Müslüman âlimlerin Mısır konusunda çalışma yapması belki İbn-i Haldun’un şu düşüncesinde gizlidir desek tarihsel olana uygun düşmez, fakat Müslümanların zihinsel tarihlerinin gerçekleşmesi olarak görülebilir; “Mısır’ı görmeyen İslam’ın gücünü anlayamaz.”
Batılı bilim insanları her konuda olduğu gibi hiyerogliflerin çözümlenmesini de kendileriyle başlatırlar. Bu yazıların kendileri tarafından okunup “bilim dünyasına” katkı sağladıklarından dem vururlar. Aslında gerçekler hiçte onların anlattığı gibi değildir. Ortaçağ Arap âlimleri Mısır üzerine kafa yorup, Mısır’ın tarihini açıklamaya çalışırken, olmazsa olmazı olan bu şekilleri okumaması düşünülemezdi. İnsaflı Oryantalistlerden bazıları bu konuda Ortaçağ Arap âlimlerinin yaptığı çalışmaları İngilizceye kazandırmışlardır. Joseph von Hammer, Londra’da İbn Vahşiyye’nin hiyeroglif yazılarının çözümlenmesi üzerine bir kitabını (900 sayfa) Arapça metin ve İngilizce çevirisiyle birlikte yayınlamıştır. Bir başka insaflı oryantalist Blochet 1909 ‘da Ortaçağ Arap âlimlerinin bazı hiyeroglif harflerini çözmeyi başardıklarını söylemiştir. Daly, okumalarına dayanarak bu harflerinin yarısından fazlasını Arap âlimlerin çözdüklerini söylüyor.
Ortaçağ Arap âlimlerinin Mısır Hiyerogliflerinin okunması çalışmalarını yaparken bunu Kuran-ı Kerim’deki Hurûf – u mukatta harflerin anlaşılmasına yönelik bir çalışma olduğunu söylemek, gerçeklerle bağdaşmayan bir yaklaşımdır. En azından bir tek bu nedene bağlamak ilmi bakımdan doğru olmadığı malumdur. İlim adamlarının yapacakları çalışmalarının yönünün buraya uğraması, yani Hurûf-u mukatta harfleri mevzuuna gelmesi, kaçınamayacakları bir durum olarak görülmeli ve böyle anlaşılması halinde ilmi bir tavırdan söz edilebilir. Meseleyi, batılılar “doğuluların” yaptıklarını “küçük” görme alışkanlıklarının bir sonucu olarak görmek daha doğru olsa gerek.
Kitap, Mısır hakkında birçok konuda bilgi vermektedir. Onlardan biride devlet idaresinin nasıl yapıldığıdır. Ülkemizde özellikle bir dönem çok tartışma konusu olmuş “toprak rejimi” Mısır’da nasıl olduğu ilginç detaylar kitaba alınmış. “İbn Zahire, firavunun her sene iki yöneticisinden, birini Yukarı Mısır’a diğerinin Aşağı Mısır’a gönderdiğini, bunların tarım tohumları taşıdığını belirtir. Tarım yapılan toprakların kontrolü sırasında ekilmemiş bir yer bulunursa, kral görevdeki yerel memurun infazını emrederek, kendisinin ve ailesinin mallarını müsadere ediyordu.”
Batı’nın Egzotik Dünyası
Kitabın en ilginç bölümünden biri Kleopatra’nın Orta Çağ Arap kaynaklarından nasıl geçtiğiyle ilgili bölümdür. Batılı kaynakların aksine Kleopatra’nın baştan çıkarıcı fiziksel güzelliğine dair Arap kaynaklarında hiçbir emare yoktur. Hatta sikkelerdeki görüntüsüne bakılırsa Kleopatra, batılıların hayal ettikleri gibi güzel bir kadın da değildir. Batılıların zihinleri Doğu dendiği zaman fantastik ve egzotik hikâyelerle süslü bir yer tasavvur edilir. Kleopatra’da batılıların “fantastik doğu” algısından payına düşeni almış görünüyor!
Batılıların her konuda öncü olduklarını inandırmak istemelerinin hiçbir tarihsel dayanağının olmadığını göstermesi açısından güzel bir çalışma. Ortaçağ Arap âlimlerin Mısır hakkındaki bilgilerinin dönem itibariyle bakılacak olursa üst düzeyde olduğunu gösteren çalışma, Müslümanların erken dönem denilecek bir zaman diliminde Mısır hakkında ciddi bir birikime sahip olduğunu kitabı okuyup kapattıktan sonra anlıyoruz. Her bilim dalının kendilerinden neşet ettiği “doğru”suna sımsıkı sarılmış batılı yazarlar, tarihin derinlikli incelemesinin nasıl yapıldığını görmek istiyorlarsa, biraz daha çalışmaları gerekecek. Bu çalışmalara bizim unuttuklarımızdan başlamaları kaçınılmazdır!
Mısır batılılar için her zaman merkez bir ülke olma vasfını korumuştur. Batılılar Mısır tarihini Mısırlılara bırakılmayacak kadar önemli ve öncelikli olduğunu erken keşfettiler ve Mısır üzerine çalışmalar yaparak ön kabuller oluşturdular. Son dönem Mısır siyasetindeki gelişmelerde gösteriyor ki batılılar Mısır’ı Mısırlılara bırakmamakta “tarihi” devam ettiriyor.
Atilla Mülayim
tyb.org.tr