“Cümleler doğrudur sen doğru isen
Doğruluk bulunmaz sen eğri isen.”- Yunus Emre
Hayat dediğimiz başlangıçların ve bitişlerin bir manzumesi değil midir; geldik bir başlangıç, gidiyoruz bir bitiş… Bu yazıyla da niyetimiz, hayatı kuran tüm bu başlangıçların ve bitişlerin içinde hem yazar hem de okur açısından bir başlangıcın daha heyecanını tatmak ve bitişine hüzünlenmek, tam da bu heyecanın ve hüznün arasında, İsmet Özel’in deyişiyle, üzerimize yüreğimizden başka muska takmadan konuşabilmektir.
Yanlış hatırlamıyorsam, müzik grubu MFÖ ile gençlik yıllarında gerçekleştirdiği bir televizyon programında, şiirlerinin evvela başlıklarını belirlediğini, buna müteakip şiirlerini yazdığını söylemişti İsmet Özel. Onun yazılarına koyduğu başlıklar, yazılarından müstakil, başlı başına inceleme nesnesi olabilecek anlam ve çağrışım zenginliğine sahiptir. Çünkü insanın tüm varlığına dokunan, tüm varlığını okşayıp ısıtan, yönünü yörüngesini şaşırtan, akılları meşgul, kalpleri savunmasız kılan başlıkları, en az şiirleri kadar şaşırtıcı ve sarsıcıdır. İsmet Özel’in nesirlerini okumamış olsalar dahi herkesin Erbain ile az buçuk mesaisi olduğuna gönlüm kani. Hatta okumasının lüzumu yok, eline bir kere bile Erbain’i alıp şöyle bir karıştıranlar, içindekiler kısmına göz atanlar başlık hususunda bu demek istediğimi anlayacaklardır. Benim nazarımda; Erbain’de, içindekiler başlığı altında yer alan şiir başlıkları da birer İsmet Özel şiiridir ve Erbain’e, yani “Kırk Yılın Şiirleri”ne dahildir. Özel, şiirlerindeki bu başlık özenini ve özverisini, düz yazılarında da sürdürmektedir. Hatta diyebiliriz ki, düz yazılarının başlıklarını daha da ince eleyip sık dokumaktadır. Özel’in şiir haricinde düz yazılarına verdiği başlıklarını da onu diğer yazar ve düşünürlerden ayıran bir vasıf olarak düşünebiliriz. Zira kendisinin de böyle düşündüğünü söyleyebiliriz. Bu çıkarımı, yine Ve’l-Asr’da mündemiç olan, başlığı; insani mantığa aykırı gibi duran, mütenakız görünen ve okuru, okuması için cezbeden, çağıran ve dahi okurun varlığında bir soru oluşturup dolayısıyla bir yokluk meydana getiren, okura emreden, dikte eden yani klasik bir İsmet Özel söz dizimine sahip olan; “İyi Şeyleri Kabul Etme, Kötü Şeyleri Reddet” başlıklı yazısının giriş paragrafında sarf ettiği şu cümleden çıkarabiliriz: “İşte sizi yine benim tipik başlıklarımdan biriyle yüz yüze getirdim.” Hatta, bu cümlenin peşi sıra kuracağı şu cümlede, tipik bir İsmet Özel okuru olmak için böyle başlıkları yadırgamamayı okura şart koşar: “Eğer bu yazının başlığında dizgi yanlışı yapıldı sananlar arasında iseniz benim tipik okurlarım sırasına henüz girmiş sayılmazsınız.” Başlıklar üzerinden Özel’e dair, yorumun tüketilemezliğini de göz önüne alarak nice yorum üretilebilir.
Hakkında konuşmak niyetinde olduğum ve muhtevası; İsmet Özel’in Türk siyasetine, tarihine, kültürüne, gündelik yaşantısına, toplum yapısına dair olup bitenleri ve olacak olanlara yönelik öngörülerini; İslam ve Müslümanlık dolayımında nasıl algıladığı ve değerlendirdiğini içeren düşünce yazılarından oluşan Ve’l-Asr kitabının adı, yani başlığı da alelade konulmuş bir başlık değildir. İsmet Özel, bu başlık ile Asr suresine uzanmamızı istiyor. Kudreti sonsuz yüce Allah, Asr suresinde biz yaratılmışlara, yaratılmışlık sıfatını yüklenmemiz sebebiyle bu sıfat dahilinde bir paket halinde gelen diğer sıfatlara da sahip olan bizlere; yani kusurlu olanlara, noksan olanlara asrın tam göbeğinde savrula savrula ziyan olan insanlar arasında felaha erişmek isteyenlere bir çıkış kapısı sunar: “Hakkı tavsiye etmek!” Özel de bu kitabıyla, hakkın ve hakkı tavsiye edebilmenin peşine düşmüştür, diyebiliriz.
Türk milletinin şiirler ve şairlerle kurduğu irtibat hayati öneme sahiptir. Geçen yazımızda bahsettiğimiz teklif meselesini, yazımızı okumuş olanlar anımsayacaklardır. O yazımızda da teklifi olan, teklifi hak olan bir millet olduğumuzun altını çizmiştik. Teklifi olmaktan ziyade; insanı, insan onuruna yaraşır bir çerçevede tahayyül eden bir teklife sahip oluşumuzdan sebep, tarihin hiçbir merhalesinde başımızdan kara bulutlar eksik olmamıştır. Tam da bu bunalımlı devirlerde; yol başçılarımız, iz sürenlerimiz, sevgi yiğitlerimiz, birbirimize ve tüm yaratılmışlara içtenlikle uzandığımız ellerimiz, aşka yürekten bel bağlamış olanlarımız, sırtımızı sıvazlayanlarımız, fikir ve eylem ateşleyicilerimiz şairlerimiz olmuştur. Dolayısıyla, biz şiirle ve şairlerle irtibatı derinlerde olan bir milletiz. Şiir bizim için yalnızca sanatsal bir üretim değil, var kalarak oluş sürecine girişimizin bir anahtarı, bir mekanı, en nihayetinde bir imkanıdır. Bir fikir, kurumsal manada ise bir teklif, büyüklük iddiası güdüyorsa şiirleşmek, bir şairin ellerinde işlenmek zorundadır. Şiirleşemeyen fikir yahut teklif; kendini dondurur, atıl hale gelir, kurur ve kalır. Şiir ve fikir, şair ve fikir arasındaki ilişkiyi, Özel’in fikriyatına girebilmek için göz önünde tutmak gerekir. Çünkü Özel, Türk edebiyatının tarihsel gidişine son derece önemli etkileri olan ve damgasını vuran düşünce ve eylem adamıdır, ancak evvela şair, ardından düşünce ve eylem adamıdır. Bu sebeple şiir ve fikir ilişkisine dair böyle bir paragraf gerekliliği meydana çıkmıştır. Onun, şiiri benimseyiş biçimini ve şiir ufkunu nasıl ki tek bir şiiri üzerinden yorumlayıp açımlayamıyorsak; fikriyatı hakkında da tek bir yazı yahut tek bir kitabından istifade ederek düze çıkamayız. Böyle güdük bir çalışma neticesinde ancak kırıntılar düşer tabağımıza. Hülasa Ve’l-Asr, Özel’in fikriyatının, düşün dünyasının bin bir veçhesinden yalnızca biridir. Dolayısıyla bu yazı da Ve’l-Asr’ın bin bir veçhesinden birkaçının soluk bir yüzüdür.
Yazdığı dil, dilimiz olduğu için talihli olduğumuz Türkmen kocası Yunus, insan ilişkilerindeki özü süzerek ulaştığı neticeyi, yılların duvarlarına meydan okuyup bize ulaşan: “Cümleler doğrudur sen doğru isen, doğruluk bulunmaz sen eğri isen.” saptamasıyla ifade etmiştir. Yunus’un diğer dizeleri gibi bu dizeler de çağımızın sözlüğünden alınma bir tabirle; adeta yüzlerce veriyi içinde barındıran sıkıştırılmış, yani zip’li dosyalar gibidir. Bu dizelerde etrafına taşan, insanın insan üzerindeki etkisini anlamak için çepeçevre sunulacak sayfalar dolusu bilgilere bedel bir görü, bir sezi, bir anlayış, bir aktarım vardır. Özel’in, kapısının eşiği biraz yüksekte kalan bu kitabına girebilmek için Yunus’un bu dizelerini bir basamak, bir merdiven olarak kullanmamızın fayda sağlayacağı kanaatindeyim. Özel, kitaba da adını veren Ve’l-Asr başlıklı yazısına, Yunus’un bu sözleriyle hayli ilintili olan şu paragrafla başlar: “Ben ne kadar iyi isem sen de o kadar iyisin. Kötü olduğum için seni kötüleştireceğim. İyi olduğum için seni iyileştireceğim. Eğer istediğin kötülük ise benden yararlanabilirsin. Beni kötüleştirmek senin elinde. Benim iyiliğimi istiyorsan iyileşmek de sana düşüyor. Sen iyilik gösterdikçe ben iyileşeceğim. Aynı durum benim senden ne istediğim, seni ne olarak istediğim bakımından da geçerli. Bir mürşidin söylediğini müridin kendine dönük bir ifade bularak her zaman tekrar etse gerek: ‘Allah'ı arıyor iseniz niçin bana geldiniz? Allah'tan gayrısını arıyor iseniz niçin bana geldiniz?’ Ve sonra Albert Camus: ‘Dünyanın herhangi bir yerinde bir tek insan mahpus ise kendimi asla özgür hissedemem.’ İnsanlık tarihi her insanda teker teker mündemiçtir. Madem ona bilinç kazanma yeterliği verilmiştir, madem her insan dua edebilir; o halde her insan, insanlığın bizatihi kendisidir. İnsanların, kültürlerin, toplumların ve medeniyetlerin eşzamanlı olmadığını ileri sürenler her şeyden önce kendi hakikat arayışlarındaki eş zamansızlığın kusuruna baksınlar.” İnsanlar arasında bağları tesis edenin Allah olduğunu, bu bağın insan üzerindeki biçimlendirici gücünü de hesaba katarak nankör insanlardan olmamak gerektiğinin altını çizen Özel, bu bahsi, menşei Batı olan hümanizme bağlar ve hümanizmin bir isteksizlik hali olduğunu ve biz insanlara hakkı tavsiye etmeye hiç niyeti olmadığını bildirerek bitirir ve hakkı tavsiye etmenin, uzantısı yabanda olan akımlara kapılarak değil, ancak bizim Yunus’a kulak vererek olabileceği mesajını verir.
Ve’l-Asr’ın içindeki bazı yazıların bulunduğu sayfaları koparıp, katlayıp cebinize yahut cüzdanınızın bir kenarına sıkıştırasınız, çerçeveleyip duvara asasınız gelebilir. Bu bir latife, elbette bunu yapmayın. Bu latifeyle demek istenileni anlamak esas mesele. Demek istenilen ne öyleyse? Bunlar öyle yazılar ki, insanın gün ortasında, gece yarısında, sabahın köründe aniden okuyası gelebilir. Gündelik olaylar; sinir uçlarımıza dokunan, insanlığımızı zedeleyen, merhametimizi, sevgimizi ayaklandıran birtakım durumlar bizi bu yazılardaki şifaya, iyileştirici güce iter. Bu yazılardan biri de yalnızca başlığı bile birçok mevzuyla didişen, birçok olayın nedenini açıklayan “Medyanın Gücü Yok, Gücün Medyası Var” başlıklı yazıdır. Bu yazıda iktidar gruplarının medya aracılığıyla girdiği düzen oluşturma süreçlerinden söz ederken alaycı, güldürücü bir dille kurulmuş şu anlatıdan yararlanır: “Medyanın yaygınlık alanının şaşırtıcı boyutlara ulaştığını kabul etmemek mümkün değil. Hatta bunun şakasını da yapıyorlar: Bir sinekle bir devlet başkanı arasında ne benzerlik vardır? Her ikisi de gazeteyle öldürülebilir.” Bu yazılardan bir diğeri ise “Düşünceyi Karartan Terör” başlıklı yazıdır. Bu yazıda terörün insanlar üzerindeki etkisini mütalaa eden Özel, terörün asıl amacının düşünceyi ve düşünmeyi karartmak olduğu saptamasında bulunur. Bu yazıda altı çizilecek ve Özel’in de bu yazıyla varmak istediği amacı açıklayan şu anekdotun ise kıymeti haizdir: “Terör bir toplulukta birkaç insanı yıldırmamış olsa bile yapacağını yapmış sayılır. Korkuya kapılmayan insanlar hareketlerini korkmuş bulunanlara göre ayarlamak zorunda kalacaklardır. Yani asıl yapacaklarını erteleyip, ilk iş olarak terörün yıkıcı etkisini silmeye çalışacaklardır. Tıpkı şu anda benim yaptığım gibi.”
Öte yandan Ve’l-Asr’ın içindeki bazı yazılar da var ki, iyileştirici güçlerine ihtiyaç duymak bir yana sıcak bir yaz günü bir bardak soğuk suyu arzular gibi ihtiyaç duyarız onlara. Öyle anlar gelir ki, bu yazıları da bir bardaktan su içer gibi lıkır lıkır okuyup; yıpranan, büzülen, tıkanan zihin dünyamızın arklarını açıp ferahlatasımız gelir. Bu yazılardan birisi de “Kepazelik Var, Kimse Kepaze Olmuyor” başlıklı yazıdır. Başlıktan da anlaşılacağı üzere Özel; toplum vicdanını rencide eden, küçük düşüren olayların niteliklerini, sebeplerini, faillerini; bu olayların Türk toplumundaki yeriyle Batı toplumlarındaki yerini kıyas ederek izah ediyor ve insanın aklını gıdıklayan şöyle bir belirlenimde bulunuyor: “Türkiye’de kamu vicdanının hassas olduğu hususlar Avrupalınınkilere benzemez, dolayısıyla bu ülkede skandal vasıtasıyla yıpratılmak istenen kimselerin sahip oldukları makamlara hangi özellikleri ile ulaştıklarına bakmak lazımdır. Eğer bir insan bir mevkii elde ederken gücünü namuslu ve iffetli kabul edilmekten almış ise; namussuz ve iffetsiz olduğu ortaya çıktığı zaman gücünün kaybolmasını anlarız. Bir iktidar ancak dayanaklarından mahrum bırakılırsa çöker.” Bu belirlenim takdir edileceği üzere pek sivri durmaktadır. Fakat Özel’in fikriyatını düşününce sivriliği pek de göze batacak kadar değildir. Türk edebiyatındaki en gözü pek açıklamaların arkasında adı bulunan, kendisinin deyişiyle dedikleri yenilir yutulur şeyler olmayan, şiirle bir şekilde irtibat kurabilme nasibine erişmiş olan herkesin şiir bahsinde hakkını teslim ettiği ancak fikirlerinin dik başlılığından sebep herkesin fikriyatına tam olarak nüfuz edemediği yahut etmeyi tercih etmediği kişidir, Özel. Bu belirleniminde ve devamındaki şu cümlelerinde de bu özelliği az biraz sezilmektedir: “Ortada kepazelik olduğu halde kimse kepaze edilemiyorsa bunun açıklaması toplumun işlenen suça bilkuvve iştirak etmesidir.”
Bu yazıyı, bir kitabı tavsiye etmek için kaleme alınmış bir yazı olarak görenleriniz olacaktır. Bir bakıma öyle de. Fakat düşündüm, ben de Özel gibi tavsiyelerden pek hoşlanmıyorum sanırım, bilhassa kitap tavsiyelerinden. Kitaplara, tavsiyelerden ziyade rastgele ulaşmayı seviyorum, bir kitapçıda yahut kütüphanede raflar arasında gezerken yazgımın ve evvel bildiklerimin; beni, sürüklediği kitaplarda ayrı bir lezzet buluyorum daima. Bundan sebep bu yazıyı bir tavsiye olarak görmenizdense, naçizane bir takdim yazısı olarak görmenizi yeğlerim. Özel’in, tavsiyelerden bilhassa kitap tavsiyelerinden hoşlanmadığını da nereden çıkarttın diyenlerinizi de işitir gibiyim, izin verirseniz böyle diyenlerinizi, bu dediğime, yine Ve’l-Asr’a uzanarak, Özel’in “Size Tavsiyem Odur Ki” başlıklı yazısından bir alıntıyla mutmain edeyim ve bu vesileyle yazımızın sonunu da başına bağlayayım: “Yıllar önce bana topluluk içinden bir genç şöyle sormuştu: ‘Bize ne tavsiye edersiniz?’ Ender karşılaştığım bir soru değil bu. Dolayısıyla böyle bir soruya hazırlıklı olmam gerekirdi. Oysa ben bu ve bunun gibi sorulara cevap vermekten hep geri durmaya gayret ederim. Çünkü herkes gibi ben de tavsiye etmenin kolaylığını ve buna mukabil tavsiyenin bedelini ödemenin zorluğunu bilirim.” Görüldüğü üzere Özel, tavsiye nitelikli sorulardan uzak durduğunu belirtmektedir. Bu açıklamaların ardından, bu bahisteki soruyu soran gence şöyle karşılık verdiğini bildirmektedir: “Tavsiyelere kulak asmayın.” Özel’in aktardığına göre bu cevabını, genç Müslüman daha nüktedan ve akıllıca bir cevapla: “Buna bu tavsiye de dahil.” diyerek karşılamış ve ortaya okurda tebessüm oluşturan böyle bir diyalog çıkmıştır. Tavsiyeye ilişkin görüşlerini ve başından geçen bu diyaloğu aktardıktan sonra Özel, “Ne okumamı tavsiye edersiniz?” sorusunun tatsızlığına da değinerek sık sık bu sorunun muhatabı olduğundan söz eder. Özel’e göre okumayı ciddiye alan birisi böyle bir soru sormaz çünkü onlar, yani okumayı ciddiye alanlar; kitapların, insanları kitaplara götüreceğini bilirler. Özel, okurlar için, okuma seyirlerinde şiar edinebilecekleri, “Okumanın rehberi okumaktır.” biçiminde bir söz ederek tavsiye bahsinde son eleştirilerini sunarken önceki paragraflarda değindiğimiz Asr suresi ve Ve’l-Asr başlığı arasında kurduğumuz ilgiye de selam verir gibi durduğu şu cümleleri sarfeder: “Görüyorsunuz bu tavsiye meselesi gündelik mantık esas alınarak çözülecek cinsten değil. En doğrusu, gelin birbirimize hakkı tavsiye, sabrı tavsiye edelim demektir; ama kimin tavsiye etmeye ve tavsiye olunmaya liyakat kesbettiğini düşünmekten kendimi alıkoyamıyorum.”
Biterken aklıma geldi, değinmesem içimde kalırdı. Ve’l Asr’da yer alan bir başka yazıda milletimizin İslam’la olan bağlantısı üzerine düşünüp, kazı yaparken sizin de lezzetini deneyimlemenizi istediğim şöyle hoş bir anekdot aktarır İsmet Özel: “Arabistan’a giden Anadolu köylüsü şöyle demiş: Bu Araplar da pek tuhaf! Adamların ezanı Türkçe, Kur’an’ı Türkçe; fakat konuşmaya gelince karıştırıyorlar işi!”
Geldik dayandık bir bitişin daha kapısına, fakat gönlünüz daralmasın, şu an, hayatta her an yüz göz olunabilecek, fazlasıyla hafif bir bitişin muhatabısınız. Çünkü; kapısından geçilmez gibi, eşiği aşılmaz gibi görünen ve sayısı çok fazla olan bitiş çeşitlemeleri de hayatın kendisinde mündemiçtir. Bu bitiş anıyla yazarın ölümü de gerçekleşmiştir, rahmeti sonsuz Rabbimiz, taksiratını affetsin. Bu ölümle beraber okuyucu doğmuştur, hayırlara vesile olsun. Yazar, bitişin hüznüyle boğuşurken; okur, başlangıcın heyecanını tadacaktır. Herkes İsmet Özel’e ve Ve’l-Asr’a dair bu yazıdan, kendi kabınca bir şeyler toplayacak, yazıyı bozup üstüne katacak veya yazıyı düzeltmek isteyip tekrardan kuracaktır. Bu yazının yazgısı okuyucusuna bağlı olacak, ona göre şekillenecektir. Tam da biterken virdimizi tekrarlayalım ve yüce Allah’tan son bir niyaz edelim; hepimize hakkı tavsiye edenlerden olabilmeyi, kitaplarla, en önemlisi de aşkla kalabilmeyi nasip etsin.
Doğuş Bektaş
dgsbkts@outlook.com
