Ev'in rüzgarını özleyenlere

Bejan Matur’un ilk şiir kitabı rüzgar dolu konaklar. Kitabı elime ilk 99 basımı haliyle, sayfaları safransarı olmuş bir şekilde alıp kokusunu içime çektiğimde evimden çok uzaktaydım, ve aklıma ilk gelen annem oldu.

Kitabı açıp birkaç sayfa çevirdiğimde ise şiirlerde anne, rüzgar, ay ve masal kelimelerinin ne sık tekrarlandığını fark ettim. Bu kitap, Bejan’ın küçük bir kız çocukkenki rüyalarının şiiriydi şüphesiz..

Diğer şiirlerini de okuyanlar bilir eğer, Rüzgar Dolu Konaklar’da sık sık adı geçen gümüş kemer, kilimler, dövmeli kadınlar, kadifeler, avlular gibi kullanımlar, şiirin hikayesinin doğuda geçtiğini iliklerinize kadar hissettiriyor bu kitapta..

Şairin kadınlığı, özellikle "Yol Ağıdı" kısmındaki dizeleriyle hissetsem de hiç umulmadık yerde karşıma çocuk yanıyla "evimizi bağışla tanrım n’olur. dokunma sofamıza. orada gülebiliyoruz ancak"  tarzındaki dizeleri çıktığında masumiyet ve saflıkla birdenbire karşılaştım..

Babasız bir ev, savaştan dönecek oğlunu bekleyen bir anne, ve evden çıkıp rüzgâr dolu konaklara giden dört kız kardeşin hüznü de saklı bu 114 sayfalık şiir kitabında.

"Ayın sevgili tanrıçası Sin”  deyişindeki gibi kimi yerde kullanılan dinsel göndermelerde çok ince bir çizgide mitolojik inançlar görülse de "bozkırın iyitanrısı rüzgâr" derken bozkır özlemi saklıyor kitapta şair. Şiirleri okurken kendinizi Mardin’de ya da doğudaki herhangi bir şehrin büyüsünde hissetmemeniz mümkün değil. Özellikle orayı benim gibi hiç gitmeden çok özleyenlere tavsiyedir bu şiir kitabı.

Ama her kadın şairde; Didem’de, Birhan’da, Nilgün’de olduğu gibi Bejan’da da belirgin bir hüzün ve yarım kalmışlık söz konusu.

Kitap sayfalarının hızla çevirip yüzüme tutmayı ve kokusunu içime çekmeyi çok severim. Ama bu şiirlerin tadına baktıktan sonra kitaptan gelen kokuda yüzünüze esen hafif bir rüzgar, avluda abisi ve kız kardeşleriyle oynarken şarkılar söyleyen bir kız çocuğunun göğe kilitlenişi, ve annesinin yollara uzun uzun bakakalmışlıklarını sakladığı dualar var..

"şu batan gün bile,
gideceği zamanı bildi
biz neyi bekliyoruz
ne kadar sürecek daha.."

Bu kitabı kesinlikle orta şekerli sütlü bir türk kahvesi ve yanında hafif bir etnik doğu müziğiyle naçizane tavsiye ederim, şimdiden afiyet olsun..

Hilal Yıldırım
twitter.com/caydemleyelim

Hatıralarında yaşayanlara

Ben kalem kullanmadan kitap okuyamayanlardanım. Bazı cümlelerinin altını çizerim, bazılarının altını çizdikten sonra kenarına tik ya da yıldız atarım, bazılarını çerçeve içine alırım; bazen sayfaların üst ve alt boşluklarına notlar yazarım; bazı yarım sayfalık boşluklara karalama yaparım... Kitap okurken yaptıklarım tamamen doğaçlama olsa da ilk aklıma gelenler bunlar.

Peki bunları neden yazıyorum? Şu yüzden: Hayatımda bir daha başıma geleceğine ihtimal vermediğim bir şey başıma geldi ve ikinci kez bir romanın ilk cümlesinin altını çizdim. Yanına tik de atmışım. Bahsi geçen olaylı cümleyi aynen aktarıyorum:

"Gençliğimde, genç insanların çoğu gibi ben de genç ölmem gerektiğine inanmıştım."

Çat! Monika Maron’un buz gibi kuzeyli ve kaba eliyle suratıma çaktığı tokat beni 17. yaşıma “neden ölmüyorum ki” diye sayıkladığım günlere şutladı. Hayat boştu, hatıra biriktirmek gereksizdi, başarılı olmak çaresizlikti; yapılacak işler bitmek bilmez bir ıstırap ezgisiydi. Bunları düşündüğümden beri aradan on koca yıl geçmişti, neyse ki.

"Uğruna dünyadan el çektiğim son sevgilim beni terk ettiğinde gözlüğünü bende unutmuştu. Yıllar boyunca bu gözlüğü kullandım ve ona yakın olmak için son bir fırsat olarak, sağlıklı gözlerimi onun göz kusuruyla sembiyotik bir bozukluk halinde kaynaştırdım. Günün birinde gözlük tam da tavuklu şehriye çorbası pişirdiğim sırada, mutfağımın taş zeminine düşüp camları kırıldığında, gözlerim doğuştan gelen keskinliklerini zaten unutmuş bulunuyorlardı; dolayısıyla artık gözlüğün eksikliğini hissetmiyordum. Gözlük, o günden beri yatağımın yanındaki küçük masada duruyor; kimi zaman, giderek daha nadir olsa da, sevgilimin onu taktığında hissettiklerini hissetmek için takıyorum onu."

Olaylar olaylar... Neden hâlâ yaşadığına anlam veremeyen kadın kahramanımızı yaratırken Monika Maron kendisini ne kadar dahil etti bilmiyorum; ancak gerek inanılmaz yaşlı baş karakterimizin duygularını gerekse de bu yaşlı kadıncağızın bölük pörçük hatırladıklarını aktarırken cinselliğini de apaçık vurguluyor yazarımız.

Ne kadar yaşarsak yaşayalım hayatla ilgili tespitlerimizin ve iç hesaplaşmalarımızın da hiç bitmeyeceğini biteviye söyletiveriyor Maron:

"Hayatta, en az yapabildiğimiz şeyin kendimizi tanımak olduğunu kabullendim."

"Kendimle tesadüfen karşılaşsaydım, kendime sempatik gelir miydim, bilmiyordum."

Animal Triste’de çokça hüzün var. Saplantılı bir şekilde terk eden sevgilinin arkasından kendince ağıtlar yakan bir kadın var. Unutmadan söyleyelim, roman adını Latince bir deyişten alıyor: "Omne animal triste post coitum...". Her hayvan cinsel birleşme sonrası hüzünlüdür, anlamına gelmekteymiş. Kitabın çevirmeni Mustafa Tüzel’e şükranlarımızı sunarken, Alef Yayınevi’ne de titiz işçiliği dolayısıyla teşekkürlerimizi iletelim.

Yazıyı bilerek kısır tuttum, gerisini merak edenler ve hatıralarında yaşayanlar kitabı mutlaka edinmeli. Bu yüzden yazıyı bitirirken birden aklıma "Bu kitap neden okunmalı?" sorusu geldi. Cevaplıyorum; okuduğumuz hiçbir şeye benzemediği için.

(Not: Daha ilk cümleden altını çizdiğim ilk roman: Tolstoy – Anna Karenina)

Tuna Bahar
twitter.com/tuna_bahar

Ve söyleyemediğimiz sözler nasıl da oynuyor kaderimizle?

"Ama anlatmak anlatılan her ne olursa olsun, neşeli, aydınlık bir eylemdir."

Kolay değil, hiç kolay değil elimde tuttuğum. Sevdiğim yazarın okumadığım son kitabıydı. Nasıl okunur nasıl anlatılabilir hiç bilmiyorum. Sevenleri bilir, onu okumak müzik dinlemek gibidir. gerçekten, sevdiğiniz bir melodinin akşama kadar dilinize takılması gibidir. Hiç bitmesin istersiniz.

Barış Bıçakçı, romanında, sıradan insanların bir radyo programında hayatlarını kesiştiriyor. Sıradan diyorum, çünkü onun asıl zoru; günümüzün modern ve hareketli hayatına bir türlü ayak uyduramamış insanın öyküsünü anlatmaktır. Ben çokça Oğuz Atay’a insanlarının doğallığıyla da biraz Sait Faik’e benzetirim Bıçakçı’yı. Sevdiğini söyleyemeyen, yaşamı hep eksik kalan insandır onun insanı.

Radyo programının adı “Veciz Sözler” tahmin ettiğiniz üzere. Her akşam bir kelime ile cümleler kuruluyor farklı mesleklerden dinleyiciler tarafından ve Türkiye’nin her yerinden. Romanın kahramanı ise; serbest bir muhasebecidir. Çocukluk, gençlik ve otuzlarındaki hayatından kesitler, anılar ve anlar anlatılıyor.

"Sulhi’nin yerinde olmayı kimse istemezdi herhalde. Ben mesela, sabun yemeyi tercih ederim. Böyle bir duruma ancak Oğuz Atay ve kahramanları dayanabilir."

Eğer en çok kullandığımız kelimelerin; aşkın, yalnızlığın vb... farklı insanların ağzından nasıl çıktığını merak ederseniz, alıp okuyun hatta bunu merak etmenize bile gerek yok, onun öyle güzel ki cümleleri okumak için hiçbir nedene gerek yok. Hayat başlı başına bir sebep.

"Her türlü din insanın kendisini önemli bir varlık olarak hissetmesi için uğraşmalıydı. Arkadaş toplantılarında şiir okumak yasaklanmalıydı."

Kitabı okurken bir neşelenip bir üzüleceksiniz, çünkü o “hem neşeli hem kederli”, tıpkı sizin gibi.

"İnsanoğlu beklerken nefes almaz, yutkunur."

"Sevgililerin üçüncü şahıslar için, geniş bir araziyi dikenli telle çeviren, sonra da bir sürü eli silahlı adam yerleştiren çokuluslu bir şirketten ne farkı var?"

Ve söyleyemediğimiz sözler nasıl da oynuyor kaderimizle? Nefesinizi tutun ve içinizdeki en sevdiğiniz cümlelerin melodisini dinleyin.

Esin Bozdemir
twitter.com/karakarabatak

İncelik, ince bir konu değildir

İncelik, şu zamanda beden ölçüsünden başka bir şey ifade etmiyor. Ayna karşısında inceyseniz, incesinizdir. Ama öyle değil, izah edeyim. İncelik kişinin kalbiyle başlayan, hayatın her noktasına bakışıyla devam eden, bazen sözle bazen de kalemle netice bulan bir yaşama biçimidir. İnce insanın yaptığı her işte mutlaka bir incelik vardır. Yer yer çok kırılgan, yer yer de aşırı öfkeli olması, kalın insanlar karşısında aldığı bir önlem, yahut koruma kalkanıdır.

"Anlamak dururken söylemek, bilmem ama sanki biraz iğretidir."

Niye incelikten bahsederek yazıya başladım? Şule Gürbüz, seçtiği kitap isimlerinden ve karakterlerinden tutun da, kurduğu uçsuz bucaksız cümlelere ve dolayısıyla öykülerine kadar ince insan timsalidir. Tanımıyorum, kapı komşum da değil, ama öyledir. Buna eminim. Bu paragrafı bitirirken eklemek isterim; "Coşkuyla Ölmek" kitabının kapak fotoğrafı da yazara aittir. Başta ne demiştim tekrarlayayım; ince insanın yaptığı her işte mutlaka bir incelik vardır.

"Dünya, kendi hakikatleri hakkında tamamen yalancı ve ikiyüzlüdür."

Geçtiğimiz ay kitap hakkında Şule Gürbüz'ün bir söyleşisini okumuştum. "Öğrendiğim her şeyi yalnızlıktan, ıssızlıktan, sessizlikten ve çok fazla bakmaktan öğrendim." demişti. Yazarın karakterini döken bu cümle, kalemini de anlatmak için önemli olabilecek bir giriş cümlesi. Şule Gürbüz'ün son romanı olan "Coşkuyla Ölmek", dört bölümden oluşuyor. Henüz giriş bölümünün adı: Ruhuna Fatiha. Derin bir boşluğa girer gibi giriyorsunuz kitaba, ikinci bölümde daha haylaz metinler karşılıyor sizi: Akılsız Adam. Üçüncü bölüm olan Akılsız Adamın Oğlu Sadullah Efendi ise sizi hazin ve mahcup bir hikayeye sürüklüyor. Son bölüm Rüya İmiş, coşkuyla öldürüyor. Çünkü artık harflerle neler yapılabileceğini, kelimelerle dünyayı dünya yapan veya yap(a)mayan şeylerin nasıl anlatılabileceğini toptan görmüş oluyorsunuz. Tek biletle çok yolculuk gibi bir roman.

"Ah ilim, ah irfan, Çin'de misin, şu ihtiyar kadının dizinde misin, teneffüs zilinin ipinde misin, okul bahçesinde duvarın dibinde misin, farz mısın, sünnet misin, domatesli pilavın tutmuş dibinde misin, şu karaçamın dikeni misin, tespih çekerek yük taşıyan hamalın eli misin, kar yağarken gülen simitçi misin, eski bir otomobil lastiği, süresi dolmuş ilaç şişesi, o şairin durup durup bahsettiği misin?"

"İçinde ne ararsanız var" demek istemiyorum bu roman için. İçinde incelik var, ince ince işlenmiş...

Yağız Gönüler
twitter.com/ekmekvemushaf

Sence de öyle değil mi Kıtmir?

"Düşüş sert oldu"

Düşüşler hep sert olur. Eski ilişkilerden, yeni başlangıçlardan, düşünülmüş suçlardan, yersiz suçlamalardan...

Yaratıcı yazarlık derslerinden de tanıdığımız Murat Gülsoy'un sadece ders notlarının değil romanlarının da ders niteliğinde olduğunu kanıtlar nitelikte bir roman "Baba, Oğul ve Kutsal Roman".

İçinde Gollum'dan, çok sevdiğimiz Olric'e, Ahmet Hamdi Tanpınar'dan Nabokov'a kadar herkes toplanmış bir şey arıyor, bize bir şeyler anlatmaya çalışıyor.

Kitaplarında "ihlâl edilebilir" diye betimlediği bütün kuralları ihlâl etmiş yazar. Ve bu ihlâlden nasıl ustalık yaratılabileceğini göstermiş. Bir edebiyatçı hastalığı olarak her zaman okuduğum kitapların üslubunu çözmeye, başka yazarlara benzetmeye çalışırım. Bu defa başarılı olamadım. Her sayfada yeni bir sürpriz, yeni bir tarz çıktı karşıma. Kitabı benim için "eşsiz" yapan da buydu sanırım. Tabi bir de okurken bende yarattığı kahkahalar.

Kitabın anlatıcısı bir yazar. Bir gün bir üniversitede bir konferans veriyor ve bir rastlantı sonucu hayatı karışıyor.

Kitapta benim en sevdiğim kahraman ise yazarın köpeği "Kıtmir". Bazen bir psikolog olarak bazen de hiçbir şeyi umursamayan bir İngiliz olarak karşımıza çıkan Kıtmir kitabın en güzel motifi.

Zaman içinde tesadüflerle, rüyalarla, hayallerle, yeni başlangıçlarla her şey değişir mi? Yoksa değişen sadece kelimelerimiz ve isimler midir?

Edebiyat diğer yazarların dünyasına hapsolmak mıdır, yoksa kendine hepsinden oluşan ve onlarınkine hiç benzemeyen bir dünya yaratmak mı?

Peki bu kadar ağır ve derin sorulara bu kadar keyifli bir romanla karşılık vermek her yazarın yapabileceği bir şey midir?

Baba ve Oğul'un kim oldukları size kalmış ama Kutsal Roman'ın bu olduğuna emin olabilirsiniz.

"Onlar. Merve'nin yaşındayken içip içip allahhepinizinbelasınıversin, diye bağırdığım onlar! Oğuz Atay'dan ödünç aldığım, ama asla şefkatle yaklaşamadığım onlar. Gençlik her zaman acımasız oluyor."

Ümran Kio

https://twitter.com/umrankio

Düşünmeden konuşanlara dersler

Önce rubai nedir, açıklamak gerekir. Rubâi, özellikle divân edebiyatında dört dizeden oluşan ve belirli aruz kalıplarıyla yazılan şiire deniyor. Geçmişten günümüze sayısız şair rubai usulü şiirler yazmışlardır. Nedendir bilmem, benim de hafızamda en çok yer tutan şiirler genelde rubâiler oluyor. Bu teknik ve faydası meçhul açıklamadan sonra Ömer Hayyam'a geçelim diyeceğim ama nasıl geçelim, bilmiyorum. Zira daha ne zaman doğup öldüğü bile kesin olarak bilinmiyor. Hatta dörtlüklerinin birçoğunun sahibinin o olmadığı yazılıyor. Zira Hayyam'dan sonra "Hayyam tarzı dörtlük yazımı" popüler olmuş, o dönem her dörtlük yazan altına Ömer Hayyam imzası atar hale gelmiş. Atmıyorum, eseri çeviren Sabahattin Eyüboğlu da bunları yazmış.

Abdülbaki Gölpınarlı da "Hayyam rubaileri çevirmişler"den. O da çevirisinde Hayyam'ın hayatı konusunda birçok yanlış olduğuna değinmiş. İranlı şair hakkında bu kadar yalan yanlış şey olsa da, tek doğru Hayyam'ın hem batıda hem de doğuda çok sevildiği. Yaşasaydı kendisi için "çok tutulan" veya "popüler" şair diyebilirdik, demiyoruz. İyi ki demiyoruz, diyemedim.

"Mal mülk düşkünleri rahat yüzü görmezler
Bin bir derde düşer, canlarından bezerler
Öyleyken, ne tuhaftır, yine de övünür,
Onlar gibi olmayana adam demezler."

Paul Valery şiiri tanımlarken "çeviride kaybolan şey" der. Yalan değildir. Hayyam'ı çevirenlere baktığımızda Abdullah Cevdet, Hüseyin Rifat, Rıza Tevfik, Abdülbaki Gölpınarlı, Yahya Kemal ve Sabahattin Eyüboğlu isimlerini görürüz. Çevirilerinde büyük farklar olmasa da, herkesin kendince ve dil bildiğinde yorumları oluyor. Şair, yazar, matematikçi, filozof ve astronom Hayyam'dan bahsediyoruz. Dolayısıyla bazen Hayyam'ı anlamak çok zorlaşabiliyor. Zihnimiz ve şiir tecrübemiz ne kadarsa, o kadar anlayabiliyoruz. Sağlık olsun. İşte Sabahattin Eyüboğlu'nun Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları'ndan çıkan çevirisi de, Hayyam çevirileri arasında en sevilenlerden biri.

"Ben kadehten çekmem artık elimi
Tutmam senin kitabını, minberini
Sen kuru bir softasın, ben yaş bir sapık;
Cehennemde sen mi iyi yanarsın, ben mi?"

Özellikle sanal alemde bu ve buna benzer Ömer Hayyam dörtlükleri paylaşılır. Burada zihniyet ve fikriyat önemli. Fakat sanılmasın ki Hayyam'ın ağzından sadece şarap damlıyor veya softalara sövgü var. Bana kalırsa Hayyam'ın en büyük derdi ölüm. Bunun arkasında ise yoğun pişmanlıkları ve gelgitleri yatıyor.

"Neylesem bu benim iç kavgalarımla?
Pişmanlığım, kendime düşmanlığımla?
Sen bağışlasan da ben yerim kendimi:
Neylesem bu yüzkaram, bu utancımla?"

Sadece bunlar da değil; aşk, özlem, toplum ve elbette doğa da Hayyam'dan nasibini alanlar arasında.

"Yalnız bilgili olmak değil adam olmak;
Vefalı mı değil mi insan, ona bak.
Yücelerin yücesine yükselirsin
Halka verdiğin sözün eri olarak."

Kısacası Ömer Hayyam'ın dörtlükleri bir kez değil çok kez okunmalı. Arkadaş meclislerinde ezbere okumak için değil, şairi daha iyi anlamak için. Son çıkıştayken söyleyeyim: bazen kendimizi ve en yakınımızdakini anlamak bile zorken, şairleri anlamak oldukça zordur.

Yağız Gönüler
twitter.com/YagizGonuler

Ciddi bir portre

"İktidar kurduğu, oluşturduğu birey üzerinden işler."
- Michel Foucault, Entelektüelin Siyasal İşlevi

Gençlik; bir devletin, bir milletin, bir kültürün baş tacıdır. Öyle olması gerekir. Bu yüzden iyice incelenmesi, üzerine titrenmesi, sorularına cevaplar verilmesi ve hatta dertlerine deva bulunması gerekir. Bunlar zor şeyler değildir. Zor olan, bunları önemsememektir. "Nereye gidiyoruz?" sorusuna verilecek en güzide cevap, gençliktedir. Zira bir ülkenin gençliği nereye gidiyorsa, o ülkede kaçınılmaz biçimde oraya gidecektir.

Özlem Avcı, yıllardır ülkemizde pek önemsemeyen ama aslında çok önemli olan bir konuyu ele almış bu araştırmasında. "İki Dünya Arasında", İstanbul'daki dindar üniversite gençliğini farklı kategorilerde değerlendirerek önemli bir sonuç ortaya çıkarıyor. Dini bir cemaat veya tarikatla doğrudan ya da dolaylı bir şekilde bağlantısı olmuş, büyük bir kısmı ise bu bağlantıyı devam ettiren 60 üniversite öğrencisiyle yapılan derinlemesine görüşmeler, ortaya çok ciddi bir portre çıkarıyor: Öteki olma ve ötekileştirme.

"Bazen bizim uzaydan gelmiş olduğumuza inandıklarını düşünüyorum; bakışlarıyla, sözleriyle ve bize karşı önyargılı tavırlarıyla..."

Araştırma kapsamında İstanbul'daki devlet ve vakıf üniversitelerinden, belli başlı cemaat veya tarikatlardan öğrencilere birçok soru yöneltilmiş. Bu soruların neler olduğunu kitabın sonunda okuyabiliyorsunuz. Öğrencilerin yorumları ülkemizdeki dindar üniversite gençliğini hem dertlerini hem de ne kadar ötekileştirildiklerini çok iyi ortaya koyuyor. Bunun dışında öğrencilerin dine olan yaklaşımları da değerlendiriliyor. Bazı öğrenciler rasyonel bir bakış açısına sahip, bazıları dini temsil etme görevini edinmiş, kimisi teslimiyet içinde, kimisiyse "önce ahlâk" diyor. İbadetlerini eksiksiz yerine getiren ve dini tebliğ etmek için mücadele eden büyük bir kitle de mevcut.

"Aynı düşünce biçimine, yaşam tarzına ve dindarlık ölçüsüne sahip olduğunuz kişileri çok büyük kalabalıklar içinde hemen ayırt edebilirsiniz. Öyle somut görünümlere, sembolik araçlara da ihtiyacınız yoktur aslında. İlk göz teması, selamlaşma ya da kullanılan tek bir sözcükle bile bunu hemen anlayabilirsiniz."

Kitapta öğrencilerin kanaat önderi olarak gördüğü yazarlardan bazılarının yorumları da var. Mustafa Kutlu ve Dücane Cündioğlu bu isimlerin başında geliyorlar. Her ikisinin yorumları kitaba zenginlik katmış, okurken öğrencilere de eleştiri yapmak okuyucunun hakkı olabiliyor. Zira çoğu öğrenci neyi savunduğunu bilmiyor. İsraftan ve gösterişten bahsederken, son model cep telefonu kullanan erkek öğrencilerin ve rengarenk, ilgi çekici, hatta mümkün mertebe iddialı giyinen bayan öğrencilerin fazlalığı kafa karıştırıyor. Ama bu karışıklık, güzel bir sonuç bölümüyle gerçeği gözler önüne seriyor.

"Sizin bildiklerinizi ve daha da fazlasını biliyoruz. Peki, sizin bizden, bizim inancımızdan, dini bilgilerimizden haberiniz var mı?"

Modernlik ve gelenek arasında, dindarlık ve laiklik arasında, öteki olma ve ötekileştirme arasında, dindar üniversite gençliğinin yaşam biçimleri, hayat algıları ve gelecekten beklentileri bu kitapta. Sadece aynı dertlerden muzdarip olanlar değil, her dert meraklısı okumalı. Özellikle de gençliğe değer verenler.

Yağız Gönüler
twitter.com/YagizGonuler