İnsanın büyüklüğünü ve küçüklüğünü birlikte düşünmek

Rollo May’in Kafese Konan Adam’ını (Okuyan Us Yayınları) Batı Karadeniz’in küçük bir sahil kasabasında okudum, şirin Filyos’ta. Refik Halid’in, Kırk Yıl Evvel Kırk Yıl Sonra Anadolu’da (İnkılap) adıyla basılan memleket yazılarında bahsettiğini görünce epeyce merak ettiğim bir yerdi burası. Eşsiz doğasını ve denizini anlatıyordu. Yanlış hatırlamıyorsam, bir yerlerde “İsviçre gibi” diyerek övüyordu. Nihayet gelebildim. Güzel gerçekten de, sahili, denizi ve güneşiyle pek güzel! Fakat, bir yere anlamını veren şeyler bunlar olmuyor elbette, iş dönüp dolaşıp insana geliyor. İnsan, sadece hayatı anlamlandıran değil aynı zamanda ona bütün anlamını veren unsur. Bu yüzden midir bilmiyorum ne deniz ne güneş, en çok insanlar ilgimi çekiyor.

Tavsiye edilen küçük plajın yerini bir türlü bulamayınca kasabanın yerlisi olduğunu düşündüğüm otuzlu yaşlarda bir kadına sorma ihtiyacı duyuyorum. Fazla alışık olduğu bir soruymuşçasına hemen kolayca yönlendiriveriyor. Bu kadar kolay olunca bir soru daha sorma ihtiyacı duyuyorum, kurduğumuz ilişkinin boşa gitmemesi için. Kendilerinin denize girmek için nereyi seçtiklerini soruyorum bu kez. Bu soru birden zorluyor nedense. “Bu yaz hiç girmedim valla çalışmaktan” diye cevap veriyor. Tuhaf bir utanma hissediyorum, rahatlığımdan. Kadın da biraz utanır gibi söylüyor nedense. Teşekkür edip ayrılıyorum yanından, kalbimin birazını onda bırakarak. Bu küçük beldede ruhen en yakın olduğum kişi bu günlük endişeleriyle sıcakta terleyerek hızlı hızlı yürüyen, iklim şartlarına göre hayli kalın giyinmiş bu kadın olabilir diye düşünüyorum. Buruk bir hisle uzaklaşıyorum.

Ve plajdayım. Etrafımda her türlü araçlarıyla tıka basa, günübirlik gelenler, halka hiç karışmadan “beach club” a geçenler, kalabalıklardan hiç hazzetmeyenler, kalabalıklara hiç aldırış etmeyenler, ilginç karavancılar, her türden insanlar gelip geçiyor. Bencili, cimrisi, utangacı, öfkelisi…En zor durumlarda bile öteki insanlara saygı gösterebilen, kimseye rahatsızlık vermemek için büyük bir hassasiyet gösterenlerle kimse yokmuşçasına tek başına bir adada yaşayanlar bir arada. Aklımda geride bıraktığım, Cumartesi sabahı işine giden kadın var. Bir yerlerde eleman olarak asgari ücretle çalıştığını, çocuklarına baktığını ve zor bir hayatı olduğunu düşünmeden edemiyorum. Neyse ki yanımda ruhuma iyi gelecek kitaplarım var. İlk olarak Rollo May’e sığınıyorum.

Kitabı her açışımda başka bir şeyler okuyan var mı diye bakıyorum göz ucuyla. Yok denecek kadar az. Okuyanlara göz gezdiriyorum sonra, çok popüler şeyler. İçlerinden birini gözüm seçiyor. Anka Kuşu diye bir şey okuyor yaşlıca bir adam görebildiğim kadarıyla. İnternete bakma ihtiyacı duyuyorum. Yılmaz Özdil’in yeni kitabı olduğunu görüyorum. Böylesine sakin ve kendi halinde bir yer için -tahminen!- hiç de uygun olmayan bir içerik diye geçiriyorum aklımdan. İnsan, kısacık bir tatil arasında ne diye böyle şeyler okur ki! Benimkinin de ondan kalmayacağı geliyor aklıma! Belki de daha kötüdür uzaktan bakanlar için diyorum. Kim açık bir deniz kenarında -Cem Mumcu’yu saymazsak!- kafese konan adam diye bir şey okusun!

Ben okuyorum evet. İtiraf etmek gerekirse deniz kenarı umarsızlığında daha fazla böyle şeyler okuma ihtiyacı duyuyorum. İnsanları ve hayatı daha çok düşünüyorum. Hiç olmadığı kadar ciddi bir tavır takınıyorum. Bu pırıltılarıyla başımızı döndüren ama bir yandan da sefaletleriyle içimizi tüketen hayatı düşünmeden edemiyorum. Okudukça, birkaç cümleden sonra rahatlıyorum neyse ki, bütün bunlar üzerine düşünmüş olan birilerinin oluşu içime tarifsiz bir ferahlama hissi veriyor. Hayat ne kadar zalim, acımasız, kötü, yanlış, inceliksiz, eşitliksiz ve de özgürlüksüz olursa olsun bütün bunları düşünmüş olanlar, hayatını bunlara adayanlar var diyorum. Varlar. Neyse ki varlar! Dili, dini, ırkı ne olursa olsun dünyanın bütün ülkelerinde bulmak mümkün! Deniz daha bir güzel görünüyor şimdi. Hafiflemiş bir hisle açıyorum ilk sayfayı.

Şöyle başlıyor May, tam da ihtiyaç duyduğum gibi: “Buradaki makalelerin ortak bir teması vardır. Bu tema, bir ucunda insan doğasının muazzam çeşitliliği ve zenginliğinden, diğer ucunda yavanlıklar ve alçaklıklardan kaynağını alır. Bu temanın bir diğer kaynağı da insanın aynı zamanda hem cömert hem de son derece acımasız olabilmek gibi zıt yeteneklere sahip olmasıdır. Mantıklı olma konusunda şahane bir yetenek sergileriz ama bu aynı zamanda, ürkütecek kadar mantıkdışı davranışlarımızla da sürekli bir çatışma halindeyiz.” (s.13).

İnsanın büyüklüğünü ve küçüklüğünü her zaman birlikte düşünmek gerekiyor galiba. Birbirinden ayırmadan, girift bir iç içelikle. Bütün tutarsızlıkları ve çelişkileriyle birlikte ele almak gerekiyor. Çabamızı bütün bunları ayrıştırıp saf halleriyle görmektense iç içelik halinde birbirlerini nasıl etkilediklerine, neyi ne kadar bulandırıp kirlettiklerine yoğunlaştırmamız gerekiyor. Kierkegaard’ın dediği gibi, kafamızda çözülmesi gereken paradokslarımız bitmemelidir: “Paradoks düşünürün tutkusunun kaynağıdır ve paradoksu olmayan bir düşünür duygusuz bir sevgilidir, önemsiz ve bayağıdır.” (s.25).

Paradokslar bitmeyen bir sorgulama demektir ve “sorgulamak, benim dünya ile anlamlı bir ilişkide olduğuma işaret eder” (s.183). Ancak böylesi bir bitmeyen sorgulama bizi kendimizde tutabilir ve dahası -kitabın Maxwell Anderson’dan alıntıyla dediği gibi!- özgür kılabilir: “Özgürlük sadece yaşam sürekli irdelendiğinde ve insan araştırmalarının ne kadar ileri gidebileceğini dikte eden sansürlerin olmadığı yerlerde yaşar. İnsan yaşamı bu paradoksta ve bu ikilemin boynuzları üzerinde sürer. İrdeleme yaşamdır, irdeleme ölümdür. Her ikisidir ve her ikisi arasındaki gerilimdir.” (s.21).

En büyük paradoksumuz ise insanın bu dünyada aynı anda hem özne hem de nesne olmasıdır. Hem sonlu bir dünyada oluşu ve hem de ölümsüz bir özgürlükle her şeyi yapabileceği hissine kapılabilmesidir. May’e göre, “insan bilincinin gelişimi, derinleşmesi ve genişlemesi bu iki kutup arasındaki diyalektik süreçte yatar.” (s.48). İnsan hem pasiftir hem aktif, hem her şeyi değiştirebilir hem de çaresizce bekleyebilir. Hayat, bu iki kutup arasında gider gelir.

Ve sorun şu ki insanlar etkisiz, yetersiz ve birey olarak önemsiz olduklarını hissettiklerinde, insani sorumluluklarından da sıyrılırlar. Hayatın salt edilgen bir etkileneni haline gelen insan ne kadar kalabalıklar içinde olursa olsun esasında kendini öteki insanlardan yalıtır. Kendini düşünmekten başka bir şey yapamaz ve kendini bundan alıkoyamaz. May’e göre bu bir bitmeyen anksiyete halidir ve aşırı yetersizlikten ve etkisizlikten kaynaklanan “anksiyete regresyon ve apatiye ve bunların hepsi düşmanlığa yani insanı insana yabancılaştıran bir düşmanlığa bırakır.” (s.63).

Apati yani kayıtsızlıkla önemsenmeme birlikte oluşan duygulardır. Hiç değer verilmemiş ve önemsenmemiş insanlar ya çok öfkelidirler ya da kayıtsız bir aldırışsızlık haliyle adam sen de der yaşar giderler. Her iki halde de pasiftirler. “Önemsenmeme duygumuz zarar gördüğünde…kısır döngü devreye girer. Bu gibi durumlarda yapabileceğimiz tek şey bebeklik haline psikolojik bir dönüş yapmak ve kendi seçtiğimiz, o modern rahim-mezar birleşiminin içinde korunmaktır.” (s.63).

Bu nokta aynı zamanda insanın kendi potansiyelinden vaz geçtiği, yeniden mutlu ve sevebilen bir insan için kendini tam olarak ilaçlara ya da başkaca birilerine teslim ettiği durumdur. Eyleme geçememe durumudur çünkü eylemin anlamlı bir sonuç doğruma olasılığı yok olmuştur. Hayatı yönlendiren, uğruna savaşılacak değerler bulanıklaşmış ve anlamsızlaşmıştır.

Bu noktadaki insanlar için bütün çaba ve hayat, buradan bir çıkış mücadelesi halinde kendini gösterir. En yakıcı ihtiyaç budur ve kişinin her şeye rağmen kendi insani potansiyelinden vazgeçmesi kolay olmadığı için, bu bir bitmeyen mücadeledir.

Etkisiz oluş siyasal hayatta katı bir teslimiyet ve ne olursa olsun güçlü bir bağlılık olarak kendini gösterir. Kaybedilen değerlerin ne pahasına olursa olsun geri kazanımı için yapılan bir savaşa dönüşür. Kişi, gözünün önündekini önemsemezken dünyanın öbür ucundaki bir meseleyi önemseyebilir bu yüzden. Kimseyi düşünmeyen bir bencillikle yaşarken herkes için adalet isteyebilir. Paradokslar, insanın en derin mücadelesinin ne olduğunu ele verir ve paradokslar üzerine düşündükçe herkes daha önemli hale gelir.

Durup dururken sıkıntılandığım bir günün ortasındayım ve içsel olarak şükür ki daha rahatım şimdi. O kadın da daha iyi midir ki!

A. Erkan Koca
twitter.com/ahmeterkankoca

Hikâye etmedik, neyden dinledik

“Mesnevî- i Mevlevî-i Manevî

Hest Kur’ân der zebân-ı Pehlevî.”
- Molla Câmî

Mevlânâ Celaleddin-i Rûmî ve Mesnevî-i Şerif'i, sekiz asırdır bu toprakları ve bu toprağın insanını Muhammedî muhabbetle mayalamaya devam ederken özellikle son zamanlarda dünyanın farklı coğrafyalarına da ışığını ulaştırmış durumda. Hakkında olumlu ya da olumsuz pek çok şey söyleniyor olması dahi onun büyüklüğünün bir yansımasıdır. Mevlânâ ve Mesnevî-i Şerif hakkında konuşanların pek çoğu kaynak göstermeden iftira ederken bir kısmı da Mesnevî’nin sembolik diline vâkıf olmadığı hayvan hikâyelerinden öte anlam çıkaramıyor. Nesnel bir eleştiri, kişiyi içinde yetiştiği şartlarla birlikte ele almayı gerektirirken eserleri de kendi bütünlüğü içinde incelemeyi gerektirir. Mevlânâ hakkında özellikle Şems-i Tebrizî üzerinden yapılan eleştirileri anlamlandırmaya çalışırken onun Divan-ı Kebir ve Mesnevî-i Şerif’te Allah aşkı, Resûlullah’a muhabbet, ibadetlere bağlılık gibi konularda söylediklerini göz önünde bulundurmak gerekir. Büyük bir bütünün içinden küçük bir parçayı tek başına değerlendirmeye kalkmak, üstelik bu sağlıksız değerlendirme üzerine hüküm bina etmek en hafif tabirle aymazlıktır. Ömer Tuğrul İnançer Hocamız, Dinle Neyden kitabında Mesnevî-i Şerif’in bir “mürşid kitap” oluşunu; Mevlânâ’nın Allah aşkı ve Resûlullah muhabbetini yine Mesnevî’den ve Mevlânâ’nın diğer şiirlerinden hareketle gözler önüne seriyor.

“Mesnevî-i Şerif, başlı başına bir mürşid kitaptır.” diyor İnançer Hoca. 800 yıldır, samimiyetle okuyan nice mü’mini irşad etmiş, hâlâ irşad etmeye devam ediyor. Yüzlerce yıldır, Mesnevî okumaları yoluyla gerek tasavvufun incelikleri gerekse ilahî aşkın sırları insanlarla buluşuyor. Mesnevî’nin önsözünde bizzat Mevlânâ kitabıyla ilgili şunları söylüyor: “Bu mesnevî kitabı, Allah’ın sırlarının ve O’na yakınlık kazanma yollarının öğretilmesi hakkında sırların açıklayıcısının açıklayıcısı ve dinin aslının aslının aslından bahseden Allah’ın fıkh-ı ekberi, şer-i ezhârı, yani Allah’a ulaşma yollarının apaçık ve parlak delilidir.”. Mesnevî’de bulunan bir beyitte de şu ifadelere yer veriyor: “Bizim Mesnevî’miz vahdet dükkânı, birlik pazarıdır. Birlikten başka ne görürsen o puttur.” İşte bu beyit; Mesnevî’ye nasıl baktığımıza, onu nasıl okuduğumuza bağlı olarak ondan farklı anlamlar çıkaracağımıza dair yine Mesnevî’nin kendi içinden bir uyarıdır. Hz. Mevlânâ ve dahi bütün evliyaullah sadece vahdeti ve İlahî aşkı terennüm etmişlerdir. Her biri kendi çağında ve kendi lisanında konuşmuş ama aynı hakikati dile getirmiştir: Varlık birdir ve ancak aşkla bilinir. Hz. Ali Efendimiz’in “İlim bir nokta idi, onu cahiller çoğalttı.” sözüyle ilgili olarak İnançer Hoca; “O nokta tevhid, vahdet noktasıdır. Bütün ilimler o noktayı öğrenmek içindir.” diyor. İşte Mevlânâ’nın “vahdet dükkânı” diyerek anlatmak istediği şey de tam olarak budur. Mesnevî’yi doğru okumayı başarabilirsek cümle ilimlerin ve dahi vahdetin sırrına ermemiz mümkün olabilir.

Tasavvufa yönelik eleştirilerin en acımasızı sahte şeyhler üzerinden yapılıyor. Kerameti kendinden menkul bu sahte şeyhleri ayırt etmek zor görünse de işin sırrı basittir: Her kim ki seni kendi yoluna çağırıyorsa sahtedir, her kim ki seni Allah’ın yoluna çağırıyorsa gerçektir. İnançer Hoca da insan-ı kâmili tanımanın yolunu şöyle açıklıyor: “Bir kimseyi gördüğümüzde, sohbetinde bulunduğumuzda, hatırımıza getirdiğimizde huzurunda yer aldığımızda; bu haller bize Hakk’ı hatırlatıyor, yeniden aklımıza getiriyorsa işte o kimse insan-ı kâmildir… Hele o zat, hali ile bizde kendisine benzemek hevesi uyandırıyorsa teşhisimiz doğru demektir.”. Elbette tasavvuf ehli olmadan da cennete girmek mümkündür ama tasavvufun özünde muhabbet vardır. “Eşeddü hubben lillah” sırrına erenlere Cenab-ı Hakk katından ayrıca mükafaat vereceğini müjdeliyor. “Onlara Rabbleri katından bir selam vardır.” Tasavvuf, Allah’a ulaşma yollarının en kestirme olanıdır. Bin bir dilekçe ve aylar süren randevu alma süreçlerinin ardından zor minnet ulaşabildiğiniz ve resmi bir ortamda görüşebildiğiniz bir devlet büyüğüyle onun bir tanıdığı, dostu vasıtasıyla dakikalar içinde hem de gayet samimi bir ortamda oturup muhabbet edebilir, sorununuzu çözebilirsiniz. İşte tasavvuf, Allah dostlarının dostlukları sayesinde Allah’a ulaşmayı ve O’nun aşkıyla kendi varlığından geçmeyi ifade eder. Peki; Allah’ın en sevgili kulu, en büyük dostu, Habibullah olan Hz. Muhammed Mustafa’yı (sav) sevmeden, onun sevgisini kazanmadan ve onu aracı etmeden Cenab-ı Hakk’a ulaşmak mümkün olabilir mi? Elbette olmaz. İşte, gerçek bir Allah dostunda aranacak ön önemli özellik peygamber (sav) sevgisidir. Mevlânâ Hazretleri; “Yaşayışına yön vermede kendi bilgine, hünerine ve arzularına uyma; Resullerin sonuncusu ve en yücesinin düzeni dışına çıkma.” diyerek bu uyarıyı yapıyor. Mevlânâ’nın bahsettiği kuru kuruya bir taklit değil. Peygamber Efendimiz’in (sav) güzel ahlâkını, ihlâsını, muhabbetini kendimize rehber etmedikçe O’nun gibi yemek içmek, O’nun gibi giyinmek, O’nun gibi yürümek, kısaca O’nun gibi görünmek bizi kurtarmaz. Yine Mevlânâ; “Aşk yolunu seç; bütün peygamberler ve onlara uyanlar gibi ki ancak ve ancak O’nun aşkıyla sadece kazanç sahibi olunabilir ve katında makbul olma yüceliği elde edilebilir.” diyerek Muhammedî muhabbetin şiar edinilmesi gerektiğini ifade ediyor.

Mesnevî-i Şerif, birçok hikâyeden müteşekkil bir kitap olmakla edebi bir yöne sahip. Bununla birlikte tahkiye, Kur’anî bir anlatım yöntemi olması bakımından oldukça etkili bir yöntemdir. Mesnevî’de yer alan hikâyeleri rumuzlarını çözerek okumak hakikat perdesini aralamamızı sağlar. İnançer Hoca, Dinle Neyden kitabında, Mesnevî’deki alan ilk hikâye olan “Padişah ve Cariye” hikayesini rumuzlarını çözerek ele alıyor ve okuyucuya; nefsin hastalıklarından kurtulmak için insan-ı kâmile bağlanmayı salık veriyor. Nasıl ki Kur’an-ı Kerim’i eskilerin hikayeleri diyerek okuyamıyorsak Mesnevî-i Şerifi de hayvan hikayeleri diyerek geçiştiremeyiz. Hayvan hikayeleri olarak okuyanlar hayvan tezeğinden başka koku alamazken aşkla, muhabbetle okuyanlar İlahî bir aşkın kokusunu alırlar.

Erhan Çamurcu
erhan.hoca.55@hotmail.com

Bir insan ne kadar tanınabilir?

“Sûfiler "ilk hâtır"ın ehemmiyetine dikkat çekerler. Akla ilk düşen, gözün ilk gördüğü, kalbin ilk sezdiği, iç ve dış duyuların ilk hissettiği şey önemlidir ve ona itibar edilmelidir. Çünkü tabiî, müdahalesiz ve sansürsüzdür... Sonra akıl, zekâ, nefis, hesap kitap devreye girer ve işler değişir, dönüşür..." diye tanımlıyor ilk hâtrı İsmail Kara, Dağ Ne Kadar Yüce Olsa adlı kitabının “Dost Bir Göze Âşinalık Dedikleri” kısmında. “İfade-i Meram” ile Dağ Ne Kadar Yüce Olsa kitabının bir devam kitabı olduğunu öğreniyoruz. Sözü Dilde Hayali Gözde'de 22 isim var imiş, hatıralara ve denemelere konu olan, bir bakıma ahde vefa gösterilen, hatırası yaşatılmak istenen. İsmail Kara Hoca eserin hemen başında yazmayı bir görev olarak gördüğünü ve bu sebeple yazdığını söylese de yazdıkları; bir bakıma gün olur asra bedel hikayesinden kalanlar, bir bakıma kendince musahabe ve muhasebenin, kendiyle dertleşmenin, kendine anlatmanın, şimdiden an’dan kurtulup geçmişe kanatlanmanın vesilesidir desek meramımızı daha sarih ifade etmiş oluruz. 2005 yılında ilk baskısını yapan portre ve tarihe bırakılan hatıraların ikincisi için 15 yıla yakın bir süre bekledik okurlar olarak. Beklenilen 15 sene sonra, beklemeye değmiş 15 sene sonra; bakalım misafirlerimiz kim, güzergâhımız nereler ve konularımız neler? Devam kitabı yönünden değerlendirilebilecek esas mesele acaba 15 sene içerisinde Türkiye’de değişen nedir?

Dağ Ne Kadar Yüce Olsa'da 12 misafiri var okurun ve misafirler içerisinde bilge mimar Turgut Cansever, Ayşe Şasa, Bekir Topaloğlu, Orhan Okay gibi tanınan ve bilinen hocaların yanında, İsmail Kara Hocanın merhum annesi ve babası, Dergâh Yayınları'nın hikayesinde önemli bir yeri olan Cahit Çollak beyefendi, bu yazının yazarının hemşehrisi Abdullah Kucur gibi isimler bulunmaktadır. Aslında hatırat/deneme olarak kaleme alınan yazılar içerisinde sadece bu 11 isim değil, bunların etrafında yolu kesişen, muhabbet halkasına dahil olan isimler de hafızasından geçiyor okurun ve yolculuğa dahil oluyor okur. Kitabın her bölümüyle farklı bir coğrafya içerisinde gezintiye çıkan okur, anılan kişinin mevkii ve meşguliyetiyle farklı bir ortamın havasını teneffüs ediyor. Bazı isimler yönünden çok samimi, sıcak ve içten hatta özel denilebilecek nitelikte duygu ve his yönünden satırlara sığmayan sadırdan gelen bir anlatım varken, bazı isimler yönünden bir meselenin tartışılması ve gözden geçirilmesi ile mesele etrafında şekillenen bir okuma ve muahezenin yer aldığı görülüyor.

İfade-i meram girişinde kitabın yazılışı ve portre okumasının özeti verilmiş ve okuru neyin beklediği ve kitabın kısa bir özeti ifade edilmiştir: “Hatırat ve portreler üzerinden bir bakıma başkalarının/öncekilerinin intiba, tesbit ve tanımalarını, zorlu ve/ya zevkli hareketlerini kendi tecrübelerimize katarak birlikte yaşadığımız inşaları, kendimizi daha vasıflı bir şekilde ve bütün kuvvet ve zaaflarımızla anlayabilir, bu yolla anlayış ve insanlığımızı yükseltebiliriz. Bunların üzerinde, bunların da sayesinde insanı/insanımızı tanımak, safları sıklaştırmak yahut iniş çıkışlı yollarda nasıl mesafe kat edeceğimize dair tutamaklar yakalamak daha bir imkan dahiline girebilir.” Portre okumaları sadece edebi anlamda, yahut bir hatırlama ile sınırlı kalmayacak nitelikte bir dönem ve devir okuması da sayılabilecek ve yaşanılan toprakların tarihine ışık tutulabilecek, yaşanılan toprakların örf ve adetleri okunabilecek, yaşanılan toprakların hikayesi ele alınacak çok yönlü bir okumaya davetle birlikte, okumanın ders niteliğinde olması da amaçlanmıştır. İfade-i meramın kapanışı ve portre okumalarına girişin hemen öncesinde de İsmail Kara Hoca tarafından küçük ve mühim bir not düşülmüştür: “Geçmiş tekrarlanmaz ama “geçmiş geçmez”, farklı usul ve yollarla bugüne ve yarına, bugünün ve yarının ihtiyaçları ve arayışlarına güçlü bir unsur olarak dahil edilebilir veya kendisi müdahil olur. Hatırat ve portreler ise köprü vazifesi görme potansiyeli yüksek ve unutulanları hatırla(t)ma imkanları geniş metinlerdir.”

Portrelere giriş ve okuma notlarına kısa bir girizgah ile birlikte ilk yolculuğumuz ve birkaç kere daha dönüş yapacağımız mekan Güneyce Köyü, İsmail Kara Hocanın memleketi, hatıratın misafiri ise “Natıkası Kuvvetli Bir Muallim, Gayretli Bir Hoca” Hacı Süleyman Efendi. Güneyce’nin ilk resmi imamlarından olan Süleyman Efendi’nin sesi gür ve vaazları meşhur. Köy yerleşim yerinden imamın sesinin gür olmasının ehemmiyeti bugün için pek düşünülmese de, teknolojinin yetişmediği ve gelişmediği yerlerde ne anlam ifade eder diye düşünmeli ve hocaya kulak vermeliyiz: “Uzak yerlerde, dağ başlarında, ıssız ormanlarda tek başına çalışan bir kadın, bir kişi için ezan sesi/insan nefesi duymanın ne büyük bir nimet ne kadar yakın bir arkadaşlık ve yalnızlıktan kurtulma hissi olduğunu bilmem ki tahayyül edebilir misiniz! Hele kapalı havada…” Köyde ve köy halkında camide imam olmanın yankısı ve varlığı yanında cumhuriyet için camilerin varlığı ve imam olmanın meşakkatli ve hayli zor bir uğraş olduğu göz önüne alınıp üzerine epey düşünülmesi icab ederse de devam eden sayfalarda tutulan teftiş raporları bir nebze de olsa açıklığa kavuşturmaktadır cumhuriyet ile cami meselesini.

İkinci güzergahımız ise İstanbul Yüksek İslam Enstitüsü Tasavvuf Tarihi ve misafirimiz Selçuk Eraydın Hoca. Hatıratın bu kısmında İsmail Kara Hocanın hocalık ve yaşantısı ile biraz muahezesi bulunmakla birlikte bazı düşünceleri yönünden yanılma denilemeyecekse de beklentilerin üstünde bir hocalık söz konusudur. Yolcuğumuzda üçüncü durağımız İstanbul ve misafirimiz bir hoca hanımefendi; Necla Pekolcay. Necla hoca yönünden hatırda kalacak, bölüm girişinde yer alan mütebessim çehre ve kucağında yer alan kedi ile yalnızlık ve hastalık olsa gerek.

Dördüncü güzergahımız ise bilge mimar dendiğinde hafızada canlanan, istisnai bir kişilik ve kimlik olarak Turgut Cansever Bey, konumumuz İstanbul semalarıdır. Turgut Cansever denince aklımda canlanan ilk görsel Bursa’nın göbeğine saplanan, mel’un yapılardır nedense. Adına TOKİ denen, bugün için acele, fırsat ve belki de ihtiyaç ile biraz politika nedeniyle zararları görünmeyen, dört bir tarafımızı sarıp gökyüzünü yok eden, insanın iki ana özünü oluşturan toprak ve havayı, gökyüzüne bakıp nefes alabilmenin imkanını yok eden kurum da denilebilir. Yaşadığı zaman içerisinde her daim yaşanabilir şehir, sürdürülebilir mimari ilkesi ile düşünen fakat uygulama ve inşa noktasında dinlenmeyen, akamete uğratılan mimarımız Turgut Cansever konuğumuz. İstanbul ile birlikte Türkiye’yi omuzlarında yük olarak nitelendirmek gerekir mi yoksa bir vazife bilinciyle çalışmak ve yaşatmak gayesi mi güder Turgut Cansever? Bugün için yaşadığımız toprak emanet, yeryüzü emanet bir sonraki neslin vebalini taşımak yerine, bir sonraki nesle hatta nesillere bırakabilmenin derdini güder, ilke ve prensiplerini bunun üzerine inşa eder. Fakat Türkiye evlatlarına cömert ve nazik davranmadığı gibi kendisine de davranmamıştır. Mimarinin sadece imar, inşa ile alakalı olmadığını aslında her bir kavramın diğer kavram alanları ile irtibatlı olduğunu ifade eder, gayet vazıh bir şekilde: “Hem çirkin, ölçüsüz, kaba yahut insanı, tabiatı ezen, yok sayan binalar, yollar, şehirler yapmak hem de doğruyu, barışı, insanlığı, hak ve hukuku savunmak mümkün ve inandırıcı olamaz.” Çok net ve sert! Şehir ve mimari ile birlikte anılar, eleştiri ile birlikte muhabbet içre bir yolculuk ile devam eder portreler.

Yolumuz ve hikayemizin en ağır, en nevi şahsına münhasır, yazması belki de en zor kelimelerinden ikisi ile devam etmektedir: İlk kısım başlığı kitap başlığından mülhem, okunduğunda tüyleri diken diken eden bir ara başlık. Bu kelimeyi nasıl anlatırsınız deseler, belki de bu ara başlık kadar öz olarak anlatabilecek az kelime bulunur: Dağ Ne Kadar Yüce Olsa Yol Onun Üstünden Aşar… Çok şey söylenebilir, ama babalar kolay anlamaz, kolay anlatılmaz, kolay anlanılmaz… Bir zorluklar geçidi de denebilir belki... Baba için Lügat365 şöyle diyor: “Kızan, karışan, sinirlendiren. Koruyan, sarılan, özlenen; mânası yokluğunda daha iyi anlaşılan kişi. Bir çok dilde benzerlik gösteren kelime, ba çocuk sesinden türetilmiştir.”. Uzun ince bir yolun, zahmetin, rahmetin, biraz kendisinin, biraz eleştirinin, bazen uyumun ve devrin sesinin, bazen şaşırmanın, bazen karşı çıkmanın, anlaşmanın, bazen anlaşamamanın, bazen boğazda düğümlenenin, söyleyememenin, söylenmeyenin hikayesi. İkinci kelime, kışın gelişi yazdan belli olur fehvasınca çıktı ortaya desek hata etmiş olmayız, fakat İsmail Kara Hoca başlığı böyle uygun görmüş: “Bir Çocuk Ağlıyor İçinde”. Ne yazsak eksik kalır dediğimiz, bazen kolay anlamasa bile, kolay anlatabildiğimiz, anlama konusunda baba ile aynı zorluklara sahip olduğumuz, zorluktan ziyade bir rahmet geçidi belki. Anne için Lügat365 şöyle diyor: “Dünyaya can getirmiş insan; yaşam kaynağı. Türkçe kökenli olan kelime na-na sözünden türetilmiş olan ana kelimesinden evrilmiştir.” Babaya göre daha sade, daha resmi yahut nesnel sınırları geniş fakat anlamı dar bir tanımlama olması dikkat çekiyor. Çilenin ve çekilen dertlerin, susmanın ve gözünde her daim umut taşımanın, oturduğu yerde varlığı hissedilmeyen fakat her daim seni hissedebilen, yokluğunda her şeyin üzerine üzerine gelerek seni yıkmaya doğru gittiğini fark ettiğin anda çağırdığın ve fakat her şeyin geç olmasının, çekip çevirenin, yolunu gözleyenin hikayesi. Yol uzun, insanoğlu yorgun, fakat hayat devam ediyor. Dağ Ne Kadar Yüce Olsa anne ve babanın hikayesini bir de İsmail Kara Hocanın gözünden hem okumaya hem de sormaya davet ediyor kendine olanı ve hikaye yeniden ilk başladığımız yere Güneyce’ye dönüp kaldığı yerden devam ediyor.

Portrelerden son olarak değinmek istediğim ve hayli önemli bulduğum isim Bekir Topaloğlu hoca olup bölüm başlığı “Bir Neslin Öncü Hocası Göçtükte…” başlığı seçilmiş. Okumada en çok dikkatimi çeken husus olarak hoca ile ilgili anılar ve kalanlar her ne kadar alıntılansa ve aktarılsa da bir yandan İsmail Kara Hoca, bir muhasebe ve musahabeye davet ediyor okuru. Hatırat ve deneme formatından uzaklaşıp daha akademik bir üslup ve tartışma ortamı da denilebilecek bir yazı olması ve kitap içerisinde hatırat ve deneme formatından uzaklaşılarak bir okuma yapıldığı tespitiyle birlikte bu bölüm kısa ve öz olarak bir “nesil” okuması olarak tavsif edilebilir düşüncesindeyim. Hoca Türkiye’de “Bekir Topaloğlu, Hayrettin Karaman ve Tayyar Altıkulaç üçlüsünün etrafında” bir neslin okumasını, artıları ve eskileri ile sonraki döneme yansımalarını kritik etmekte, o dönem içerisinde İmam Hatip Liseleri ile devletin ve bürokrasinin tahakkümü okuması yapılmakta, bir tarafta ise Türkiye’nin her geçen gün gündemini daha fazla işgal eden din diyanet ve siyaset ilişkilerini masaya yatırmaktadır. Bir isim üzerinden, bir hareket; bir hareket üzerinden, bir dönem; bir dönem üzerinden Türkiye yakın tarihi, dini grupları, arayışları, bulunanlarının serencamı ele alınmaktadır. Aslında bir bakıma İsmail Kara “Nesil” hareketi adını verdiği ve “etkileri itibariyle fazla örneği olmayan bir vâkıa”yı dar alanda kısa paslar ile okuma çalışması ile birlikte, aslında mühim bir meselenin tartışılması için bir küçük kıvılcım ile yeniden ateşi parlatmak istemektedir desek ifade-i merâmımız anlaşılır.

Kitapta yukarıda değinilen isimler dışında kalanların okumasını okura bırakıyoruz. Kalan isimlerden “Dost Bir Göze Âşinalık Dedikleri…” başlığında yolumuz, yolunuz bir hemşehrinin yoluna Yalvaç’a düşüyor mesela tevafuk da denilebilir tesadüf de. Yalvaçlı Abdullah Kucur’un İstanbul’daki hikayesini dinliyoruz. “Ağır Akan Bir Tebessüm” ile yolunuz Anadolu’nun uzak ve soğuk diyarına düşüyor yolunuz ve misafir Orhan Okay hoca oluyor. Erzurum’un soğuğu için iç ısıtacak bir hoca ve hatırat da diyebiliriz. Aramakla Bulunmaz'da bir sanat yolculuğu ile İstanbul içerisinde senarist Ayşe Şasa ve onun öyküsü karşılıyor, yazılmayan yahut eksik kalan hatırat ise en büyük dertlenme meselesi olarak bekliyor. Cahit Çollak beyfendiyi vefatının üzerine Dergâh dergisinde çıkan yazılardan aşinalık ile biliyoruz, bu yazıları da hatır da tutarak sade bir başlık fakat vurucu: “Bu Dünyadan Cahit Çollak da Geçti.”. Açılışı bir muallimle yaptığımız gibi kapanışı da yine bir muallim ile yapıyoruz, portreler 2 için son misafirimiz “Hâzâ Muallim (Nail Bayraktar)” oluyor.

Dağ Ne Kadar Yüce Olsa (Portreler 2) ile birlikte 12 isim etrafında oluşan daire ve halkalar arasında geziyor okur. Bazı hatırat görev kabilinden yazılması icap eden, vazife diyebileceğimiz bir bilinçle yazılmış, bazı hatırat ahde vefanın örneği olarak kaleme alınmış, bazı hatırat Türkiye’de bir okuma yapmanın ve Türkiye’nin yakın tarihinin kritiğine adanmış, bazı hatırat muaheze için mevcut durum ve olması gereken eleştirisi içerisinde emeğin öyküsüne adanmış.

Açılışı “Dost Bir Göze Aşina Dedikleri…” ile yaptığımız gibi kapanışı da hemen devamındaki paragraf ile bitirelim: “Sonra biraz daha tanıştık, biliştik, yakınlaştık. Sonra biraz daha… Evet öyle oldu ama bir insan, hele hususiyetleri ve derinlikleri olan biri ise ne kadar tanınabilir? Bir gönüle girmek de bir gönüle ayna tutmak da zor iştir. Zaman ister, önemsemek ister, emek ister, karşılıklı açılmak ister, en mühimi istidat ister.”

Muhammed Hüseyin Güneş
muhammeddgunes@gmail.com

Aşk imiş her ne var âlemde

“Aşk imiş her ne var âlemde

İlm bir kıyl ü kâl imiş ancak.”
- Fuzûlî

"Vellezîne âmenû eşeddu hubben lillâh."
- Bakara, 165

“Ben gizli bir hazine idim, bilinmekliği sevdim; kâinatı yarattım.” mealindeki kutsi hadis, insanın yaratılış gayesine dair önemli bir mesaj veriyor: Cenâb-ı Hakk, insanı yeryüzüne halifetullah olarak gönderirken insandan kendini bilmesini istiyor. Pek çok ayet; “Akletmez misiniz, düşünmüyor musunuz…” gibi uyarılar içerir. Buradan hareketle birçok insan akıl ve bilimin esas alınması gerektiğine dair çıkarımlarda bulunuyor ancak gözden kaçan bir husus var ki tasavvuf işte bu gözden kaçan husus üzerine temelleniyor. Cenâb-ı Hakk, Araf suresinde mealen şöyle buyuruyor: “Onların kalpleri vardır, onunla düşünmezler.” Demek ki kalbimizle düşünmemizi istiyor Cenab-ı Hakk. Kalp nasıl düşünür, kalp bilgi üretebilir mi… gibi sorular aklımızı karıştırsa sezgi yoluyla öğrenme, keşif yoluyla öğrenme ve farkında olmadan öğrenme gibi pek çok öğrenme yönteminin temelinde kalp olduğu aşikârdır. Kul olmaktan maksat “Allah’ı bilmek”tir dedik. Peki Allah’ı bilmek nasıl olacak? “Nefsini bilen Rabb’ini bilir.” sözü işte bu sırrı açık ediyor. İnsan kendi varlığını bütün boyutlarıyla idrak edebilirse Allah’ı da bilmeye başlar. Ancak buradaki bilmekten kastın ne olduğunu da doğru anlamak gerekir. Kul, üç farklı bilme mertebesinden bilir: İlme’l yakîn, ayne’l yakîn, Hakka’l yakîn. Kitaplardan okuyarak ya da hocalardan talim ederek öğrenmeye ilme’l yakîn; müşahede ederek, tecrübe ederek öğrenmeye ayne’l yakîn; bizzat yaşayarak öğrenilen bilgiye ise Hakka’l yakîn diyoruz. Hakka’l yakîn, kesinlik ifade etmesi bakımından en üstün bilgi çeşididir. Kulun nefsini Hakka’l yakîn mertebesinde bilmesi için varlığının bütün boyutlarını gerçekleştirmesi gerekir. İnsan beden ve ruhtan oluşur. Beden, maddi ihtiyaçlarımızla ruh ise manevi ihtiyaçlarımızla kendini gösterir. İnsanın varlığı yetmiş seksen sene ile sınırlandırılamayacak kadar büyüktür. Yetmiş seksen sene yalnızca bedenin sınırıdır. Ruh ise ezelden ebede uzanan bir zamanın yolcusudur. Bu yüzden insanın kendini tanımasındaki esas nokta ruhunu tanımasıdır zira yalnızca bedeni tanımak sonsuz bir zamanın içinde yetmiş seksen seneyi anlamaktan ibaret kalır. Peygamber Efendimiz (sav) bir hadis -i şeriflerinde şöyle buyuruyor: “Vücutta bir et parçası vardır. Şayet o sağlamsa, bütün vücut sağlam olur; o bozulursa bütün vücut bozulur. İyi bilin ki, işte o et parçası kalptir.” Bu hadis-i şerif bize insanın hakikatini anlamak için kalbine bakmak gerektiğini gösteriyor. Bakara suresinde “Vellezîne âmenû eşeddu hubben lillâh” buyruluyor. Mealen Cenab-ı Hakk; “Müm’minler, Allah’ı şiddetle severler.” diyor. Şiddetle sevmekten maksat aşktır. İşte tasavvuftaki aşkın kaynağı budur. Allah kuluna kulundan tecelli eder. Allah’ı bulmanın yolu Allah dostlarının yolunu takip etmekten geçer. Nasıl ki dünyada bir devlet büyüğüne onun dostları aracılığıyla ulaşabiliyorsak Allah’a ulaşmak için de onun dostlarını izlemek gerekir. Rehbersiz yola çıkan kaybolmayı göze almalıdır. Hele ki yol, zorlu ve imtihanlarla doluysa… Fuzûlî de bir beytinde “Aşk imiş her ne var âlemde / ilm bir kıyl ü kâl imiş ancak.” diyerek bu hakikati ifade ediyor.

Aşkla yapılan her iş insana mutluluk verir. Görev bilinciyle, kâr zarar hesabıyla yapılan işler insanın ruhunu daraltmaktan öte bir işe yaramaz. İbadetleri de bu şekilde anlamak gerekir. Namaz kılmak, oruç tutmak, zekât vermek gibi ibadetler Kulluğun gerekleridir ama bütün bunlar cennet arzusu ya da cehennem korkusuyla yapılırsa Allah’ın hoşnutluğu kazanılamaz. Nisa suresinde; “İman edip salih ameller işleyenlere gelince, (Allah) onların mükafatlarını eksiksiz ödeyecek ve lütfundan onlara daha da fazlasını verecektir.” buyruluyor. Buradan anlıyoruz ki imanın derecesine göre cennetteki mükafatlar da değişecektir. Ne diyordu Koca Yunus: “Cennet cennet dedikleri / birkaç köşkle birkaç huri / isteyene ver onları / bana seni gerek seni”. Şüphesiz cennet nimetlerinin en büyüğü cemalullahtır, kelamullahtır. O nimete mashar olmak için dünyadan geçmek yetmez ahiretten de geçmek gerekir zira “Dünya ehline ahiret, ahiret ehline dünya haramdır; ehlullaha ise her ikisi de haramdır.” buyrulmuştur. Büyük mutasavvıfların hayatlarını bu gerçek üzerinden okumak daha isabetli olur. Ömer Tuğrul İnançer, Bir Muhammedî Âşık Hz. Mevlânâ adlı kitabında Hz. Mevlânâ’yı ve ilkelerini bu hakikat ekseninde ele alıyor. Mevlânâ’nın kimi sözlerine ve özellikle Şems’le olan münasebetine dair bilgiden yoksun ve art niyetli itirazlara karşın doğrudan Mevlânâ’nın kendi sözlerinden hareketle onun Hz. Muhammed’e (sav) aşk derecesinde bağlı bir derviş olduğunu ortaya koyuyor. Mevlânâ’ya dair ileri sürülen mesnetsiz açıklamaların tamamen cehaletten ileri geldiğini onun hayatı ve şiirleri üzerinden ispat ediyor.

Birçok insan Mevlânâ’yı bir şair ya da düşünür olarak görürken onun bir veli olduğu hakikatini görmüyor. Onun sözlerinin rumuzlarla dolu olduğunu bilmek ve görünen mananın ötesinde tasavvufi bir hikmet olduğunu düşünmek gerekir. “Ben yaşadıkça Kur'an'ın bendesiyim. Ben Hz. Muhammed'in (s.a.v) ayağının tozuyum. Kim benden bundan başkasını naklederse; ben ondan da bizarım, o sözden de bizarım” buyurmuşken Mevlânâ’ya yakıştırılan sözleri anlamak mümkün değil. “Şeriatsız tarikat batıl, tarikatsız şeriat âtıldır” buyuruyor İnançer Hoca. Mutasavvıfların şerî hükümleri hiçe saydığı yönündeki eleştirileri şu sözlerle cevaplıyor hocamız: “Bir kısım insanlar da ‘Benim Allah’a, Resulü’ne, ve insanlara çok muhabbetim var ama o namaz, niyaz, mükellefiyet de neymiş! O, yeni adamların, yani müptedîlerin işi, biz namazdan geçmişiz.’ diyorlar. ‘Resulullah namazdan geçmedi! Sen kim oluyorsun ukalâ!’ derlerse adama, ne cevap verir o! Resulullah müptedî miydi de ayağı şişene kadar namaz kılıyordu, dizleri titreyene kadar ayakta duruyordu!” Bu sözlerde hem sahte dervişlere hem de sahte dervişler üzerinden tasavvufa yüklenenlere bir cevap var.

İnançer Hoca, Hz. Mevlânâ ve Hz. Şems arasındaki münasebetin de yanlış anlaşıldığını ve yanlış anlatıldığını belirtiyor. Hz. Şems gelene kadar Mevlânâ’nın adeta kuru bir medrese hocası olduğunu, Hz. Şems’ten sonra aşkla dolduğunu; Mevlânâ’nın her şeyi Hz. Şems’e borçlu olduğunu ileri sürenlere şiddetle karşı çıkıyor İnançer Hoca. Bu görüşleri ileri sürenlerin namazsız, oruçsuz, ibadetsiz bir Mevlânâ arzusunda olduklarını oysa Hz. Mevlânâ’nın namaz, oruç gibi ibadetlere karşı oldukça hassas olduğunu ortaya koyuyor ve şu sözlerle de itirazını artırıyor: “Allah’sız kullar, Muhammed’siz Müslümanlar, Ali’siz Aleviler, Mevlânâ’sız Mevlevîler… Uğurlar olsun! Biz Allah’lı kul, Muhammed’li Müslüman, Ali’li Alevî, Mevlânâ’lı Mevlevîyiz. Hepimiz öyleyiz.” İnançer Hoca, Mevlânâ’nın tasavvufta aşkın sembolü oluşunu şu şekilde açıklıyor: “İrfan deyince akla Bâyezid- i Bestâmî gelir. Zühd ü takva deyince akla Cüneyd-i Bağdâdî gelir. Yardım ve himmet deyince akla Abdülkâdir-i Geylânî gelir. Keramet izharı deyince akla Seyyid Ahmed er-Rifâi gelir. Aşk deyince Hz. Mevlânâ gelir. Onun sembol olması, diğer tasavvuf büyüklerinin aşktan haberdar olmamaları demek değildir.” Aşk, sebeb-i kainattır. Aşkın yeryüzündeki esas temsilcisi Efendimiz Hz. Muhammed Mustafa’dır (sav) Hz. Mevlânâ ise aşk sıradağının en büyük zirvelerinden biridir.

Mevlevîlik ve Mevlânâ’nın yurt içinde ve yurt dışında bu kadar fazla konuşulmasının adeta bir moda olduğunu belirten İnançer Hoca. Mevlânâ’nın İslâm’dan ve tasavvuftan ayrı değerlendirilmesinin sakıncalı olacağını ve esasen “Ne olursan ol, yine gel” söyleminin mükellefiyetsiz yani ibadetsiz bir İslam anlayışına evrilmeye yönelik bir hareket olduğunu vurguluyor. Niyâzî-i Mısrî Hazretlerinin de ifade ettiği üzere: “Halk içre bir ayineyim, herkes bakar bir an görür / Her ne görür kendi özün ger yahşi, ger yaman görür” Allah dostlarına dair ortaya atılan fikirleri biraz da buradan okumak gerekir. Ömer Demirbağ hocamız “Mesnevi’de Eşek Metaforu” başlıklı bir konferans olduğunu duyduğunda şöyle tepki vermişti: “O ne büyük bir aynadır ki her bakan kendini görür.” Aşkla bakmak, aşkı görmek duasıyla, vesselam…

Erhan Çamurcu
erhan.hoca.55@hotmail.com

Dost mu düşman mı: İç sesimiz

Hiç bir iş görüşmesi, sınav ya da stresli bir an öncesinde içinizden kendi kendinize “Yapabilirsin, bu işi iyi biliyorsun, yeteneklisin.” diye moral verdiğiniz oldu mu?

Tam tersine, öfkenizi bir türlü sağaltamadığınız ikili bir ilişkide, yine kendi kendinize kafanızın içinde muhatabınızla kavga etmeye, karşınızdakine tam yerinde olan laflar söylemeye devam ederken buldunuz mu kendinizi? Canınızın sıkkın olduğu bir an nereden hatırladığınızı anlayamadığınız eski deneyimleriniz “zaten sen hep yetersizdin, bu konuda nasıl bu şekilde davranabildin, kendinden utanabilirsin.” diye sinsice fısıldıyor mu kulağınıza bazen?

Tamam, işte şimdi “merhaba” diyebileceğiniz kişiyi tanıyorsunuz: iç sesiniz! Nasıl, tanıştığınıza memnun oldunuz mu? O bazen en iyi dostunuz, bazen de en büyük düşmanınız ve en önemlisi siz doğduğunuzdan beri orada ve yaşadığınız müddetçe yanınızda olmaya devam edecek. Yanınızda olmakla kalmayıp, sizinle kimsecikler duymadan konuşmasını sürdürecek. Ömür boyu beraber yaşamak durumunda olduğunuz bu sesle nasıl dost olabileceğinizi, işleri nasıl yoluna koyabileceğinizi merak ediyorsanız, işte karşınızda Geveze. Ödüllü nörobilimci ve psikolog Ethan Kross’un kaleme aldığı bu kitabın alt başlığı ise “Kafamızın İçindeki Dırdırcı Ses ve Onu Dizginlemenin Yolları”. Kitap, yedi bölümden oluşuyor ve genel anlamda diyebiliriz ki amacı iç sesi susturmak değil (zaten susmayacak), iç sesi daha verimli bir hale getirebilmek. Kross, ilk bölümde kendi kendimize neden konuştuğumuzu anlatırken, ikinci bölümde bu konuşmanın negatife kaydığı, yani iç sesin dırdır etmeye başladığı zamanlara değiniyor. İlk iki bölümü takip eden beş bölümde ise dırdırcı ses konuşmaya başladığında neler yapabileceğimizi, bu sesi nasıl susturabileceğimizi ya da en azından sesini kısabileceğimizi farklı yöntemlerle ele alıyor. Bu beş bölümde, sıklıkla araştırmalar, mülakatlar, deneyler ve sayısız vaka örneği yer alıyor. Zaten bu çözüm önerileri de tam olarak bu deneyimlerin sonucunda ortaya çıkıyor.

“Cevapları kendi içinde ara, kalbinin sesini dinle.”

Bu cümleleri ne kadar sık duyuyoruz değil mi? Bu eylemi yapabilmek ise kişinin kendi içine bakması ile gerçekleşiyor ki kimi insanlar içlerine baktıklarında bir cevher, bir motivatör ile karşılaşıyor; kimi ise yargılayan, eleştiren bir dünya ile. Evet, içe dönebilmek sadece insanlara bahşedilmiş bir nimet; bu şekilde kendi duygumuz, düşüncemiz üzerine odaklanabiliyor, hayal kurabiliyor, hatırlayabiliyor, geçmiş deneyimlerimiz üzerinde değerlendirmeler yapabiliyor, sonra da hayatımızda birtakım aksiyonlar alabiliyoruz. Cevher dediğimiz yer tam olarak burası! Peki ya içimiz istediğimiz şeyleri bize vermiyorsa? Yaptığımız küçücük bir hatayı evirip çevirip önümüze koyuyor, büyüttükçe büyütüyor ve ardından hem bedenimizi hem psikolojimizi hem de ruhumuzu olumsuz etkiyorsa? Kısacası en büyük tenkitçimiz ya içimizde yaşıyorsa? “Sözlü düşünce akışımız öyle yoğundur ki bir araştırmaya göre, içimizden kendimizle konuşma hızımız, yüksek sesle dakikada dört bin kelime söylemeye eşdeğerdir.” İçinizdeki sesin, bu dört bin kelimeyi iyi ya da kötü olarak nelerden seçtiği hayatınızı ne çok etkiler, öyle değil mi? Bu noktada, kitapta bahsettiğimiz araçlar devreye giriyor ve iç sesimizi nasıl dizginleyebileceğimizi okuyucusuna örneklendirerek anlatıyor.

Kross, araçları genel anlamda dörde ayırıyor:

- Kendi Kendinize Kullanabilecekleriniz,
- Başkalarına Destek Sağlayabilecekleriniz,
- Başkalarından Destek Alabilecekleriniz,
- Çevreden Faydalanabilecekleriniz.

Kendi kendinize kullanabileceğiniz araçlar arasında aslında bence birçok insanın halihazırda yaptığı ancak farkında olmadığı için sistematik bir uygulama haline getiremediği yöntemlerden bazıları mevcut. Mesela zor bir zamanında hepimiz arkadaşlarımızı içtenlikle dinler ve onlara öğütler veririz. İç sesle başa çıkarken bu yöntemi kendi kendinizin arkadaşıymışçasına deneyebilirsiniz. Bu şekilde, diğer araçlardan olan bakış açınızı genişletmeyi ya da kendinizle aranıza mesafe koymayı başarabilirsiniz.

Başımıza gelen şeyin dünyada ilk ve son defa bizim başımıza gelmediğini birçoğumuz bilir ancak bunu kendimize kabul ettirmekte zorlanırız. Bu noktada da geçmiş deneyimlerinize bakarak, zihnimizde bir zaman yolculuğuna çıkabilir, benzer engelleri (ya da benzer olmayanları) nasıl aştığımızı düşünerek, deneyimimizi normalleştirebiliriz.

Ayrıca sanatın şifa diye anılıyor olmasının bir nedeni var, bunu da unutmayalım. Yazmak, resim çizmek, şarkı bestelemek gibi yollarla kendimizi yaratıcı gücümüzle sakinleştirebiliriz. Peki, dırdırcı iç ses ile mücadele eden kişi siz değilseniz, bir sevdiğinizse, ona nasıl destek olabilirsiniz?

Bir dostumuz bize yaşadığı bir problemi, bir anlaşmazlığı anlattığında içgüdüsel olarak ona duygusal destek sunmaya başlarız. İlgi gösterir, haklı olduğunu ifade eder, böylece rahatlamasını umarız. Halbuki, arkadaşımızın sorunu hala ortadadır. Duygusal olarak rahatlamış olsa da mücadeleye devam etmesi gerektiği için bu rahatlama da kısa sürelidir. Bu durumda yapmamız gereken şeylerden biri de sadece duygusal değil, bilişsel bir destek de sağlamaktır. Bu şekilde bakış açılarını genişletmek, deneyimlerini normalleştirmek gibi bir etki yaratabiliriz.

Mesela, iç sesle mücadele eden kişi çocuğunuzsa, kendi içindeki sese mağlup oluyorsa en etkili yöntemlerden biri olan süper kahraman rolüne bürünmesi için onu destekleyebilirsiniz. Çocukların hayal güçleri öyle kuvvetli ki streslerinden nasıl hızlı uzaklaştıklarını gördüğünüzde şaşıracağınıza neredeyse eminim. Bunu bir de en güçlü yöntemlerden bir başkası olan fiziksel temas ile desteklerseniz, etkisinin daha da kuvvetli ve kalıcı olduğunu görebilirsiniz.

Kitapta anlatılan, benim de kendi hayatımda keşfettiğim daha onlarca yol var. Önemli olan bu kaynakları rehber edinerek sizin de iç sesinizle yola devam edebilmek ve bu yolculuğu güzel kılabilmek adına kendi araçlarınızı fark edip uygulamaya koyabilmeniz.

Bir şey hayatımızda varsa, olması gerektiği için vardır. O şeyin bir görevi, bir anlamı vardır. Buna inanıyorum ben. O şeyin iç sesimiz olduğunu düşündüğümüz dünyada, iç sesiniz size neler söylüyor, neden söylüyor, bu söylemler size nasıl hizmet ediyor ya da sizi nasıl engelliyor, önce bunları keşfederek yola çıkmak isterseniz, Geveze size istediğiniz yol arkadaşlığını yapabilecek bir kitap.

Feyza Gönüler
twitter.com/FeyzaGonuler

Belki de şair siz yokken sizi anlatmıştır

Yasin Onat, 40 yaşına girmeden 40 yaş şiirlerini (Erbain) yazan şairlerden. Yirmi senedir tanışıklığımız var Yasin’le. Birçok kişi ile olduğu gibi bizi Yasin’le tanıştıran yine şiir oldu. Birbirine benzeyen edebiyat dergilerinde birlikte ürünlerimiz yayımlandı. Hiçbir zaman onu muhteris görmedim. Çünkü o, kararlılık ve istikrarla ihtirası çok iyi birbirinden ayırabilecek bir tefrik melekesine sahipti. Hoplama zıplama, kapıda bekleme, kuyruğa girme gibi nev zuhur manevralarda onu hiç görmedik. Yıllardır bir kitabı çıkmasa da ben onu kitabî bir yoksunluk içerisinde hiç görmedim. Çünkü yazıyor ve okuyucu ile yazdıkları arasından çekiliyordu. Sağ olsun, alicenaplık göstererek bana Başlangıç Mesafesi kitabını göndermiş. Çok sevindim. Ketebe Yayınları’nı tebrik ettim.

Bir şairin şiire başladığı zamanla şiirlerinin kitap haline getirildiği zaman arasındaki mesafeye mi bir atıf var acaba diye düşündüm. Kitabın tam giriş eşiğinde “Uzun yolların keyifsiz yolcuları nasıl tedirginse gitmekten / ben de öyle tedirginim kalanlarla olmaktan” diyordu. Kalmak da gitmek kadar uzun yol keyifsizliği veriyor olmalı insana. Kim bilir kalmanın da etrafı zaman ayarlı çitlerle çevrili bir başlangıç mesafesi vardır. Doğru saydımsa şayet kitapta 62 şiir var ve kitap “Evvel Zamanlar ve Mahsus Mesafeler” ve “Ulaklar ve Uzaklar İçin” başlıklarıyla iki bölümden oluşuyor. İlk bakışta bir zaman sorgulaması dikkat çekiyor Yasin Onat’ın şiirlerinde. Sanki başka bir zamandan sesleniyor gibi. Yitik bir zamandan. Dünyayı zaman ve mekân boyutuyla tecrit ediyor: “Dünya bir mekândı yıktı onu duymazlığımız”, “dünya bir zamandı insan ise kaldı onun mekânında”.

Geriye dönüşler şairi şiirin kaynağına götürür. Şiir ileride mi, geride midir? İleride olmadığı kesin, ân içinde ve bir insan boyu geridedir. Çocukluk geridedir ve onu oraya bıraktığımız yerde hâlâ büyülü bir zamanı yaşamaktadır. Bizim yitirdiğimiz zamanın ipleri onun elindedir. Gelin hep birlikte Yasin Onat’ın Başlangıç Mesafesi'ne geri dönelim. Bakalım şair ne söyler:

“Bakılması hep unutulan yerdesin şimdi
Şimdi arayışların en çetin soluğunda bir sesleniş
Sesleniş ki duyurmak en uçtakine sessizliği
Sessizliği katıp tüm seslere, hiç olalım
Olalım hiç olmayacak tüm sevgilerle
Sevgilerle sevgilim sözünü hiç unutmayalım
Unutmayalım sözcüklerde bulamayız hisleri
Hisleri söylemeyi bozuyor ve değiştiriyor kelimeler
Kelimeler yarım kalsa da tamamlarız onları
Onları eksik de olsa biz tanımlarız var olan ve âhir oldukça.
***
Çocukluk yağmur sonrası tenhalığı
Bekler gelmesini ansızın bir zaman aralığında
Ardından saklanır göz değmemiş bir köşe başında
Bulunmak değil mi isteğimiz en güzel yanımızla."

Şiire şiirden gidilir. Bütün şiirler yeryüzüne bir görünmez kitaptan dağılmış gibidir. Şiir okuyarak okumadığınız şiirlere ulaşırsınız. Bir şairi hakkıyla tanıyabilmenin yolu da onun tercüme-i hâline ya da biyografisine ulaşmakla değil, yazdığı şiirlerin künhüne inmek duyarlığına irtifa etmekle mümkündür. Şiir sadece şairini anlatmaz. Şair, şiir yazmadan nasibi olmayanların sözcüsüdür. Nicelerinin içinde birikip de dile getiremediği duygu hallerinin tercümanı olur şair. Sevgili okur, bu kitabı okuyun; belki de şair siz yokken sizi anlatmıştır.

Hüseyin Akın
twitter.com/huseyinakin_

İçimizdeki güzelliğin adı Muhammedî muhabbettir

“Muhabbetten Muhammed oldu hasıl

Muhammedsiz muhabbetten ne hasıl?”

Peygamber Efendimiz Hz. Muhammed’in (sav) hayatı, bütün yönleriyle Müslümanlar ve dahi bütün insanlar için örneklerle doludur. Cenâb-ı Hakk’ın Fetih suresinde, “Sana biat edenler, Allah’a biat edenlerdir. Allah’ın eli onların elleri üstündedir. Kim biatını bozarsa kendi nefsine zarar vermiş olur, kim de Allah’a verdiği sözü yerine getirirse Allah ona büyük ödül verecektir.” buyuruyor. Bu ayetin nüzul sebebiyle birlikte Kur’an-ı Kerim’in bütün çağlara seslenen, çok katmanlı bir dili olduğu da düşünüldüğünde iki cihan serveri Hz. Muhammed Mustafa’nın (sav) sünnetine sıkı sıkı sarılmanın Cenab-ı Hakk tarafından ödüllendirileceğini, onun örnekliğini önemsemeyenlerinse ancak kendi nefislerine zarar vermiş olacaklarını söylemek mümkündür. O, öylesine büyük bir örnektir ki yalnızca peygamberlik vazifesini yerine getirdiği 23 yıllık dönemde değil bütün hayatı boyunca Allah’ın hoşuna gitmeyecek, bize örnek oluşturmayacak tek bir davranış dahi sergilememiştir. Onun hayatı; adalet, nezaket, samimiyet, hoşgörü, sadakat, tevazu, emanet bilinci, ibadet aşkı, feraset gibi hem toplumsal hayatımızı hem de ruh dünyamızı tedavi edecek reçetelerle doludur.

Öğrenme; istendik yönde, kalıcı davranış değişikliği olarak tanımlanır. Biz Müslümanlar da Peygamber Efendimiz Hz. Muhammed’in (sav) hayatını öğrenmeyi önemseriz. Bununla birlikte tarihleri ve isimleri ezberlemekten ibaret olan bir öğrenme değildir maksat. Bütün bir hayatı Muhammedî bir ölçekten geçirerek yaşayabiliyor muyuz? İşte esas öğrenme budur. Saçımızı, sakalımızı, kaşımızı, bıyığımızı sünnete uydurmak için harcadığımız emeği; sadakatimizi, nezaketimizi, emanet bilincimizi vs. sünnete uydurmak için çaba sarf edebiliyor muyuz? Peygamber Efendimiz’in (sav) eşleriyle münasebetlerindeki adalet, nezaket ve hoşgörüden; çocuklarla olan münasebetlerindeki samimiyet ve müşfikliğinden; ashabıyla ve hatta müşriklerle olan münasebetlerindeki güvenilirlik, hoşgörü ve tevazu ve her anına sirayet eden Allah aşkından nasibimizi alabiliyor muyuz? İşte bu sorulara müspet birer cevap verebilirsek “Ümmetî, ümmetî!” feryadının muhatabı olabiliriz belki.

Ömer Tuğrul İnançer, Muhabbet Peygamberi Hazreti Muhammed (sav) kitabında; Peygamber Efendimiz’in (sav) hayatını, düşünce ve icraatlarını, muhabbete verdiği önemi günümüz Müslümanlarına örnek oluşturacak biçimde anlatıyor. Daha önce pek çok siyer kitabında gördüğümüz üzere Ömer Tuğrul İnançer de kitabı yazma amacını benzer kıssalardan hareketle açıklıyor ve Hz. İbrahim’in ateşine su taşıyan karınca ile köle pazarında satışa çıkarılan Yusuf’a talip olan yaşlı kadını misal gösteriyor; “O’nun defter-i uşşâk’ına (âşıklarının defteri) yazılıvermemiz ümit ve dileğiyle…” diyerek başlıyor kitaba. Biz de okuyanların bu rahmet pınarından istifade etmelerini dileyelim.

Peygamber Efendimiz (sav) her ne kadar bizim gibi bir anadan ve bir babadan dünyaya gelmiş olsa da onun beşer sınırlarının çok ötesinde bir varlık hakikati vardır. İnançer Hoca, öncelikle “Hangi Hz. Muhammed (sav)?” diye sorarak günümüz Müslümanlarındaki yanlış ya da eksik peygamber algısına vurgu yapıyor. Onu bütünüyle bir insandan ibaret göremeyeceğimiz gibi tamamen insanüstü bir varlık olarak da düşünemeyiz. Peygamber Efendimiz’in (sav) hakikati, Hristiyanlıktaki Hz. İsa kabulünden çok farklıdır. Biz, Hz. Muhammed’in Allah’ın kulu ve elçisi olduğuna iman ediyoruz. Bununla beraber onun sıradan bir kul olmadığını ve hatta bütün bir kâinatın yaratılış gayesi olan bir muhabbetin ifadesi olduğunu da biliyoruz. O’nun örnekliği yalnızca gündelik yaşantıya yönelik değildir. İnançer Hoca; “Hz. Resûlullah’ın kâli, yani söyledikleri şeriattır, hâli tarikattır, sırrı ise hakikattir. O sırra aşina olup şerîatten uzaklaşmamak da mârifettir.” Buradaki sır, ilimle öğrenilecek bir bilgi değildir. Bu nedenle alim olmak başka arif olmak başkadır. Nasıl ki insan dahi sırrını her önüne gelene söylemezse Allah da sırrını ehil olmayana, dahası kendisine dost olmayana vermez. Onlar; çoğu zaman gök kubbenin altında, kendisinden kimsenin haberi olmadan yaşayan velilerdir.

Bir kişiye gösterdiğimiz saygının en güzel ifadelerinden biri, “Başımın üstünde yerin var!” sözüdür. İnançer Hoca, bu sözden hareketle Hz. Muhammed’i (sav) nasıl yanlış anladığımızı şöyle açıklıyor: “Resûlullah Efendimizin yeri başımızın üstü değildir. Çünkü baş üstü olunca, baş üstünde bile olsa hâkikatte dışımızda oluyor. Böyle olmamalıdır. O iki cihan serveri pek sevgili Fendimizin yeri canımızın taaa içidir. O içimizde olmalıdır.” Bu ifadeyi doğru anlamak gerekir. Bir şeye duyduğumuz sevginin en doğru göstergesi onun gibi olmaya çalışmaktır. Cenab-ı Hakk Azhab suresinde mealen şöyle buyuruyor: “Allah’ı ve âhiret gününü arzulayan ve Allah’ı çokça zikreden siz mü’minler için Allah’ın resulünde pek güzel bir örnek vardır.” Bu ayetin ve pek çok ayetin söylediği hakikat şu ki kulun esas vazifesi her yönüyle Hz. Muhammed’i (sav) örnek almaktır.

Efendimiz Hz. Muhammed (sav) muhabbeti esas almış ve ashabıyla münasebetlerinden tutunda hane halkıyla olan münasebetlerine varana kadar, hatta çocuklarla ve hayvanlarla olan münasebetlerinde dahi muhabbetle hareket etmiştir. Bakın namaz kılmıştır ama namaz kılarken omzundaki torunu düşmesin diye secdesini uzatmaktan geri durmamış, hırkasının üzerinde uyuyan kediyi uyandırmamak için hırkasını kesmekten çekinmemiştir. Oruç tutmuştur ama ashabına kendi nefsine zulme varan orucu tavsiye etmemiştir. Mağara arkadaşının endişelendiğini gördüğünde “Üzülme, Allah bizimledir.” diyecek kadar mu; kuşunu kaybeden bir çocuğa taziyeye gidecek kadar muhabbetle doludur. İnançer Hoca’nın ısrarla vurguladığı ve mutasavvıfların haksız yere eleştirildiği bir nokta da şudur. Mutasavvıfların şerî hükümleri önemsemeyip yalnızca aşk merkezli bir düşünceye sahip oldukları ve bu nedenle İslamiyet’in temel yükümlülüklerini yerine getirmedikleri yönünde bir eleştiri yapılıyor. Bununla birlikte şerîat, tarikat ve hakikat birer mertebe olup her ne kadar içinde çürükler bulunsa da gerçek mutasavvıflar şerîat kapısından girip, tarikat kapısından geçerek hakikat mertebesine ulaşılabileceğini ısrarla vurgulamışlardır. İnançer Hoca da “Bir ayağın şerîatın merkez olduğu noktada olup diğer ayağınla pergel gibi kâinatı dolaşmalısın. Eğer pergelin ayağı şerîat-ı Muhammediye’den uzaklaşırsa sen bâtılda dolaşıyorsun demektir.” diyerek bu hakikati bir kez daha vurguluyor ve şöyle bir tasavvuf tanımı yapıyor: “Din üç sacayağı üzerine oturur: îmân, İslâm ve ihsân. Tasavvuf ihsân boyutundadır. İhsân ise Allah’ı görmesen deO’nun seni gördüğünü bilmendir; sadece bilmek değil öyle yaşamaktır. Tasavvuf işte bu ihsânın müesseseleşmiş şeklidir.”

Günümüz Müslümanlarının en büyük sıkıntılarından biri de her şeyi somutlaştırma isteğidir. Maddeci bir gözle bakarak muhabbet peygamberi Hz. Muhammed’i (sav) anlamak ne kadar mümkün olabilir. Hepimiz ara sıra da olsa “İçimden geldi!” diyerek bir güzellik yapıyoruz. Demek ki içimizde güzellik var. İşte o içimizdeki güzelliğin adı Muhammedî muhabbettir. O içimizdeki muhabbetin bütün hayatımızı sarması için O’nu çok iyi tanımalı ve örnek almalıyız.

Erhan Çamurcu
erhan.hoca.55@hotmail.com

Türküleri unuttuğumuzda kimsesiz kalmışız demektir

Yaşıtlarım arasında yahut civarımda, türkü dinleyenleri birer birer kaybediyorum. Kimileri bir bozlak gibi süzülüyor kara toprağa ansızın, kimileri de işine ve değişen yaşamına uygun başka bir gazel tutturuyor. Böyle olunca da insan; içinden türkülerin geçtiği filmlere ve kitaplara daha sıkı sarılıyor. Onları tekrar tekrar izleyip okumak istiyor. Başkalarıyla da paylaşıyor ki o türküler, o yara izleri; geçmişle gelecek arasında yakası kirlenmiş, paçası buruş buruş olmuş, alnı ter içinde kalmış kimselere de iyi gelsin.

Basit bir şeyden, her an yenisi üretilen, kolayca ulaşılan bir şeyden bahsetmiyoruz türkü diyerek. Daha bugün, arabada giderken şöyle güzel türküler çalan radyo bulmakta bile zorlandım. İki türkü arasına sıkıştırılan ve dinleyene adeta emredilir gibi konuşulan politik bulamaçtan da, geçmişin samimi nağmeleri yerine yeninin plastik teknolojisiyle üretilmiş (cover) türkülerinden de fenalık geliyor insana bir süre sonra. Türkü dinlemek, içten gelen bir şey değildir. Türküler, her an içte taşınan duyguların birer çıktısıdır. Türkü söylenince ya da dinlenince o duygu bizi terk edip gitmez, aksine yeniden düşünmemize, yeniden duygulanmamıza ve insan oluşumuza bir işaret fişeği gönderir. Bak ama gör, der. Yaşa ama hisset. Kemal Varol'un Ucunda Ölüm Var romanında geçtiği gibi: "Ne zaman bir yerde bir türkü çalındı kulaklarıma, o eski yaram gelip otağını içime kurdu.". Türkü dinleyenleri iyice bir süzdüğümüzde fark ederiz, onların kendilerine mahsus bir dünyaları vardır başkaları tarafından pek de anlaşılmayan. Hadi yine aynı romandan hatırlatayım o güzel cümleleri: "Bir adam, yetmiş yıl boyunca bir kütük gibi dümdüz yaşadıktan sonra bir gün durduk yere bir türkü söyleyip ipil ipil ağlıyorsa, bir derdi, bir başkasıyla kapatamadığı bir hesabı vardır muhakkak."

Türkülerimiz, topraklarımızın resmî olmayan tarihidir, yani hakikatidir. Kimi zaman yazılı ama en çok da sözlü biçimde bugünlere aktarılmıştır. Bir ağacın gölgesinden, bir çeşmenin başından, bir sofradan veya muhabbet halkasından tütüp geleceğe uzanmıştır. İnsanların gönül aleminde sonsuzluk kazanan türkülerimize nüfuz etmemiz, onlarla birlikte yaşamamız neden kıymetlidir? Böyle olursa, günümüzde pek sık ifade bulan "kişinin kendine yabancılaşması" hadisesi daha az vuku bulur. İnsanın içinde bir saat vardır. Bu saat, onun meziyetlerini meydana çıkarıp, cevherini parlatıp, insanlığa faydalı olması için ayarlanmıştır. Dünya, bu ayarı sık sık bozar. İnsanın amacı bu ayarı yeniden kurup işler hâle getirmektir. Aksi hâlde "kendine yabancılaşma" yaşanır. Türküler, birer kendine yakınlaştırma araçlarıdır. Çünkü sözüyle bağlantısı olan özüyle de bağlantılıdır. Türkçemizde "özü sözü bir olmak" diye bir tabir vardır: türküler, kulakları da gönülleri de terbiye eder.

Muaz Ergü, bir türkü sevdalısı. Ötüken Neşriyat'ın Söğüt Kitaplığı'ndan Şubat 2022'de neşredilen Anadolu'nun Kadim Sesleri adlı çalışması, bu sevdanın bir raporu. Çeşitli portrelerin ve türkülerin iç içe geçtiği kitapta bir sevdayı ciddiye almanın ne kadar önemli olduğunu görüyoruz. Sayfalar ilerledikçe hem türkü hafızamız genişliyor hem de türküleri seslendiren, bugünlere taşıyan ustaları yeniden tanıma imkânı buluyoruz. Mahzuni Şerif, Âşık Veysel, Neşet Ertaş, Celal Güzelses, Hafız Osman Öge, Hasan Tunç, Hisarlı Ahmet, Kazancı Bedih, Osman Gökçe, Sümmânî, Sıdkî Baba, Tenekeci Mahmut, Zaralı Halil Söyler ve daha ne isimler, ne hayatlar, ne türküler beslemiş bizi, beslemeye de devam ediyor, bu hassasiyeti hatırlamak insana ne pencereler açıyor...

"Sözden örülmüş bir kale gibiydi Anadolu coğrafyası" diyor Muaz Ergü. Neden böyle diyor? Kitaptan okuyalım: "Önce söz vardı, diye başlar Kelam-ı Kadimler. Söz vardı… Olduran, onduran, yakıp kavuran, yangına su olan, güldüren, ağlatan… Gönle dokunan, gönlü darmadağın eden, dağılmış bütün parçaları toplayan, yalımıyla eriten, şifasıyla yürek sızısını sağaltan, varlık yaralarına merhem diye sürülen… Varlığın dolaysız, bağlantısız, araçsız, aracısız dile geldiği, dile getirildiği söz. Modern zamanlardaki gibi varlığa yabancılaşmamış, mekanik süreçlere hapsedilmemiş, kirlenmemiş, kirletilmemiş… Teknolojik bir metaya dönüştürülmemiş… Söz vardı Anadolu’nun uçsuz bucaksız coğrafyalarında. Varlığın acıda ve sevinçte, hüzünde ve tebessümde meskûn olduğu, hakikatin söyleştiği, hakikatin söylendiği… İnsanlığa dair bütün hâllerin (aşkın, sevdanın, bulmanın, yitirmenin, ayrılmanın, kavuşmanın, gurbetin, sılanın, yokluğun, yoksulluğun, yaşamın, ölümün, yitip gitmenin, vuslatın) söylendiği duru sözler. Dupduru göğün altında, mahşerî bir yürekten çıkan… Âşıkların dilinden uçsuz bucaksız yüreğe dökülen..."

Türküleri ve onları saza, söze dökenleri yeniden hatırladığımızda; bazı insanların yaşadıkları coğrafyayla ne kadar iç içe geçtiğini görebiliyoruz. O coğrafyanın âdetleri, gelenekleri, görenekleri, zamanın siyasi problemleri, iktisadi sıkıntıları, insan ilişkilerindeki kaybolan samimiyet, huzurun ve güvenin yavaş yavaş toplumdan çekilmesi ve daha neler neler. Mesela bir Âşık Veysel, bize türküleriyle neler anlatıyor? Ergü şöyle diyor:

"Adına hayat denen muammayı, baştan ayağa bilinmezlik olan ömür serencamını 'Uzun ince bir yoldayım, gidiyorum gündüz gece,' diyerek üç beş kelimeyle çözüvermişti. Felsefenin, bilimin, sanatın binlerce ciltte anlatamadığı hakikati söyleyivermişti hepimize hem de görmeyen gözleriyle. Veysel’in gözleri, dışındaki maddi dünyaya kapalıydı. Maddi dünyaya kapalıydı kapalı olmasına ama gönül gözü sonuna kadar açıktı. Kimsenin bakmayı bilemediği, bakmaya cesaret edemediği dünyamızın ummanına dalmıştı. O ummandan topladıklarını, payına düşenleri tertemiz, arı duru bir dille sundu bizlere. Veysel’in hayatı Anadolu gibidir. Acısı da gerçek, ayrılığı da… Çocuk yaşta bir gözünü kaybeder. Talihsiz bir kazada diğerini… İçine doğduğu dil zaten ozanlık, âşıklık dilidir. Yanmışlığın, kederin dili. Hüzünlerimizi, sevinçlerimizi, her türlü insani hislerimizi şiirle, sözle ifade eden bir dil. Yokluğun, yoksulluğun, mütevazılığın, engin gönüllülüğün, kaybetmenin yüceliğinde olgunlaşmış, kemale ermiş bir dünyanın dili."

Anadolu'nun Kadim Sesleri, hem kitap hem de türkü sevdalıları için mutlaka devam etmesi gereken gereken bir çalışma. Artarak, genişleyerek, toprağa ve göğe insan saflığının güzelliklerini hatırlatarak. Bu güzelliklerin içinde acının da neşenin de olduğunu göstererek. Bir yerlerde türkü söyleyenler varsa, hayat 'her şeye rağmen' devam ediyor demektir. Türküler çekip gidiyorsa bu topraklardan usul usul, işte o zaman kimsesiz kalıyoruz demektir. Çünkü türküler bizzat biziz, onlar bizim hikâyemiz...

Yağız Gönüler
twitter.com/ekmekvemushaf

Geçmiş zaman koridorlarında uzun ince bir yolculuk

Silik Fotoğraflar: Portreler, M. Orhan Okay Hoca’nın kültür, sanat ve düşünce dünyamıza suretleri düşen, birbirinden değerli şahsiyetleri anlattığı kitabı. Klasik bir portre anlatımı yok burada. Hatıralar eşlik ediyor portrelere. Okay, bu şahsiyetleri anlatmakla kalmıyor bir tarihi yeniden gündeme getiriyor. Geçmiş zaman koridorlarında gâh neşenin gâh ironinin gâh hüznün eşlik ettiği uzun ince bir yolculuk. Silik fotoğrafların netleştirdiği, hatıraların taçlandırdığı bir tarihe tanıklık ediyoruz. İmrenerek, dikkatimizi yoğunlaştırarak ve zaman zaman keşke orada ben de olsaydım diyerek… Kitap da anlatılan o şahsiyetler bugün birer masal kahramanı mesabesinde. Okurken bizi baştan ayağa kuşatan o ruh, o iklim şimdilerde hepimizin çok uzağında. Silik Fotoğraflar'ı okuyunca etrafımızın ne kadar da çok yalancı renklerle kuşatılmış olduğunu bir kez daha hissediyoruz. Bir kez daha…

Silik Fotoğraflar: Portreler'in çoğu daha önce gazetelerde yayınlanan yazıların bir araya gelmesinden oluşuyor. Ayrıca çeşitli dergilerde ele alınan şahsiyetlerin ölüm yıldönümleri nedeniyle yayınlamış yazılar ve anma günlerinde yapılan konuşmalara da yer verilmiş. Kitabın İlk baskısı 2001’de Ötüken Yayınları tarafından yapılmış. 2013 yılı aralık ayında Dergâh Yayınları tarafından piyasaya sürülen baskıda birkaç portre daha eklenmiş öncekilerin çoğu da genişletilmiş.

Kimler yok ki Silik Fotoğraflar'da! Nurettin Topçu, Hüseyin Avni Ulaş, Rahmi Eray, Celalettin Ökten, Tahir Olgun (Tahirülmevlevi), Mehmet Âkif, Hasan Basri Çantay, Ahmet Hamdi Tanpınar, Mehmet Kaplan, Nihat Sami Banarlı, İbnülemin Mahmut Kemal, Peyami Safa, Reşat Ekrem Koçu, Yahya Kemal, Necip Fazıl, Asaf Halet Çelebi, Reşat Nuri Güntekin, Abdulaziz Bekkine, Kaya Bilgegil, Kilisli Rifat Bilge, Süheyl Ünver, Osman Nuri Ergin, Hafız Mehmet Kara, Ali Nihat Tarlan… Saydığımız bu isimlerle ilgili portre yazıları 2001’den önce yani kitabın ilk basımından önce. İlk kitaba alınan portreler. Faruk Nafiz Çamlıbel, İsmail Hami Danişment, Şinasi Tekin, Fuat Sezgin, Ömer Faruk Akün, Fevziye Abdullah Tansel, Ahmet Ateş, Muhammet Hamidullah, Ezel Erverdi, Ayhan Yücel ile ilgili yazılanlar 2001 sonrası. Yeni baskıya giren portreler. Hepsi de kendi alanında birer yıldız olan mümtaz kişiler. Hem kültürel donanımlarıyla, hem şahsiyetleriyle hem çalışkanlıklarıyla hem fedakârlıklarıyla hem de vefalarıyla unutulmayacak değerler. Gerçi biz hafızası, belleği kıt bir milletiz. Çok çabuk unutuyoruz. Bugün bu saydığımız insanlardan ziyade gündemimizi ve zihnimizi futbolcular, şarkıcılar daha çok meşgul ediyor. Hiçbir emeği, zahmeti, kendine ait bir tek cümlesi olmayan, konuşmaktan ve herhangi bir şahsiyetten yoksun boş adamları baş tacı ediyoruz. Ne garip bir durum. Gerçekten korkutucu ve ürpertici… Silik Fotoğraflar Portreler kitabını okudukça bu haleti ruhiye daha çok sarıp sarmalıyor okuyucuyu. Bir zamanlar bu topraklarda yaşanmış bu zor ama aynı oranda güzel olan, ruhu olan o iklime belki bir daha hiçbir zaman kavuşamayacağız. Bir özlem, bir ukde kalacak içimizde.

Okay Hoca kitabına aldığı portrelerin çoğuyla tanışık. Tanışıklıktan ziyade arkadaşlık, dostluk kurmuş. Bazılarıyla birkaç kez görüşmüş. Diğer bazılarını ise kitaplarından ve yazdıklarından tanımış. Hoca’nın Vefa Lisesi’nde okuması sanırım en büyük şansı. Düşünce, sanat ve edebiyatımızın devleri ile burada tanışmış ve birçoğu hoca olarak dersine girmiş. Düşünün bir lise ve hocaları Nurettin Topçu, Reşat Ekrem Koçu, Nihat Sami Banarlı, Agâh Sırrı Levent, Nihal Atsız, Faruk Nafiz Çamlıbel, Halit Fahri Ozansoy, Celalettin Ökten… Böyle bir kadro bugün üniversitelerde bile yok. Nurettin Topçu lisede derse giriyor ama Felsefe Doçenti. Sorbon’da doktora yapmış. Kitapta zaten en sık tekrar edilen isimlerden biri Topçu. Okay Hoca, gerçekten bereketli, kazanımları bol bir eğitim/öğretim yaşantısına sahip. Bir çok insanın tanışmak için hayal kurduğu, kimilerine ulaşılamaz gelen düşünce, edebiyat ve sanat sahasındaki yıldızlar Orhan Okay’ın en yakınında olan kişiler. Orhan Okay’da onların yanıbaşında…

Hafızası, belleği zayıf bir millet olduğumuzu Orhan Okay Bey de kitapta sık sık dile getiriyor. Aynı zamanda kitabında anlattığı, ele aldığı şahsiyetlerin birçoğunun da çok az yazdığından ve geride fazla bir şey bırakmadıklarından da bahsediyor. Ömer Faruk Akün mesela… Orhan Okay’ın portre yazılarını okumak aynı zamanda tarihi okumak anlamına da geliyor. Hem de tarih biliminin sıkıcı, kuru, akademik soğukluğuna hapsolmadan. Zevkle okunan bir tarih. Hatta bazı olayları ilk ağızdan duyup, okumak… Silik Portrelerde Türkiye’mizde yaşanan geçiş dönemlerini de görüyoruz. Osmanlı’dan Cumhuriyete geçiş ve yaşanılan sıkıntılar, dönüşümler, hercümercler… İki dönemi yaşayan kişilerin haleti ruhiyeleri… Celalettin Ökten Hoca’nın portresi buna en güzel örnek. Medreseyi ve üniversiteyi yaşamış biri. İmam Hatip okullarının açılmasında büyük emeği varmış. Celal Hoca o zamanlar Arapça’yı klasik usulden farklı bir şekilde öğretiyor. Berlitz Metodu… Ana dilin öğrenilmesi gibi önce basit cümlelerden başlıyor, gelişiyor, kurallar sırası geldiğinde öğretiliyor.

Kitapta hem ilgimi çeken hem de beni çok üzen bir bölümde Seyfettin Özege anlatılıyor. Burası aynı zamanda bizin çarpık anlayışımızı, tembelliğimizi bütün açıklığıyla gösteriyor. Seyfettin Özege pek fazla bilinmemesine rağmen ömrünü kitap toplamaya, özellikle eski harfli kitapları toplamaya adamış biri. Onbinlerce kitabı varmış. Bu kitapları Erzurum Atatürk Üniversite’sine bağışlamak ister. Tek bir arzusu vardır üniversiteden, bağışladığı kitapların kataloglarının yapılması ve kendine yüz adet gönderilmesi. Büyük bir aşkla, şevkle eski yazı kitapları toplayan ve dünyanın en zengin kitap koleksiyonlarından birini meydana getiren Özege’nin bu isteği koskoca üniversite tarafından yıllarca yerine getirilmez. Personellerin ilgisizliği, kimi kitapların kaybolması Özege’nin kulağına gider. Hatta bir kütüphane görevlisi kitap bağışladığı için Özege’yi hata yapmakla suçlar. O da kitapların kendine yeniden iade edilmesini ister. Evet, bir yanda dünyanın en zengin kitap koleksiyonunu büyük bir emekle yapan Seyfettin Özege bir yanda ise katalog yapmayı beceremeyen bir üniversite…

Silik Fotoğraflar Portreler bu ve buna benzer bir sürü ayrıntı, anekdot ve bilgiyle dolu. Ayrıca Okay Hoca’nın şık ve tertemiz üslubu kitabı daha da önemli kılıyor. Yazılara eşlik eden fotoğraflar ve belgeler de ayrı bir renk katıyor. Kitaplarını severek okuduğumuz yazarların el yazılarını görmek ilginç. Bir de bütün bunlara ilaveten portreleri yazılan mümtaz şahsiyetlerin fiziki yapıları hakkında da bilgiler mevcut. Boyları, posları, dış görünüşleri, giyim kuşamları…

Silik Fotoğrafların içinden bizlere tebessüm eden bu adamlar nereye gittiler? Nerede onların kıt imkânlarla gerçekleştirdiği büyük hizmetler. Onlardaki hasbilik, ruh inceliği, tevazu, dayanışma neden terk etti şimdilerde bizleri? Bu sorular üzerinde düşünülmesi gereken sorular…

Muaz Ergü
muaz-01@hotmail.com

* Bu yazı daha evvel Dibace'de yayınlanmıştır.

Bu devirde tasavvuf

Cumhuriyetle birlikte toplum hayatımızdaki en önemli değişikliklerden biri şüphesiz tekke ve zaviyelerin kapatılması hadisesidir. Tasavvuf faaliyetleri de bu sayede sonlandırılmak istenmiştir. Bu durumun ilk bakışta tasavvufun ve İslâm ahlâkının toplum hayatından uzaklaşmasına sebebiyet vereceği düşünülse de zamanla görüldü ki kanunlar ya da yasaklar marifetiyle gönül dizginlenemez. Cumhuriyet döneminde de insanlar gönül sofraları kurmuş, nefis terbiyesine devam etmiştir. Hatta tasavvuf gömleğini şahsî çıkarları için giyen sahtekârların temizlenmesine vesile olduğu için bu yasaklama faaliyetinin bir şekilde hayra vesile olduğunu düşünmek dahi mümkündür. Bakara suresinde Yüce Allah’ın buyurduğu üzere “Olur ki, hoşunuza gitmeyen bir şeyde sizin için hayır, yine olur ki hoşunuza giden bir şeyde de sizin için şer vardır. Allah bilir, siz bilmezsiniz.” Günümüzde de çeşitli dernek, vakıflar vasıtasıyla gönül sultanları nefis terbiyesine devam ediyor. Hayatın çok hızlı akıyor olması, olayların sıklıkla maddeci bir bakışla değerlendirilmesi ve dinî meselelerin dahi tüketim kültürünün oyuncağı olması gibi nedenlerle günümüzde tasavvufî bir hayatın mümkün olmayacağı sıklıkla savunulan bir görüş olmasına rağmen özellikle büyük şehirlerde yaşayan insanların manevî açıdan boşluğa düşmeleri, ruhsal bir çıkış yolu aramaları ve hayatlarının anlamını sorgulamaları günümüzde ve elbette her dönemde tasavvufa ihtiyaç duyulduğunu gösteriyor. Ömer Tuğrul İnançer, Dinle ki Dinlenesin adlı kitabında “Mademki nefis var, tasavvuf vardır çünkü nefisle mücadelenin yolu tasavvuftan geçer. Bu mücadelenin en büyük silahı da muhabbettir yani sevgidir.” diyerek bu devirde de tasavvufun bir ihtiyaç olduğunu vurguluyor.

Tasavvuf, insanın hayatı anlamlandırma merkezi olarak aklı değil gönlü kabul eder. Bu nedenle insanı ve insan sayesinde toplumu dönüştürmek için gönle hitaben konuşur. Gönül temizlenirse bütün dünyanın temizleneceğini savunur. İnsanlık tarihinin her döneminde zulüm var olmuştur. İyiliğin anlam kazanabilmesi için kötülüğe ihtiyaç vardır elbette ama günümüzde vahşetin sınırlarının çok genişlediğini insanların kalplerinin dünya putlarıyla dolduğunu söylemek gerekir. Bu durum tasavvufun naif dilinin bu katılaşmış kalpleri temizlemeye muktedir olamayacağı fikrini ortaya çıkarsa da İnançer Hoca bu durumu şöyle izah ediyor: “Kâbe içine put konmakla Kâbelikten çıktı mı? Çıkmadı elbette. Gönlümüz de öyledir. İçine dünya putu koysak da gönlümüz temizdir çünkü onu Allah yarattı.”

İslamiyet yalnızca Kur’an ahkâmı değildir. Eğer öyle olsaydı Cenab-ı Hakk, yüce Kur’an’ı gökten indirir ve bütün insanlığın yalnızca bu hükümlere uymasını emrederdi. Fetih suresinde yer alan, “Şüphesiz sana biat edenler, ancak Allah'a biat etmişlerdir.” ayeti, Peygamber Efendimiz Hz. Muhammed’in (sav) temsiliyetinin delilidir. Ashab-ı kiram efendilerimiz İslam dininin temel prensipleriyle beraber gündelik hayatının düzenlenmesine dair İslâm ahlâkına yönelik pek çok düsturu doğrudan Peygamber Efendimiz Hz. Muhammed’den (sav) almışlardır. İnançer Hoca, “Senin muhatabın insan olacak çünkü ilim insana insandan tecelli eder, kitaptan değil.” diyerek sohbetle eğitmenin önemini vurguluyor. “Peygambersiz İslam” söylemi son dönemde özellikle sosyal medya üzerinden gençlerin zihinlerini bulandırmaya devam ediyor. Birtakım ayetleri kendilerince yorumlayan kişiler yalnızca Kur’an okuyarak İslâmî bir yaşamın mümkün olacağını savunuyor. Oysa birçok ibadetin teferruatı Kur’an’da yer almaz. Müslümanlar Peygamber Efendimizin örnekliğini esas alırlar. İnançer Hoca bu kişilerle ilgili de şunları söylüyor: “Bazıları iki tane tercüme okuyor, hatta iki tane de değil, bir tane tercüme okuyor, ‘Ben Kur’an’ı okudum, anlamadım.’ diyor. Ben de anatomi kitabını okudum ama doktor olamadım. Benim anatomi kitabını okuyup doktor olamayacağım tabii de senin bir defa Kur’an- Kerim tercümesi okuyarak Kur’an’ı anlaman mümkün mü? Bu ne haddini bilmezlik!”

İnançer Hoca, tasavvufta esas olanın tevhide ulaşmak olduğunu vurguluyor. Ancak tevhidi doğru anlamak gerek. “Allah’la bir olmak, Allah’ta yok olmak, Allah olmak” gibi ifadeler ilk söyleyişte ürkütücü gelse de sözdeki mananın derinliğini idrak etmek söylenenleri daha anlaşılır kılıyor. “Ölmeden evvel ölmek” ifadesi mutasavvıflarca sıkça kullanılan bir ifade olmakla beraber buradaki ölmekten kasıt bedenin ölümü değildir. Ayrıca çokça yanlış anlaşıldığı üzere iradenin bir mürşide teslim edilmesi de değildir. Ölmeden evvel ölmek, kulun iradesinin mürşit marifetiyle Allah’ın rızasına yöneltilmesidir. “Sen çıkarsan aradan, kalır şeksiz Yaratan” dizesiyle latif bir biçimde ifade bulan bu anlayışı İnançer Hoca şu sözlerle destekliyor: “Namazlar, oruçlar, sair ibadet u taat, kul olmanın Cenab-ı Hakk tarafından bize gösterilmiş kestirme yollarıdır. Namazsız olmaz ama namaz kılmak için yaratılmadık. O namazı kılarken tevhid ehli olmak için yaratıldık.” Peki nasıl olacak tevhid ehli olmak? Yunus Emre’nin dizeleriyle ifade etmeye çalışalım: “Kahrın da hoş lütfun da hoş” olacak. İnançer Hoca’nın ifadesiyle, “Fail-i hakikinin Allah olduğunu bil. Ne kimse senden incinsin ne de sen kimseden incin.” Gönül koymak, kin beslemek, hatta dünya uğruna çokça sevinmek dahi benlik alametidir. Oysa benlikten sıyrılmaktır esas olan. Gelene de eyvallah gidene de eyvallah diyebildiğimiz takdirde tasavvuf kapısının tokmağını tutmuşuz demektir.

Tasavvufta insan mühimdir. İnançer Hoca’nın da ifadesiyle “Allah yeryüzünde Allahlığını kulları vasıtasıyla yapar.” Şeyh Galip Dede’nin “Hoşça bak zatına kim zübde-i âlemsin sen” dizeleri de aynı sırrı ifade ediyor: Nur-ı Muhammedî. Tasavvufta üzerinde durulan insandan kasıt beşer değildir. Beşer olmak için bir anneden doğmak kâfîdir ama insan olmak için bir mürşidin gönül sohbetlerinden ikinci kez doğmak gerekir. İnsan, çeşitli mertebelerden geçirdiği nefsini eğiterek insan-ı kâmil olmaya çalışır. Kulluğun esas gayesi, tevhidden maksat budur.

Ömer Tuğrul İnançer’in Dinle Neyden adlı programındaki konuşmalarından yola çıkılarak hazırlanan Dinle ki Dinlenesin adlı kitap, “Bu devirde tasavvuf olur mu?” sorusuna oldukça anlaşılır müspet bir cevap niteliğinde. Tasavvufun en görünür hali olan muhabbete dair İnançer Hoca’nın şu sözleri günümüz toplumunu sağaltıcı bir reçete hükmünde okunmalı kanaatimce: “Muhabbet güzelleşme demektir. Muhabbet sahipleri birbirlerini güzel gördükleri için aynı zamanda kendileri de güzelleşir ve muhabbet ettiğini üzmemek için muhabbet ettiğinin kendinde beğenmediği ahvali değiştirmeye çalışırlar. Dolayısıyla birbirlerini beğenmeleri, güzel görmeleri artar. Muhabbet esas olarak bu manaya gelir.”

Erhan Çamurcu
erhan.hoca.55@hotmail.com

Gerilim, hüzün, kaos: Dikkat Eksikliği Bozukluğu

Sabah alelacele uyandınız, yüzünüzü yıkamadan önce çocuğunuzu uyandırdınız, seri bir şekilde hazırlanmanız gerekiyor. Siz işe yetişmelisiniz, o da bir an önce okuluna yetişmeli. Bir şeylere yetişme mücadelesi yeterince sıkıcıyken, evin içinde türlü zorluklarla daha da yoruluyor, geriliyorsunuz. Bunları düşünmek istemeden başlıyorsunuz hazırlanmaya. Yüzünüzü yıkamak, dişlerinizi fırçalamak, giyinmek, çantanızı toparlamak; bunlar sizin için gayet kolay. Diğer yandan da çocuğunuzun çantasını hazırlıyor, kahvaltısını yapmasını bekliyor, o esnada onun yüzünü bile yıkamadığını fark ediyor, akabinde altını ıslattığını görüyor, daha okul kıyafetlerini bile bulamadığını anlıyorsunuz. Delirmemek mümkün değil. Dünyanın en zor oyuncaklarıyla oynayan, en karmaşık parçaları bir araya getiren, düğümleri çözen, hafızasıyla etrafına şaşkınlık veren çocuğunuz, donunu bile giyemiyor!

Evden çıkmak üzeresiniz artık. Kan ter içinde kaldınız, hayattan bezdiniz, çocuğunuzla tansiyonu yüksek dakikalar yaşadınız ve üstelik bunu her sabah yaşıyorsunuz zaten. Ama bir türlü sinirlerinizi kontrol edemiyorsunuz, bağırıp çağırmazsanız delireceğinizi düşünüyorsunuz. Ayakkabınızı giydiniz, apartmanın içinde çocuğunuzun da bir an önce evle vedalaşmasını bekliyorsunuz. Ayakkabısını giymek için sizden yardım istiyor. O esnada çantası omzundan düşüyor, beslenme çantası merdivenlerden yuvarlanıyor. Sabır üzerine doktora tezi yazacak kıvama geldiniz. Merdivenlerden soluk soluğa iniyorsunuz. Sizi sinir, çocuğunuzu suçluluk duygusu kaplamış durumda. Okula gidişiniz bir cenaze töreninden farksız. Yolda kimse konuşmuyor. Hissiz bir öpüşme, otomatik bir sarılma ve okulun bahçesine doğru gönderiyorsunuz çocuğunuzu. Siz neye sinirlendiğinizi gayet iyi biliyorsunuz ama o neden bu kadar suçlandığını anlayamıyor. Dikkat eksikliği bozukluğu olan bir çocuğun, ebeveyni ile geçen sabah saatlerini okudunuz.

Gabor Mate, Vücudunuz Hayır Diyorsa adlı duygusal stresin bedellerine yönelik çalışmasıyla tüm dünyada en çok okunan yazarlar arasında bulunuyor. Kolay okunabilir metinleri pek çok pratik sunuyor. Şahsi hikayeler, günümüzün eğitim meseleleri ve maişet zorlukları göz önünde tutularak değerlendiriliyor. Böylece okur derin bir nefes alıyor. Kendini ve etrafını daha iyi tanımak için harekete geçiyor. Engin Süren çevirisiyle Nisan 2022’de Hep Kitap’tan çıkan Dağınık Zihinler, yine çağın üzerinde en çok konuşulan rahatsızlıklarından biri üzerine: Dikkat Eksikliği Bozukluğu. Mate, bu rahatsızlığa adını değiştirerek bakmamız gerektiğini söylüyor: Uyumluluk Eksikliği Bozukluğu. Gerçekten de DEB’li çocuklar, toplum içine çıktıklarında ebeveynlerini daha fazla huzursuz ediyorlar. Bunu elbette bilerek, isteyerek yapmıyorlar. Tabiri caizse durumun özeti şöyle: Üst düzey bir motor var ancak şase motorun isteklerini karşılayamıyor. Akıl, bedenden taşmak istiyor. İki metrelik bir sandala yüz beygir gücünde motor takıldığını düşünün, işte durum tam da böyle.

DEB’li çocuklarla zaman üzerine konuşmak büyük mesele, kendi oğlumdan biliyorum. “Baba, futbolcu kartları alacaktık ya, ne zaman?” diye sordu geçenlerde. “Acelemiz yok oğlum, kartların var nasılsa, iki hafta sonra alabiliriz mesela” dedim. Dünya başına yıkılmış gibi şoka girdi. Mate’in kitabını okuduğumda bu gibi pek çok meseleyi daha iyi kavradım. Zaman meselesi için şöyle yazıyor: “Çok küçük bir çocuk için herhangi bir zaman dilimi sonsuzluk gibi gelir. Akşam yemeğinin üç dakika sonra hazır olacağını söylediğinizde sanki onu sonsuza dek açlığa mahkûm etmişsiniz gibi feryat figan eder. Ona acele etmesini, çünkü zamanın tükendiğini söylediğinizde ne dediğiniz hakkında hiçbir fikri olmayacaktır. Sonsuzluk nasıl tükenebilir ki? Küçük bir çocuk için sadece iki zaman birimi vardır: şimdi ve şimdi değil. Şimdi değil, onun için sonsuzluktur.”

Gribin ne olduğunu biliriz, tansiyon çıkınca ya da şeker düşünce neler yaşandığını, tecrübe etmesek bile çevremizdeki hastalardan tahmin edebilir, gerektiğinde önlem alabiliriz. Pek çok kanser türüyle ilgili bilgimiz vardır, merakımızdan yola çıkarak insan vücudunun gizemini çözmekten hiç kaçınmayız. Kitaplar, belgeseller başucumuzdadır. Ama bu dikkat eksikliği bozukluğu neyin nesidir? Ne oluyor da dikkat toplanamıyor? Beyin denen o çözülmesi imkânsız dünyada neler yaşanıyor da böyle bir rahatsızlık ortaya çıkıyor? Yine kitaptan, tam ihtiyacım olan bir tarif: “Paradoksu anlamanın en iyi yolu analojidir. Şehirdeki bütün işlek yolların kestiği kalabalık bir cadde düşünün. Söz konusu modelimizde sürücülerin kendilerini düzenleme yetileri olmasın. Trafik doğu-batı yönünde akarken kuzey-güney yönündeki araçların sıra onlara gelene kadar durmasını ve araçların organize bir şekilde dönüşler yapmasını sağlayan bir polis memurunun sağlayacağı düzene bağlı olsunlar. Kısa bir ifadeyle trafik akışı, bir yönde dururken diğer yönün akacağı şekilde dönüşümlü olarak düzenlenmiştir. Ortada bir düzen vardır. Şimdi o polis memurunun işbaşında uykuya daldığını hayal edin.”

Gerisini okumak istemedim. Bu, bir düzenin bozulmasından çok daha korkunç bir şeydi. Teknik bir sorun gibi görünen bu rahatsızlığın arka planında elbette genler var zira DEB’li çocukların annelerinde ve babalarında DEB mutlaka görülüyor. Oranı düşük olabilir, kişi uzun yıllara dayanan idmanlardan sonra toplumla daha uyumlu bir hâl alarak hastalığı örtbas etmiş olabilir veya çok yoğun bir ihtimalle hastalığının hiç farkında olmayabilir. Zaten mesele de bu. DEB’li kişi son derece hassas oluyor, bu hassasiyeti çevresini de hassaslaştırıyor. Giderek ev hassas bir teraziye dönüşüyor. Evi bir şekilde yoluna koyabilirsiniz. Peki okul, iş, ilişkiler? Mate, dünyanın hassas insanlara her zaman ihtiyacı olacağını söylüyor. Bilimin, felsefenin, sanatın ve pek çok mesleğin her şeyini bu hassas insanlara borçlu olduğunu da ekliyor. Bu esnada sakinleşecek gibi olurken birkaç sayfa sonra oğlumun neden sürekli hasta olduğunu öğreniyorum. Evet, oğlum sürekli hasta. Yoğun olarak da grip, soğuk algınlığı, krup gibi hastalıklar. Şimdi birlikte okuyalım: “DEB’li çocukların DEB’li olmayan akranlarına göre sık sık soğuk algınlığı, üst solunum yolu enfeksiyonu, kulak enfeksiyonu, astım, egzama, alerji geçmişi olduğu çok iyi bilinmektedir ve doğruluğu klinik çalışmalarla tekrar tekrar kanıtlanmıştır. Bu gerçek bazıları tarafından DEB’nin alerjilerden ötürü ortaya çıktığı şeklinde yorumlanmaktadır. Alerjilerin alevlenmesi her ne kadar DEB semptomlarını kötüleştirse de birinin sebebi diğeri değildir. İkisi de altta yatan ve doğuştan gelen bir özelliğin ifadesidir: Hassasiyetin.”

Dikkat eksikliği bozukluğunun doğası, ailedeki ve toplumdaki kökenleri, duymazdan gelme, hiperaktivite, uyuşukluk, utanç gibi özellikleri, DEB’li çocukta iyileşmeye giden yollar ve hayati öneriler, DEB’li yetişkinin yaşamı; hepsi Dağınık Zihinler’de. Kimi zaman kahkaha atacak kimi zaman ağlayacaksınız. Hüzün ise baştan sona hiç bitmeyecek. Şuradan başlamalıyız: “İnsanların yargıya ihtiyacı yoktur, kabule ihtiyaçları vardır.”

Yağız Gönüler
twitter.com/ekmekvemushaf

Kaosa son vermek üzerine etkili bir tarif

Çocukları anlama üzerinde birçok kitap geçti kütüphanemden. Aralarında gerçekten başarılı bulduklarımdan bir tanesi de Dramsız Disiplin oldu. Çünkü gerçekçi, objektif ve çözüm odaklı.

Çocuk davranışını, hem beynin gelişim süreçlerini hem de çocuğun psikolojik ve bilişsel varoluşunu anlamlandırarak ele alıyor yazarlar. “Dramsız bir disiplin nasıl mümkün olur?” sorusunun cevabını yakalamaya çalışırken araya serpiştirdikleri başarılı ve başarısız örnekler de son derece faydalı. Çünkü itiraf edelim, hepimiz “Bunu yaşayan tek ebeveyn ben olamam.” diye konuşurken buluyoruz kendimizi. Yazarlar bu noktada ısrarla yalnız olmadığımızın, hatta mükemmel ebeveyn diye bir şeyin mümkün olmadığının ve hatta çocuk terapistleri olarak kendilerinin de hatalar yaptıklarının altını ısrarla çiziyor. Ve ekliyorlar; bu hataları onarmak imkânsız değil ve bu hataları onarmak için hiçbir zaman geç değil. Çünkü son zamanlarda adından sıkça söz ettiğimiz “nöroplastisite” kavramı var şükür ki. Yani beynimiz, her an ama her an öğrendikleriyle, yaşadığımız deneyimlerle yeniden şekilleniyor.

Kitap temelde, disiplin diye adlandırdığımız şeyin anlamı üzerinde duruyor öncelikle. Disiplinin yaygın anlayıştaki kontrol ya da ceza uygulamalarının aksine, koşulsuz sevgi ve şefkat ortamında öğretme ve yetenek kazandırma süreci olduğunu vurguluyor. Zaten “disiplininin” kelime kökeni de “öğrenen kimse” anlamındaki “disciple” sözcüğünden geliyor.

Dramsız disiplin metodunu neden öğrenmeliyim diye soranlara şöyle bir cevap veriliyor kitapta:

1- Çocukların iş birliği içinde doğru olanı yapmalarını sağlamak ki bu kısa vadeli bir hedef.
2- İkinci ve uzun vadeli olan, hatta belki ilkinden daha önemli olan hedefse çocukların “zor durumlar, engeller ve kontrolü kaybetmelerine neden olabilen duygusal fırtınalarla dirençli bir şekilde baş etme kapasitesi geliştirme”lerini sağlamak.

Özetle, dramsız disiplinin amacı sadece günü kurtarmak değil, vizyoner bir perspektifle, koşulsuz sevgi ve şefkat bağlarını güçlendirerek çocuklarımızın gelecekte de duygu, düşünce ve davranışları ile doğru bir şekilde yüzleşebilmelerini ve bu üçlü ile sağlıklı yollardan baş edebilmelerini sağlamak.

Çocuğun disipline en çok ihtiyaç duyduğunu düşündüğümüz zamanların ardında ise bazı fırsatlar ve anlamlar var elbette. Örneğin, en güçlü öğrenmelerin bu “yaramazlık” anlarının ardından gerçekleşmesi kuvvetle muhtemel. Ayrıca çocukların ebeveynlerine ya da bakım verenlerine duygusal anlamda (koşulsuz sevgi ve şefkat ortamı) en çok ihtiyaç duydukları zamanlar bunlar. Haliyle güçlü bağlar oluşturmak için kaçırılmayacak fırsatlar vadediyor bu zorlu zamanlar.

Dramsız disiplin yaklaşımı size madde madde bir uygulanacaklar listesi ya da sihirli bir değnek sunmuyor. Yazımın en başında bu nedenle ilk önce gerçekçi olarak tanımladım kitabı. Pratik bir söylemi var ancak bununla beraber bu söylemi zenginleştirmek ebeveyn olarak sizlerin yaratıcı çözüm yolları bulmanıza, yani çocuğunuzla olan ilişkinizi sadece size özel kılarak yeniden yapılandırma iştiyakınıza bağlı. Nedir bu söylem?

1- Çocuğunla ÖNCE bağ kur.
2- Bağ kurduktan SONRA yönlendir.

Ne demek bu bağ kurmak?

“Bağlantı, dikkatimizi çocuklarımıza verdiğimiz, onları dinleyecek kadar onlara saygı duyduğumuz, sorun çözmeye yönelik katkılarına değer verdiğimiz ve davranış şekillerini beğensek de beğenmesek de onların yanında olarak onlarla iletişim kurduğumuz anlamına gelir.”

Kitap boyunca altı çizilen bu cümlenin bencesi de şöyle: Yedi yaşındaki çocuğunuzun arkadaşına vurma davranışını kabul etmeyebilirsiniz (hatta etmemelisiniz) ama çocuğunuzun o arkadaşına vuracak kadar öfkelenmesini, yani duygusunu kabul etmeli ve o duyguya saygı göstermelisiniz. Çocuğunuz için sağlıklı bir sınır inşa etmelisiniz (Çünkü bu çocuğun hem öğrenme süreci hem de güvenli bağlanması için elzemdir.), öte yandan bu sınırları ihlal ettiğinde de sonsuz sevginizi ona hissettirebilmeli, duygusunu kabul etmeli ve hatasını telafi etmesi için destek olabilmelisiniz. Bağlantı kurmanınsa çeşitli yolları var ve bu sizin biraz önce ifade ettiğim gibi yaratıcı ebeveyn gücünüze bağlı. Bunun en basit yolu ise fiziksel temastır diye de not etmiş olalım.

Peki ikinci madde olan yönlendirmek ne demek?

Bağlantı kurmanın ardından, çocuğunuz sizi dinlemeye hazır hissettiğinde ve elbette siz de çocuğunuzla konuşacak kadar sakin kalabildiğinizde çocuğunuzu doğru olan davranışa götürmektir yönlendirme. Ancak burada önemli olan da şu, çocuğa doğru olanı her zaman siz söylemek zorunda değilsiniz. Hatta 3-4 yaşlarından itibaren sadece yansıtma yaparak ya da doğru soruları sorarak atacağı adımı kendisinin belirlemesine destek olursanız, hem çocuğun üst beynini güçlendirecek hem de çocuğunuzun gelecekteki ilişkisel bağlarına yatırım yapmış olacaksınız.

Özetle söylemek gerekirse “bağlantı kurma ve yönlendirme çocukların hem şimdi hem de yetişkinliğe geçiş aşamasında daha iyi insanlar olmalarını sağlayacak. Yaşamları boyunca ihtiyaç duyacakları içsel becerileri oluşturacak.”

Kitapta, bu sistemi kurabilmeniz için fazlaca örnek ve alt strateji mevcut, ne yazık ki hepsine burada yer vermek mümkün değil. Öte yandan, “mükemmel ebeveyn” olma yolunda anne babalara her gün pompalanan milyonlarca davranış seti yerine son derece basit iki söylemi olan ve gerisini tamamen sizin ilişki dinamiğinize bırakan bu kitabı kendi doğal ebeveynliğini yaşamak arzusunda olan herkesin okuması gerektiğine inanıyorum.

Çocuklarla her gün ayrı bir gündem ve bu bazen çok yorucu oluyor, iki çocuk annesi olarak bunu çok iyi biliyorum ve yazımı bu nedenle kitabın da ilk cümlesi olan ve gerçekten söylemek istediğim şu cümle ile bitirmek istiyorum:

“Yalnız değilsiniz.”

Feyza Gönüler
twitter.com/FeyzaGonuler