Sessiz bir çığlık

Bu kitabı tek bir cümleyle anlat deseler, "sessiz bir çığlık"derdim.

Herta Müller, Tek Bacaklı Yolcu'yu Romanya'dan Almanya'ya göç ettikten sonra yazmış. Neredeyse bilinç akışı tekniğiyle yazılan bu kitap imgeleminizin sınırlarını zorlayacak. Baş kahramanımız İrene, hayatına giren 3 erkek, sürgün, özlem, aşk, arayış, kimliksizlik gibi duyguların şiirsel bir dille anlatıldığı romanda, bir anda kendimizi İrene ile özdeşleştirebiliriz. Daha doğrusu İrene yüzümüze bıçak kadar keskin bir ayna tutabilir. En azından bende öyle oldu...

Kentler, kentler, kentler... Yollar, yollar yollar... Yalnızlık, yalnızlık, yalnızlık...Bunlar kitabı bitirdikten sonra içimde kalan yankıları oldu.

"Ve hiçbir düşünce İrene'yi kalmaya zorlamıyordu. Gitmeye de."

Eğer bir yere ait olamıyorsanız, aidiyetsizlik size hakim oluyordu. İrene'nin ve tabii ki İrene ekseninden sürgün edilen birçoğumuzun yaşadığı da buydu sanırım.

Tek Bacaklı Yolcu Herta Müller'in hayatının bir izdüşümü aslında. Zorluklar içinde geçen bir yaşam, Çavuşesku diktasına yenilmeyen bir duruş, doğduğu topraklarda azınlık olarak yaşamak ve kendi memleketinde kendi topraklarında kitaplarının yasaklanması, kaçırılması...

2009 yılında Tek Bacaklı Yolcu'yla Nobel Edebiyat Ödülü alan Müller'in bunu fazlasıyla hak ettiği kanaatindeyim.

Düşünmekten korkan insanlarsanız bu kitabı lütfen okumayın! Çünkü kitabın bitiminde hayata dair soru işaretlerinizin çoğaldığını göreceksiniz.

"Ağaçların yaprakları yaprakların arka yüzüydü. Ağaçlar ağaçların arka yüzüydü. Bütün kent kentin arka yüzüydü."

"Politikacılar telaş içindeydi. Ama yine de alınlarında iktidarın karanlığı vardı."

Soru işaretlerinizin hiç eksik olmadığı bir yaşam diliyorum.

Sevgiyle kalın...

“İnsan gittiği gibi geri gelmiyor, bir kez gittiğinizde başka biri oluyorsunuz, böyle de olunmak zorunda zaten.”

İpek Şen

Zamanın çarkları ve insan

Ahmet Hamdi Tanpınar'ın eşsiz eseri Saatleri Ayarlama Enstitüsü'ne bir “düzen ve insan” kitabı demek yanlış olmaz. Düşler, olanaklar, gerçekler… Hepsi önce insanın arzularında ilk adımlarını atarlar. Önceleri bize mantık dışı görünen pek çok iş alanları bizler için şimdi hayatın vazgeçilmez ve içselleştirilmiş bir parçası haline gelmişlerdir. Şöyle bir düşünelim… 

Bir meslek ya da iş alanı seçelim. Her ne olursa… Ayakkabı boyacılığı örneğin… Şimdi düşünelim bu mesleğe gerek var mı? Birçoğumuz yoldan geçerken yüzüne bile bakmayız, ama bazılarımız da önünde durur ve ayakkabı boyacısının verdiği kirli terlikleri giyer,onun ayakkabılarımızı boyamasını izleriz. O an bunu kendimizin yapabileceğini de biliriz ama

bunu düşünmeyiz, düşünme ihtiyacı duymayız. İşler, biraz da böyle kabul görürler bizler tarafından. Düşünceden eyleme…

Romanın iki ana karakterinden biridir Hayri İrdal. Sıkıntılarla dolu bir çocukluk ve yoksullukla, işsizlikle bezenmiş bir orta yaş dönemi. Hayri İrdal, genç yaşlarda yanında çalıştığı bir saatçiden öğrendiği saat tamirinin, günün birinde onu ülkenin ve dünyanın en tanınmış iş yerinin patronlarından biri yapacağını aklının ucundan bile geçirmez. Çevresindekilerden nasıl borç alabileceğini düşündüğü sırada tanıştığı Halit Ayarcı sayesinde bütün hayatı değişen bir adamdır o…

Bir yanda yaratılıştan gelen özgünlüğü ve sarsılmaz inancıyla Saatleri Ayarlama Enstitüsü düşüncesini doğuran, büyüten, ete kemiğe büründüren Halit Ayarcı; diğer yanda hayatı boyunca maddi ve ailevi sıkıntıların buhranından sıyrılamamış, Enstitü düşüncesine hiçbir zaman inanmasa bile Halit Ayarcı'nın yanında yer almış Hayri İrdal. İki farklı insan… Biri dünyayı ellerinde tutarken, öbürünün her gün sırtında taşıdığı, iki farklı yaşam ve kesişen yollar.

Bütün olanaksızlıklara ve zorluklara rağmen birinin sonsuz inancı, diğerinin ise sonsuz umutsuzluğuyla hayata geçen ütopik bir kurum: Saatleri Ayarlama Enstitüsü. Romanda her şeyden önce ön planda olan enstitü değildir. Ön planda tutulan, her sayfada insandır. İki farklı insan, aslında değişen toplumsal yapıyı simgelese de, dağılmış bir imparatorluğun küllerinden zorluklarla sıyrılıp doğmuş, ama sıkıntıları bitmemiş ülkeyi

anlatır. Ülke yeni bir düzene geçer. Bu düzende iş, işçi, müessese, girişimcilik ve zamana riayet etmesi gereken bir insan modeli vardır. Bu düzende insanlar ikiyüzlü, bu düzende insanlar kokuşmuş ve bu düzen siz ne kadar istekli olursanız olun özgünlüğü sıradanlaştırarak çarkları arasında onu sindirip kusan yeni tür bir insan yaratmaktadır. Yani Tanpınar’ın “Plak İnsanı."

Saatleri Ayarlama Enstitüsü, bunu en başında reddeden, maddi yaşamının kötülüğünden dolayı inanmadan bu işe giren, ama aklı hep yoksul günlerindeki aile bağlarında kalan Hayri İrdal ile sarsılmaz inancın simgesi, “yapılamaz” sözcüğünü dünyasında barındırmayan, insanlara güvenen, özgünlüğün her daim modern dünya kalıplarını delip geçebileceğine inanan Halit Ayarcının, eşsiz metaforlarla donatılmış, öyküsüdür.

Ozan Şen     

Şiir varsa aşk, aşk varsa keder de vardır

Söylenecek sözler bittiği zaman ya da bir şeyler söylemeye mecal kalmadığı zaman insan içine döner. Şikâyet edeceği merci kendisi olur bir anda. Hem yaşamış olduğu geçmiş hem de tedirgin olduğu gelecek, bir anda insanın üzerine çullanır. Titrer bu durumda insan, kendine gelebilmek için. Ya bir kitap, ya bir şarkı ya da bir sükûnette teselliyi arar. Üçünün de buluştuğu bir kitap: Kimseye Etmem Şikayet. Kitabın ismini görür görmez Türk Sanat Müziği düşkünü bir amatör klarnetçi olarak heyecanlandım. Şarkının -eserin- hikâyesini merak ediyordum, ve elbette şairini de.

"Kimseye etmem şikâyet, ağlarım ben hâlime,
Titrerim mücrim gibi, baktıkça istikbâlime.
Perde-i zulmet çekilmiş, korkarım ikbâlime,
Titrerim mücrim gibi, baktıkça istikbâlime."

