Mona A. Tufan etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor. Tüm kayıtları göster
Mona A. Tufan etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor. Tüm kayıtları göster

18 Nisan 2021 Pazar

Modern insanın hakikat ve anlam krizinde irfanın yeri

"Modern insan kendisini hakikat seviyesine yükseltmeye çalışacağı yerde, hakikati kendi seviyesine indirmektedir."
- Rene Guenon, Modern Dünyanın Bunalımı

İnsanoğlu yeryüzündeki hayatını anlamlandırma bahsinde bir çıkmaza girmiştir. Zira anlam, çoğu zaman 'görünen'de kendine bir yer bulabilmiştir. Bu durumda 'görüneni bilmek'ten ötesine geçmeyen bir anlam krizi söz konusudur. Görünenden ötesini bilmek için aklın, metafizik boyutta kullanıma sokulması gerekir. İnsana verilen akıl, iki şekilde kullanılır. İlki maddeye, eşyaya, görünene yöneliktir. 'Aşağı alem'e doğru çalışan akla, akl-ı cüzi denir. Esmada kalan, müsemmaya geçmeyen aklı temsil eder. İkinci kullanım, 'yukarı alem'e doğrudur. İnsan, akl-ı cüziden sıyrılıp yahut vazgeçip, metafizikle temas kurarak, varlığın birliğine yönelik bir anlayış ve kavrayış üzerine çabaladığında, akl-ı külli ile buluşur. Burada dikkat edilmesi gereken şudu: Akl-ı cüzi de akl-ı külli de aynı akıldır. Aralarındaki tek fark, ilkinin metafizik kavrayıştan uzak olup madde âleminde patinaj çekmesidir. Anlamı ve hakikati, manaya doğru giderek kavrayabileceğini düşünen insan, halihazırda sahip olduğu akl-ı cüzi'nin kirini, pasını silmiş, tabiri caizse cilalamış, belli bir seviyeye taşımıştır. Bu taşıma işleminde akıl, kalple birlikte hareket eder. A'raf suresinin 179. ayetinde geçen "lehum kulûbun lâ yefkahûne bihâ", yani "Onların kalbleri vardır fakat anlamazlar" ifadesi çok açık biçimde aklın kalple ortaklığını vurgular. 

Akletmek, kalple mümkündür. Bu farkındalığa ulaşmak için geleneksel ekol devreye girer. Sahih bir silsileye bağlı olan tasavvuf yoluna kişinin talip olmasıyla başlayan bir süreçtir. Sürecin gidişatı ve nihayeti kişiden kişiye değişir zira yaradılıştan gelen istidatla alakalıdır. Bunun yanı sıra kişinin gösterdiği mücadele ve metafizikle olan irtibatı, yolun bereketini yaşamasını, yani zevk etmesini sağlar. Burada İbn Arabî'nin belirttiği gibi arzunun sahih olması önemlidir, arzusu sahih olana çareler gösterilir. Bu aynı zamanda gelecek olan bilginin kaynağına yapışmak, oradan gelecek olan bilginin her an gelebilecek oluşuna inanmakla ilgilidir: "O, her an yeni bir ilâhî tasarruftadır." (Rahmân, 29)

Geleneksel ekol, batıda birçok önemli düşünürün ilgisini çekmiş, bu yöndeki çalışmaları neticesinde hayatlarında önemli değişimler yaşamışlardır. Martin Lings (Ebûbekir Sirâceddin) ve onun mürşidi Frithjof Schuon (Îsâ Nûreddin) Türk okurlar tarafından çok sık sık atıfta bulunulan isimlerdir. Her ikisi de Şâzeliyye'nin Derkāviyye koluna bağlı Aleviyye yolunun kurucusu olan Ahmed el-Alevî'den bereketlenmiştir. Birbirilerini etkileme noktasında bu isimler geniş bir halkaya tesir etmiştir. Gai Eaton (Hasan Abdülhakîm), Titus Burckhardt (İbrâhim İzzeddin), John Gustaf Agueli (Abdülhâdî) bu halkadandır. Yine, Gariplerin Kitabı'ndaki arayış hikâyesiyle okurları etkilemiş Ian Dallas'ın (Abdülkadir Es-Sufi) ve bilhassa batıya tasavvufu sevdirmesinin yanı sıra bu coğrafyanın insanı tarafından da kitapları ilgiyle takip edilen William Chittick'in isimlerini de zikretmek gerekir.

İşte bu geniş halkayla beraber kendisini okuyanları, izleyenleri ciddi biçimde etkilemiş en önemli isimlerden biri olan Rene Guenon, özellikle modern insanın bunalımını oldukça etkili biçimde anlatmıştır. Modern Dünyanın Bunalımıİslam Maneviyatı ve Taoculuğa ToplubakışKadim Bilimler ve Bazı Modern YanılgıcılarYatay ve Dikey Boyutların Sembolizmi isimleriyle İnsan Yayınları tarafından özenle neşredilmiş kitapları, konuyla ilgilenenlerin başucu eserlerindendir. 1886’da Fransa’nın Blois şehrinde doğan Guenon'un gençliği, tam manasıyla bir arayış gençliği biçiminde geçmiştir. Yeni-Spiritüalizm akımından etkilenmiş, bir arkadaşının vesilesiyle bâtın ilimlerle uğraşan okültist bir cemiyete gidip gelmiş ve akabinde mason locasına dahi girmiştir. Arayışlarını bitmez bir şevkle sürdüren Guenon, 1912 yılında bir Şâzeli şeyhi olan Abdurrahman İlîş el-Kebîr’in halifesi Abdülhâdî (John Gustaf Aguéli) vesilesiyle hem Müslüman hem de bi Şâzeli dervişi olur, Abdülvâhid Yahyâ adını alır. Özellikle Müslüman olduktan sonra yaşadığı yerlerin kültürünü benimseme, bir yaşam üslubu olan edebe riayet ve basit yaşam konusunda kendisini ziyarete gelen birçok batılı-doğulu kimseyi etkilemiştir. 1940'lı yıllarda onu ziyaret eden diplomat ve fikir adamı Necmeddin Bammat, Rene Guenon'a dair hatıratında ekmeği bölerken ve yemeğe tuz katarken bile hareketlerine ibadet kıymeti verdiğini yazmıştır. Bir önemli hatırlatmayı da Mahmud Erol Kılıç hoca yapmıştır: Guenon, Müslüman olmadan çok önce sufizmle tanışmıştır. Bir nevi, kendisini İslâm'a sufizmle hazırlamıştır. Bu belki de onun hem tesirinin hem de aldığı 'bereket'in yüksek olmasında önemli bir etken olabilir.

Mona A. Tufan, Rene Guenon'u merkeze alarak modern insanın anlam problemini masaya yatırdığı kitabı İnsan, Hakikat ve Anlam'da, evvela modern insanın kim olduğu sorusuna bir cevap arıyor. Bireyci, ilerlemeci, yararcı ve yabancı olan modern insanın; ontolojik, epistemolojik ahlakî problemlerini masaya yatırıyor. Gelenekten, irfandan ve dolayısıyla metafizikten uzağa düşmüş, özüyle arasını açmış olan modern insan, Guenon için "bilimselcilikle rasyonel aklın kalıpları içine girmekte, ahlakçılıkla duygu dünyasını tatmin etmeye çabalamakta"dır. Bu durumda anlamı ve hakikati maddi dünyada aramaktadır. "Gelenek insana hem ilk düşüşle kaybedilen asli mükemmelliğe dönüş imkânı hem de hakikat ve anlamı içinde bulunduran irfanı temin eder. Anlam ve hakikat katmanlıdır. Bu katmanlar insanın melekeleri kuvveden fiile çıktıkça anlaşılır hâle gelir" diyen Mona Tufan, Guenon'un kurucusu olduğu geleneksel ekolün nihai amacını ortaya koyarken, bir şeylere sahip olarak ancak yatay bir biçimde ilerleyen modern insanın, dikey bir biçimde ilerlemesi, yükselmesi için 'olma' konusuna eğilmesi gerektiğini işaret ediyor. İşte, hocasız, mürşitsiz, rehbersiz; tek başına çıkılması mümkün olmayan dikey yolculuk için Guenon'un çözüm olarak sunduğu ve tasavvufta 'intisap' olarak adlandırılmış kavram, 'inisiyasyon'dur: "Guenon düşüncesinde inisiyasyon, Gelenek'in zahirî kısmında değil bâtıni kısmında yer alır ve insanın bilkuvveden bilfiile geçmesini ve kendini gerçekleştirmesini hedefler. Bu hedef iki aşamalıdır. İlk aşama yatay düzlemde Kadim İnsan'ın gerçekleştirilmesini, ikinci aşama ise dikey düzlemde Kâmil İnsan'ın gerçekleştirilmesini içerir. İnsan iki doğumla temsil edilen iki aşamayı gerçekleştirebilmek için ilk olarak zahirî, dinî bir Gelenek'e bağlanmak ve onun gereklerine riayet etmek, ardından bâtıni, inisiyatik bir Gelenek'e bağlanmak ve bu Gelenek'in kendisine sunduğu yol ve yöntemi takip etmekle mümkün olur."

Guenon'a göre bu takibin neticesinde kişinin anlam ve hakikat problemi kalmamaktadır. Bu insan artık kemalat yolunda öze ulaşmış, varlığın anlamını bilip kavramış, "göğün ilhamlarına açık, yeryüzünde tüm varoluş durumlarını anlamlandırma becerisine sahip" bir hâle gelmiş, tasavvufta "en ileri derecede bulunan doğru bilgi" olan hakka’l-yakîn'e ulaşmıştır. Meselenin kritik noktası metafizik arayıştır: "Sahih bir metafizik arayışın olmadığı çabalar, psikolojik düzeyde bazı iyileştirmelere vesile olsa bile, insanın hakikat ve anlam problemi karşısında çözümsüz kalmaya mahkûmdur. Zira problemin temeli olan anlam meselesi bir öz meselesidir ve öze dair bilgi de fenomenal alanı aşkın bir metafiziğe dayanmak zorundadır. Metafizik bilginin oluşla ilgisi yoktur; o, 'varlık'la, ilkeyle ilgilidir."

Mona Tufan, insanın anlam ve hakikat krizini, Rene Guenon'un düşünceleri eşliğinde değerlendiriyor. Gelenekçi ekolün tavrını önceliyor: zihni olabildiğince derine daldırmak, kökten bir değişim sağlamak için özü ortaya çıkarmak ve merkeze Tanrı'yı koymak. İnsan, Hakikat ve Anlam'ı, insanı kendine dair yeniden düşünmeye ve Rene Guenon'un çözümleri eşliğinde irfanî olanla yeniden buluşmaya bir davet olarak okumak mümkün.

Yağız Gönüler
twitter.com/ekmekvemushaf