Öykülerinde neşeli, dertsiz tasasız kişilerden ziyade, geçmişle problemleri olan, kendi içinde sorgulamalara girişen karakterleri işleyen yazarın anlatacaklarını duru bir dille aktarması okur nezdinde önemli bir şey. Aslında Engin Barış Kalkan için salt bir öykücüden ziyade, anlatacak şeyleri olan ve çevresine topladığı kişilere hikâyeler anlatan biri de diyebiliriz. Bağırıp çağırmadan, iç dünyasından kopmadan sakince anlattığı hikâyelerinde toplumun ‘üst’ olarak görülen tabakasından ziyade halkın içinden kişilerin öykülerini anlatması, derdini daha iyi açıklaması için olanak sağlamış.
Kalkan’ın hikâyelerinde gördüğümüz önemli bir özellik olan gözlem yeteneği, hemen hemen bütün öykülerde göze çarpıyor. Fakat yazarın yaptığı, görünmeyen bir şeyi ortaya çıkarmak değil, herkesin gözü önündeki bir durumu kendi bakış açısıyla öykü içinde eritmek. Klişe olabilecek bu durumdan, özgün olabildiği için ince bir manevrayla kurtuluyor yazar. Hikâyeler her ne kadar hayatın ‘loser’ diye tabir edilen tabakasını anlatsa da, mizahi anlatımı ve ironiyi birçok öyküsünün satır aralarında yakalayabiliyoruz. Bu durumu abartmadan kullanmış yazar. Hatta bazı hikâyelerinde biraz daha mizahi unsur ve ironi kullansaydı da sırıtmazdı. Yer yer kullanılan argo kelimeleri ise hayatın gerçekliğine bağlıyorum. Kadınlarla iletişimsel problemi olan, göç edip gittiği şehirde tutunamamış, işsiz insanları ve bunların öykülerini anlatırken biraz sokak ağzı kullanması okuyucuyu kitapta tutan önemli unsurlardan.
Öykülerinde birinci tekil kişi bakış açısını kullanan yazar, sadece “Otel Kervansaray” ve “Rabarba” adlı öykülerinde ilahi bakış açısına yer veriyor. Anlatıcı olarak seçtiği ve ‘ben’ dilini kullandığı hiçbir öyküde ise anlatıcının ismini göremiyoruz. Bunu, hayatın parlak, göz önünde, toplumca başarılı olarak addedilen kişilerinden ziyade, daha silik ve varlığı yokluğu pek fark edilmeyen kişileri anlatmasına bağlıyorum. Sanki öyle silikler ki bir isimleri bile yok der gibi yazar. Yazar, kahramanlarını umuttan mahrum da ediyor, Nietzsche’nin dediğine benzer bir şekilde, ‘umut en büyük kötülüktür çünkü işkenceyi uzatır’: “…Çevrilen sayfa seslerini dinleyerek kendisine uzatılacak anahtarı beklerken nasıl göründüğünü bilse, imkân dâhilindeki intihar biçimlerini alt alta sıralar. Ama sonunda hiçbirini uygulayamaz çünkü onması güç bir hastalık taşıyor kafasında. Umudu var. Bugünlerin geçici olduğunu sanıyor.”
Hikâyelerinde diyaloga az yer veren yazar, karakterlerini, özellikle de anlatıcılarını iç konuşmalara sevk ediyor. Karakterlerin içsel sorgulamalarla geçmişi ve bulunduğu durumu anlama çabaları hemen her öyküde karşımıza çıkıyor. Yapılan davranışlardan rahatsızlık, endişe hâli, gelecek kaygısı vb. dertler öykülerde karşımıza çıkarken ‘kaybetmişliği’ her zaman hissediyoruz: “Hiç yapmaması gereken bir şey yapıp babasıyla gitme konusunu son defa konuştukları güne dönüyor. Başa sarıp sarıp izlediği video kaydında kayda değer bir ipucu arayan dedektifler gibi. Buradan onu rahatlatacak bir şey çıkaramayacağını hâlâ kabul edemedi.”
Engin Barış Kalkan’ın yer ve kişi tasvirleri oldukça başarılı. Özellikle daha önce de değindiğim gibi gözlem yeteneği sonunda bunları başarabildiği aşikâr. Dili yalın ve üslûbu sade kullanmasının yararını burada görüyor yazar. Ayrıca bazı karakterlerinin başka bir hikâyede de karşımıza çıkması kısa süreli de olsa süreğenlik sağlamış. ‘Birbirine değen hayatlar’ durumunu kısa hikâyelerinde başarmış diyebilirim.
Kitabın en iyi öykülerinin son iki öykü olan “İş Meselesi” ve kitaba da adını veren “Maveraünnehir Nereye Dökülür?” adlı öyküler olduğunu söyleyebilirim. Kalkan bunları kitabının sonuna alarak altın vuruş yapmış. Fakat bir eleştirimi belirtmeden geçemeyeceğim. Kitaptaki bazı öykülerde (örneğin Koseçki Gelsin, Özür Dilesin) bitişler aniden olmuş. Bu, sonunu açık bırakmaktan ziyade bıçakla kesilmiş hissi uyandırıyor. Bütün bitişleri son iki öykü gibi olsaydı kitap çok daha başarılı olabilirdi. Bu yüzden de kitabın en zayıf öyküsünün üçüncü öykü olan “Koseçki Gelsin, Özür Dilesin” adlı öykü olduğunu düşünüyorum.
Genel anlamda toparlayacak olursak, İletişim Yayınları bence iyi öykücüler çıkarmaya devam ediyor. Engin Barış Kalkan, tarz olarak edebiyatımızdaki bazı isimleri andırsa da özgün bir şekilde ilerleyecektir. Daha uzun hikâyeler ya da roman türünde de başarılı eserler verebileceğini düşünüyorum.
Mehmet Âkif Öztürk
twitter.com/OzturkMakif10