- William Randolph Hearst
“Politika gerçekleri gizleyip yalan söylemek değil, gerçeklerin istediğiniz yanını göstermektir.”
- Winston Churchill
Siyaset kelimesinin kökeniyle yazıma başlamak istiyorum. Siyaset ve seyis kelimeleri ortak kökenden türemiş kelimelerdir. Filolojiye göre siyaset kelimesinin nihai anlamı, vahşi bir atı teskin etmek, terbiye etmek olarak tarif edilir. Siyaset yapan, yani at terbiye eden kişiye de seyis adı verilir. Kelimenin şimdiki anlamı ise "devlet işlerini düzenleme ve yürütme sanatıyla ilgili özel görüş veya anlayış"tır. Bir başka deyişle "memleket idare etme sanatı"dır. Bu nedenlerden dolayı da, kökeni antik Grekçe’ye dayanan ve devlet yönetme sanatı anlamına gelen politika kelimesinin karşılığı olarak da sıkça kullanılır.
Siyaset bir sanattır. İki tanıma da baktığımızda bunu görüyoruz. Bunu öğrendikten sonra insanın aklına ister istemez, "ülkemizde veya dünyada, siyaseti bir sanat olarak yürüten kaç kişi vardır?" sorusu geliyor. Tek bir görüşe bağlı kalıp, karşı tarafa vurmaya çalışan belli bir kesim gibi yapmayacağım. Özellikle ülkemizde, siyaset denince aklımıza ilk gelen şeyler hep olumsuz kavramlar oluyor. İster belli bir partiden iktidar olsun, ister onun tam zıttı muhalefet olsun, hatta yok denecek kadar az oy alan partiler olsun, maalesef dünyada bu işi sanat olarak götüren bir oluşum veya kişi yok denecek kadar az kaldı.
Dünyanın en tehlikeli mesleklerinden biridir siyaset. ‘Hak’ ve ‘adalet’ üzerine kurulu ve verdiğimiz kararların sonucu sadece bizi değil, birçok kişinin hayatını derinden etkileyecek şeyler olduğu için, çok daha dikkatli icra edilmesi gereken bir meslektir. Peygamber Efendimizin “On kişi üzerinde bile olsa, yöneticilik yapmış olan her insan kıyamet gününde (Allah’ın huzuruna) elleri boynuna bağlı olarak gelir. Sonra da ya adaleti sayesinde kurtulur veya haksızlık etmiş olduğu için mahvolur.” hadis-i şerifinde dediği gibi bu durumun, siyaset konusunun ne kadar ciddi, sulandırılamayacak ve ihmale gelmeyecek önemde olduğunu çok net bize gösteriyor. Fakat öyle mi?
"Nasipse Adayız", Ercan Kesal’in 2015 yılında İletişim Yayınları’ndan çıkan, genelde üçüncü, bu yayınevinden çıkan ikinci kitabı. Daha önce "Evvel Zaman" ve "Peri Gazozu" kitaplarını yayımlayan yazar, "Nasipse Adayız"dan sonra da "Cin Aynası"nı yazmıştır. Fakat diğer üç kitap birbiriyle benzer özellikler gösterirken (anlatı), bu kitap bir romandır. Toplam 194 sayfadan oluşan kitap, bir ön bölüm (Baş karakter Kemal Güner’in rüyası) ve kırk üç bölümden oluşmaktadır. Kısa kısa olan bu bölümler romanın akışına göre uyum göstermektedir. Nasipse Adayız'ın otobiyografik bir kitap olup olmadığını bilmiyorum, ancak başkarakter Kemal Güner’in ve Ercan Kesal’in mesleklerinin doktor olması bana, bu kitaptaki olayların tam olmasa bile benzerlerinin yaşanmış olabileceğini hissettirdi. Kitap, baş karakter Kemal Güner’in ağzından anlatılmış ve birinci tekil kişi diliyle oluşturulmuş. Kemal Güner’in ilçede bulunan bir radyo programına katılması sonrasında, resmen olmasa bile pratikte, ilçenin belediye başkan adayı gösterilmek istenmesi ve bu süreçte yaşananları konu ediniyor. Kesal, sade bir üslup ve her zamanki gibi akıcı diliyle bize bu süreci sonuna kadar başarılı bir şekilde aktarıyor. Yazar, yer yer açıklayıcı ve öyküleyici anlatımla birlikte, betimleyici anlatım da kullanmış ve tadına doyulmayan, fakat aynı zamanda da ciddi meselelere değinen bir roman ortaya çıkmış. Kitabın kısa bir bölümünde, eskiye nazaran daha fazla kullanılmaya başlanan bir bilinç akışı tekniği de görüyoruz. Aslında, bu tekniği kitabın birkaç yerinde de görsek yadırgamazdım. Bu tekniğin en çok rüyalara uygun olduğunu düşünüyorum. Yazar da zaten, bunu bir rüyasını anlatırken göstermiş. Kitapta başka rüyalar da anlatıldığı için daha fazla da kullanılabilirdi. Sırıtmazdı.
