Ferîdüddin Attâr'ın Tezkiretü'l Evliyâ'sı, Abdurrahman Câmî'nin Nefahâtü'l Üns'ü, Kuşeyrî'nin Risale'si, Muhammed ibn Münevver'in Esraru't-Tevhid'i, Hemedânî'nin Temhîdât'ı, Nesefi'nin İnsan-ı Kâmil'i, sonra Miftâhü'l-Kulûb ile Noktanın Sonsuzluğu ciltleri. Hepsi baldır bal. Darkavî'nin Mektuplar'ı, Gazzîzâde'nin Mergûbü’s-sâlikîn'i, Hâce Hemedânî'nin Rütbetü'l-Hayat'ı, Hüseyin Hamdî Efendi'nin Hasbihâl'i, Sirâceddin Şirvânî'nin Risâleler'i, Kitapsız Mustafa Efendi'nin Maksadu's-Sâlikîn'i, İbni Mübârek'in Enîsü't Tâlibîn ve Uddetü's-Sâlikîn'i. Baldır. Muhammed Sâdık Efendi'nin istisnasız bütün risaleleri, Anadolu'nun üç ermişi Yûnus, Eşrefoğlu Rûmî ve Niyâzî-i Mısrî'nin dilimize kazandırılan her eseri, İbn Arabî sultanın tüm yazdıkları, Muzaffer "Aşkî" Ozak'ın İrşad ciltleri ve Zînetü’l-kulûb'u. Baldır bal. Velhâsıl, haddim olmadan bir liste sunmuş oldum, affola. Ahmed Avni Konuk hazretin buyurduğu gibi "ilim ve mârifet satmak için değil de olmak ve bulmak için" okumak, sonra da "ibret-âmiz olarak okuduğun vakit cânına ten kafesi dar gelir" lezzetinden almak için her şey. İşte bundan mütevellit, ismi geçen bu güzide isimlerin eserlerinden birine değinmek istiyorum.
1098'de İran'ın Hemedan şehrinde doğmuş Aynülkudât Hemedânî. Mutasavvıf, kelâm âlimi, Şâfiî fakihi ve şair olarak tanınıyor. TDV İslâm Ansiklopedisi'nde Süleyman Uludağ ile Nurettin Bayburtlugil'in ortak yazdığı maddeden, Hemedânî'nin Ömer Hayyâm ve Şeyh Hameveyh’in kelâm, matematik, astronomi, felsefe ve edebiyat derslerini takip ederek bu sahalarda da geniş bilgi sahibi olduğunu öğreniyoruz. Yirmi bir yaşında kelâma dair Gāyetü’l-bahs ʿan meʿâni’l-baʿs adlı eserini yazmış ve genç yaşta fetva verecek seviyeye ulaşmış. Şurası çok önemli: "Çocukluğundan itibaren bazı şüphelerini gidermek için bilhassa kelâm ilmine merak sarmıştı. Bu konuda pek çok kitap okuyor, okudukça da şüpheleri artıyordu. İçine düştüğü fikrî ve itikadî buhrandan kurtulmak için kelâm ilmine dört elle sarıldı, ancak bu ilim onu daha büyük bunalımlara sürükledi. Bunun üzerine fikrî ve ruhî huzura kavuşmak için dört yıl boyunca İmam Gazzâlî’nin eserlerini okudu. Bu eserlerden geniş ölçüde faydalandı. Hatta bir ara maksadının hasıl olduğunu bile sanmıştı. Fakat bu sırada yine büyük problemlerle karşılaşmış ve öğrendiği bu ilimlerin ötesindeki gerçeklere giden yolun kendisine kapandığını zannetmişti. Bir yıl kadar süren bu ikinci fikrî bunalımı sırasında İmam Gazzâlî’nin kardeşi Ahmed el-Gazzâlî’nin Hemedan’a gelişi Aynülkudât’ın hayatında bir dönüm noktası oldu. “Efendim, rehberim ve sultanım” dediği Ahmed el-Gazzâlî ile görüşmesi fikrî ve ruhî problemlerinin çözümünü sağladı ve artık gerçeğe giden yolu bulduğuna kanaat getirdi."
Tasavvuf yoluna Ahmed el-Gazzâlî’ye intisap ederek giren Hemedânî, ümmî bir zat olan Hemedanlı Şeyh Bereke'yi de üstat olarak benimsemiş. Çok sevdiği Hallâc-ı Mansûr’un katline sebep olan şathiyelerini çeşitli şekillerde te’vil ve tefsir etmesi, geniş bir zümrenin onun aleyhinde bulunmasına sebep olmuş. Olağanüstü tesire sahip sohbetleri ve kuvvetli hitabetiyle birçok müridi olmuş. Azîzüddîn-i Müstevfî gibi önemli devlet adamları da müridleri arasındaymış. Hemedânî'nin bu şöhreti, Azîzüddîn-i Müstevfî’nin siyasî rakibi olan Selçuklu sultanı Sencer’in veziri Kıvâmüddin Dergezînî’yi korkutmuş. Dergezînî, Aynülkudât’ı tekfir eden fakihlerden, onun eserleri içinde dinsiz ve zındık olduğunu ispat eden ibare ve ifadeleri ortaya koymalarını istedi ve katline fetva vermelerini temin etmiş. Yakın dostları arasında Ebû Saîd-i Ebü’l-Hayr gibi çok önemli sufilerin yer aldığı Hemedâni 1131 yılında otuz üç yaşındayken, derisi yüzülerek öldürülmüş. Yine ansiklopedi maddesinden, cesedinin ders verdiği medresenin kapısına asıldığını ve bir gün sonra da üzerine gazyağı dökülerek yakıldığını öğreniyoruz. Vaziyetin bu şekilde geliştiğini her ne kadar ansiklopedik bilgiden elde etsek de, Temhîdât'ta yer alan metinlerin içinde son derece 'yüksek' cümlelerle karşılaşıyoruz. "Ben, ne kadar yüceyim" gibi esasında birçok büyük sufide rastladığımız şathiyelerin bir hayli fazla olmasının okların üzerine çevrilmesinde payı olsa gerek.
Temhîdât, Aynülkudât’ın yazdığı en önemli eserlerden biri olarak kabul görmüştür. Müktesep ilim ile leddünnî ilim arasındaki farklar, Allah yolunda sülûkun şartları, insanların üç çeşit fıtrat üzere yaratılması, nefsini bilenin Rabbini bilmesi, İslâm'ın beş rüknünün açıklanması, aşkın hakikati ve hâlleri, ruhun ve kalbin hakikati, Kur'ân'ın sırları ve insanın yaratılışının hikmeti, iman ve küfrün hakikatinin açıklanması, yer ve göğün asıl ve hakikatinin Hz. Muhammed ve İblis'in nuru olması gibi son derece önemli konuları ele alıyor. Dergâh Yayınları tarafından ilk defa Aralık 2015'te neşredilen basımı hazırlayan isim Halil Baltacı. Önsözüne başlarken kullandığı şu epigrafta Hemedânî hem bu eserindeki sözlerin ağırlığını hem de kendi manevi makamını sır kapısından avamın önüne getiriyor denebilir: "Ben bunları sana söylüyorum çünkü muhatabım sensin, ancak maksat bizden sonra gelecek gâip muhâtaplardır. Bu kimseler kitabımızdan görülmemiş faydalar bulacaklardır. 'Şahid gaibin görmediğini görür' bu makamdır. Bu makamda gaip olmadıkça hazır olamazsın, hazır olmadıkça da gaip olamazsın."
Hemedânî kitabının başında, çevresindeki bir grup dostunun o dönem için kendilerine fayda sağlayacak bir kitap isteğine karşılık vermek için yazdığını söyler Temhîdât'ı. Lakin ilk sayfadan son sayfaya kadar çok geniş bir kitleye hitap ettiğini ve bu yüzden de asırlardır okunduğunu söylemek mümkün. Aşk ve hakikat, dinin ve tasavvufun olmazsa olmazları. Dervişi esas yola çıkaran bu iki kuvvet. Onu yolda sağlam tutan da yine bu iki kuvvet. Ne hakikatsiz aşktan ne de aşksız hakikatten bahsetmek mümkün değil. Bu sebeple Hemedânî sık sık okuyucuyu uyarıyor. Aşk olmadan hakikat bahçesine dalmaya çalışmak, kuru bir davadan başka bir şey değil ona göre. Yola yeni çıkmış yahut seyrinde nice seneleri geçirmiş fark etmeksizin her derviş için bir diyeceği var Hemedânî'nin. Kitaptaki her bir izah, yolda olan için azık.
"Senin gönül levhana yazılacakları bizzat Allah'ın kalemi yazar, olanları sana bizzat senin kalbin söyler. Bütün bunlar, ancak kalbin hizmetçisi ve müridi olduğunda meydana gelir. Kalbin pir sen mürit, kalbin hizmet edilen sen hizmetçi, kalbin amir sen memur olduğunda bütün şerefler sende ortaya çıkar ve kalp seni kabul eder, seni terbiye eder. Bu iş öyle bir noktaya ulaşır ki artık her gün senin hizmetin görülmeye başlar."
"İnsanlar cennet tâliplisidir ve bunlardan hiçbiri aşkı talep etmez. Zîra nefis ve kalbin nasîbi cennet, rûhun ve hakîkatin nasîbi ise aşktır. Binlerce kişi cam bilyenin peşindedir de bir kişi bile inci ve mücevherin peşinde değildir."
"Hakikati bilmekten uzak olduğumuz için mâzuruz, gönül gözü bakımından körüz, beşeriyet mekânı konusunda kabirdeyiz."
"Gayret göster ki kendinden kurtulasın ve yola düşmenin ne anlama geldiğini anlayasın."
Yazıya başlarken birçok kitabın adını zikretmiştim. Bu kitapların belki de en önemli özelliği her okunduklarında farklı tatlar vermeleri. Okuyucu belki defalarca okuduğu bir cümleyi yahut paragrafı yeniden okuduğundan, ondan bambaşka anlamlar çıkarabilir. Şüphesiz ki kalp gözüyle ilgili bir durum bu. Okumakla kalp gözünü açmak ne derece mümkün bilemeyiz ama okunanları hayatın tam merkezine yerleştirirsek nice fetihler olacaktır insan kalbinde. Aşk, hakikat ve kalp dedik; şimdilerde her önüne gelenin konuşup bir şeyler yazıp-çizdiği bu büyük mesele için bakalım Hemedânî ne buyuruyor temhidinde:
"Bilmem ki bu sözlerden kim tat alacak, kim fayda sağlayacak? Canım ona fedâ olsun. Beni mâzur gör! "Kalp, bomboş bir arazide rüzgârların oraya buraya savurduğu bir kuş tüyüne benzer." Rahmet-i ilâhî rüzgârları kalpleri âlemlerde dolaştırırlar. Gönüller âlemde iki parmak arasında cevelân eder. İki parmak, sâlin meskeni olan iki makamdır."
Madem aşk dedik, hakikat dedik, bu ikisini deyip de Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî'yi anmadan olmaz deyu Avni Konuk'un şerhinden (X.Cilt, Mesnevî-5) istifade ederek bir şiirle bitirelim. Esasında Hemedânî de bu şiirin her bir harfini şerh ediyor sanki Temhîdât'ında...
"Derd-i Hakk'a talib ol, dermâna erem dersen
Mihnetlere râğıb ol, âsâna erem dersen
Aşk yolu belâlıdır, her kârı cefâlıdır
Cânından ümîdin kes, cânâna erem dersen."
Yağız Gönüler
twitter.com/ekmekvemushaf
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder