Çağdaş Tatar Edebiyatı’nın en önemli isimlerin biri ve Tataristan ve SSCB’den bol ödüllü bir yazar olan Ayaz Gıylecev’in (1928-2002) kitaplarının az bir kısmının dilimize çevrilmesi Türk okurlarının bu önemli yazarı tanımasını oldukça geciktirdi ve geciktirmeye devam ediyor. Çevrilen birkaç kitabının dağıtımı ve satışı da neredeyse hiç yapılmadı. Yara, Bir Avuç Toprak ve Cuma Günü, Akşam Gıylecev’in geçtiğimiz yıllarda dilimize çevrilen romanlarıdır ancak bu kitaplardan hiçbiri şu an ve uzun süredir satışta değil. Birçok okurun da hiçbir kitabına erişemediğine eminim. Bir de geçtiğimiz aylarda (Mart, 2024) Hece Yayınları’ndan Tek isimli bir kitabı yayımlandı yazarın. Sevindirici olan şu ki, en azından şimdilik Gıylecev büyük bir yayınevine geçmiş görünüyor. Bu da sonraki çevrilecek kitapları için umut etmemizi sağlıyor. Şu da bir gerçek: Gıylecev ülkemizde çevirmen Fatih Kutlu sayesinde yayımlanıyor. Şimdiye kadar Gıylecev’in çevrilen her metninde onun imzası var. Kendini bu işe adamış da diyebiliriz Fatih Kutlu için. İyi ki de böyle bir yola girmiş; çünkü dünya edebiyatının devlerinden hiç de aşağı kalır yanı olmayan bu büyük yazarı tanıtmak Türk Edebiyatı’na verilmiş büyük bir hediye demektir.
SSCB’de doğan yazarlar içinde yolu hapishaneye düşmeyen veya devletle, partiyle sorun yaşamayan kaç kişi vardır acaba? İşte Soljenitsin’in yazdıkları, Gorki’nin yaşadıkları, Bulgakov’un eserlerinin başına gelenler ortada. Gıylecev de bu yazarlardan biri. Fatih Kutlu’nun kitabın başında yazdığına göre o çileli yılları anlattığı otobiyografik eserinde şöyle diyor Gıylecev: “Aklı hapishane gibi zenginleştiren bir okul yoktur.” Tek adlı zengin romanını da altı yıl geçirdiği ağır çalışma kamplarından sonra yazıyor. Bu sözü okuyunca aklıma elbette hemen Kemal Tahir ve Dostoyevski’nin hapishane sonrası eserleri geldi. Ki nice yazarın hapishane sonrası verimi üst düzeydedir. Hapishane yazarların içlerinde saklı olan cevheri ortaya çıkarır, evet. Tabiî bir de o yazardan neler götürür? Bunu da o yazarların romanlarının satır aralarında arıyoruz.
Tek hacim olarak değil ama -şu ana kadar Türkçeye çevrilen eserleri içinde en hacimli olanı olsa da- nitelik olarak büyük bir roman. Romanın başkişisi İshak’ın Küktav Köyü’ndeki annesi Mahibeder Teyze’nin evinin yanmasıyla başlıyor metin. Başlardaki romanın güncel zamanı 1950’li yılların sonu diyebiliriz. İshak’ın şehirden köye, annesinin yanına geçici olarak gelmesiyle ise başka bir zamanı, zamanı geri sararak İshak’ın çocukluğundan annesinin yanına gelmesi arasındaki kısmı görüyoruz. Küçük İshak’ın Küktav Köyü’nde yaşadıkları, okuma maceraları, Almanların Ruslara saldırması, savaş zamanları, savaş sonrası zamanları, Saniye ile İshak’ın aşkı, Saniye’nin akıbeti, İshak’ın iş hayatı, köyüyle bağlantısının kesilmesi ve nedenleri, açlık, fakirlik, zorluklar… Bütün bunlar romanın ana konularını ve bölümlerini oluşturuyor. Tabiî burada iki ana temadan bahsedebiliriz: Biri Ayaz Gıylecev’in romanlarında genelde olan ve büyük bir kısmı kaplayan aşk ve elbette o dönem yazarlarını mutlaka etkileyen İkinci Dünya Savaşı. Kolhozlarda hayat, devletin sistematik baskısı ve fakirlik aşkla beraber harmanlanarak okurun önüne seriliyor. Ana konu aşkken bir anda savaşın korkunç yüzü de gösterilmeye başlanıyor. Gıylecev bunu daha yumuşak bir şekilde yapıyor. Örneğin Soljenitsin ya da Aytmatov’da -özellikle Toprak Ana- savaşın kıyıcılığı daha netken Gıylecev’de bu durum daha mutedil bir şekilde karşılanıyor. Ancak yazarın tasvir becerisi bizi o savaşın her şeyinden etkilenmiş fakir köye götürüp bırakıyor. Bir de dikkatsiz bir okur Gıylecev’in SSCB ve komünist rejim övgüsü yaptığını bile sanabilir ama hâlbuki Gıylecev örtü altından o dönem için yapılabilecek eleştirilerini yapabildiği kadar sert bir şekilde yapıyor. Yani direkt fikirleriyle eleştirmiyor ama öyle bir hayat ve kolhoz yönetimi tasvir ediyor ki o zor hayatın sorumlusunun kim olduğunu okur çok iyi seziyor: “İş gücü için para veren yok. Bir yüz gram çavdar düşmez mi diyorduk, o da olmayacak galiba… Ekili toprak az, vergilerse çok. Devedikeni büyüyen yerler için bile devlete tahıl teslim etmemiz lazım.
- Peki, nasıl yaşıyorsunuz siz?
- Ümitle Höseyin. Ümit yaşatıyor bizi! Düşmanı yendik, morallerimiz yükseldi… Yaşasın ümit!”
Gıylecev’in parti ve devlet kıyıcılığını birinci elden yaşaması, romanlarında bu durumu işlemesini kolaylaştırmış diyebiliriz. Çünkü onun dedesi, bütün ailesi Türkiye’ye göçerken “gurbetin ne kadar zor olduğunu bildiği için” köyünde kalmış ve 1930’lu yıllarda Stalin’in Alabuğa zindanında yok edilmiştir. Aynı zamanda ailesinde bir göç hadisesi de olduğundan gurbet-vuslat gerilimini de romanlarında başarılı bir şekilde işlemiştir. Onun kahramanları köylüdür, köyden bir zaman çıksa da köye döner. Şehirde çok iyi bir hayatı olsa da ufak bir sebepten bile olsa köye bağlanır. İshak gibi Nurulla gibi Höseyin gibi. Köye döner ve maalesef Tatar halkına reva görülen şekilde yine devlet için, kolhoz için ölümüne çalışır, hiçbir değer görmeden bu dünyadan göçer: “Bir gün İshak da fakülteyi bitirir, eline diplomayı alır, diplomayı! Alır ve tekrar şu radyosuz, elektriksiz, karanlık Küktav Köyü’ne döner. Tırnakları kanayasıya, şakakları ağarasıya deve dikenleriyle savaşır. Tahıl yetiştirir. Sonra o tahılı kilometrelerce uzağa götürüp devlete teslim eder… Tekrar eker. Tekrar biçer… Salih, kafasına estikçe onu haşlar, ilçeye çağırtır, tehdit eder, korkutur… karşı gelirsen…” Tek evrensel değil, yerel bir roman. Bence başarılarından biri bu özelliğinden kaynaklanıyor. Kimliksiz, bütün dünya “değerlerine” hitap eden, ortak dili kullanmaya çalışan, “çok batılı” gibi yazmıyor Gıylecev. Biz okurken anlıyoruz ki temalar bazen ortak olsa da dil bizi Tataristan’ın Küktav Köyü’ne götürüyor. Folklorla da bunu bolca destekliyor yazar. Zaten Gıylecev’in en başarılı yönlerinden biri dili, kelimeleri ve folklorik ögeleri kullanma açısından diğer yazarlardan ayrışması. Buna Fatih Kutlu’nun titiz ve kitabın özünden çok bir şey götürmeyen çevirisi de eklenince Gıylecev’in ne kadar büyük bir yazar olduğunu anlayabiliyoruz.
Aytmatov’un ne kadar büyük bir yazar olduğunu kabul ediyor ve zevkle okuyorsak Gıylecev’i de o şekilde okumamız lazım. Tabiî önce kitaplarının çevrilmesi ve daha yoğun şekilde satılması gerekiyor. Yoksa, aynı yıl doğduğu Aytmatov’dan bir eksiği olduğunu düşünmüyorum yazarın. Biri dünyaca tanınırken Gıylecev niye çok da fazla bilinmiyor? Son olarak şunu ekleyebilirim: Gıylecev’in bir eserinin ülkemizde ilk defa büyük bir yayınevinden çıkması sevindirici. Hece Yayınları bu açıdan tebrik edilmeli. Ancak kitapta fazlaca editöryel hatalar ve baskı hataları mevcut. İnşallah kitabın ikinci baskısı da olur ve bu hatalar giderilir.
Mehmet Akif Öztürk
x.com/OzturkMakif13
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder