Savaş ve İlyada üzerinden özgürleşmiş bilinç

Savaş ve İlyada kolektif bir eser. Simone Weil, Rachel Bespaloff ve Hermann Broch, İlyada üzerine düşüncelerini serdediyor. Üç usta yazarın, kült bir eseri ele alışı elbette eserden bağımsız olarak da okuyuculara ufuk kazandırıyor.

Caroline Alexander, İlyada üzerinden şu soruyu yöneltmişti: “Felaketler getirecek bir savaşın başlamasına nasıl izin verilir ve bütün taraflar onun bitmesini istiyorsa, niçin bitirilemez?” İlyada için bazı yorumcular savaşı yücelttiğini söyler oysa gerçekte olan Alexander’ın sorusunda zuhura gelmiştir. İlyada savaşın korkunçluğunu, kazananın olmadığını, savaşın getirdiği yıkımı, felaketi anlatır. Hem de bütün çıplaklığıyla!

Simone Weil bu hakikati şu şekilde dile getirir: “Şiddetin iliştiği herkes mahvolur. Şiddeti icra eden de şiddete maruz kalan da ondan nasibini alır. Ve nihayetinde şöyle bir kader fikri doğar: İcracı da kurban da eşit biçimde masumdur, fetheden de fethedilen de aynı sefalet kardeşliğini tadar. Fetheden fethedilenin, fethedilen fethedenin felaketi olur.”

Çünkü İlyada’da baskın unsur Tanrı fikridir. Ve aslolan güçtür. Tanrı, gücü kulları arasında paylaştırır, paylaşımdan da kullar payına düşeni alır. Bu pay bazen felaketi tatmaktır bazen de felaketi var etmektir. O yüzden İlyada’da başından sonuna bir savaş görmediğimiz için mutlak bir kazanan görmeyiz. Savaşın belli bir dilimi ele alınır, orada da galipler yer değiştirir.

Yine Simone Weil’in tespitiyle tarihin bize sadece kale surlarını ve hudutları gösterdiği yerde şiir başka bir şey keşfeder: karşılaşmaları amansız olan iki rakibi birbirine layık kılan gizemli bir yazgı. İlyada gücünü şiirden alır, o şiirin gücüne yaslanır. Şiir, kelimelerin dahi örtülü olan anlamlarını ifşa eden bir iksir iken; doğrudan tarihi bir savaşın tarihin gözünden kaçan (kaçmak da zorunda olan) örtülü kısımlarını aleni etmemesi düşünülemezdi zaten. Aynı zamanda metnin etkisi yazgıyı öne çıkarmasındadır. Tanrı ve yazgı, savaşan askerlerin ve köle olan kadınların üzerinde hep aynı devinim ve etken ile salınmaktadır.

Homeros şiirin onarıcılığını kaleminden damlatır. Tarih bir adalet anlatısı elbette sunar, ama adaletin gizemli tarafını ancak şiir dile getirebilir. Simone Weil’in muazzam tespitiyle “Galiplerin kibri, mağlupların sessizliğinin gölgesi altında kalmış, kararmış dünyaya onurunu geri veren yalnızca şiirdir”.

Bu yüzden Rachel Bespaloff, İlyada’yı ele alırken Şairler ve Peygamberler adında bir alt başlık açma ihtiyacı hisseder. Çünkü Bespaloff’un deyişiyle peygamberler ve tragedya şairlerinde hakikatin dinsel sezgisi, güçsüzlüğün bir kabulüne dayanır; bu kabule, sadece, bizzat düşünce en güçlü ve en tutkulu hale geldiğinde ulaşılır.

Güçsüzlüğün kabulü, tek gücün esasında Tanrı’ya ait olmasından dolayı bu denli mühimdir. Tanrısal güç, kişinin güçsüzlüğünü kabul etmesi ve kendini yazgıya teslim etmesiyle kendisini aşikar hale getirir. Düşünce en güçlü haline de dünyevilikten sıyrılarak ulaşır. Ulaştığı nokta Tanrısal dairenin sınırlarıdır. O sınırlara girildiğinde, hakikat açığa çıkar ve tarih boyunca hakikati en güçlü şekilde şairler dile getirmiştir. Onların sözleri, dilin tüm imkanlarına elverişlidir ve tüm imkanlardan faydalanılmış haldedir.

Şiirsel ve dini değerlerin birbirine geçmesinin bireysel bilincin özgürleşmesine ne kadar katkı verdiğinin görülmesi, birbirlerinden koparıldıklarında düştükleri durum tahlil edilerek anlaşılabilecektir. Din, bireyin özgürleşebildiği tek alandır; şiir ise özgürlüğe ulaşıldığında dilin sığındığı tek liman. İkisinden mahrum kalan, özgürlükten mahrum kalacağı için hakikatten de mahrum kalacak ve suni bir gücün esiri olacaktır. Özgürlük, suni gücün esiri olmaktan çıkmakla gerçekleşecek; gerçekleştiğinde de kişi özgürleşmiş bilinciyle esiri olduğu gücün suni olduğunu fark edecektir. Böylece yazgının önündeki engelin vehim olduğu anlaşılacaktır. Savaşların dahi başlaması ve bitirilememesi vehimle doğrudan alakalıdır.

İlyada bize vehmi, gücü, mutlak gücün sahibini ve yazgıyı şiirin tılsımlı kudretiyle sunmakta.

Yasin Taçar
twitter.com/muharrirbey_

Aşırılıklar Çağı'nda aşkın bir ruh: Simone Weil

Zeyl: James Last’ın ölümsüz bestesi Einsamer Hirte/The Lonely Shepherd’in (Yalnız Çoban) Zamfir yorumu eşlik edebilir bu yazıya.

Yıllar evvel, kendi küçük yörüngesinde dönen küçük bir benken keşfedilmeyi bekleyen incelikleri tanımlama hevesiyle yola çıkmış; kâşifi olduğumu sandığım şeylerin konuşamadığım dillerde karşılığı olduğunu öğrenmiş, üzülmüştüm. Ardından böylesi bir keşfin imkânsızlığını keşfetmiş, nihayetinde elimde kalan tek şeyin keşfi sevmek olduğuyla yüzleşmiş ve bari bu halin bir adı olsun, mahlasım olsun diye Keşfsever demiştim kendime. Sevmek anlamına gelen “phileo” ve bilgelik anlamına gelen “sophia” kelimelerinin kucaklaşıp içinde sevgi geçen tek öğreti olan felsefeyi adlandırması güzel bir rast olmuştu. Hemen her şeyin sahipliklerle adlandığı bir zamanda tanımlanışın sevilen şeyle yapılışının güzelliğindeydi bu rast. Peki ya başka rastlar?

Öncelik ve sonralıkla farkına vardığımız zaman algısı bizimle aynı şimdiyi paylaşmayan herkesi bizden ayırıp başka zamanların içine saklıyordu. Aramızda yıllar, yüzyıllar var diye uzak sandığımız, başkalarına satır bize ise iç ses olarak gelen cümlelerin sahipleri vardı bir de. Onlar uzakta değildi. Hepsi bir keşf mesafesinde hem kendilerini hem bizi zamansız, mekânsız ve sonsuz kılacak bakışlarımızı bekliyorlardı. O bakışların biriyle Simone Weil’le Haşmet Babaoğlu’nun “İki Simone” isimli yazısıyla rastlaştık. Yalnızca bize ait olan şeyleri tanıyan ve anında “ta kendisi” dedirtecek ve İsmet Özel’in “bize ait olan ne kadar uzakta?” sorusuna cevap olacak bir rastlaşmayla. Pekâlâ platonik bir rastlaşma olabilirdi bu çünkü Simone Weil’in ölüm tarihi doğum tarihime 47 yıl uzaktan bakıyordu. Neyse ki Weil’in bu sözü rastımızı platonik olmaktan çıkaran ‘bulunmuş bir mektup’ yapmıştı: “Bizler emeğimizde ve gündelik hayatımız içinde yaşanan şeylerin bize sunduğu sembolik anlatıyı bir mektubu okur gibi okumalıyız. Bu semboller keyfi şekilde karşımıza çıkmaz, onlar şeylerin doğasına çok evvelden ve Tanrı tarafından yazılmışlardır.”

Bu süreçte Weil üzerine çeviriler yapıldıkça yapıldı, Yerçekimi ve İnayet, Kişi ve Kutsal, Allah Aşkı Üzerine Düzensiz Düşünceler olmak üzere birçok kitabı Türkçe okura ulaştı. Ardından Allah Aşkı Üzerine Düzensiz Düşünceler’den sonra Ketebe Yayınları, Weil üzerine Türkçe ilk biyografik eser olan Palle Yourgrau’nun Simone Weil kitabını Ümid Gurbanov’un çevirisi ile yayımladı. Yazdığı yazgısı, yazgısı yazdığı olan, yaşamı felsefesinin bizatihi pratiği olan fakat fazlasıyla soyut olan metinlerini idrak etmekte zorlananlar ve ruhunu daha yakından keşfetmek isteyenler için kitap biyografiden çok bir Simone Weil şerhi oldu.