Kitabın kapağında yer alan fotoğraf ve kitabın ismi içerikle birebir uyumlu. Kesal, özellikle kitabının ismini çok iyi seçmiş. Zaten yazarın diğer kitaplarına da baktığımızda isim konusunda çok başarılı olduğunu görüyorum. İsmin, ve arka kapağın başarılı olmasının, kitabın başarısını artıran özellikler olarak görenlerdenim. Bu yüzden bu özelliklere ekstra dikkat ediyorum. Arka kapaktaki pasajı ve kısa açıklamayı, yayınevi güzel yerlerden seçmiş. Ercan Kesal’i tanımayan biri de merak edebilir bu kitabı. Kitabın başlarında sonunu tahmin edebiliyoruz, fakat amaç bu kitabı bir sona bağlamak değil bu süreci anlatmak olduğu için bu duruma takılmamak lazım. Hatta yazar, kitabın ismiyle bunu belli etmek istemiş diye düşünüyorum. Kesal; mizah, ironi ve bazen de olsa argoyu yerinde kullanmış, ara ara yerel deyişlere yer vermiş sadece İstanbul Türkçesi kullanmamıştır. Bu durum kitabın inandırıcılığını artırmış, ‘naylon’ bir havadan uzaklaştırmıştır.
Kesal’ın gözlem gücü, her zaman yüksek olmuştur ve bunu kitaplarına yansıtmıştır. Yaşadığı olaylarla ilgili; ilginç, komik veya trajik olayları iyi bir şekilde satırlarına yansıtıyor. Bu kitapta da bunları bol bol görüyoruz. Dul erkeklerin düğünlerdeki durumlarıyla ilgili yaptığı “Menü fena değil, ama ortam sıkıcı. Çabucak yeyip, tatlıyı beklemeden kaçayım en iyisi. Benim masa da bir tuhaf. Oturanların hiçbirini tanımıyorum. Boşanmış erkeklerin böyle bir sorunu vardır. Davetlerde bir türlü sizi nereye koyacaklarını bilemezler. Dul erkek olarak potansiyel çapkın statüsüne geçtiğiniz için evli çiftlerle efendi efendi oturamazsınız. Kıskanç kocalar kıllanır. Evlenip boşanmış bir erkek olarak sabıkalı addedildiğiniz için de bekarlar hoşlanmazlar. Masada zombi gibi bakarsınız ergenlerin sulu zırtlak muhabbetlerine. Bu yüzden dul erkekler askere bakaya giden adamlara benzerler. Hiç tahmin etmedikleri yerlerde, tuhaf adamlarla, tuhaf masalarda oturmaya mahkumdurlar” tespit, yazarın toplumu ne kadar iyi gözlemlediğinin küçük bir örneğidir.
Ercan Kesal’ın siyasi fikrini ve hayata bakış açısını, kitaplarını okuyan okurlar mutlaka fark etmiştir. Yazar da zaten bunu saklama gereği duymaz. Fakat yazarın bakış açısından okura sunduğu şeyler her zaman, sadece o bakış açısına göre değildir. Bazı konular vardır. Herkes aynı düşünmelidir. Hak, adalet, liyakat gibi konularda ‘bana göre, sana göre’ olmamalıdır. Hakikat tektir. Ercan Kesal, politikanın adaletsizliğini ve çoğu zaman liyakate önem verilmeyişini satırlarına başarılı bir şekilde yansıtmıştır: “Bunlar iyi hoş da, politika ekip işidir doktor. Bizim de bir ekibimiz var. Ekipte envai çeşit adam olur. Çoğunun da başka işi yoktur. Adam ömrünü bu işlere harcamış. Seni terk etmemiş. Cahil, işsiz, salak ama senin yanında. Bu insanlara ahde vefa göstermek zorundasın. Sen, hastanede birisi işine yaramazsa ne yaparsın, atarsın işten. Bizde öyle değil. İşe yaramıyorsa daha fazla sahip çıkman lazım. Hatta çok becerikli olursa tehlikelidir. Uzaklaştırman gerekebilir. Sana tuhaf gelir şimdi bu anlattıklarım. Ama ilerde göreceksin. Diyelim Belediyeyi aldık. Başkan oldun. Önüne ‘buyur, imzala,’ diye dosya koyacaklar. İmarı var, ihalesi var. Bi şey alınacak, bir iş var, birine verilecek, falan filan. Kime vereceksin mesela? Herhalde kendi arkadaşlarımıza, değil mi?”
