Ucu açık kalan meseleleri sorgulayanlara

İpek ve Bakır, Tomris Uyar’ın ilk kitabı. 1965-70 yılları arasında kaleme aldığı öykülerinin kendi seçtikleri arasından oluşturduğu bir derleme. Yazarın parçalarını diğerlerinden farklı kılan, ikili bir anlatım tercih edilerek kaleme alınmış olmaları. Olaya hakim anlatıcının gözünden anlatılan öykülerin gerekli görülen yerlerinde karakterlerin iç sesleri ve duygu durumlarının da dahil edilmiş olması. Bir diğer önemli ayrım noktası ise Uyar’ın metinlerinin yoğun bir biçimde alt ve orta tabakanın sesini aktarıyor olması. Bunu yaparken sırıtmayan, yormayan ve üzerinde çok düşündürmeden anlatılmak istenilenin başarılı bir şekilde anlatılabiliyor oluşu.

Genel olarak her hikayesini tek bir karakter ve onun etrafında gerçekleşen olaylar üzerine kuran yazar, kişisel perdesinin aralığından sızan ışığın el verdiğince ince ince aydınlatıyor okurunu.

Tomris Uyar’ın her hikayesi tek okunuşta anlaşılabilecek özellikte metinler değil. His ve empati gerektiriyor. Kitabın yirmi sayfası boyunca kendini olaylara kaptıran okur kalan elli sayfa boyunca derin duygusal tahliller ve kişiler üzerinden sorgulanan toplum meselelerine maruz kalabiliyor.

Yazar hikayelerinde özellikle ucu açık kalmış meselelere tuz basıyor ve bu durum okuyana yazanın yaşamından izler taşıyormuş izlenimi veriyor.

Bu özellikleri ile Uyar’ın öyküleri keskin virajlı bazen çıkmaz sokaklı bir yolda ilerliyor. Okura düşen farlarını sürekli açık tutmak ve kendisini en güvende hissettiği anda bile sürprizlere hazırlıklı bir biçimde Uyar’ın hikayelerinin direksiyonunu sağlam kavramak.

İki bölümden oluşan Kitap’ın ilk bölümünde yedi hikaye yer alırken ‘’Mazi Kalbimde Bir Yaradır’’ başlığını taşıyan ikinci bölümün ilk dört hikayesi birbiriyle bağlantılı bir biçimde gelişiyor. Geriye kalan altı hikayede ise yazarın yoğun olarak kişilere eğildiği görülüyor.

İlk bölümün dikkat çeken hikayeleri arasında "Çiçek Dirilticileri" ve "Kuytuda" isimli hikayeler yer alıyor. Uyar "Çiçek Dirilticileri" hikayesinde küçük karakteri Şükrüye üzerinden kırgınlıklar ve dargınlıklara, aile içi zıtlıklara göndermelerde bulunurken çocuk masumiyetimizi nasıl kaybettiğimize de ustaca değiniyor ve soruyor "Ne gereği var?", "Kuytuda" ismini taşıyan hikayede ise yaşlı bir kadının dünyasına kapı aralıyor yazar. Ömrünün son demlerinde evinden pek çıkmayan hala çocuklarının mutluluğunu kendi mutluluğundan önce tutan bir annenin hikayesini anlatıyor. Dünyaya ve değişimine hayret ederken balkondan gördükleri ile içinde bulunduğu zamanı tahlil etmeye çalışan bu yaşlı hanımı sevmemek zor gibi. İkinci bölümde öne çıkan hikayelerin başında ise "Yürek Hakkı" yer alıyor. İstanbul’dan Anadolu’nun bir köyüne gelin giden şehirli bir kadın ve ona hayran görümcesi üzerinden kent kır çatışması, toplumsal değerler, kişisel beğeniler, arzu ve istekler kurcalanıyor.

"Sarmaşık Gülleri" ise kitabın son hikayesi. Bekar bir annen ’in küçük kızıyla sorunlarını eski kocasına anlattığı bir mektup aslında bu hikaye. Yalnızlık, bıkkınlık, pişmanlık ve beklentiler üzerine güzel bir son söz niyetine.

İpek ve Bakır yumuşak ve sert hikayelerden oluşmuş adını layıkıyla taşıyan bir kitap. Ani açılış ve kapanışları var. Ama bu anilik rahatsızlık vermeyen, okuyucusunu üzmeyen bir anilik. Ucu açık kalmış meseleleri tamamlamak arzusunda olanların ilgisine…

Gürcan Öztürk
twitter.com/gurcanozturk_

Şairler kadar cesur olmayanlara

"Şiire yorgun olarak başladım. Şiir şiirimdi. Yorgun olarak başladığım şey şiirimdi... Göz önüne gelmeliydim. Şiirim dediğim şey diğer insanların da şiir dedikleri şey olmalıydı. Aranabilecek başarı buradaydı."
- İsmet Özel, Küfrün İhsanı Olmaz, 8 Haziran 2013

İbrahim Tüzer, 2003 yılında başlamış olduğu "İsmet Özel’in Şiirleri Üzerine Bir İnceleme" adlı doktora tezini 2007 yılında bitirdi. Bu tezi, 2008 yılının başlarında Dergâh Yayınları tarafından kitaplaştırıldı. Açılışta bizi İsmet Özel'in bir takrizi karşılıyor. Ardındansa, şairin şiirle damıtılmış hayatında derinlemesine bir yolculuğa çıkıyoruz.

Dört bölümden oluşan kitabın ilk bölümünde İsmet Özel'in hayatı, edebi görüşleri ve yayın faaliyetleri inceleniyor. Aile çevresi, doğumu, bilgilenme süreci, tavırları, kaygıları ve yolculukları bu bölümde dikkatle okunması gerekiyor şairin daha iyi anlaşılabilmesi için. Çünkü sonrasında poetik yolculuk başlıyor, şairliği ve sanatı irdeleniyor. Bölümün sonunda elbette Halkın Dostları dergisi de kendine yer buluyor, oldukça önemli.

"Ölüler beni serinliğe yakıştırmaz
çünkü hiç kimse çıkmak istemez bu mevsimden dışarı
çünkü bitkinliklerini günden saklar ekinler
ekinler çocukların en rahat uykuları."
- Yorgun (1962)

İkinci bölümde şiir kerim denilerek şiir - hayat birlikteliği ve İsmet Özel şiirinin safhaları, bazı şiirlerin eşliğinde inceleniyor. 1954'ten 2006'ya kadar "Geceleyin Bir Koşu", "Evet, İsyan", "Cinayetler Kitabı", "Cellâdıma Gülümserken Çektirdiğim Son Resmin Arkasındaki Satırlar", "Bir Yusuf Masalı", "Of Not Being A Jew" izahlarıyla adeta okuyucu şiire, sanata doyuyor. Bir yandan da şairin nasıl bir mesai harcadığını önce gözleriyle görüyor, sonra da gönlüyle inanıyor.

"Yüzüme bak
ve yüzümü hırpala
yüzümü değiştir, dağlı bir anlatım bırak
sen
her hafta oğlunu leğende yıkayan hayat
yaban, diri memelerinden ısırmak
dudaklarındaki tuzu dudaklarıma almak için
çok oldu tepelere vurdum kendimi
bulutlara karıştım ve karanlık kahvelerde
tıraşı uzamış adamlardan
huylarını öğrendim senin."
- Sevgilim Hayat (1968)

Üçüncü bölümde artık teknikle buluşuyor okuyucu. İsmet Özel şiirlerinin tema, içerik ve yapı bakımından incelenmeleri bu bölümde yer alıyor. Çocukluk, cinsellik, ölüm, şahsi olandan toplumsal olana yöneliş, yalnızlık, arayış ve devam eden devrimci duyarlılıkla birlikte insanın yabancılaşması, şehrin eleştirilmesi deşifre ediliyor İbrahim Tüzer tarafından. Sonrasında yapı bakımından tahlillere geçiliyor ve nazım birimi ve nazım şekilleri elden geçiriliyor. Burası işçiliğin en ağır noktası. Muazzam bir işçilik var bu işin içinde. İş öyle bir iş ki, şairi şiir gibi anlatıyor. Güzel bir iş, son derece içten ve ciddi.

"Benim gövdem yıllar boyu sevmekle tarazlandı
öyle bir çalımlarla gecenin çitlerinden atlardım
bir güneş sayardım kendimi denizin karşısında
çünkü çam kokularına sürtünüp ağırlaşan ruhların
inanmazdım dosyalara sığacağına
gittikçe ışıldardım dükkanlar kararırken
hüznün o beyaz etrafına sakallarım batardı."
- Karlı Bir Gece Vakti Bir Dostu Uyandırmak (1972)

Son bölümde İsmet Özel'in şiirlerindeki dil ve üslûp gayet titiz bir biçimde ve derinlemesine aktarılıyor diris bir akıcılıkla. Bu bölümün üzerine, şiire mesai harcayan herkes özel vakit ayırmalı ve çalışmalı. Köşe bucak şiir, enine boyuna dize. Şair, şiir ve sanat perdeyi öyle bir kapatıyor ki, eliniz kağıda kaleme sarılmak istiyor ama buna cesaret edemiyor aklınız. Vicdanınız ise susuyor, bu büyük şairin karşısında. Ceketinizi ilikliyorsunuz etkisinden çıkana kadar.

İbrahim Tüzer yüzlerce kaynak tarayarak hazırladığı bu eşsiz kitabında, "Şair, sosyalist çevreden kopup Müslüman dünya görüşüne bağlandıktan sonra da varlıkla ilgili problemini halleden bir ben'in sahibi olarak söz konusu 'sahicilik' için 'antikonformist' tavrını devam ettirir. Gerek bireysel gerekse toplumsal kaynaklı olarak devam eden bu tavır, şairin tüm şiir evreninde bir tür şiir yazma dürtüsü olarak belirmektedir. Nitekim bu durum, bugün de içinde bulunduğumuz zaman diliminde şiir yazmaya devam eden şaire kaynaklık etmektir." der. Bu cümleler aslında kitabın yol kılavuzu. Daha önce İsmet Özel okumamış bir kimse için de harita belki de.

"Varsın bende biriksin
durgun suyun sayhası
yumuşatmayı bilen ateş
öğüt sahibi toprak
nasıl olsa geri verecek
benim kılıcımı."
- Cellâdıma Gülümserken Çektirdiğim Son Resmin Arkasındaki Satırlar (1984)

Şiir cesarettir, peki şairler cesur mudur? Kaç şair hayatını şiire damıtmıştır? Okuyalım ve cesaret kazanalım.

*Bu kitap önerimi miladi takvime göre yazdığım tarih 19 Eylül. Bundan tam 69 yıl önce İsmet Özel dünyaya gelmişti. Kendisine tüm gönlümle Allah'tan uzun, sağlıklı ve hayırlı bir ömür diliyorum. 

Yağız Gönüler
twitter.com/YagizGonuler

Aşkta ve savaşta

Bazuka: isim, askerlik Fransızca bazooka
Öz itmeli mermi atan, genellikle zırhlı araçlara karşı yakın savaş sırasında kullanılan hafif silah, roketatar.
- Türk Dil Kurumu

Üniversitede, kulakları çınlasın Türk Edebiyatı’nda Araştırma Metotları dersimizin kıymetli hocası Yard. Doç. Dr. Köksal Seyhan, edebiyatın, tabir-i caizse, kendini satması için hiç eskimeyen iki konusu vardır; biri savaş diğeri aşk, derdi. Uyurkulak’ın Metis’ten Nisan 2011’de çıkan öykü kitabı Bazuka, içinde yer alan dokuz öyküsüyle dokuz savaş sahnesini, dekorunda aşkı da eksik bırakmadan okuyucuyla buluşturuyor.

“Aşk, yalnızlık ve şiddete dair hikâyeler” yazıyor kitabın kapağında ve bu üç kelime öykülerin duygusunu çok iyi bir şekilde özetlemeye yetiyor.

“Ben de şiddeti, onu serinkanlı bir pervasızlıkla, sadece estetize etmekle yetinip çıplak haliyle anlatamayacak kadar yakından tanıdım sanırım. Öyle her tarafından irin ve kan fışkıran, insanların birbirlerinin gözünü oyduğu, feryat figanla dolu bir hayattan söz etmiyorum elbet. Ama gördüklerim bana yetti.” diyor Murat Uyurkulak Radikal Kitap’ta yayınlanan bir röportajında.

Hep bir kazanan ve kaybeden var bu dokuz anlatıda, tıpkı savaşlarda olduğu gibi ve biz okurken bakış açımız daima mazlumdan yana, onunla eş ve eşit hislerimiz. Söylendiği gibi, öykülerde bombalar patlamıyor, kimsenin kimseye silah doğrulttuğu yok, kan kırmızıya boyanmıyor sayfalar. Ancak savaşın en tehlikelisi var, hissettirmeden olanı, isimle cisim bulmayanı, seslendirmeden inkâr edileni, aşk için ve aşk ile yapılanı.

İlk öykü Tutkular Kitabı’nda kaliteli ancak hak ettiği değeri görememiş edebiyatın aşkı uğruna yapılan savaşı, okurun bu aşk ile kendini var etme çabasını görüyoruz. Öykülerin birçoğunda ise kadınlık ve erkeklik kavramları, beraberinde cinsel tercihlerin sorgulanmasını getiriyor ve aşkın engel tanımayacağını okuyucunun gözüne gözüne sokuyor. Kitaba ismini veren öykülerden biri olan Aşk, Yalnızlık ve Bazuka’da da yine kadın bedeni üzerinden edebi yollu bir siyasetin tartışıldığına şahit oluyoruz. Sadece bir meta olduğunda hakkında her türlü söylevi verebileceğimiz kadının kalbe dokunduğunda nasıl uğruna savaşılacak bir kutsal olduğunu görüyoruz.

Bazuka, inandıklarımızın, inandırıldıklarımızın, önyargılarımızın, kimliklerimizin, doğru bildiklerimizin, farkında olmadıklarımızın vücuda getirdiği dünyada yine bu yapı taşlarına karşı açılmış bir savaşın anlatısı, kılıcı da aşkla bilenmiş. O vakit, gazamız mübarek olsun.

Feyza Gönüler
twitter.com/FeyzaGonuler

Aitsiz Bir Kimlik: Zenime Hanım

Leylâ Erbil’in herhangi bir kitabını okuduktan sonra her okur “dili çok iyi kullanıyor” diyecektir. Bu nedenle Cüce romanı için aynı şeyi söylemekle yetinmeyeceğim. Bu romanda neredeyse dil devrimi yapmış, deyim yerindeyse dili kontrolden çıkarmış yazar. Kitabı çok kısa sürede (neredeyse bir oturuşta) bitiriyorsunuz, çünkü bırakırsanız bir şeyleri kaçırıyor hissine kapılıyorsunuz.

Yazarın diğer kitaplarında olduğu gibi bu kitap da eleştirilerle işlenerek yazılmış. Diğerlerinden farkı eleştirirken daha göstermeci bir anlatımı tercih etmesi. Tüketici toplumundan medyaya, insanların bakış açılarından siyasete kadar bizi rahatsız eden ne varsa eleştiriyor Erbil. Üstelik komşusu Zenime’nin kalemini kullanarak.

“Yazarın Notu”  bölümüyle başlayan kitapta önce Zenime’nin kim olduğunu, nasıl biri olduğunu, kitabı intiharı üzerine onun yazdıklarını birleştirerek oluşturduğunu söylüyor Leylâ Erbil. Daha sonra da başlıyor hikâyesini anlatmaya.

Bir gazeteciyi bekliyor Zenime Hanım. Okur da bu bekleyişte Zenime’nin zihninin işleyişini izliyor. Yaşadığı sisteme ait olmadığını hisseden, onu eleştiren bir kadın olsa da “sevgili okurlar” ını önemsiyor, öyle bir kitle sürekli onu takip etsin istiyor.

Zenime’nin karışık zihninin yanında, Leylâ Erbil’in zaman zaman şiirsel, zaman zaman tekerlemeyi andıran üslubu bir cümleyi birkaç kere okumanıza neden oluyor. Ama kitabı bitirince biraz dinlendirdikten sonra o cümlelere dönerseniz anlamlarını da, tüm kitap boyunca Zenime’nin evinde ve dolayısıyla sayfalarda yürüyen karıncaların neyi simgelediğini de daha iyi anlıyorsunuz.

Mustafa Horasan’ın çizimlerinin de yer aldığı kitap yalnızca bir şeyler anlatmıyor aynı zamanda bir deneyim yaşatıyor okura. Yaşadığı sistemin içinde boğulduğu halde onun bir parçası olmak zorunda kalanlar kendilerine bir ayna arıyorlarsa Leylâ Erbil’in kelimelerine sığınabilirler.

Ümran Kio

twitter.com/umrankio

"O adam"ı bekleyenlere

"Şehrin en uzak ucundan bir adam koşarak geldi ve 'Ey kavmim!' dedi, 'Bu elçilere uyun! Sizden hiçbir karşılık beklemeyen ve kendileri doğru yolda olan bu kimselere uyun!'"
- Yâsin Suresi, 20-21

Cemil Meriç, "Tek hürmet ettiğim adamdır. Kaybedilmiş bir davanın bu kadar fedakar kahramanı olabilir. Öyle görmek ve inandırmak ihtiyacında." diyordu Don Kişot’un arkasından.

Bir an duralım! Kısa bir an sadece…

Gündelik telaşlarımızın bizi nasıl sistematize ettiğini ve ilişkilerimizin, iletişimimizin nasıl yapaylaştığını düşünelim.

Sabah erken saatte günün ilk darbesini dijital çalar saatlerimizden yiyoruz. Eğer hala bizi öperek uyandıran bir annemiz, eşimiz, çocuğumuz, hatta kurmalı bir saatimiz bile varsa şükretmeliyiz. Ardından bir koşturmaca ile evden çıkarak kalabalık toplu taşıma araçlarında birbirimize son derece tahammülsüz bir şekilde yollara düşüyoruz biraz daha çalışmak, kazanmak, yükselmek, sonra yine kazanmak ve hep kazanmak için. Kulaklıklarımızı takıyoruz hemen; iç çekenleri, öksürenleri, içli içli ağlayanları, en insancıl, en kısık sesleri duymak istemediğimizden. Ardından toplantılar, deadline’ı yaklaşan projeler, ay sonu raporları… Gözümüz saatlere takılıyor durmadan, zaman hızla geçiyor bizi kendine katmadan. Son bir gayretle ya eş dosta vakit ayırıyoruz ay yükselirken gecede ya da evimize atıyoruz kendimizi, içinde yer aldığımız gerçeklikleri görmezden gelip televizyon karşısında adeta bir katarsis ruhuyla hayatı suni bir ekranda yaşayabilmek adına... Oysa neler kaçırıyoruz olağanüstü bir gerçeklikle yanımızdan geçip giden hayatta?

Belki hep geçtiğimiz cadde üzerinde, kim bilir birkaç kere vitrinine baktığımız, alışveriş yaptığımız bir mağaza “Kapanış nedeniyle zararına satışlar!” yapıyor. “Şu mağaza kapanmasaydı, iyiydi.” diye düşünüp, içeri girip de “Hayırdır abi?” demek geldi mi aklımıza?

Belki mahallemizde bir çocuk, yürüyemediği için sokakta oynayan akranlarına uzaktan bakıyor, işten dönüş saatimize denk geldiğinde gidip de başını okşadık mı?

Peki, mahalle bakkalımıza ne zaman tembihlemiştik “Bizim ufaklığa giderken harçlığını sen ver, dönüşte biz hallederiz.” diye? En son bizim kuşağa yetişti galiba bu gelenek.

Bir pazar yerinde, tezgâhlar kalktıktan sonra sokaklarda dolaşıp yere atılan sebze ve meyvelerden toplayan kadınlarla zaten yüz yüze gelmiyoruz alışverişimizi hafta sonları süpermarketlerden yaptığımız için.

Filistin’de, Myanmar’da, Suriye’de, Mısır’da… Dünyanın dört bir yanında ölen masumlar için son zamanların trendi, tweet göndermekten başka bir vicdan muhasebesine giriyor mu yüreklerimiz?

Ezber cümlelerin, ezber duyguların içinde aktığını varsayarken, gerçekte sevgilinin kalbine dokunmayı unutanlardan mı olduk?

Aldığımız eşyaların kıymetinin ertesi güne kalmadığı, her gün doymazlıkla yenilerini alıp eskilerinin değerini sıfırladığımız bir döngü içinde girdik duygusuzca.

İşte tüm bu şehrin kıyısında köşesinde kalmış insanlara, geleneklere, mekanlara, ruhlara, kısacası ötekileştirdiğimiz ne varsa, onlara ışık tutuyor “Bir Adam Girdi Şehre Koşarak”. Tarık Tufan, koşarak şehre giren bu karakter tahayyülüyle, her şeyin son derece hızlı ilerlediği dünyamızda hepimizi gelip omuzlarımızdan sarsıyor birbirimize dönmemiz için.

İyi de yapıyor!

Feyza Andaş
twitter.com/feyzandas

Şaşırmayı, haylazlığı ve neşeyi sevenlere

"Bu kitap birbirine sadık kalan insanlara ithaf edilmiştir" girişiyle başlayan tamda birbirine ve meselelerine sadık kalan insanların anlatıldığı bir roman "Kozmik Haydutlar."

Kendisi hakkında pek bir şeylerin bilinmemesi taraftarı olduğunun sık sık altını çizen yazar A.C Weisbecker, "Kozmik Haydutlar" sayesinde okura bol felsefe, farklı dünya görüşleri ve keyifli bir aksiyon sunuyor.

Oldukça eğlenceli ve farklı karakteri bir araya getiren kitapta olaylar: bir uyuşturucu kaçakçısının gasp ettikleri eşyaları karıştırırken arasından çıkan kuantum fiziği ve atom altı parçacığı kitaplarına merak sarması ve bir anda değişen hayata bakış açısı etrafında şekil alıyor.

Müşkülpesent köpeği High Pockets, en yakın haydut arkadaşı Jose ve çetenin diğer üyelerinin de ara ara olaylara dahil olmalarıyla, işsiz uyuşturucu kaçakçısı bir anda dünyanın varoluş sırlarının peşinde oradan oraya sürüklenen bir kaşife dönüşüveriyor.

Yazar kitap boyunca olayları birinci ağzı ana karakter üzerinden aktarıyor, ancak karakterin ismine yer vermiyor. Olaylara hakim gözlemci olarak bakan karakter hikayesi boyunca okuyucuya bol bol dipnot veriyor. Kitap genel olarak iki bölüm halinde ilerliyor. İşsizliği dolayısıyla fiziğe merak saran karakterin değişen görüşlerinin ve dönüşüme uğrayan tutumunun anlatıldığı birinci bölüm ve tüm öğrendiklerinden yola çıkarak okuduklarını yazan fizik profesörünü aramaya karar verişinden sonra gelişen olayların anlatıldığı aksiyon dozu yüksek ikinci bölüm. Hikaye başlarda karmaşık ve sıkıcı gibi görünse de ilk elli sayfadan sonra kendisini açıyor. Yazar zen öğretisi, atom parçacığı teorisi, büyük patlama, kuantum mekaniği, çeşitli fizik ve varoluş kuramları üzerine eğlenceli ve her yaştan okurun rahatlıkla anlayabileceği bir felsefe sunuyor.

Tüm bunları yaparken bilim ve öğrenme tutkusu birleştiğinde insanların nasıl değişimlerden geçebileceklerini sorgulatıyor. Bilimin etkisi herkes üzerinde aynı mıdır? sorusu ise ilerleyen sayfalarda kitabın ana sorunlarından birisi halini alıyor. Okuyucusundan, önce Kara düşünce, tek bakış açısı, boş yaşam, boş insan, kaybeden... gibi önyargılarla soğuttuğu karakterlerini "Vay be!" nidaları arasında sevdirmeyi başarıyor. Bu başarısını önyargıların geçersizliği fikrini kanıtlayarak ise ikiye katlıyor.

Hikaye, temposu hiç düşmezken sıkılan kurşunlar arasına düşünce kırıntıları serpiştiriyor. Kırılan kapıların ardından o kapılara karşı masa başında yapılan derin sohbetlere geçebiliyor. Okur "Tamam, şimdi bitti!" derken kurnaz haydutlar bir kez daha şaşırtmayı başarabiliyor.

Kozmik Haydutlar hava, kara, deniz dinlemeden kıtalar arası seyahat eden uçarı bir macera. Haydutların her durağı ise apayrı bir felsefe. Kendince varlık nedenlerini arayan bir grup amaçsızın amaçlı hale dönen yaşamlarından 194 sayfalık bir izlek. Çok kültürlü dokusu, kutuplaşan dünyaya yönelttiği ince hicvi, çılgınlıkta sınır tanımayan karakterleri ve boğmadan anlatmaya çalıştıkları ile okuyanın yanına kar kalacak bir kitap Kozmik Haydutlar. ilgilisine…

Gürcan Öztürk
twitter.com/gurcanozturk_

İlişkiler bir cinayet midir?

Şimdi arkanıza yaslanın ve beni iyi dinleyin size harika bir roman hakkında berbat cümleler kuracağım.

“Malina, ya da Günlük Cinayetlerin Romanı” tanımı ile başlıyor kitap.

Malina, Bachmann'ın 'Ölüm Türleri' ana başlığı altında yazmayı düşündüğü bir dizi romanın da tamamlanabilmiş ilk ve tek bölümüdür. 1971 yılında yayınlanmıştır. Romanın yayınlanmasından 2 yıl sonra Roma’daki evinde çıkan yangında ağır yaralanarak hayatını kaybeder. Tamamlanmamış kitaplar, düşler içinde yitip gitmiş hayatlar beni her zaman derinden etkiler, üzer, tıpkı Oğuz Atay’ın Türkiye’nin Ruhu’nu yarım bırakıp gitmesi gibi.

Yazıldığı dönemde büyük ses getirir edebiyat dünyasına. Ve edebiyat çevrelerinde uzunca bir süre tartışılır. Ben, bu roman ile neden bu kadar geç tanıştım bilmiyorum. Sanırım o da benim eksikliğim.

Kitabın ilk bölümü 'İvan'la mutluluk', ikinci bölümü 'Üçüncü adam', üçüncü bölüm 'Son şeyler üzerine' başlığını taşıyor. Kitapta bir olay örgüsü yoktur, baştan sonra bilinç akışı tekniği ile yazılmış bir romandır. Okurken , “gerçekten Malina var mıdır, yok mudur, bir hâyâl ürünü müdür, yoksa yazarın aklında yaşattığı bir ideal karakter midir, yani başka bir deyişle bir alter-ego durumu mu vardır” diye düşündürür. Ama bununla fazlaca oyalanmaya vakit bırakmaz, kelimelerin içinde kaybolup gidersiniz.

"Yaşayacak bir niçin'i bulunan, hemen her nasıla dayanabilir."

"Tarih öğretir, ama öğrencileri yoktur."

"Çevremdeki bu koşuşturmanın ortasında kendimi herhangi bir işle oyalamam kesinlikle olanaksız, eminim siz de görüyorsunuzdur dünyadaki bu delice koşuşturmayı ve ondan kaynaklanan cehennem, gürültüyü duyuyorsunuzdur. Yapabilseydim eğer işlerle uğraşılmasını yasaklardım, ama onları yalnız kendime yasaklayabilirdim."

Romanda “ben” konuşur ve “ben” bir kadındır. Birinci tekil kişinin ağzından dinleriz her şeyi. Kederlerine bir isim koyma çabasına gitmeden tüm acılarını, ciddi çırpınışlarını, tutkularını, en realist hâli anlatır “ben” ve hiçbir kaygı gütmeden. Özgür ve acı çeken insanı.

Ben faşizmi en güzel onun kaleminden okudum, "Faşizm, atılan ilk bombalarla başlamaz, her gazetede üzerine bir şeyler yazılabilecek olan terörle de başlamaz. Faşizm, insanlar arasındaki ilişkilerde başlar, iki insan arasındaki ilişkide başlar… ve ben anlatmak istedim ki, savaş ve barış yoktur, hep savaş vardır."

Kitap, ne kadar bireysel bir roman gibi görünse de, bütününe bakıldığında tamamen toplumsal gerçekçilik ile yazılmıştır.

"Ben, mutlak nitelikteki ilk israfın simgesiyim, kendimi esrikliğe kaptırmışım, dünyadan akıllı bir biçimde yararlanabilme yeteneğim yok, ve adına toplum denen maskeli baloda boy gösterebilirim, ama gelmeyebilirim de; engeli çıkmış biri gibi, ya da kendine maske yapmayı unutmuş, ihmali yüzünden kostümünü artık bulamayan ve bundan ötürü de günün birinde artık davet edilmeyen biri gibi. Belki de birisiyle sözleşmiş olduğum için, Viyana'da, bana henüz yabancı olmayan bir ev kapısı önünde durduğumda, aklıma son anda kapıda yanılmış ya da günü ve saati şaşırmış olabileceğim geliyor; o zaman dönüyorum ve çok çabuk yorulmuş, içim çok fazla kuşkuyla dolu olarak, Macar Sokağı'na koşuyorum."

“İvan'ı düşünüyorum. Aşkı düşünüyorum. Damardan verilen gerçeği ve bunun etkisinin ne kadar kısa sürdüğünü. Bir sonraki, daha yüksek dozu.”

Beceriksiz, başarısız sevgiliyi de şöyle anlatır; “Erkek için kadınları az düşünmek kolaydır, çünkü hastalıklı sistemi, hiç aksamayan bir sistemdir; erkek kendi kendini yineler, yinelemiştir, yineleyecektir. Kadınların ayaklarını öpmekten hoşlanıyorsa eğer, daha belki de elli kadının ayaklarını öpecektir, o halde o anda ayaklarını öptürmekten hoşlanan bir yaratığı düşünmesine, onun yüzünden düşüncelere dalmasına gerek yoktur, o erkek böyle düşünecektir. Oysa, bir kadın şimdi sıranın kendi ayaklarına geldiği gerçeğiyle hesaplaşmak zorundadır (...) Birini gerçek anlamda bir mutsuzluğa sürüklediysen eğer, o zaman o da seni düşünecektir. Genelde ise erkeklerin çoğu kadınları mutsuz kılar ve bunda bir karşılıklılık yoktur, çünkü başımıza gelen doğal bir yıkımdır, erkeklerin hastalığından kaynaklanan, engellenmesi olanaksız doğal bir yıkım.”

Bachmann’a göre İkinci Dünya Savaşı’nı izlemiş olan “savaş sonrası” dönemi artık cephelerde, dış dünyada değil, insanların iç dünyasındadır. Yıkım ve cinayetler, artık tarihin belli dönemlerinde değil, günlük yaşamımızda yer alır. Bu yüzden roman “bir cinayet romanı“ tanımlamasını alır. Sevginin ve diğer güzel şeylerin en önemlisi kadının ve ilişkilerin cinayeti. Diğer 2 bölüm de tamamlansaydı neler anlatacaktı kim bilir?

Romanda 'Bir gün gelecek' diye bir ütopyadan da bahsedilir; “Bir gün gelecek, insanlar savanları ve bozkırları yeniden keşfedecekler, uçsuz bucaksıza açılıp köleliklerine bir son verecekler, hayvanlar yükseklerdeki güneşin altında insanlara, artık özgür olan insanlara yaklaşacaklar ve dev kaplumbağalar, filler, bizonlar birlik içersinde yaşayacaklar, ormanların ve çöllerin kralları, özgürlüklerine kavuşmuş insanlarla birleşecekler, aynı kaynaktan su içecekler, arınmış havayı soluyacaklar, birbirlerini parçalamayacaklar, bu, başlangıç olacak; bütün bir yaşamın başlangıcı.”. Ancak daha sonra o günün de 'aslında gelmeyeceği'ni ilan eder. Çünkü Bachmann kendisiyle yapılan bir söyleşide 'Gelmeyecek ama yine de inanıyorum. Çünkü inanmazsam eğer, artık yazmam da olanaksızlaşır' der.

Gerçekten iki insanın birbirini sevmesi mümkün müdür? Dengesizlikler ve çırpınışlar, dibe vuruşlar nereden sonra başlar? Kadın iki kişilik ilişkilerde ne kadar kadın? Aslında sadece bir cinayet mi ilişkiler, hem kendimizi hem onu mu öldürüyoruz her gün, her an?

Tutarsızlıklar, umursamazlıklar, dengesizlikler, iç çatışmalar, kör inançlar, düğümler, kördüğümler, hiç çözülemeyecekler. İlişkiler, ilişkiler…

“Aslında kötü bir alışkanlıktır okumak, öteki bütün kötü alışkanlıkların yerini tutabilecek ya da onların yerine herkesi daha bir yoğun biçimde yaşamaya itebilecek bir alışkanlıktır, delicesine bir yaşam biçimidir, insanı yiyip bitiren bir tutkudur. Hayır, uyuşturucu kullanmıyorum, kitapları kullanıyorum…”

İyi bir roman hakkında iyi cümleler kurmak çok zor. “Ne söylense hakkını bulur, ne desem yerine oturur?” diye düşünmekten alıkoyamaz kendini insan. Ben okurken bitmesini istemedim kitabın, kitapseverler nadir yakalar bu duyguyu.

Diyeceğim şudur ki; okumadan ölmeyin. Belki de Malina, Olric’in çift yumurta ikiz kardeşidir.

Esin Bozdemir
twitter.com/karakarabatak