadar götürenler de vardır. Hâl böyle olunca anne babaların bu dönemler için çocuklarına nasıl davranması gerektiğiyle ilgili sorular da çok önemli olmuştur, olmaya da devam edecektir. Şunu belirtmem gerekir ki, genel bir ifadeyle, maalesef ki çocuk yetiştirme konusunda milletçe çok eksiklerimiz var. ‘Ne var kardeşim, annemiz babamız bizi çok iyi yetiştirdi’ veya ‘Batılı psikiyatrların, psikolojik danışmanların normlarıyla bizim kültürümüz bir değil, dolayısıyla da çocuk yetiştirme şeklimiz bir olamaz’ gibi ifadelerle savunulamayacak bir durumdur bu. Tabiî ki çoğunluğun annesi babası çocuklarının üstüne titremiştir ve kendilerince olabilecek en iyi şekilde çocuklarını yetiştirmeye çalışmıştır. Fakat mesleğin içinden biri olarak söyleyebilirim ki, şu andaki çocukların bir kısmı ya aşırı serbest ve kuralsız yetiştirilmekten dolayı içi boş bir özgüven patlaması yaşamaktadır ya da ailesi tarafından aşırı baskıyla büyütüldüğü için içine kapanık, kocaman insan olduğu halde kendi işini kendi halledemeyen kişiler olmuşlardır. Bu da yanlış giden bir şeylerin varlığına en büyük delildir.

Türkiye’de çocuk ruh sağlığı, anne baba tutumları, çocuk yetiştirmeyle ilgili yayınların sayısı veya niteliği -bence- gayet iyi. Özellikle nitelik olarak ‘çocuk’ konusundaki uzmanlarımız gayet yeterli. İş okuma kısmında. Bazı kitaplar akademik bir dile sahip olduğu için ağır bir şekilde okunsa da, dili oldukça sade ve akıcı kitaplar da mevcut. Bunlardan biri de, ‘çocuk’ denilen deryayla ilgilenen ve bu konudaki yazılarını geçtiğimiz mart ayında kitaplaştıran şair ve yazar Yağız Gönüler’dir. Karakum Yayınevi etiketiyle neşredilen kitap, “Unuttun Ama Çocuktun: Bir Babanın Endişeleri” başlığını taşıyor ve ebeveynlere biraz sağlı sollu darbeler indireceğini daha başlığından belli ediyor.

‘Çocuk’ konusuna girdiğimizde ülkemizde karşımız çıkacak en önemli kişilerin başında gelen Mustafa Ruhi Şirin, hayatını bu alana adamış isimlerinden biri. Kitabın da takdim yazısını neşreden Şirin’in ismini ben, bundan birkaç yıl önceye kadar İtibar dergisinde düzenli olarak yayımladığı ‘Çocuk Anayasası’ konusunda yaptığı çalışmaları anlatan yazılarıyla tanımıştım ve dikkatimi çekmişti. Hatta kendi kendime ‘Türkiye’de böyle çalışmalar yapan insanlar da mı var?’ diye sormuştum. Kendi kendime oldukça sevinsem de Şirin’in de yazılarında yakındığı pek çok şey gibi bu konuya da çok itibar gösterilmemişti. Fakat bu tür çalışmaların, hem bu konu hakkındaki kitapların hem de başka başka çalışmaların bir gün etkisinin çok yüksek olacağına eminim. Hayırlısı.

Önsöz ve sonsöz dışında beş ana bölümden kitabını oluşturan yazar onlara sırasıyla şu isimleri vermiş: Dil, Mekân, Zaman, Teknoloji, Bir Soruşturma. Bölümlerin isimleri bile aslında sadece çocuklar için değil, bu hayatta daha iyi yaşayabilmek için bizlerin de nelere dikkat edeceğimizin ipuçlarını veriyor.

Gönüler kitabının önsözünde çocukluğuna gidiyor ve bir modern dünya eleştirisiyle beraber konuya giriş yapıyor. Çocukluğunun elinden alınmasını anılarına değinerek anlatıyor yazar. Burada kendi çocukluğumu hatırladım. Köyde büyümeme rağmen, sokakta oynayan son nesildik biz. Bizden sonrakiler sokağı bil(e)medi. Bu sebeple olacak yazarla sağlam ve bir o kadar hüzünlü bir empati kurduğumu söyleyebilirim. Gönüler de zaten kitabını yazış amacını şöyle açıklıyor: “Hem çocukluğunu doğru düzgün yaşayamayan kuşağıma hem de annelere babalara seslenmek için yazdım bu kitabı.”

Kitabın ilk bölümünde üzerinde durulan şey dil bahsi. Konuşmak. Bu aslında çocuk yetiştirmedeki en önemli ve en masrafsız şeydir. Kitap da dönüp dolaşıp bu bahse dayanıyor zaten. Yazar da masallarla birlikte anlatımın ve sözlü geleneğin çocuk üzerindeki olumlu etkisine değiniyor. Bununla birlikte, televizyonun zararlarının otizme kadar dayanmasını aktarıyor ve bu bahiste muhabbet kavramının önemini hatırlatıyor. Yine çocuğun rol model olarak aldığı anne babanın davranışlarının çocuk üzerindeki etkisini de yazısına konu eden yazar, çocuğun ilk kelimelerinde dahi bu durumun gözlemlenebileceğini şöyle açıklıyor: “Günümüzde, bebeğin ilk kullandığı sözcüklerden birinin ‘lan’, ‘vurdum’, ‘kestim’, ‘kan’ olması yeterince korkutucu değil mi? Hikâyesi olan bir evde bu mümkün olabilir mi?”

İkinci bölümde mekân açısından çocukluğun izlendiğini görüyoruz. Burada hangi mekân sorusu aklıma düştü. Şehirdeki mekân mı, kırsal mekân mı? Bu konuyu aslında kitabın dördüncü bölümü olan teknoloji konusuyla birleştirebiliriz. Teknolojik aletlerin çocukların eline geçtiği anda mekânın öneminin azaldığına hatta bittiğine inanıyorum. Çünkü artık köylerdeki çocukların da elinde tablet var. Dışarıda oynayacak bir arsa olsa da çocuk için cazip olan elindeki kutucuk.

Yazar, mekân konusunda beklendiği gibi yanlış kentleşme konusunu göz ardı etmiyor. Oyun alanı kalmayan çocukların yaşamına değiniyor. Özellikle şehirlerde çocuk açısından tamamen paraya endeksli bir eğlence anlayışı olmasına ve bu tür birçok şeye değiniyor ve bölümünü hitama erdiriyor: “Kentleşme stratejisinde çocuklara yer verilmemesi ve çocukların düşünülmemesi geleceğimi karartmıştır. Maalesef bu vaziyetiyle yöneticiler yeni yeni yüzleşmektedir. Belediyelerin son derece sunî düzenlenmiş parkları ve AVM’lerin en alt katındaki oyun alanları dışında çocukların gidebileceği hiçbir yer kalmamıştır. Hayvanlarla bir tanışıklık kurabilmeleri için ailelerin arabalarının olması ve hafta sonları kilometrelerce yol gidip ciddi bir ücret vermeleri gerekiyor artık. Çünkü şehrin şarkısı bitti, sokaklar şiir söylemiyor.”

Kitapta ilk bölümden sonra, Gönüler’in, konu özelinde hem kendi yazıları hem de bu konularla ilgili yazılmış Türk veya yabancı yazarların kitap incelemeleri yer alıyor. Fakat başka yazarların kitaplarını incelese de aralarda kendi fikirlerini, kendi okumalarını okura yansıtıyor. Bu hem yazarın fikirleri doğrultusunda bir okuma imkânı sunuyor hem de çok farklı yazarlardan konu hakkında pasajlar okumamızı sağlıyor.

Her bölümü tek tek özetlemek istemiyorum fakat son bölüm de kitabın ilgi çekici kısımlarından biri. Yazar burada çeşitli ruh bilimcilere “Çocuk Gelişiminde Ebeveynlerin Hataları ve Çözüm Önerileri” başlığı altında iki soru yönlendiriyor ve onların cevaplarını bize aktarıyor. Bu bölüm kitabın değerine değer katmış diyebilirim. Direkt işin içindeki kişilerden, hem de farklı farklı yedi kişiden bu önerileri okumak bir anne babanın nasıl davranması gerektiğini başka gözlerden de görmesi açısından oldukça doyurucu.

Tabiî ki Yağız Gönüler deyince aklıma ‘kitap’ geliyor. Kitabın sonundaki okuma önerisi ‘nereden başlamalı’ diyen anne babalara veya anne baba adaylarına hazine gibi bir kaynak sunuyor. Her şey çocuklar için.

Zor bir şey çocuk yetiştirmek. Dengesini sağlayıp, hem fizyolojik hem de psikolojik bir varlığın yetişmesini, büyümesini, gelişmesini sağlamak çok kolay değil. Anne babalardan çok büyük özveri istiyor. Bunun yolunu anlatıyor kitap. Tabiî ki bilimsel bilgilerle beraber. Uğraştığımız kişiler birer makine değil, insan. Bir yerini bozduğumuzda yedek parçasını takıp düzeltebileceğimiz varlıklar değil. Bu yüzden çok dikkatli olmak gerekiyor çocuğu yetiştirirken. Çünkü hiç farkında olmadığımız bir davranışımız çocuk için büyük hasar bırakabilir. Bunun önüne geçmeli. Tabii ki önce bu kitabı temel alarak.

Mehmet Akif Öztürk
twitter.com/OzturkMakif10