Toplumca en çok konuşmaktan hoşlandığımız ve en çok ‘anla(ma)dığımız’ iki şeyden biri futbol, diğeri de siyasettir. Belki de hayatta en çetrefilli konulardan biri olan siyaset hakkında herkesin söyleyecek tonla sözü olması, bizim aslında bu işi nasıl yanlış yaptığımızı da gösteriyor. Kesal da, siyasetle hiç işi olmamasına rağmen kendini bir anda bu ortamın arasına bulan başkarakter üzerinden, insan hallerinin değişimini, siyasetin bir girdap gibi insanı içine çekişini ve siyasetin insana kattığı plastik heyecanı çok başarılı resmetmiş. Kemal Güner’in üzerinden, insan psikolojisini, bir makamda oturmak için insanın kişiliğinden nasıl ödün verdiğini, hatta kişiliğini bırakıp da bambaşka durumlara büründüğünü detaylı bir şekilde yansıtmış. Kitabın sonlarındaki Kemal Güner’in ruh hali, bize heyecanla başlayan maceranın ne hallere gelebileceğini gösteriyor aslında: “Eve vardığımda vakit gece yarısıydı. Kapıyı yavaşça açıp içeri girdim. Holde bir süre bekledim, hiç ışıkları açmadan. Hep burada, holde kalsam, ölünceye kadar, hiçbir yere kıpırdamadan… İçeri salona geçtim, ayakkabılarımı salonun ortasında çıkartarak. İşte kırk küsur sene sonra geldiğin yer; İstanbul’un fizanında, adına uydukent denilen uydurma bir kentinde, civciv büyütülen ışıklı çekmeceler gibi, bilmem kaç metrekare bir konutun içinde, duvardan duvara hazır halı, beyaz eşya ve panjurlarıyla içine girdiğin ve bir üçlü koltuk, bir ikili koltuk, televizyon ve bir ikiz yatakla sürdürmeye çalıştığın, boyundan büyük hayallerin altında kalmış bir hayat. İşte elinde kalan.”
Siyasete girdiği zamandan itibaren bambaşka bir insan haline dönen başkarakterin ağzından aslında kendi fikirlerini yansıtıyor yazar. Utanma duygusuyla yaptığı tespit, benim en sevdiğim bölümlerden biri oldu bu kitapta. Bu pasajı sadece siyaset alanına değil de hayatın her anına, en çok da birebir insan ilişkilerine göre yorumladım ve sonunda Ercan Kesal’in yaptığı tespitin çok başarılı olduğu kanısına vardım: “Utanma duygumu hızla kaybetmiştim galiba. Bu böyle aniden olan bir şey miydi yahu? Ne bileyim, önceden bir belirti vermez mi? Kişiyi uyaran. ‘Bak, böyle bir durumun var senin; dikkat et, haline tavrına.’ Ya da, ‘şansını zorlama’ falan gibi. O da olmadı birtakım hafif bulgular da mı göstermez? Biraz kaşıntı, belki biraz bulantı; tam kusma olmasa da yani. Ya da temelde zaten böyle bir patolojim hep vardı da benim mi haberim yoktu? Aileden gelen bir şey olabilir mi? Irsi mi? Gerçi dedemde, babamda, anne tarafımda hiç rastlamadım bugüne kadar ama. Sonradan çıkabiliyor demek ki! … Gerçi bunun farkında olmak neye yarayacak ki? Sonuçta utanmaz bir herif oluyorsun işte. İşin kötüsü ilerde bunun arlanmazlık safhası da olacaktır. Oraya ne zaman geçecektim acaba?”
Bir tane de eleştirimi belirtip yazıyı sonlandırmak istiyorum: Kitapta bütün bu siyasi koşuşturmacanın, hayat sorgulamasının altında, arka planda bir de aşk geçiyor. Başkarakterin eski karısıyla tekrar buluşup, bir süre sonra tekrar birlikte olmaya varacak bir aşk. Bu konu kitapta asıl konunun gerisinde olsa da, üzerine biraz daha yazılabilirdi. İkilinin buluşmaları, konuşmaları okura, bu konu özelinde eksik bir şeyler kalmış duygusu veriyor. Çabucak sonuca erdirilmek istenmiş gibi bu aşk hikayesi. Ancak bu aşkın üzerine biraz daha eğilseydi yazar, bu konunun verdiği tamamlanmamışlık hissi olmayacaktı.
Sonuç olarak Ercan Kesal, roman alanında da anlatı alanında da yetkin eserler vermiştir. Bu eserlerin gerçek hayatta karşılıklarının olması ve eserlerinde dili kullanma başarısı da, okur nezdinde her zaman değer göreceğinin habercisi.
Mehmet Akif Öztürk
twitter.com/OzturkMakif10