“Bir kapıda, her kapıda; her kapıda, hiç kapıda."

"Padişah-ı âlem olmak bir kuru kavga imiş
Bir veliye bende olmak cümleden a’lâ imiş."
- Selimî (Yavuz Sultan Selim)

“Dergâhların kapatılması bir hataydı, şimdi açılmaları ise başka bir sorun.” diyor Prof. Dr. Mahmud Erol Kılıç bir röportajında. Sadece bu cümle bile ardında tarihî, sosyolojik ve psikolojik birçok fikri beraberinde getiriyor. Bu söylemi bireyler üzerinden okuyarak başlayabiliriz tefekküre. Meşâyihin yaşantılarının safsata diye düşünüldüğü bir postmodern çağ, tarihsel süreçte güvenirliğini birçoğumuz için yitirmiş olan bir tarikatlar anlayışı, anlatılan naifliklerin, gösterilen kerametlerin bir hikâyeymişçesine dinlendiği bir dönem, seküler eğitim sisteminin damgasını vurduğu ve tasavvufun meditasyonvari bir moda akımıymışçasına gündeme geldiği günümüzde tekke, dergâh zihniyetine yabancılaşmış bir nesil, yani biz.

Tasavvuf ilminin metodolojisiyle ilgili çokça kitap okudum lâkin tekkelerin içinden bir seyr-i sülûk yolcusunun kaleme aldığı bir kitabı okuyuşum ilktir. Bu anlamda Huzur Defteri benim için teorinin pratiğe dönüştüğü bir başlangıç noktası oldu diyebilirim. Okurken çoğu zaman ürperdim, bazı zamanlar da nefsimle sorguladım da durdum. Acabaların peşimizi bırakmayışı da bir modern birey sorunu olsa gerek. Aklımızı dinlemekten kalbimizi hissetmeyi unutmuşuz, ne acı.

Bir hâller kitabı Huzur Defteri… Öyle hâller ki aynı adındaki gibi sizi bir huzur deryâsının içine alıp götürüyor. Tasavvuf kültürüne aşina olsun ya da olmasın, anlatılan her bir şahsiyet ve vuku bulmuş olayın, okuyanların ilgisini çekeceği kuşkusuz. Üstelik kitaba sadece bir tekke kültürü anlatısı olarak bakmak, kitabın hakkını vermemek olacaktır. Zira sayfalar boyunca Osmanlı’nın son dönem zâtlarının birçoğuna değinilirken, yıkılış ve dağılma döneminin ardından yeni Cumhuriyet’in izleriyle de karşılaşıyoruz. Bu geçiş sürecinde tekkelere olan yaklaşımın nasıl değiştiğine, bunları bire bir deneyimleyen zatlar aracılığı ile şahit oluyoruz. Kitabın Mahmud Bayram Hoca bahsinde bu duruma dair şöyle bir ibare yer alıyor: “Gönenli Mehmed Efendi Hazretleri ise şunları söylemişti: İstanbul’dayken öyle zor şartlar altında ders yapardık ki… Talebelerin Kur’ân-ı Kerîm okuması için köhne, yıkılmış cami avlularında veya yıkık kiliselerde saklanarak ders okuturduk.”. Yine aynı dönem ile ilgili Mehmet Âkif Ersoy’un da aşağıdaki dizeleriyle karşılaşıyoruz ilerleyen sayfalarda:

"Virânelerin yascısı başkuşlara döndüm
Gördüm de hazanında bu cennet gibi yurdu
Gül devrini görseydim onun, bülbül olurdum
Ya Rab, beni evvel getireydin ne olurdu!"

Kitapta bu minvalde birçok deneyim paylaşılıyor, zaten kendi tarih kaynak kitaplarımızın birçoğu da bahsedilen süreçte tekkelerin ve başlarındaki şeyhlerin, yoldaki dervişlerin neler yaşadıklarından bahsediyor.

Huzur Defteri’nde beni en çok etkileyen bölüm Cerrâhî Tekkesi’nin kurucusu olan Hz. Pîr Muhammed Nûreddîn Cerrâhî’nin, Efendimiz (s.a.v) ile olan benzerlikleriydi. Kitapta bu benzerlik şu şekilde ifade buluyor: “İki Cihan Serveri Efendimiz (sas)’in ism-i şerîfleri Muhammed, muhterem pederi Hz. Abdullah, muhterem anneleri, Annemiz Hz. Âmine, zevc-i pâki yani hanımı Hz. Hatice, velâdet-i seniyeleri (kutlu doğumları) 12 Rebiü’l-evvel Pazartesidir. Hz. Pîr’in ismi Muhammed, peder-i âlisinin ismi Abdullah, valide-i muhteremesinin ismi Emine, muhterem refikası yani hanımının ismi ise Hatice’dir ve Cenâb-ı Pîr, 12 Rebiü’l-evvel Pazartesi günü dünyayı şereflendirmişlerdir. Birçok Allah velisinin hayatına bakılır ise bu denli bir benzerliğin sadece Cenâb-ı Pîr’de bulunması pek tesadüfle izah edilemez.”. Çıtlak’ın da dediği gibi bu benzerlik bir tesadüf değil, olsa olsa bir kerâmettir.