Yılmaz Öztuna'nın Türk Musikisi Ansiklopedisi'nde bu şarkının nihâvend bestesinin Kemani Serkis Efendi'ye ait olduğu yazar. Herkes de böyle kabul etmiştir. Oysa Turhan Taşan'ın Kadın Besteciler adlı kitabında ise hem güftenin hem de bestenin sahibi olarak İhsan Raif Hanım yazar. Doğru olan bilgi de budur. İhsan Raif Hanım şiirini yazdıktan sonra onu Suzinak makamının Curcuna usulünde bestelemiştir. Serkis Efendi ise şiiri Nihâvend makamında tekrar bestelemiştir. Muhtemelen bu son beste sevilmiş olacak ki, günümüze kadar da böyle gelmiş ve nihayet eserin hem güfte hem de beste sahibi olarak Serkis Efendi kalmıştır. Bir emeğin hakkını teslim etmek başlı başına bir emek.

2008'de Şişli Kaymakamı olarak göreve başlayan Mehmet Öklü, Hükumet Konağı olarak kullanılan binanın 19. yüzyılda Şura-yı Devlet başkanlığı yapan Köse Mehmet Raif Paşa'ya ait tarihi ve meşhur Taş Konak olduğunu öğrenir. Mehmet Raif Paşa, II. Abdülhamid'in gözde valisi ve bakanı. Mehmet Öklü, türünün tek örneği olan konağı üç yıl süren bir çabadan sonra İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti Projesi kapsamında restore ettirmiştir. Köse Raif Paşa'nın büyük kızı olan İhsan Raif Hanım'ın hayat hikâyesi, işte bu yaşanmışlıkla başlar. Ortaya, dönemin edebiyat havasını da estiren hüzünlü ama son derece gerçek bir roman çıkar.

"Biz neşelendiğimiz anda mahzun oluruz. Abad olduğumuz zaman da viran olur kalırız. Biz cefanın beslediği öyle aşk kuşlarıyız ki, kafesten azad olsak, hürriyete kavuşsak, uçar gider tuzağa düşeriz. Bu ne tezat, bu nasıl hayat!"

Sevr Antlaşması'nı imzalayan heyetin içinde yer alan Rıza Tevfik'in talebesi İhsan Raif Hanım, erken yaşta çok çalkantılı bir hayat yaşar. En büyük aşkı ise şiirdir. Hece vezninden asla vazgeçmez. O kadar ki, Ahmet Haşim, "Benim anladığım hece vezni ile milli şiiri iki kişi yazmıştır: Rıza Tevfik ve İhsan Raif Hanım" der. "Beş Hececiler" olarak anılan şairlerin ablası olan İhsan Raif Hanım, Halide Edip, Fatma Aliye, Şair Nigâr ve Fehime Nüzhet ile birlikte İstiklâl Savaşı'na da destek olan öncü edebiyatçılarımızdandır.

"Gerçekten kafesteki muhabbetkuşlarının bile kafesi açılınca uçma hevesinden hürriyetin sonsuz esrikliğiyle tuzağa düştüğünü çok gördüm. Lakin uçmak onların yaratılışının icabı, vazgeçemezler ki! Hürriyet de bizim yaratılışımızın esasıdır, özüdür, bu devredilmez, vazgeçilmez hakkı yaşamaktan asla geri duramayız! Ona mecburuz. Esaret tecrübe edilecek nesne değildir zira! Tekrar olduğunu biliyorum ama söylemeden edemiyorum işte: Ancak bedelini ödeyenler hürriyeti hak edebilir.”

Şairin 1914 yılında evlenerek üçüncü evliliğini yaptığı Şahabettin Süleyman, Fecr-i Ati edebiyat akımının mensuplarındandır. Fevkalade bir aşk yaşanır. İki edebiyatçı, hayata aynı gözlerden aynı hassasiyetle bakan iki kalem erbabı, hüzün dolu bir birliktelik yaşar. Erken kaybettiği eşini, İhsan Raif Hanım her zaman övgüyle ve hürriyet duygusuyla hatırlar:

"Belki insanımızın, milletimizin hürriyet uğrunda aldığı mesafeyi, geldiği şerefli yeri göremedi Şahapcığım, ama yeryüzünde hürriyetin yerini tutabilecek bir şey olmadığını çok iyi anladı. Dünyada, insanın yaşama hakkına denk başka bir hak olmadığını bildiğimiz gibi."

Daha fazla detay vermekten korktuğum yegane romanlardan biri oldu Kimseye Etmem Şikayet. Bunda Mehmet Öklü'nün "hiç araya girmeyen üslubu" da büyük etken. Zira yazar, biyografi ve romanı birleştirirken, kendini de çok uzak tutmuş okuyucudan. Böylece okurken dönemi de soluk soluğa yaşıyoruz. Bazen İhsan Raif Hanım ile Şahabettin Süleyman'ın Avrupa seyahatlerinde onlara arkadaş, bazen de edebiyatçı dostlarıyla gerçekleştirdikleri keyifli bir masa sohbetine misafir oluyoruz. Üstelik kimler yok ki bu masada? Yahyâ Kemâl'ler,   Taş Konak'ta başlayan ve büyük bir emeğin eseri olan roman o kadar "bizden" ki, "Acaba başka neleri unuttuk?" diye düşündürtüyor sürekli.

İhsan Raif Hanım'ın iç dünyası, tüm şiirlerinde zuhur etmiştir. Buna bir örnek vermek için güzide solistimiz Melihat Gülses'in okuduğu, şu şahane şiirini de hatırlamak gerekir:

"Ben esir-i handenim, üftâdenim ey gültenim,
Gözlerin Kur'an-ı aşkımdır, kucağın cennetim."

Şikâyetini kendine edenlere; şiir, edebiyat, aşk ve dolayısıyla keder dolu bir hayatın öyküsü...

Yağız Gönüler
twitter.com/YagizGonuler

Unutmamayı seçmek

Gerçekten unutmak istiyor muyuz? Neyi ne kadar anımsamaya çabalıyoruz? Bellek nasıl bir şey de yaşadığımız her anı her saniyeyi olmadık bir anda birleştiriveriyor geçmiş ile.

“Bir rüzgâr yok mu, anılar yaratan unutma rüzgârı, uğultusunu dinliyorum onun, yaşadıklarım için kalbim sızlıyor.”

Latife Tekin’in Unutma Bahçesi’ni okurken gözünüzün önüne sürekli fotoğraflar geliyor. İki gün öncesinden tutun da babanızın elinden tutup dondurma aldıktan sonra salıncağa koştuğunuz o güne kadar, o kısacık bir saniye kadarki âna kadar.

"Unuta unuta in aşağı sen... Madem anılar bizim atıklarımızmış, unutmanın sonuna var, anlarsın. Tanrı senin yüzüne bakıyor muymuş? Her şeyin başına dönmek isteyen nedir biliyor musun, akıl ister bunu. Aklı da kendi haline bırakmamak gerekir, aptalca işlere kalkışır çünkü..."

Kitabın dili gayet hafif ve akıcı. Konusu ise sürpriz olsun, çünkü bahsedersem tüm büyüsü kaçacak gibi geliyor. Baharın geldiği bu günlerde sessiz sessiz güneşin girdiği odanızda sizi alıp derinlere, kendi bahçenize götüren hatta “Yaşamadıklarınız da birer anı olabilir mi?” sorusunu düşündürten bir kitap. Düş bahçelerinizde kimin olup kimin oradan gitmesini istiyorsanız okuyun ve bir kez daha düşünü derim. Hangi anı ne kadar değer belleğinizde yaşamaya? Ya da belki de asla unutmak istemiyorsun, bununla yüzleşmeye hazır mısın?

“Aklımızdan çıkıp giden ne çok şey var, onların hepsi nerede yaşıyormuş acaba, doğrusu merak ettim. Anılarımızın bizden bağımsız sonsuz bir ömürleri mi var öyle? Unuttuğumuz şeyler kendi kendilerine yaşayıp gidiyor…”

Bir roman bittikten sonra kahramanlarının hâlâ içimde bir yerlerde yaşamlarını sürdürmelerini seviyorum. Unutma Bahçesi tam da böyle bir kitap.

Kitabın bir bölümünde Işık Ergüden’in bir mektubu yer alıyor: “Hiçbir şeyi unutmak istememiştim ben.”

Bu bölüm hiç yaşamamış gibi, olmamış gibi yaşamayı seçtiğimiz unutmamın sosyal ve toplumsal yönünü el alıyor yani insanın vahşi yönünü.

“Boşluğu ölçebilen tek şey var, sızı..."

Unutma rüzgârı size de essin, bırakın pencerenizden girsin, neleri alıp neleri bırakacağına siz karar verin.

Hiçbir şeyi unutmak için yaşamadık evet peki unutmamayı seçtiklerimiz?

Esin Bozdemir
twitter.com/karakarabatak

Bir tahta bavul içinde saklanmış mektupları okumak isteyenlere

"Nâzım’ın, 1933’ ten 1950’ ye kadar, on yedi yıl boyunca, çeşitli cezaevlerinden kendisine yazdığı mektupları, Piraye bir tahta bavulda saklardı. Ceviz ağacından yapılmış, 41 x 26 x 14 cm boyutlarında küçük bir tahta bavul. Küçük olduğu için, belki "çanta" demek daha doğru. Bu ceviz çantayı ona Nâzım sanırım Çankırı Cezaevindeyken yapmıştı.”

Piraye’nin küçük tahta çantada sakladığı mektupları oğlu Memet Fuat derlemiş, toplamış, kitaplaştırmış. Ne iyi yapmış! İnsan mektupları okurken, Nazım’ın aklından, kalbinden geçenlerin arasında dolaşıyor sanki… Ve her satırda Nazım’ın Piraye’ye duyduğu derin aşk çarpıyor okuyanın yüzüne.

"Seni nasıl seviyorum biliyor musun? Ot yağmuru nasıl severse, ayna ışığı nasıl severse, balık suyu ve insan ekmeği nasıl severse, sarhoşun şarabı, şarabın billur kadehi sevdiği gibi, annenin çocukları, çocukların anneleri sevdikleri gibi, Lenin’in inkılâbı ve inkılâbın Marx’ı sevdiği kadar, velhasıl seni Nazım Hikmet’in Hatice Zekiye Pirayende Piraye’yi sevmesi gibi seviyorum."

Hapishanede mektuplar bekleyişini anlatıyor Nazım, şiirler yazıyor:

"Bulutlar geçiyor: haberlerle yüklü, ağır.
Buruşuyor hâlâ gelmeyen mektup avucumda.
Yürek kirpiklerin ucunda
Uzayıp giden toprak uğurlanır.
Benim bağırasım gelir : - "Pîrâye,
Pîrâye !.." - diye..."

Nazım, hapishane hayatından, gündelik telaşlarından bahsediyor sık sık; neler yaptığından, neler yapmak istediğinden, neleri yapamamanın acısını çektiğinden…

"Bizi esir ettiler. Bizi hapse attılar. Beni duvarların içinde, seni duvarların dışında."

Mektupları okurken Nazım’la Piraye’nin aşkının ötesinde, dönemin siyasi havasını da okuyorsunuz. Nazım’ın hayatının, yaşadıklarının şiirine nasıl yansıdığını görüyorsunuz apaçık. Ve en çok da, mektupları okurken, Piraye kadar sevilmiş bir kadın olmak istiyorsunuz…

"Bu geç vakit
Bu sonbahar gecesinde
Kelimelerinle doluyum;
Zaman gibi, madde gibi ebedî,
Göz gibi çıplak,
El gibi ağır
Ve yıldızlar gibi pırıl pırıl
Kelimeler.
Kelimelerin geldiler bana,
Yüreğinden, kafandan, etindendiler.
Kelimelerin getirdiler seni,
Onlar : ana,
Onlar : kadın
Ve yoldaş olan...
Mahzundular, acıydılar, sevinçli, umutlu, kahramandılar,
Kelimelerin insandılar..."

Merve Uzun
twitter.com/merveuzun

Aydınlığı mağaralarda arayanlara

"Allah'ın, iç gözü daha iyi görsün diye dış gözünü kapattığı,
sahici münevver..."
- Necip Fazıl, Cemil Meriç hakkında

Bu Ülke, Umrandan Uygarlığa ve Mağaradakiler. Birbirini tamamlama gayesiyle yazılmış bu üç şaheseri   bitirdikten sonra, Cemil Meriç okumanın haklı mağrurluğunu elde edersiniz. Bir mağrurluk mudur? Elbette. Amacı; beynimizin o bir türlü çalış(a)mayan "fikir" mağarasını harekete geçirmek olan "münzevi fikir işçisi" Cemil Meriç, Mağaradakiler'de önce mühim şahsiyetleri, sonra kavramları, biterken de görmeye alışkın olduğumuz fotoğrafların asıllarını sunuyor önümüze. Adını bildiğimiz meşhurların zikrini de bilmek, bir fotokopi misali oradan alıp buraya koyduğumuz kavramların hakiki dertlerini öğrenmek, kafamıza ezbere taktiklerle kakılan düşüncelerin niyetini keşfetmek için müthiş bir keşif bu kitap. Tanzimat'tan bu yana yaşadığımız miskinliği bir kenara atmak için "yeraltı mağarasına bir parça aydınlık getirmek", kitabın mütevazı amacı.

"Tiyatroda biri öksürünce herkes öksürür, boğazında bir kaşıntı duyar herkes. Taklit insiyâkı, insiyâkların en güçlülerinden biri. Karşı koydunuz mu sinirleriniz gerilir, bir suçluluk duygusu içine düşersiniz. Herkes tarafından kabul edilen bir haksızlığa isyan etmek kolay mı?"

Aslında Mağaradakiler'in açılış sayfasındaki Horatius hicvi, kitabın derdini çok açık bir şekilde önümüze koyuyor: Quid rides? De te fabula narratur. Meali: Ne gülüyorsun? Anlattığım senin hikâyen. Türlü türlü oyunlara sahne olan memleket topraklarında, karşımıza sürekli bir mesele geliyor. Biz bu meselelerle uğraşıyoruz, bu meseleler üzerine konuşuyoruz. Ezbere ya da değil. Peki meseleyi ne kadar biliyoruz? Köküne inebiliyor muyuz? Sevdiğimiz bir şeyi neden sevdiğimizi, nefret ettiğimiz bir şeyden ise neden nefret ettiğimizi ne kadar sorgulayabiliyoruz? Tüm bunlar için adım atmaya kalktığımızda, bir "boş ver!" çınlamıyor mu kulaklarımızda? Alışmak, hastalıktır. Alışılmışın dışına çıkmak için tedavi şarttır. İlaç: mücadele.

"İktidar aydından hoşlanmaz. Napolyon, çağının en büyük düşünce adamlarını ideolog diye küçümser. İdeolog, dalgacı, hayalperest, dünyadan habersiz kimsedir, Napolyon'un dilinde. Faşizm'ler, topyekûn aydın düşmanı. Galiba Goering, "kültürden söz edildiğini duyunca elim tabancama gider" demiş. Lenin'e göre aydın, "kendini dünyanın tuzu biberi sanır, ama pisliğidir sadece". Oyunun kuralı bu, baştakiler düşmandır aynalara; hele çirkinliklerini büyütüyorsa.. Ne var ki aydın, aydının da vur abalıyası. Bahane her devirde aynı: Göreve ihanet etmek."

Kurşun gibi. Hayatında eline hiç silahını almamış bir insanın silahla karşılaşması kadar ürkütücü bir okuma. Her konuda bir bildiğiniz yıkılıyor, kitabın her bölümü bittiğinde bilgisiz kalıyorsunuz. Düşünün ki, öyle bir bilgilenme. Nihilizm, popülizm, anarşizm, ihtilâl, inkılâp, sol, sağ, devrim, aydın, Osmanlı aydını, entelektüel, intelijansiya, Paris, İstanbul, Suavi, liberalizm, terakki, hürriyet, Asya, yeni Osmanlılar, dünya görüşleri, 60'lar, şiir, müceddit, hiciv. Bu terimleri yahut meşhurları yeniden öğreneceksiniz. Ya da farklı bir noktadan bakmaya başlayacaksınız. Bu da birçok bilginizi unutmaya sebep olacak. Dolayısıyla mağlupken, galip olacaksınız.

"Tabular, tabular.. Her adımda, şuura dur emrini veren bir jandarma neferi. Her kapının arkasında, elinde bıçak, bekleyen bir harem ağası. Düşünme! Düşüneni iftiranın ve sefaletin lâğımında boğduktan sonra, ellerimizi yıkayıp, "efendim bizde filozof yetişmiyor" diye ah-u vahlar."

Ne kadar tanıdık öyle değil mi? Aslında daha önce ziyaret ettiğimiz ya da kıyısından döndüğümüz düşünceler. Fakat bir türlü gerçek bir ziyaret cesareti bulamıyoruz. Yine bu minvalde bir örnek:

"Sağ, kavuğuna çekilmiş; münzevî, mazlum, muzdarip. Sol, eline tutuşturulan reçeteyi kekeliyor, mânâsını anlamadığı reçeteyi. Tek ortak duygu: düşmanlık. Diyalog yok. Tanzimattan beri hazır elbiseye meraklıyız, hazır elbiseye ve hazır medeniyete. Tefekkür kılıçla fethedilmez."

Cemil Meriç'le erken tanışmak, bir takım yanlışların kıyısından dönmek gibidir. Geç tanışıldığında ise imdadımıza bir atasözü yetişebilir: Zararın neresinden dönülse kârdır. Fazla geç kalmadan, o yanlışlar mağarasına inip, doğruları keşfetmeli.

Yağız Gönüler
twitter.com/YagizGonuler

Hurafelerin hamalı olmak istemeyenlere

2010 yılında bir arkadaşımın İstanbul Kriterleri hediyesi ile tanıdığım İbrahim Paşalı’nın peşini o gün bugündür bırakmadım. Her pazar, Yeni Şafak’ta yazılarını okur ve her yazıdan sonra "evet İbrahim Paşalı bu milletin vicdanıdır" diye içimden geçirirdim. Vicdan ne demek diye bakacak olursak demek istediğim çok daha iyi anlaşılır. Kişiyi kendi davranışları hakkında bir yargıda bulunmaya iten, kişinin kendi ahlak değerleri üzerine dolaysız ve kendiliğinden yargılama yapmasını sağlayan güç (Bkz: TDK, Vicdan). Paşalı öyle şeyler söyler ki aslında herkesin söylemek istediği (ortak vicdan) ancak kimsenin söyleyemediği şeylerdir bunlar. Paşalı’nın yazdıkları hem ortak kusurlarımız hem de ortak cevaplarımızdır. Sanki Paşalı elini omzumuza atar ve "bak kardeşim bu iş böyle olmaz" der gibi ağabey nasihati verir. O yüzden okurken cesaretlenmeniz gayet normal bir durumdur.

Entelektüellerin Hurafeleri o çok severek takip ettiğim yazıların gözden geçirilip, üstleri başları düzeltilip yeniden okuyucunun beğenisine sunulmuş hâli. Köpek insanı ısırsa haber olmaz ancak insan köpeği ısırsa haber olur diye bir çıkarım var. Onu şöyle değiştirebiliriz: Entelektüel yeşil soğan yerken yakalansa insanın köpeği ısırması gibi haber olur. Entelektüelin içinde bulunduğu toplumun gerçeklerini gözlemleyip onlar üzerine düşünmesi gerekir. İbrahim Paşalı bu işin hiç de sanıldığı gibi olmadığını, dünyaya kapalı kibrine açık bir pencereden ahkâm kesmenin entelektüellik olmadığını, olsa da hurafe ile dolu olduğunu söylüyor. Hani yazan-çizen camianın çok kullandığı bir deyim vardır: Türkiye’nin gerçekleri. Yeşil soğan bu ülkenin bir gerçeğidir ve entelektüel yeşil soğan yemelidir.

Tam da bu noktada entelektüel ile âlimin farkı ortaya çıkmaktadır. Âlim yaşadığı çağa tanık olur. Entelektüel ise yaşadığı çağı kendisinin şekillendirdiğini düşünür. Bir meclise girdiğiniz takdirde eğer orada bir âlim varsa bunu anlamamanız gerekir. Çünkü âlim ilmiyle aynı zamanda amel eder. Entelektüel ise Paşalı’nın deyimiyle ihtimallerin hamalıdır. Hamallık kişi üzerinde sırıtır ve bir mecliste entelektüel kim anlaşılır. Bu sebeple sorulara çözüm bulması için güvenilen entelektüel daha başka sorular ile karşımıza çıkar. Soru sormaktan bıkmaz. Çünkü her ihtimali düşünür ve bu yüzden hiç yol alamaz. Entelektüeller Kemal Tahir’i haklı çıkarmak için adeta yarışırlar: "Bu ülkenin aydınları Yalova’dan ötesini bilmez."

Başlık bir yazıda okurla yüz göz olan ilk kısımdır. Bu yüzden okuru tahrik etmesi (harekete geçirmesi) ve konu hakkında fikir vermesi gerekir. Bu sefer kitaptan alıntı yapmak yerine birkaç başlığı sizlerle paylaşacağım:

Şehirliler Köyleri Bozmasaydı, Köylüler de Şehirleri Bozmayacaktı
Halk Yaparsa "Sosyal Linç", Sanatçılar Yaparsa "Demokratik Tepki"
Çamlıca Tepesindeki Cami de Gökdelendir
Halkın Pembe Dizileri Varsa, Entelektüellerin de Pembe Fikirleri Vardır
İslamcı İsrail: İran

Gördüğünüz gibi seçtiğim başlıklar Paşalı’nın rahatsızlık duyduğu meselelerin ne olduğunu az çok hissettiriyor.

İbrahim Paşalı yazılarında söylenmesi gerekeni söyleyen bir isimdir. Yani dünya görüşü ne olursa olsun eğer bir hurafe etrafında konuşuluyorsa Paşalı olay yerine intikal eder ve "dur" ihtarı ile işlerin sanıldığı gibi olmadığını gözler önüne serer. İnsan kavramlar ile düşünür. Yazar öncelikle hurafenin sis perdesi gibi üzerini kapattığı kavramı bize gösterir. Ne de olsa güneş balçıkla sıvanmaz. Kavram üzerinden konu hakkında düşünülmesi gerekeni düşündürür. Bu anlamda Paşalı aktüel siyaset konuşmaz. Aktüel siyasetin perdelediği hakikati konuşur. Gece Yürüyüşü, Makam Arabası gibi televizyon programlarından İbrahim Paşalı'yı takip edenler kitabın bir sohbet, muhabbet havasında aktığını fark edeceklerdir.

Cenap Şahabettin, "Sürüden ayrılanı sürü sevmez" demiş. Kurt elbette kapar orası ayrı mevzu. Ancak Paşalı bu yazıları ile sürüden ayrılmıştır. Allah için ben onu seviyorum. Rize’den kötü adam çıkmaz diyeceğim ancak politik bir duruş sergilediğim fikri cereyan edebilir. Bunu söylerken Rizeli dostlarımı kast ediyorum. Paşalı da bir Rizeli olarak iyi bir adamdır. Onu sevdiğime göre sürüden değilim diye iyice övünebilirim. Allah Paşalı’yı kurtlardan korusun.

Muhammed Faruk Özcan