Melankolik bir dost arayanlara

Manik-depresif teşhisi konulduktan sonra hayatının büyük bir kısmı psikiyatri kliniklerinde geçmiş, her şeye rağmen, onlar gibi olmamak adına elektroşoklara dayanmış, ölümden korktuğu halde intihara kalkışmış yalnız bir kadın: Tezer Özlü.

Gerçek kişi ve kuruluşlarla ilgisi olmayan kitaplardan hoşlanmadığını söyleyen, her kitabında kendi yaşamını anlatan Tezer Özlü’nün "Kalanlar" kitabı belki de yazarın en mahrem alanı. Ölümünden sonra kardeşi Sezer Duru tarafından yazarın evindeki notlar ve günlüğünden derlenip yayınlanmış.

Sürekli gitmek isteyen, “içine bir kere girilip sonra çıkılan ve geri dönülmeyen” evleri seven, kalabalık dünyaya çıkmadan yaşamak isteyen, sadece tren raylarında kendini iyi hisseden bir kadının hikâyesi.

"İşte burada istediğimi yapabiliyorum. Işık var. Kitaplar var. Ben varım. Dünyam var."

Mutsuz olduğunuz zaman etrafınızdaki insanların sizi teselli etmek için yapabilecekleri pek fazla bir şey yoktur. Onlar kendilerine düşeni yaptıktan sonra çekilirler ve aslında siz sorunlarınızı hep kendiniz çözmek zorunda kalırsınız. Bu yalnızlık saatlerinde melankolinizi paylaşacak sizden daha çok acı çekmiş, daha fazlasına katlanmak zoruna kalmış bir dosta ihtiyaç duyarsanız Tezer Özlü’nün sizinle paylaşacağı çok şey olduğundan emin olabilirsiniz.

"Burada ölecek yer yok.  Sonra siz beni yakarsınız. Ya küller arasında uyanıp, gövdemi arayıp, yalnız külleri görürsem? Oysa toprak içinde bir süre daha kollarım, bacaklarım ve tüm bedenimle birlikte olabileceğim. Belki ölüme alışana dek. Ölüm içinde ölümü unutana dek."

Ümran Kio

Karanlık bir aşk hikayesi okumak isteyenlere

“Hep aynı şeyleri okumaktan sıkıldım, hep aynı yazarların kitapları gündeme getiriliyor” diye dert yanıyorsanız sizi böyle alalım. Zira elimizdeki Joseph Incardona kitabı hepimiz için iyi bir seçenek olma özelliğini taşıyor.

Önce yazarı mercek altına alalım: Joseph Incardona, 1969 Lozan doğumlu. Cenevre’ye yerleşmeden önce Paris ve Bordeaux’da yaşadı. Sanat Sosyolojisi profesörü olan Incardona, halen Cenevre Etnografi Müzesi’nde danışmandır ve 2003’ten beri Bordeaux, Paris ve Cenevre’de kurduğu yazı atölyelerinde dersler vermektedir. Oyun ve film senaristliği de yapmaktadır.

Gelelim 220 Volt’a... İlk romanıyla kimsenin ilgisini çekmeyen yazar Ramon Hill, son iki romanıyla meşhur olmuştur. Dolayısıyla onun bu popülaritesi ilk romanının da tekrar gün yüzüne çıkmasının, yeni ve büyük boyutlarda basımının yapılması demektir. Üç romanı olan meşhur yazar iki çocuk sahibidir. 4. romanı için yakın dostu ve menajeri onu sürekli sıkıştırmaktadır ve Ramon’un karısı Margot bu duruma müdahale edecektir. Margot, Ramon’u yanına alarak evlerinden ve iki çocuklarından kilometrelerce uzakta bir çiftlik evinde sessiz sakin 15 gün geçirmeyi amaçlamaktadır. Hem dünya tarihinin en eski ve karmaşık ilişkisi olan kadın – erkek (karı – koca) sorunlarına çözüm arayacaklar, hemde Ramon’un 4. romanını bitirmesini sağlayacaklardır. Ramon gitmemek için her şeyi dener ama sonunda zamanı geldiğinde çok inatçı olabilen karısına boyun eğmek zorunda kalır.

Bu kısa roman arka kapakta dendiği gibi “karanlık bir aşk hikayesi”ni anlatmaktadır. Modern kent hayatında insanların önceliklerinin farklılıklar gösterebilmesini, aynı insandan sıkılıp başka biriyle birlikte olmanın normal karşılanabilmesini, kadın erkek ilişkilerinin gözden geçirilip yoluna sokulabilecek bir durumken iş yüzünden bazen aksamaların yaşanabilmesini ve tüm bunların sonunda klasik bir nevrotik yazar imajının çizilebilmesini salık veriyoruz.

Romandaki ironi de burada yatıyor bence: Modern hayata ait bu olaylar Ramon ve karısı Margot’yu neden kilometrelerce ötedeki bir çiftlik evinde ilgilendirsin ki? İşte Ramon’un yazmaya çalıştığını romanın, karanlık bir aşk hikayesinin, geride iki çocuk olmasının, dakikliğiyle tanınan çiftçi Charlot’un varlığının bilincine varınca, romandaki resmin bütününü yakalamış oluyoruz. Zaten çiftçi Charlot olmasaymış eğer, bu roman eksik kalırmış.

“Hiç mutlu olmazsın, derdi Margot. İster esinlenerek, ister esinlenmeden olsun, yazmak her zaman çözümlenecek bir sorun, ardından gelecek cümleyle telafi edilen bir dengesizlik olarak kalır.”

Tuna Bahar
twitter.com/tuna_bahar

Çayınızı alın ve medeniyet yolculuğuna çıkın

Yaşı 60'ın üzerine varıp da kitap, kalem, kültür ve tarih üzerine konuşmalar yapan tüm büyüklerimden daima ilham almışımdır. Onların sohbetlerini dinlemek, yazılarını okumak, hem okuyup yazmaya hem de yaşamaya dair olan iştahımı daima artırmıştır. Dursun Gürlek, gerek televizyonda yaptığı tarihi miras programlarıyla gerek Timaş Yayınları'ndan çıkan kitaplarıyla insana işte bu iştahı aşılayan nadir gönül erlerinden biri.

"Matbaanın bulunmadığı ve kitapların büyük zorluklar içinde çoğaltıldığı çağlarda kitabon, ilmin ve ilim adamının gördüğü itibar aranır hale gelmişse; kitaplar çoğaldıkça, matbaalar arttıkta okuma oranı düşüyorsa ve artık "medeniyet" sahnesinde bize bir rol verilmiyorsa, kitaba yeniden dönmenin vakti gelmiştir."

3 bölümden oluşan "Çınaraltı Kitap Sohbetleri"nde bizlere ağırlıklı olarak kitap, hafifletilmiş olarak da tarih feneri yakıyor. 300'e yakın sayfalık kültür gezintisinde zerre kadar yorulmuyor, aksine her konu başlığında müthiş bir enerji depolaması yaşıyorsunuz.

"Başların ayak, ayakların baş olduğu bir toplumda ilimden, irfandan eser kalmaz. Para mâbut, banka mâbet haline geldiği için kütüphanelerin duvarlarında sessiz çığlıklar yankılanıyor."

Cemil Meriç'in yaşamının son yıllarında ona yaptığı kitap okumalarıyla kitap iştahı zirveye ulaşan, çevresindeki kalem erbablarıyla diyaloğunu daima sıcak tutan ve üslubuyla size zenginlik katacak olan Dursun Gürlek, hafızasıyla da beni kendisine hayran bırakmıştır.

"Eğer okuduklarını hafızanda saklayamazsan, kitap toplamanın hiçbir faydası yoktur. İlmin evdeyken, bir mecliste bulunmayı ister misin?"

Yaz sıcaklarında zihnini dinlendirmek ve bir çay eşliğinde medeniyet yolculuğu yapmak isteyen tüm ruhları bu sohbete davet ediyorum.

Yağız Gönüler
twitter.com/YagizGonuler

Eskiye özlem duyan, seyyah ruhlara

Ankara, Erzurum, Konya, Bursa ve "Dersaadet" İstanbul. Ahmet Hamdi Tanpınar bu eserinde bizi bu beş şehirde yolculuğa çıkarıyor. Bu şehirlerin geçmişlerine değiniyor ve en güzeli de onun zamanıyla kıyaslama yapıyor. Bu tip kıyaslamaların, okuyucuların kültür sandığını tıklım tıklım dolduracağına inanmışımdır her zaman. "Beş Şehir'in asıl konusu, hayatımızda kaybolan şeylerin ardından duyulan üzüntü ile yeniye karşı beslenen iştiyaktır" diye özetliyor kitabını Tanpınar. Eskiye özlem, kaybolan değerler ve inceliği esas almış insanların bu durumlara karşı reflekslerini kitapta görebiliyoruz.

"İstanbul ya hiç sevilmez; yahut çok sevilmiş bir kadın gibi sevilir; yani her haline, her hususiyetine ayrı bir dikkatle çıldırararak."

Tanpınar'ın gerçekten leziz bir üslubu var. Şu konuda benim gibi düşünen çok sayıda okuyucu olduğunu düşünüyorum; bazı yazarların kitaplarını belli yaşlarda okumak, gençlikte veya çocuklukta okumaktan daha faydalıdır. Zira Tanpınar'ın üslubu, liseden yeni mezun olmuş bir gencin (kitaplar içinde kaybolmamış biri olduğunu düşünürsek) çok hoşuna gitmeyecek ve hatta sıkılacaktır. Bu durumda Tanpınar'ın leziz üslubundan nasibini alamayacaktır.

"Bütün hilkat, geniş ve eşsiz kudretinde canı sıkılan bir tanrının kendi kendini eğlendirmek için icat ettiği bir oyundur. Hayat nimetlerinin değişikliği içinde bize, yaratıcı işaretten kalan en büyük miras bu can sıkıntısıdır."

"Hiçbir şey kendi alınteri kadar bir insanı tatmin edemez. Çalışan insan, kendi varlığında hüküm süren bir ahengi bütün kainata nakleder. Hayatın biricik nizamı bu ahengin kendisi olmalıdır."

Şunu da söylemek gerekiyor ki Dergah Yayınları, son yıllarda eskiye duyduğumuz edebi özlemi o kadar samimi bir şekilde gideriyor ki hem klasikleri okuyabiliyoruz hem de yeni basılan kitaplarla kütüphanemizi renklendirebiliyor, başlarda da dediğim gibi kültür sandığımızı doldurabiliyoruz.

"Sanat da aşk gibidir; kandırmaz, susatır. Ben serabtan seraba koşuyorum."

Özellikle Bursa ve İstanbul sayfalarında huzur bulduğum, Konya ve Erzurum sayfalarından yeni şeyler öğrendiğim ve Ankara sayfasından notlar çıkardığım bu kitabı hem yolculuk yapmayı çok seven hem de eskiye özlem duyan tüm ruhlara öneriyorum.

Yağız Gönüler
twitter.com/ekmekvemushaf

Hayal kurmaktan hiç vazgeçmeyenlere

Öyle bir kitap düşünün ki, “Hep bir kitap yazacağımı hayal etmişimdir; kısacık da olsa, insanı kendi dünyasından çekip alacak, ölçülüp biçilemeyen, hatta sonradan hatırlanamayan bir diyara taşıyacaktı” diye başlayıp, ilk cümleden samimiyet dolu olacağının sinyalini versin, okuma boyunca yüzünüzde hep bir tebessüm sağlasın...

İşte Patti Smith’in Hayalperestler’i tam da böyle bir kitap. Çoluk Çocuk’la Türkiye’de de hatırı sayılır bir okur kitlesine ulaşan Smith’in, punk-rock’ın doğuşunda özellikle Horses albümünün etkili olduğu da söylenilir. Smith, kendi doğrularını başkalarına dayatmadan, başkalarının dayattığı her şeye karşı çıkan, şair ve şarkıcıdır.

Hayalperestler’de kardeşleriyle ve arkadaşlarıyla olan ilişkilerini, çalıların hayatındaki yerini, önemini ve gizemini, babasıyla olan bağını, ondan beklentisini, alçak gönüllülük içinde, abartmadan, hemen tükendirmeden, sabırla işlemiş sayfalara. Sayfalar Smith’in kendisi yerine, bahsettiği nesneler, doğa güzellikleriyle fotoğraflanmış.

Kitabı anlatmak epey zor; ancak hayal etmekten hiç vazgeçmeyen ruhlara ısrarla önerileceği de bir o kadar açık... Smith’in kaleminin tadını ve şiirsel anlatımı örneklendirerek sizleri daha fazla meraka sokmak ise en iyi seçenek:

"Dikkat et, ruhunu sergilerken
Dikkat et, neyin varsa ortalığa dökme."

"İnce bir dalı, mürekkepten bir havuza sokup üzerine yazma isteğine kapıldım; yayı kemana dokundurmadan duramazsınız ya..."

"Uzaklarda bir yerin, ya da terk edilmiş bir kafenin boş duvarlarını süsleyecek, beyaz bir çizim."

"Ne kadar hastalık varsa alsın götürsün, hepsini önemsiz dipnotlara önüştürsün diye."

"Esrarlı yaram, giriş biletimdi."

Tuna Bahar

Bir gün bile yaşamayı tehlikeli bulanlara

“Ne kızgın güneşten kork artık,
Ne de azgın kışın hışmından.”

“Mrs. Dalloway”de bir günün 10-12 saatlik zaman diliminin geri dönüşlerle anlatılışına şahit oluruz. Bu kısa zaman diliminde karakterin bütün geçmişini, iç hesaplaşmasını ve koskoca bir tarihi verir Woolf. Bir nevi yazarın da kendiyle iç hesaplaşmasıdır. Ve bütün roman kişilerinin yaşamlarında bir dönüm noktasıdır. Bilinçakışı tekniğinin en başarılı örneğidir.

Romanda iki farklı karakter (Septimus ve Dalloway) aynı düşüncede birleşir ve bütünleşir. Algıları bozulmuş karakterlerdir. Bu kadar aynı oldukları için bir türlü bir araya gelemeyen karakterlerdir. Clarissa akşam vereceği partinin hazırlıkları için düşünceleriyle başbaşa Londra sokaklarında dolaşırken Septimus da ondan habersiz yine aynı sokaklarda farklı bir hedefe doğru yol alır. Dalloway aşktan yoksun olarak evlendiği kocası Richard’a hayatta kalabilmek için tutunurken, Septimus da aynı sebeple Lucrezia ile birliktedir.

Romanda zaman algısı deniz dalgalarının hareketiyle özdeştir. Zihin ve duygular da bir sarkaç gibidir. Yaşam ve ölüm iç içedir. Karakterler arası geçişte sinemasal teknikler dikkat çeker. Toplumsal eleştiri vardır.

Virginia Woolf’ta 20. yüzyıl aydınının bütün özlem ve tedirginliği görülebilir. İnsanı yalnızca madde yoluyla algılamaz. Bir arama içindedir o yüzden. Söz diliminin en küçük öğelerine indirilmiş dolaysız cümleler kullanır. Bütün İngiliz toplumunu yansıtır. Gerçekliğin imgesini Proustvari bir şekilde kavrar.

“Bir gün bile yaşamak çok tehlikeliydi onca.”

Ahu Akkaya
twitter.com/diviniacomedia

Hazin bir hikaye arayanlara

Kanat Kitap çok sevdiğim yayınevlerinden biridir. Tim Parks, Paul Nizan, Howard Norman gibi birbirinden değerli yazarların kitaplarını birbirinden değerli çevirmenler sayesinde Türkçe’ye kazandırmaktadır. Son işleri ise cümlenin tam anlamıyla ülkemizde “Bilinmeyen bir klasik” tir.

Yazarımız 1844 ve 1897 yılları arasında yaşamış olan, kadınların toplumdaki sorunlarını ele alan ilk kadın Fin yazar olma özelliğine sahip Minna Canth’tır. Kendisi daha ortada Finlandiya diye bir ülke yokken Fince yazabilen ve Fin edebiyatının kurucuları arasında gösterilen, şüphesiz döneminin en çok öne çıkan isimlerinden biri olan güçlü bir kadındır. İyi bir öğrenim göre yazar öğretmeniyle evlenmiş, 7 çocuğuyla genç yaşta dul kalmış. Bu dönemde iş hayatına atılarak dükkân işletmiş. Yazdıklarını yayımlatmayı başarmış. Sosyal bir aktivist olan Canth, kadın hareketi konusundaki tutumuyla döneminde büyük tartışmalara yol açan, etkili bir edebi figür olarak tanımlanıyor.

Zola’nın etkisinde kalarak da yazdığı bu roman “Sığlıklar”, az sayfa sayısına rağmen kocaman bir hayatı, Alma’nın hazin hikâyesini etkileyici tasvirlerle açıklıyor. Hikâyedeki kurgunun devamı ise fena derecede Anna Karennina’yı çağrıştıyor; ancak aynı hikâye diyemeyiz elbette. Alma’nın hikâyesini okurken düşünüyorsunuz: 1860’lı 70’li yıllarda kadın erkek ilişkisi, bugünkü Türkiye’de de üç aşağı beş yukarı aynı şekilde tekrarlanıyorsa, medeni anlamda ilerlemeden ve değişmeden nasıl bahsedebiliriz ki?

1964 yılında Jyvaskyla’da doğan, Stockholm Üniversitesi’nde İskandinav Dilleri ve Roma Üniversitesi’nde modern İtalyan edebiyatı üzerine eğitim alan, 1997 yılında eşiyle birlikte Türkiye’ye yerleşen; şair ve heykeltıraş olan çevirmen Riitta Cankoçak’ın orijinal Fince basımından yapılan çeviriyi klasikleri okumayı seven biriyseniz epey beğeneceksiniz. Çünkü bu tecrübe, görülmeye değer doğrusu.

Tuna Bahar