SAYFALAR

26 Eylül 2018 Çarşamba

Bu coğrafyanın en önemli, en büyük eserlerinden biri

Uçsuz bucaksız topraklara hâkim Pers imparatorluğunu dağıtan, binlerce askeri ile Anadolu, Orta Asya ve Hindistan’a kadar ayak basmadık yer bırakmayan Makedonya’nın kralı İskender, kendi döneminden itibaren ideal yönetici modeli olmuş; O ve efsanesi asırlardır pek çok ülkenin edebiyat ve anlatılarında işlenmiş, Osmanlı imparatorluğunda da çok sevilip Kuruluştan Klasik Çağına uzanan zaman dilimini de içine alarak tarihimiz için özel bir anlam kazanmıştır.

Beylikler dönemi dediğimiz zamanlarda, Batı Anadolu’nun Kütahya merkezli en güçlü ve zengin beyliği Germiyanoğulları, uçlarda kültürel açıdan merkez durumundaydı.

Sahip olduğu madenler sayesinde gelişen ve zengin bir yapıda olan Kütahya aynı zamanda Konya, Aksaray, Kırşehir, Kayseri gibi Orta Anadolu kültür merkezlerine de yakın konumdaydı.

Kütahya sarayında yerleşik bu kültür ortamına Osmanlıların nasıl gıpta ettikleri Sultan Murad zamanında Şehzade Bayezid ile Devlet Hatun’un evlilik merasimi oldukça güzel anlatmaktadır. Osmanlılar bu saray kültürünü daha ciddi benimsemeye çalışacaktır.

Rumeli ve Anadolu’da ilk merkezi yapıyı kurma başarısına çok yaklaşan, gücünü kabul ettiren Sultan Murad, Germiyan beyliği madenlerini ele geçirmiş ve çeyiz olarak alınan şehirler ile beyliğin omurgasını dağıtmış, şehzade Bayezid’i buraya sancak beyi yapmıştır.

Bu esnada sarayda olan birçok şair ve edip Osmanlı himayesine girmiştir.

Bu şairlerden biri de Ahmedî idi.

Germiyanlı sarayında bulunan, Ahmed-i Dâ’i, Şeyhi, Şeyhoğlu Mustafa gibi çok önemli büyük şairler arasında eserinin genişliği ve yarattığı etki bakımından en önemlisi olan bu şair; Âşık Çelebi ve Latîfî tezkirelerinde anlatıldığına göre, Ahmedî mahlasını kullanan Mevlânâ Tâceddîn İbrahim b. Hızır’dır.

Gençliğinde Mısır’a gitmiş Klasik İslam ilimlerini okumuş, sonra gelip Kütahya’ya yerleşmişti.

Başlıca eserlerini Germiyan beyleri Süleymanşâh ve II. Yakub’un musahibi olarak yazmıştır.

Her ne kadar Latîfî onun şiiri hakkında olumsuz düşüncelere sahip de olsa farklı bir formda yazılan İskendernâme kuşkusuz Ahmedî’nin ve bu coğrafyanın en önemli, en büyük eserlerinden biridir.

Kur’an’da geçen Zülkarneyn ile özdeşleştirilen Büyük İskender, İslam uygarlığı çevresinde tüm cihanı fethetmek isteyen bir fatih olduğu kadar meraklı, bilgi peşinde koşan bir bilge olarak anlatı, tabakat ve biyografik yapıtlarda yerini almıştır.

Şehrezûrî’nin Nüzhetü’l -Ervâh adlı kitabında yüz otuz yedi bilgeden biri olarak geçen İskender, Anadolu coğrafyasının en özel ailelerinden olan Yazıcıoğlu Ahmed Bican’ın kaleme aldığı Dürr-i Meknûn eserinde dünya harikalarının peşinde koşan bir bilge olarak sunulur.

MÖ 334 yılında sınırları hâlen tartışılan uçsuz bucaksız memleketler sahibi Pers’ler üzerine sayısız asker ile yürüyen İskender, Anadolu’da başlattığı harekât sonrası Pers imparatoru Dareios’u kuşatarak yenmiş, Orta Asya bozkırlarından Hindistan’a kadar ayak basmadık yer bırakmamıştır. Makedonya kralı 22 yaşındaki İskender’in bu harekâtı Helenistik kültür dönemi başlangıcı olmuş ve buna paralel hükümdarlıklar ortaya çıkmış, sonrasında ise Orta ve Yeni Çağlar boyunca efsanesi hükümdar portlerinin aynası olmuştur.

Ahmedî’nin İskendernâme’si 15. Yüzyılın başlarında kaleme aldığı mesnevi formunda yazılmış Helenistik kültür öğeleri barındıran bir eserdir.

İran edebiyat destanlarından izler barındırmakla beraber Dünya Tarihi, Osmanlı Tarihi ve Mevlid bölümlerini yazmasına ekleyen Ahmedî eserini özgün bir hale getirmeyi başarmıştır. Üstelik içerisinde yer alan Osmanlı Tarihinin anlatıldığı bölümler en eski iki kronikten biri olarak Osmanlı tarihlerinin önsüzü durumundadır, sonraki zaman dilimlerinde yazılan Âşıkpaşazâde, Neşri, Şükrullah, Oruç Bey tarihlerinin kaynağıdır, buna Dâsitan-i Tevârih-i Âl-i Osman ismi verilir.

İskender zamanına kadar gelen dünya tarihi Keyümers ile başlar, bu tarihi anlatılar İran’ın yazı inşa üstadları Firdevsi ve Nizami ile ortak gidiyor görünse de bir yerden sonra Mevlid, Miraçnâme, Osmanlı Tarihi, Gülşah gibi ek anlatılar gelir. Hızır’ın ağzından dünya tarihi anlatılmaya devam ederken Hz. Muhammed’in doğumuna ve mucizelerine değinilir.

Bazı nüshalarda Mevlid ve Miraçnâme bölümlerinin yazmanın başında olduğu biliniyorsa da özellikle Mevlid konusunda İsmail Ünver’in bilinen ilk Mevlid nüshasının Ahmedî tarafından yazıldığını ortaya çıkartması ayrıca önemlidir. Süleyman Çelebi tarafından yazıldığı düşünülen ilk Mevlid'in aynı yerde Bursa’da iki şair tarafında da yazıldığı ancak ilk yazarın Ahmedî olduğu kitap giriş bölümünde çevirmen Furkan Öztürk tarafından özenle işlenmiştir.

Osmanlı tarihi, Mevlid gibi özgün anlatılara İskender ve Gülşah aşkının eklendiği bölümü atlamamak gerekmektedir. Bu bölüm şiirsel bir dille Leyla ile Mecnun, Mahmut-Ayaz gibi büyük aşk destanlarından romantik epizotlar taşır.

1380 yılları civarında yükselen bir beylik olan Osmanlı hizmetine Kütahya’da giren, Timur darbesinin yaşandığı dönemde onun iltifatına mazhar olan daha sonra Çelebiler savaşında Emir Süleyman hizmetinde gördüğümüz ancak o hayatını kaybettikten sonra ise Sultan I. Mehmet dönemini yaşayan Ahmedî’nin dev yazması İskendernâme; Hocası Aristo’nun dünya tarihini kendisine nakletmesini rica etmiş gibi göstererek kurguladığı felsefe, ilahiyat, tıp, tarih üzerine yazılmış mesnevi formlu ansiklopedik bir eser hüviyetindedir.

Eserde, kurt başlı fil burunlu tek ayaklı insanlar, kadınlar adası, karanlıklar ülkesi, elmaslar vadisi, vak vak adası, Çin denizindeki esrarengiz adalar, Hint adaları ve harikaları, ak dev, konuşan ağaç gündüz denizde yüzen gece havada uçan balık, bütün dünyada olup bitenleri gösteren ayna, dev maymunlar, tek boynuzlu tavşanlar, çıplak insanlar ülkesi gibi fantastik mekanlar ve düşsel varlıklar ile okuyucusunun karşısına çıkmaktadır.

Zengin kültürümüzün önemli bir parçası olan, Ahmedî’nin İskendernâme‘si, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi yazma eserler 921 numarayla kayıtlı nüshanın İsmail Ünver tarafından hazırlanmış tıpkı basımını, İş Bankası Kültür Yayınları tekrar ele almış, bu tıpkı basım Furkan Öztürk tarafından çevrilerek, Ahmedî’nin hayatından parçalar, İskendernâme üzerine giriş, notlar, işlevsel sözlük, açıklamalar ile okuyucunun ilgisine sunulmuştur.

Olgay Söyler
twitter.com/olgaysyler1

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder