Sosyalist geçmişi ile tanınan sosyolog-yazar Oya Baydar, 12 Eylül Askerî darbesinden birkaç gün önce yurt dışına çıkmış, 11 yıl Federal Almanya'da yaşamıştır. Devrimin gerçekleşeceğine duyulan inancın günden güne azaldığı, romantik coşkunun yıkıma uğradığı dönemin tanığıdır ve dolayısıyla bu tanıklığını edebi bir kurgu ve plan dahilinde esere yansıtmıştır.
Temelde benzer yaklaşımlar olsa da birbirinden farklı, tamamen bağımsız 12 öykü anlatılır kitapta: “Çantan Neden Ağır Postacı”, “Bir Duraktır Frankfurt”, “Zaman Katilleri”, “Elveda Alyoşa”, “Madrid'de Ölmeyi Özlediğimiz Akşam”, “Bir Düğün Fotoğrafı”, “Ölü Bir Sincaba Ağıt”, “Teyzem Yaşadı Mı”, “Bir Güneş Bir Kar Sayıklamaları”, “Oymalı Sandıkta Vurulan Çocuk”, “Eski Ev”, “Brandenburg Kapısı'nda Ölüm”.
Çantan Neden Ağır Postacı'da sürgün edilmiş bir devrimcinin yurda duyduğu özlem, postacının getirdiği gazeteler üzerinden sembolize edilerek anlatılıyor. O gazetelerde ana karakterin gençliği, umudu, yenilgileri, kavgaları vardır. Dolayısıyla kurgu burada bir miktar lirik söyleyişe yaklaşır. Fakat tematik anlamda bireyci tutumla ideolojik-toplumsal olanın eserin bütününde dengeli dağıldığı gerçeğini değiştirmez bu.
Sol dünya görüşünün argümanları şiirsel bir dille ele alınırken, rasyonellikten epey uzaklaşıldığını ve devrimci romantizmin anlatıya hâkim olduğunu belirtmek gerekir.
“Dur! Belki bir gazete daha kalmıştır çantanın bir köşesinde. Bir ölü daha vardır belki şu elime bıraktığından başka. Dur! Orada dostlarım, orada umutlarım, orada ölülerim ve belki de -kim bilir- orada, çantanın bir köşesinde adı 'Umut' olan bir çocuğun doğum ilanı var.”
Dünyadaki ekonomik ve siyasal düzenin liberal kapitalist sisteme evrilmesi ile beraber solun romantizmini kaybedip gerçekçiliğe teslim olmasındansa Baydar, derin bir acı da duyuyor aynı zamanda.
“...asıl gazetecinin sorularına verdiğin yanıtların kahredici ölçülülüğünde, sağduyuya uygunluğunda, ‘aklı başında’lığında, hesaplılığındaydı hüzün.”
Eserdeki psikolojik çözümlemeler, karakterlerin bunalımları, iç çatışmaları üzerinden nesnelere ve mekâna anlamlar yüklenmesi oldukça dikkat çekicidir. Öykülerde tasvir edilen mekânlar oldukça işlevseldir.
“Bir duraktır Frankfurt... Yıllardır geciken bir otobüsü, donmuş ayaklarımız, buz kesmiş ellerimizle -tıpkı çocukluğumuzda okul paydoslarında bizi evlerimize götürecek otobüsü beklediğimiz gibi- umutla beklediğimiz bir durak.”
Roman türünü değerli kılan aslında biraz da budur. Tarihsel olanın salt sıralanmasına dayanan teorik tarih kitaplarının veremeyeceğini verir okura romanlar. Bu da, devrin bireylerde bıraktığı izin psikolojik tasvirlerle ele alınabiliyor olmasıdır.
Gurbeti tadan karakterler haliyle Türkiye'ye özlem duyarlar: “Ben soğuktan, yağmurdan kaçıp Boğaz'ın yeşiline, mavisine dalmışım. Bir yanım minarelere tırmanmış çoktan, bir yanım cıvıl cıvıl Eminönü Meydanı.”
Fakat memlekete duyulan özlem yerini daha sonra oryantalist bir bakışa terk ediyor. Esasında bu bariz bir çelişkidir. Sosyalist kitlelerin bir çelişkisi.
“Benim geldiğim yerlerde çocuklar hep 'karaderili'dir ve bebeler, çokluk açlıktan, yoksulluktan, sancıdan senin bebeğin gibi ağlarlar.
...Benim geldiğim yerlerde, ama Volker, yeşil ormanların kuytuluğunda, kekik kokan gecelerin karanlığında, biçilmiş ot ve toprak kokan serin yeşil şafaklarda yok edilir insanlar sessizce...”
Edebi türlerde eser sahipleri politik söylemi eserin arka planında hissettirse de büsbütün belirgin kılmaz, saklar ve örter.
Baydar'ın öykü estetiğinde değişen-dönüşen dünyaya karşı takındığı tavrı ve itirazı ise apaçık ve nettir. Neoliberal ekonomik sistemin biçimlendirdiği, dizayn ettiği şehir mimarisine karşı geliştirdiği refleksler gayet belirgindir.
“Dışarıda soğuk ve dinmek bilmez yağmur. Çepeçevre gökdelenler. Çağımızın en korkunç, en acımasız devlerinin, BIG'lerin, DB'lerin Siemenslerin, AEG'lerin, Deutsche Bankların, Dresdner Bankların, IBM'lerin, Höechst'lerin üstümüze düşen ve havayı büsbütün karartan gölgeleri.”
Baydar 1971'deki 12 Mart Askerî müdahalesi sırasında sosyalist kimliği nedeniyle tutuklanmış ve üniversiteden atılmıştı.
“Bir gün ders ortasında kürsüden alınıp götürülüşüm; evlerimizi hayatlarımızı kimliklerimizi didik didik eden Tomsonlu... kuşkulu korkulu bakışlarını üzerimde hissettiğim apartman komşuları; bir bölük silahlı asker arasında komik miki filmlerini andıran ufacık küçücük halimdi.”
Elbette her eser, sahibinin hayatından izler, kesitler taşır. Fakat Elveda Alyoşa'daki karakterlerin portresine baktığımızda Oya Baydar'ın serüveniyle neredeyse birebir örtüştüğünü görürüz. Bu anlamda eser otobiyografik bir eser olarak da okunabilir.
Remzi Köpüklü
twitter.com/remzikopuklu
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder