Buşido dediğin Selçuklu yıldızıdır

Kültür ve geleneklerimize, bakış açımızın köklerine doğru yolculuk yaptığımızda, karşımızda Asya’nın bozkırları çıkar. Farsça, Hint dilleri (Sankritçe, Urduca gibi) Slav dilleri aynı dil gurubuna aittir, Türkçe ise Çince ve Japonca ,Korece, Moğolca, Mançu-Tunguz dilleri birlikte Altay gurubunun içindedir. Bu konu hakkında Osman Karatay hocanın, Selenge Yayınları'ndan çıkan, Ural-Altay Kavramı adlı çalışmasına bakılabilir. Hatta Läszlö Maräcz Macarcayı da Altay dil gurubuna dâhil eder. Pers, Çin, Hint ve Slav medeniyetleri ile yakın temas kurmuş, birbirimizi etkilemişizdir. Kimi zaman savaşlar ve göçler, kimi zaman siyasi ve ticari ilişkiler sâyesinde kültür, inanç alışverişi olmuştur. Japon medeniyeti ile ilişkilerimiz ise, vasatın altındadır. Buna rağmen birçok ortak yönümüzün varlığı söz konudur. Bunun en büyük nedeni, aynı maya ile karılmış ve aynı güneş ile şekil almışızdır. Çünkü Asya’nın yani şarkın; kadim adem odaklı felsefesi, burada tomurcuklanan milletlere yol göstermektedir. Uzak bir ada olan Japonya ile Türklerin yakın teması 18.yy başlar. Özellikle Abdürreşit İbrahim Efendi, Japon ve Türk birliğinin kurucusu olarak yâd edilmesi gerekmektedir. Sibirya’da doğan Abdürreşit Efendi 1944 yılında Japonya, Tokyo’da vefat etmiştir. Türk’ün mefkûresini Japonya’da yaşatmaya ve yeşertmeye çalışan, seyyah, müellifimiz gereken alakayı görememiştir. İsmini; konunun uzmanlarından hariç birkaç kişinin bildiği, bu önemli şahsiyetle ilgili, Doğu Kütüphanesi Yayınları'ndan, Merthan Dündar’ın editörlüğünü yaptığı, Japonya Seyyahı Abdurreşit İbrahim’in İzinde adlı makalelerden oluşmuş kitabını tavsiye edebiliriz.

Genelde Ertuğrul faciası, Meiji dönemi yapılanmaları ele alınırken, kültürel kodlarımızdaki ve düşünce yapımızdaki benzerlikler es geçilmektedir. Günümüzde gençlerin anime ve manga merakı, büyüklerin ise içyapılarındaki buhranlarını geçirme metodu olarak, Fen Shui gibi doğu felsefelerine sarılması netîcesi ilgi artmıştır. Seksenli yılların ortasında TRT’de, Pazar günleri yayınlanan Origami programı da kültürel ilişki için bir örneği teşkil etmektedir. Japonya konusunu irdeledikçe, içinden matruşka gibi Türklerle olan benzerlikler ortaya çıkıp durmaktadır. Bu da bize neden ilişkilerde geç kaldığımız sualini sordurmaktadır. 1980’de çekilen Shougun dizisi ile Samuray ve harakiri (seppuku) kavramı hayatımıza girmiştir. 2024 yılında tekrarı çekilen dizi, yeniden Japon kültürüne ait olan savaş sanatı Buşido ve Samuray kavramları gündeme getirmiştir.

Asya’nın onurlu ülkesi, ABD’nin bir günde yüzbinlerce insanı yok ettiği, dünyanın en büyük soykırımlarından olan Hiroşima ve Nagazaki’den, sanâyisiyle, teknolojisiyle ayağa kalkmayı başarmıştır. Bunun ardında yatan ana neden, disipliner ve sadâkat bağları kuvvetli bir halk oluşudur. Kadim yapılanmasını sıkı sert bir eğitim, Mensiyüsin yazdığı ilkeler, Konfüçyanizm öğretileri ve çetin coğrafyasına borçludur. İşte Japon ahlâk sistemi olarak da adlandırabileceğimiz Buşido, bir savaş sanatından çok, bir Japon idârî sisteminin, yaşam şekli ve bakış açısının adıdır. Felsefesini ve dünyaya bakış açısını Dergâh Yayınları'ndan çıkan Inazo Nitobe’nın yazdığı; Buşido: Japon Savaş Sanatı kitabı bize tanıtan bir rehber niteliğindedir.

Kitabı okurken, yazarın 19.yy’da limanların yabancılara açılmasıyla başlayan, misyonerlik faaliyetleri neticesinde hırıstıyan olduğunu unutmamalıyız. Inazo Nitobe hayatını doğduğu topraklarda değil, Yeni Dünya’da sürdürmüştür.1920 yılında kurulan Cemiyet-i Akvam genel sekreterliği ile bugün UNESCO diye bilinen; Dünya Entelektüel İşbirliği Örgütü kurucularındandır. Kitapta, Doğulu Hristiyan bir gözün, Buşido’yu anlatmasını okuyoruz Tıpkı belli bir dönemini ABD sürdüren Kurusawa’nın, Yedi Samuray ve Run filmlerinde ki batı edebiyatı izlerini, kitapta da görebilmekteyiz. Nıtobe kimliğini inkâr etmemektedir. O yeni bir form ile yeni Japonya hayal etmektedir. Hristiyan bir Buşido hayali olduğunu, kelimeler arasında sörf yaparken görebilmekteyiz. Ona göre Batı ve Doğu arasında ki; erdem, ahlâk ve feodal yapı farklarını, felsefeci ve ekonomistlerden alıntılarla bize sunuyor. Aslında kitap bir nevi batı ve doğunun karşılaştırılması denilebilir. Aslında batının da Yeni Ahit’e bağlı Japon erdemiyle donanmasını istemektedir.

Buşido, savaş sanatının adı olsa da yazarın dediğine göre; O, Japon toplumunun, yüksek erdeminin mayasıdır. Böylece Samuraylar, Japon kültürünün aslî kuvvetidir. Limanların açılmasıyla; batı kültürünün ve misyonerliğin kol gezdiği ada da, en büyük darbeyi Samuray topluluğu almıştır. Tıpkı bizim aslî unsurlarımızdan akıncılar ve yeniçeriler (bizim bu askeri yapılarımızın çekilme nedeni bambaşka bir mevzûdur) gibi tarih sahnesinden çekilmişlerdir. Çekilmeleri sâdece bir askerî birimin kapanması değil, gelenekçi Japon kültürünün yozlaşmasının başlangıcı, katile âşık bir Japonya’nın doğuşudur. Biz gibi batı kültürüne kapılarını açan, bu onurlu millet, kapitalist dünyanın avcunun içine düşmüştür. 1920’lerde başlayan milletçilik akımı ile Japonlar kendi ırklarına sâhip çıkma ve yüceltme yoluna giderken, Kore gibi sömürgelerine işkence etmekten geri de kalmamıştır. Feodal yapı, yerini kapitalist feodalizme bırakmıştır. Bu sefer üst sınıf, geçmiş dönemin en alt sınıfları olan esnaflar ve tüccarlardır. Ya Samuray Kurumu!? Onlar hayat gailesi içerisinde evlerine nafaka götürmeye çalışan, asil orta sınıf olarak karşımıza çıkar. Bu aileden birisi de Japon sinemasının dâhisi Akira Kurusawa’dır. Buşido’yu anladığımızda onun sinemasını da anlamış oluruz.

Amerikan hanımın ısrarı ile yazmaya karar veren Inazo, kendi ülkesinden çok batı diyarında adını duyurmuştur, kitabı ise en çok yabancı ülkelerde ilgi görmüştür. Müellif, ülkesinde ölümünden yaklaşık elli yıl sonra belli bir kitle tarafından bilinir olmuştur. Burada da Kurusawa’nın âkıbetinin hafif bir benzer durumu vardır. (Ünlü yönetmen de ülkesinde en başlarda fazla ilgi görmez.) Bunun sebeplerinden biri, kendi dilinde değil İngilizce yazması ve şövalyeliğin yüceltilmesidir. Haçlı seferlerinde, gerek Anadolu gerek Filistin’de ve birçok diyarda kan döken, Avrupa’nın barbar birliğine övgüler düzülmektedir.

Yazar; kendi dil gurubundan gelen, bir çok benzer felsefeye sâhip Türk askerine, yabancı değildir. Kitabında birkaç yerinde nötr şekilde bahseder. Buşido gibi bir sistemin parçası olan yazar, dünyanın ilk düzenli ordusunu ve onun serdengeçtilerini görmezden gelmektedir. Bunun neden yaptığını açıkça anlayabiliyoruz. Yahudilik ve Hristiyanlığa bol bol atıfta bulunurken, İslamiyet’e ancak kılıç bölümünde peygamberin sözüne yer verir. Müslümanların kılıca olan bağlılığı ile Japonların düşkünlüğünü, yüceltmelerini irdeler. Bakışının , müspet yâhut menfî olduğu hakkında karar vermek pek mümkün değil. Lâkin atalarının dininden, başka bir dine intikal ettiğine göre, bir çıkarım da yapmak mümkün görünmektedir. Acaba, Müslümanları savaş seven, şiddet yanlısı bir topluluk olarak göstermektedir diyebilir miyiz?

Batıyı eleştirdiği birçok noktanın varlığını işaret edebiliriz.1899 yılında yazılan kitabın önsözünde, müellifi şunu söyler; “Tanrı ve onun bize gönderdiği Yeni Ahit tarafından öğretilen dine ve tabii ki kalbimizde yazılı olan kanuna inanıyorum”. Bu eleştirileri yöneltme nedeni, özünde saklı tuttuğu Asya felsefesidir. Evet, her ne olursa olsun ne kadar kimlik değiştirilse değiştirsin, o, Asyalı Hristiyan Japon’dur. Ve Batı onu hatırlatmaktan büyük bir zevk duyar.

Yazarın Hristiyan batı ile Japonya’yı birleme hülyasını arka plana atıp, bizle ortak payende de buluşmalara dikkat çekmek gerekir. Biz bu bakış açısını Türk tasavvuf kültürü içinden yorumlamayı, böylece aramızdaki benzerlikleri görmeyi hedeflemeli, kendi kültür ve mâneviyatımızın, kuvve i ahlâk noktasını bulup çıkarmalı, menfî olarak görmeye başladığımız, erdemlerimizi tekrar hayata geçirmeliyiz. Aynı zamanda eserden milletimizin, vefasızlık ve körlüğünü teşnî etmek için de faydalanabiliriz. Yunus Emre, Mevlâna, Hacı Bektaş ı Velî, Hacı Bayram-ı Velî gibi, kudretli şahsiyetlere sâhip, bu toprakların ilkelerini düşünmeli, gömülü olan yerden çıkarıp, giyinmeliyiz. Buşido erdemlerini okumak, Türk İslâm medeniyetin kadim erdemlerinin çerağını tekrar yakmamıza vesile olabilir. Bir ayna göreviyle kitap, bize hitap etmektedir.

Lâkin; şu noktainazarı belleğimize derkenar etmeliyiz. Her ne kadar ortak bir çok yönümüz olsa da, bizim tasavvuf temelimiz, ne Hint ne Doğu Mistisizminden çıkma değildir. İslâm; insanın yani cihanşümulun sırrıdır. Dünya o sırrın etrafa saçtığı cevherle doludur. Hz. Âdem, hata işlediği zaman, Allah'tan affı, peygamber efendimiz Muhammed Mustafa (sav) hakkı ve hürmetine istemiştir. İşte, kronojiye bağlı kalanlar bu sırra muvaffak olamamıştır. Bu hakîkatler ışığında, İslâm tasavvufunun çıkış noktası yine İslâmdır. Muhammedi Ahlâk dünyayı tamamlayan kuvvettir. Biz; sâdece diğer İslâm dışı sûfî hareketlerde Peygamber Efendimizden gelen nüveleri görür ve onu irşad ederiz. Japonlar için bir ahlâk sistemi olan Buşido’da bizim için bir metefor görevindedir. Ve biz onun erdemleri olan; Dürüstlük ve adâlet, cesaret, iyilik, nezâket, doğru sözlülük, şeref, sadâkat, irâde bölümlerini okurken, ceddimize saygı duruşuna geçer, fatiha ile eşlik ederiz. Küçük bir misal ile konuyu bağlayacak olursak:

- Cesaret bölümünde; “En cesur, en yumuşaktır ve sevenler cesurdur” sözünü en güzel uygulayan peygamber efendimiz ve onun tâkipçisi olan erenler, alperenler değil midir? Mekke’nin ortasında, inancını tüm işkencelere rağmen devam ettiren ve hakîkati söyleyen kimdir? Ve eziyet edenler dahi bir karıncayı incitmeyip seven kimdir? Ya Türk dervişleri alperenler, Balkanlara ve uç sınırlarında tekkelerini kurup, kılıç üstadı iken muhabbet ile gönüllere girenler, savaş alanında dâhi olan ama karıncanın mahşerde, hesap sorup sormayacağını düşünen, koca padişaha kim sahiptir?

Kitaptan birkaç söz:

* Şövalyelik, tarihimizin bitki müzesinde muhafaza edilen soyu tükenmiş antik bir erdemlilik örneği değil, Japon toprağının simgesi olan sakura kadar sık rastlanan bir çiçektir. Şövalyelik hâlâ içimizde yaşayan bir güç ve güzellik objesidir.

* Değişik tanrılara veya kılıçları üzerine yemin etmezler ve saygısızca laflar arasında geçiştirmezler.

* Amerikalı bir yazar, sıradan bir Japon’a yalanın mı, kaba olanın mı söylenmesinin doğru olduğunu sorduğunda hiç çekinmeden “yalan söylemek!” cevabını alacaktır.

* Kılıç gücün ve kahramanlığın amblemidir. Muhammed Peygamber “Kılıç Cennet’in ve cehennemin anahtarıdır.” Dediğinde bir Japon duygusunu dile getirmiştir.

Kılıç ve ok üstadı olan bizler, pusatlarımızı işgal ve zâlimane bir güç için değil, Selçuklu yıldızında yer alan; şükür, merhamet, şefkat, sabır, doğruluk, sadâkat, sır tutmak, cömertlik üzerine kurulmuş olan devlet anlayışımız için kullandık. Harbe giderken, çevredeki asmalardan (düşmanın dahi olsa) yediğimiz, üzümlerin yerine akçe koyacak kadar helâle düşkündük. Japonların Buşido dedikleri, kadim geleneğimizin ve sanatımızın simgesi Selçuklu yıldızının içinde ikāmet etmektedir. Son sözü Mehmet Akif Ersoy söylesin.

“Ne büyük söyle, ne çok söyle; yiğit işde gerek
Lafı bol, karnı geniş soyları taklid etme
Sözü sağlam, özü sağlam, adam ol, ırkına çek”

Elçin Ödemiş
twitter.com/elindemis