Weil’in de çok beslendiği dönem olan Antik Yunan’da hakikati söylemenin risk taşıdığı durumlarda hakikati söyleme cesareti gösterene “parrhesiastes” denirdi, Weil tam olarak böyleydi. Jean Jack Rousseau’nun Yalnız Gezerin Düşleri’nde bir rahibin defterinden aldığı "Vitam Vero Impendenti" ifadesi en çok onun yazgısına yakışıyordu. Çünkü anlamı “hakikat uğruna yaşamını riske atan kişi” demekti. İlginç bir şekilde Albert Camus, Nobel Ödülü'nü almaya gitmeden hemen önce bir azizi ziyaret eder gibi tıpkı Simone’nin Paris’teki eski apartman dairesine gitmişti. Belki de bu yüzden bir filozof mu, bir aktivist mi, bir yazar mı, bir mistik mi bunların hepsi onun gerçekten olduğu şeyi tanımlama noktasında eksik kalıyor. Ben onu filozof, mistik, aktivist gibi bütün bu dünyevi sıfatlardan azat edip, varlığını çağdaşlarından bir çırpıda ayırt eden ruhuyla ele alacağım ve Palle Yourgrau’nun kitabından seçtiğim bölümlerle onu daha yakından keşfetmek isteyenlere bir özet sunmuş olacağım.

Yourgrau’nun Simone Weil’i Üç Simone, Fransa ve Tanrı Arasındaki Fark, Çarmıha Gerilmenin Yeterliliği gibi enteresan başlıklarda toplam dokuz bölümden oluşuyor. Yazar, Weil’in felsefesini ve felsefesinin analizini Simone’un kişisel tarihine öyle güzel yediriyor ki kitap bir biyografi kitabi olmaktan çıkıp iyi bir Simone Weil yorumuna evriliyor.

Onu anlatmaya yeryüzüne değil, gökyüzüne ait oluşuyla ve bütünüyle 'başka bir dünyanın seyircisi' olmaklıktan ileri gelen sakarlığıyla başlamalı belki de. Ruhsal konulardaki inceliğine tezat olacak şekilde, eşyayla ilişki kurma biçiminde tuhaf bir sakarlığı vardı. Oğuz Atay'ın “hayatın acemisi” yakıştırması onun eşyayla kurduğu ilişkiyi izahı etmede ve ‘başka bir dünyanın seyircisi’ oluşuna uygun düşecek sanırım. Felsefe öğretmenliği yaptığı dönemde ona rast gelenler hırkasını ters giydiğini fark etmeyecek kadar sakar; elleri, eski püskü kıyafetleri, çorapsız sandaletleriyle Orta Çağ keşişi gibi göründüğünü düşünüyor ve onun için “Kızıl Bakire”, “La Simone”, “Weil Ana” diyorlardı. Ders verme konusunda başarılıydı ama burada da farklı metotlarıyla diğer meslektaşlarından ayrılıyordu. Amacı öğrencilerinin beyinlerini doldurmak değil –derslerinde en çok kullandığı kitaplardan biri olan Platon’un Devlet’inde de bahsedildiği gibi- onların ruhlarını dönüştürmekti. Çünkü Weil’e göre “ruh uyumaktadır.”

Sis romanında “Erkeklerin her biri ayrı bir ruha sahip oldukları halde, kadınların hepsinde tek bir ruh, aynı ruh, kolektif bir ruh vardır” diyerek “kadınların hepsi bir ve aynı kadındır” diyen Miguel de Unamuno, Weil’i keşfetse onu tanımlayacak kelime bulamazdı herhalde. O, bir cümlede özetleyebileceği türden kadınlardan değildi. Değildi çünkü o varlığını cinsiyetiyle değil, bizatihi varlığıyla başlatmıştı. Yourgrau’nun güzel ifadesiyle kendi güzelliğini sırtında taşımayı istemediği bir haç olarak gören Weil, çağdaşı ve tanışığı Simone de Beauvior’ın tersine varlığını dişilliğinden tümüyle soyutlayarak var etme yolunu seçiyor; Beauvoir’ın burjuvalara karşı kullanmaktan asla çekinmediği ruju, makyajı ve süslü kıyafetleriyle kullandığı dişillik silahına ruhuyla karşılık veriyordu. Beauvoir’ın dişilliği yalnızca görünümünde değil, zekâsındaydı. Fakat eril tahakküme karşı verdiği mücadele Simone Weil’i etkileyemiyordu. Çünkü Weil, cinsiyetleri tümüyle aşan ontolojik, teolojik ve politik bir savaş veriyordu. Yourgrau bu durumu; “Weil gerçek bir köle olmayı amaç edinmişken Beauvoir’ın amacı kimsenin değil, kendisinin efendisi olmaktı” diyerek izah ediyor. Ve Beauvoir feminizmin annesiyken Weil’in bu tanımlamayı reddettiğinden, bir gruba liderlik etmesi istendiğinde ‘ben feminist değilim’ diye tepki gösterdiğinden bahis açıyor kitabında.

Beauvoir, Weil için; “zekâsı, sofuluğu, kendini adamışlığı ve saf cesareti tüm bunlar bende hayranlık uyandırıyordu yine de onu kendi evrenime çekemedim ve benim için belirsiz bir tehdit oluşturuyor gibi görünüyordu bu” demişti. Simone de Beauvoir’ın Weil’deki en büyük hayreti ise acı çekenlerle sadece bir duygudaşlık kurmakla kalmayıp onlarla kendisini özdeşleştirebilme kapasitesiydi. Onun için başkalarının acı çekişinden daha gerçek bir şey yoktu. Bu haddinden fazla empati duygusal değil, ontolojik bir sorundu hepsinden önce.

“Güzel olan her şey, sonsuzluğu ifşa eder.” “Güzel olan Tanrı’nın deneysel kanıtıdır” diyecek kadar güzele meftunluğu güzellikle beslenecek kadar yemeğe duyarsız kılıyordu onu. Weil’in yaşamında yiyeceğin yerini alabilecek bir şey varsa o da güzellikti. “Güzellik, yenilecek bir şeydir” yazdı sonraları. Yourgrau’ya göre Simone ruhun ve ruhunun ebedi yanının açlıkla besleneceğini düşünüyordu. Yemekle kurduğu ilişki ve anoreksiyaya gidebilecek denli zayıflığı ve iştahsızlığı yemek ve güzellik arasındaki bağıntıyı iyice düşündürüyordu ona. “İnsan hayatındaki en büyük sorun bakmanın ve yemeğin iki farklı eylem olmasıdır.” diyerek benimsiyordu iyice bunu. “Kişi yalnızca yiyebileceği şeyi sever.” Ve sevdiği kitaplar için ‘okumam’ diyordu Weil, "yerim!”

Yaşadığı döneme rast gelen birçok savaşa katılmak hevesi ve aktivistliği, sakarlığı düşünüldüğünde baltalanıyordu. İçindeki savaşçıyı her tür silahla teçhizatlandırmak istiyordu fakat silah kullanmayı bir türlü öğrenemeyişi ve yakın arkadaşı Simone Deitz’in ona araba kullanmayı öğretmek isteyişinin bile hüsranla sonuçlanması, içindeki savaşçının hevesini kırıyordu. Neyse ki cephe gerilerinde kendine bir yer bulabiliyordu. Tüm bu halleri Nietzsche’nin “savaşçı ruhlu biri barış zamanlarında kendisine saldırır” sözünü haklı çıkarıyordu. Nitekim savaşacak bir şey olmadığında savaşçı ruhlu Weil kendisi ile savaştı.

Şöyle yazmıştı Weil; "Keşke tehlikeli bir görevde hayatımı riske atabilsem. Ölümle göz göze gelebilsem, düzgün bir insan olma şansı edinirim.” “Ölüm insana verilen en değerli şeydir. Bu yüzden, onu kötü bir şekilde kullanmak en büyük küfürdür” Güzel ölmek, nihai noktaydı onun için. Ali Şeriati’nin meşhur sorusu “Senin İsmail’in kim?” muhatap kalsaydı Simone Weil pekâlâ bu soru ile yüzleşebilirdi. Bu yüzden de yaşamını, ona verilen canı tıpkı adaklık bir kurban gibi yaşamayı tercih etmişti. “Hakikat ölümün tarafındadır. Hakikat yalnızca çıplaklıkta açıklığa kavuşur ve bu çıplaklık da ölümdür” diyen Weil için Yourgrau, Weil’in “ölmek için doğduğunu” söyler.

Ona atfedilen tuhaf tüm ithamlar, ona gerçek bir bakışla bakanlar için bağlayıcı olmadı. Bunda Yourgrau’nun da katkısı büyük. Nitekim Yourgrau’nun kitabıyla ilgili enteresan yorumlardan birini yapan French Studies dergisi kitaptan şu şekilde bahsetti: “Kişinin kendi sınırlı kategorisine büyük bir zihin düşürmek, dâhilerin gizli kusurları olduğunu göstermek, her an hazırda bulunan psikolojik kategorileri kullanmaktan kaçınmamız için caziptir. Palle Yourgrau bu cazibeye direndi: her insanın kalbindeki gizeme saygı duyarken Simone Weil'i daha şeffaf yaptı. Amacı, daha önce araştırılmış bir hayata küçük detaylar ekleyerek başka bir biyografi yazmak değil, okuyucunun Weil'in düşüncesiyle yüzleşmesine izin vermekti. Bunu başardı. O genel olarak Weil'e atfedilen üç klişeyi: anoreksik, kendinden nefret eden bir Yahudi ve cinsel açıdan bastırılmış bir kadın imajını yıktı. Yougrau'nun Weil’in Yahudilik ile ilişkisini incelemesi muhtemelen onun en büyük ve ihtilaflı katkısı.”

Eric Hobsbawm, 20. yy için “The Age of Extremes” (Aşırılıklar Çağı) der. Umutsuzluğun, çürümenin, savaşın ve maddenin çağında Weil, ıssız bir yolda tek başına Godot’unu bekledi. Yaşadığı yüzyılda rağbet göremedi. Yaşadığı yüzyılda rağbet, onun rağbet göstermedikleriydi. Yourgrau kitabında onun felsefesini “je veux, donc je suis” (olacağım, o hâlde varım) olarak geçiren bir bahis açar. Bu, ısrarlı bir ümidi barındırır. Yourgrau, onun pusulasız bir istikamette hayatı boyunca geri dönüş yolunu aradığını söyler. Ardından Marsilya’da kaleme aldığı mistik öyküsü Prologue’da olduğu gibi bir çatı katında hakikatleri bir bir gösterip ansızın ortadan kaybolan gizemli bir yabancıya rast gelmeyi ümit ettiğinden bahis açar. Yourgrau, kitabı bu yüzden olsa gerek şu cümleyle bitirir: “Daima dışarıda kaldı, hayatı boyunca davet edilmeyi bekledi, oradan davet asla gelmediyse bile, çağıran başka bir kapı olmadığı ne malum?”

Aziz Augustinus, “Tanrı bizlere bir şeyler vermek ister ama veremez çünkü ellerimiz doludur, onları koyacak yer yoktur der” Weil, Tanrı’ya yer açmak için yalnız ellerini değil, gençliğini, kadınlığını, zekâsını, kariyerini, elde edeceklerini, her şeyini feda etti. Geriye ise var olduğundan beri dönüşmek ve olmak istediği ruhu kaldı.

Weil ve ruhunu daha yakından keşfetmek ve başka ruhlardaki yansımasını duymak isteyenler hakkındaki bu üç çalışmaya bakabilir: Belgesel: Doğumunun yüzüncü yılında Julia Haslet’in yönetmenliğini yaptığı “An Interview with Simone Weil"
Oratoryo: Kaija Saariaho / La Passion de Simone. Albüm: Darrell Katz / The Death of Simone Weil.

Zeynep Merdan
twitter.com/kesfsever

Acıdan geçmeden aşka varmak

"Sevgi ortaya çıktığı zaman derin derin iç çekmeler olur."
- İbn Arabî, Fütûhât-ı Mekkiyye

T. S. Eliot’un dediği gibi, Simone Weil acaba “bir azizin sahip olduğu türden deha sahibi bir kadın mıdır?” Bunun cevabı Weil’in dilimize çevrilen kitaplarının hemen hepsinde bulunabilir. Ancak sorunun dinsel bir yönü de olduğundan, bu cevaba sanırım en çok Allah Aşkı Üzerine Düzensiz Düşünceler adlı kitabından ulaşmak mümkündür. Peki, kitabın adında niye “Allah” geçiyor? Yahudi bir ailenin agnostik olarak yetiştirilmiş çocuğu olan, daha sonra Katolik inancını benimseyen Weil’in kitabında, Müslümanların kullandığı ismin kullanılmasının sebebi ne olabilir? Bunun cevabını çevirmen Orkun Elmacıgil’in önsözünden anlamak mümkün: “Yazarın bu eserinin ismini ‘Allah Aşkı Üzerine Düzensiz Düşünceler’ olarak çevirmeyi uygun gördük lakin kitabın içeriğinde daha çok Tanrı kelimesini kullandık. Bunun sebebi, Weil’in üstüne çokça eğildiği Tanrı ve insan ilişkisinde, sonradan benimsediği Katolik inancının öngördüğü Tanrı tasavvuruna bağlı kalması, buna mukabil anlattığı genel manevi öykünün, bizim medeniyet havzamızda ilahi aşk dediğimiz, üstüne büyük bir irfan ve tefekkür haznesi barındıran zihnimizdeki Allah kavramına çok daha uygun olmasındandı.” Evet, bu paragrafla aslında Weil’in kitap boyunca işlediği düşünceler en genel şekilde özetleniyor fakat biz yine de kitaba biraz değinelim.

İlk bölüm, kitaba da ismini veren Allah Aşkı Üzerine Düzensiz Düşünceler ismine sahip. Bu bölümde, isminde olduğu gibi düzensiz bir şekilde görüyoruz Weil’in fikirlerini. En çok üzerinde durulan konu ise Tanrı-İnsan arasındaki ilişki. Bu, yeri geliyor modern hayat ve bu hayat üzerinden insanın ‘isteme’ davranışı veya güdüsü temel alarak irdeleniyor yeri geliyor -abartı olmayacaksa- neredeyse tasavvufi bir hâlde irdeleniyor. Ben’i bende yapmak ve ilahi aşkın belirginliği, okuyucuyu tasavvufi konuların veya buna benzer konuların işlendiğini düşünmesine iten en önemli sebeplerden. Weil, Katolik bir yazar olsa da bazı düşünceleri, hatta birçok düşüncesi bir sufiden çok farklı değil. Kendini geçmiş, kendinden geçmiş, Tanrı’ya geçmek ve Tanrı’yla geçmek isteyen bir yazar için, kendi için şöyle diyor Weil: “Kaygının ve korkunun, aşka deveran etmesindeki yegâne engel ise bu ilahi aşkı kirletmeye teşne olan ‘kendilik-sevgimizdir’. Bu arızi ve kirli sevgi bizde yer ettikçe felaha eremeyiz. Mutmain olmayı öğrenmiş kimse, kendine dönmeksizin, kendinden yüce ve saf bir şey olduğunu bilendir.”

"Cennet cennet dedikleri / birkaç köşkle birkaç huri / isteyene ver onları / bana sene gerek seni demişti" Yunus Emre asırlar evvel. Bu ifade, ilahi aşkın bizim şiirimizdeki ve tasavvuf hayatımızdaki en sarih ifadesi belki de. Weil, Yunus Emre’yi okudu mu bilemem ancak onun Tanrı aşkı da, Tanrı aşkına âşık olma şeklinde tezahür ediyor. Bu aşkın sadece ‘iyilik’ çemberinde aranmaması gerektiğini söyleyen Weil bize en güzel aşk tanımlarından birini veriyor: “Dünya üstünde, çeşitli kılıklar içerisinde gördüğümüz kötülük, Tanrı’dan uzak oluşumuzun bir işaretidir. Lakin mesafenin kendisi aşktır ve aşka âşık olunmalıdır. Kötülüğe âşık olamayız ama Tanrı, işte bu kötülükler arasından geçilerek sevilir.” Bu durum yazara göre aynı zamanda bir yolculuktur ve bu yolda Tanrı’dan başka her şeye duyulan aşkı reddetmek gerekir.

İkinci bölüm "Joe Basquet’ye Mektup" adını taşıyor. Adından da anlaşılacağı gibi, Weil’in bir dostuna yazdığı kişisel mektuptan oluşuyor sadece. Bu bölümde reel hayata biraz daha dokunan Weil, İkinci Dünya Savaşı ortamının gerçeğiyle başlıyor mektubuna. Bu mektuba ‘savaş gerçeği hakkında felsefi bir bildirge’ de diyebiliriz. Weil, savaşı, savaş hâlini bir geçiş dönemi olarak görüyor ve insan ruhunun geçiş dönemlerindeki kritiklik durumunu inceliyor. İyiye ulaşmanın yolları ve iyiliği tam bir ‘hazırbulunuşlukla’ karşılama hâli, Weil’in arkadaşlarını uyardığı en önemli konulardan. Ruhun geçiş dönemlerindeki kritikliğini ‘iyiye’ yönlendiren yazara göre, ‘razı olmak’ bu durumun en önemli noktasıdır: “Size olanlara rıza göstermenizi sağlayacak kabiliyetiniz hâlâ el değmemiş halde duruyor. İyiliğe razı olduğunuzda, kabuğunuzdan çıkacağınızı, kısa bir zamanın ardından, dışarıda olacağınızı düşünüyorum. Orada, vücudunuza saplanan bir mermi gibi o da kendini affettirecek, tüm kâinat anlamını yeniden kazanacak.” İyiler ölmez, demişti Mustafa Kutlu. Ne doğru demiş.

Bu mektup felsefi bir metin olmanın yanı sıra içinde bulunulan dünyanın hâline de değiniyor demiştim. Bu dünya elbette İkinci Dünya Savaşı’dır ve bu acımasız savaşın, kişinin ruhsal iyi olma hâline darbe indirdiği bir dünyadır. Weil, hem arkadaşlarının yaşadıkları olaylar üzerinden bir ruhsal durum tespiti yapıyor hem de kendi ruh hâli ve geçmişi hakkında bilgiler veriyor satır aralarında. Bunların en önemlilerinden biri kendi imanı hakkında olanı bence: “Tüm dikkatim yahut entelektüel çabam, adeta ertesi gün idam edilecek birinin umutsuzluğuyla yoğruluyor. 14 yaşımdan itibaren ise beni koruyup kollayan kavram ise hayatımda doğrudan yahut dolaylı bir şekilde görünür bir hale gelmese de imandı.”

Rüya, hayal, mutlak kader gibi konularda da arkadaşına yaşadıkları üzerinden aktarımlar yapan yazar umut ile umutsuzluk arasında, sadece kendi için değil, ortam ve başkaları için umutsuzluğa daha yakın bir profil çiziyor. İnce bir hayal kırıklığı da sezilmiyor değil bu mektupta.

Turgut Uyar, "mutsuzluktan söz etmek istiyorum / dikey ve yatay mutsuzluktan" demişti bir şiirinde. Weil son ve en uzun denemesi olan Allah Aşkı ve Mutsuzluk adlı denemesinde çokça, mutsuzluk kavramı ve Tanrı aşkını beraber, birbiri içinde eriterek fakat Tanrı aşkını her zaman öne çıkararak inceliyor. Fiziksel kölelik ve mutsuzluk bağıntısı ve fiziksel acının getirdiği mutsuzluk durumlarıyla fikirlerini açmaya başlayan yazar acı kavramını da mutsuzluğa dâhil ediyor: “Acının sınırlarından içre, mutsuzluk da inkâr edilemez olandır. O, basit bir ağrıdan daha fazlasıdır. Ruhu ele geçirir ve onu kölelik mührüyle damgalar. Roma İmparatorluğu’ndaki haliyle kölelik mutsuzluğun ve bedbahtlığın en uç halidir. Bunu iyi bilen eskiler şöyle söylemiştir: ‘Bir insan köle olduğu zaman, ruhunun yarısını da kaybeder.” … “Burada benim bahsettiğim, çok daha uzun ve sık aralarla nükseden fiziki acılar vardır ki bu acı, esasında bir acıdan fazlası; mutsuzluğun ta kendisidir.”

Bu bölümde de düşüncelerini yine dağınık bir şekilde veriyor Weil ancak tıpkı ilk bölümdeki gibi baskın bir kavram veya ana düşünce mevcut. Allah aşkını ilk bölümdeki gibi dinî, bizim dinimize benzer ifadelerle inceliyor. Bazen farkında olmadan bazı bilimlere de çatıyor fakat tabii ki bunun tek sebebi içindeki aşkın yoğunluğu. Psikoterapiye çattığı gibi.

Weil’in tasavvufa yakın düşüncelerine çok yer verdim ancak nihayetinde o bir Katolik. Katolikliğini ve o inancın gereklerini ortaya koyan düşünceler bu denemede, kitabın ilk denemesine göre çok daha fazla. Aşk kavramıyla acı kavramı arasında ilişki kurup Tanrı aşkına ulaşma çabası bunun örneklerinden. Ancak şunu ifade eden de Weil’in kendisi: “Her şeyden evvel Tanrı aşktır.”

Weil’in genelde dağınık ancak bazen bir düzen içerisinde verdiği düşüncelerine bakarak şunu diyebilirim: Zamanında ülkemizde yaşasa ve bu kitaptaki çoğu fikrini bu topraklarda ifade etmiş olsaydı ona ‘yobaz’ damgası yapıştırılması işten değildi. Ancak bu düşüncelerin felsefeyle harmanlanması ortaya sağlam fikirlerin çıkmasına sebep olmuş. Albert Camus “zamanımızın en büyük ruhu” demişti Weil için. Ben de zamanın en acı çeken ruhlarından biri, diyorum. Ancak bu acı çekme hâli veya hayal kırıklıkları onu bir atalete değil, daimi bir arayışa yönlendirmiş. O da bunun hakkını vererek ortaya değerli düşünceler koymuş. Weil kadar kaderci veya ‘razı olmak’, olmaya çalışmak bile ondan birçok şey alacağımızı gösterir. Yer yer Cioranvari bir karamsarlık görsek de ufukta her zaman bir ışık huzmesi görünüyor Weil’de.

Mehmet Akif Öztürk
twitter.com/OzturkMakif10

Hakikat peşinde koşan bir dervişin bıraktığı izler

"Ben her fırça darbesinde hayatımı tehlikeye atıyorum."
- Paul Cézanne

Simon Weil ve Simon De Beauvoir. Aynı lisenin iki dâhi çocuğu. İkincisi pek ala biliyoruz. Weil ile ise daha henüz yeni tanışabildik. Haliyle Selahattin Yusuf da soruyor. “Birini kullanıma sokan edebiyat konanı diğerini neden ötekileştirdi. Neden Türkçede göremedik Weil’i?". Cevap Weil’in hayat hikâyesinde saklı. Çünkü Simon Weil bir derviş, bir mistik. Tanrı’yı arayıp duran bir deha. İspanya iç savaşına katılıp öldürmek istemediği için muharip olmayan bir vicdan. 41 yaşında gözlerini hayata yummuş bir erken veda. Uğradığı sükût suikastı bizle sınırlı değil. Hem yaşadığı dönemde hem de halen aynı kaderi yaşıyor. Çünkü kıta Avrupası Allah’tan bahseden bir kadını görmezden gelmeye ayarlı. Metafizik halen geçer akçe değil kapitalizmin hegemonyasında.

Simon Weil türlü izm duraklarından geçtikten sonra tam da 2. Dünya savaşının ortasında maneviyatı keşfetmiş bir akıl. Dünyanın üstünde kara bulutlar dolanırken onun payına düşen de Tanrı fikriyle hemhal olmak. Ve bu fikir yüzünden kenara atılmak, açlık ve hastalıkla sınanmak da payına düşenlerden. Ama ne gam. Tanrıyı arayanların iç huzurunu bilene yeter de artar bu dünya. Bazı insanlar böyle işte. Bir hakikat peşinden koşarken damıttıkları kanlarıyla yazıyorlar fikirlerini.

Allah Aşkı Üzerine Düzensiz Düşünceler kitabı Ketebe Yayınları'ndan çıktı. Bu vesileyle yayın hayatına merhaba diyen Ketebe'ye bereketli bir yayın serüveni diliyorum. Bu eseri Türkçeye kazandırdıkları için de takdiri hak ediyorlar.

Dervişliğinin yanında çok iyi bir yazar olduğunu da bu kitabıyla anlıyorum ve kaybettiğimiz vakte hayıflanıyorum. Parlak bir ifade, teşbih gücü ve derin tefekkürü ilk olarak dikkatimi çekenler. Bahsini ettiği şey Hristiyanlık ve Hz. İsa gibi görünebilir ama esasında daha geniş ve kapsayıcı bir maneviyat onun asıl teması. Derdi bu fikrin tohumunun içimizde saklı olduğu ve bu mucizeyi anlayacak fıtratımıza dönmemiz. Sizi kitaptan bazı pasajlarla baş başa bırakıyorum.

“Dünya üstünde, çeşitli kılıklar içerisinde gördüğümüz kötülük, Allah’tan uzak oluşumuzun bir işaretidir. Lakin mesafenin kendisi aşktır ve aşka âşık olunmalıdır. Kötülüğe âşık olamayız ama Allah işte bu kötülükler arasından geçilerek sevilir.”

“Tanrı’ya inanmak sadece bize değil, aşkımızı sahte tanrılardan korumamıza bağlıdır. İlk olarak, geleceğin bütün isteklerimizi içine tıktığımız bir yer olduğuna inanmayı bırakmalı.”

“Bizler emeğimizde ve gündelik hayatımız içinde yaşanan şeylerin bize sunduğu sembolik anlatıyı bir mektubu okur gibi okumalıyız. Bu semboller keyfi şekilde karşımıza çıkmaz, onlar şeylerin doğasına çok evvelden ve Tanrı tarafından yazılmışlardır.”

"Zaman ve mekânın sonsuzluğundan münezzeh olarak, Allah aşkı bizi sonsuzdan daha sonsuz bir biçimde tatmin etmeye gelir. Bizim de bu daveti kabul edip, reddetme irademiz vardır. Biz ona sağır kalmışsak bile, bu hal bize bir dilenci gibi defalarca gelip durur. Ve bir gün yine bir dilenci gibi gelmeyi bırakır. Eğer hissedebilsek, Tanrı bizim için küçük bir tohum bırakıp gitmiştir."

Kitap Allah Aşkı Üzerine Düzensiz Düşünceler, Joe Basquet’ye Mektup ve Allah Aşkı ve Mutsuzluk olmak üzere üç bölümden oluşuyor. Orkun Elmacıgil tarafında çevrilmiş ve başarılı diyebileceğimiz bir çalışma olmuş. Son bölümde Allah aşkından bahsedildiği yerde belki de karşılığı mutsuzluk olan sözcük bizde sanki “hüzün” olarak işleniyor gibime geldi. Allah aşkı vasıtasıyla duyduğumuz fıtratımızda programlı o duygu “mutsuzluk” değil de hüzün diye çevrilmeliydi diye düşünüyorum. Okurken beni duraklatan bir şeydi bu.

Tam da ramazan ayı içerisinde okunup tefekküre yelken açılacak bir kitap fikri olarak aklınızın bir köşesinde dursun derim.

Kenan Yusuf Taşkın
twitter.com/knnysf