Hz. Pîr ile başlayan yolculuğun ardından asitanenin diğer şeyhlerinin (Fahreddin Efendi, Muzaffer Efendi, Safer Efendi) hayatlarına dair de bilgi sahibi oluyoruz kitapta. Üstelik sadece kronolojik bir asitane tarihi okuması yapmanın ötesinde, dönemin Neyzen Tevfik, Hüseyin Sîret, Celâleddin Ökten gibi diğer önemli şahsiyetleri, çeşitli tarîklerin usûl ve âdâbları gibi konulara da rastlıyoruz. Heyecanının kaçmaması adına, iki sayfada bir altını çizdiğim birçok satıra burada yer vermek gönlümden geçmiyor.

Seyr-i sülük yolu, tasavvuf kültürü daha çok içe dönüktür, benzer bir kültür dokusundan geçmemiş kişilerin yanında çokça dillendirilmez. Dolayısıyla sadece “yaşayan bilir.”. Bu kitap bizlere yaşayanları anlatıyor ve Cerrâhi Asitanesi aracılığı ile dönemin diğer tarikatlarının da kapılarını aralıyor. Huzur Defteri, Fatih Karagümrük’te yer alan Cerrâhi Asitanesi şehylerinden Safer Efendi’nin isteği ve izni üzerine, Fatih Çıtlak tarafından kaleme alınıyor. Anlatıcı Safer Efendi, notları tutan ve bizlerle tanışmasını sağlayan Çıtlak.

Tarihe, kültüre, tasavvufa meraklıyım diyorsanız kütüphanenizin bir köşesinde mutlaka olması gereken bir kaynak Huzur Defteri. Ben asitane hakkındaki diğer kitaplarla okuma listeme devam ediyorum, eminim bu eseri okuyan herkes de hangi benzer kitabı okusam diye kendine soracaktır.

Feyza Gönüler
twitter.com/feyzagonuler

Üvey evlat, gecekonduda kalan akraba: Türk öyküsü

Edebiyat denilince, güzel sözler, afili mısralar, janjanlı kitaplar-dergiler, köpüklü kahve, demli bir çay… akla geliyor. Edebiyatın içtenliğini, kuşatıcılığını, ciddî, yorucu bir uğraş olduğunu göz ardı ediyoruz. Bir keyif yapma aracı olarak görüyoruz çoğunlukla edebiyatı. Şiiri arabesk olarak, romanı boş zamanları doldurma aracı olarak, öyküyü hafif bir akşam yemeği olarak değerlendiriyoruz. İnceleme/deneme/düşünce türündeki yazılara girmek bile istemiyoruz, onlar daha fazla enerji istiyor ve akademik bir makale okuyormuş hissi verdiğinden onları okumaya yanaşmıyoruz bile. Oysa okumak, hangi türde olursa olsun bilinci, düşünceyi ve duyguları diri tutarak, okunan metni dil, estetik, anlatım, içerik bakımından değerlendirebilmek demektir. İşe yeni başlayan birinin yavaş adımlarını, işi üzerinde tecrübe edindikten sonra hızlandırması gibi, durağan ve tembel olmayan bir okur da okuduğu her yeni kitapta dil ve anlatım üzerine keşifler yapmalıdır. Edebiyatın sahiciliği, yoruculuğu ve tadı da buradan gelir. Okur, böylelikle edebiyatın içinden dökülenleri, çeşitli tatları, renkleri, sesleri yakalar ve kendini, insanı, toplumu anlar. Edebiyat tarihimizde yerini almış her nitelikli eser bunu duyurmak içindir. Ertan Örgen’in Öykümüzün İzinde isimli kitabı, edebiyat tarihinde farklılıkları, duruşları, fikirleriyle yer etmiş değerli yazarları ve onların eserlerini incelemiş, okura birçok kitaba bir kitaptan ulaşabilme imkânı sağlamıştır. Öykümüzün İzinde, edebiyatın ne denli yoğun ve çaba isteyen bir eylem ve hayatı ilgilendiren bir alan olduğunu anlatması bakımından önemlidir.

Bazı kitapları okurken kitabın altında yer alan dipnotlardan başka bir mecraya akarız. Dipnotta verilen bir bilgi, kitap ya da yazar ismi ilgimizi çeker ve o nottan yola çıkarak başka bir yolculuğa düşeriz. Böylece yeni bir eserle tanış olmuş oluruz. Öykümüzün İzinde, zengin bir yazar ve eser incelemesiyle okuru belki de daha önce adını hiç duymadığı yazarların ve kitapların peşine düşürüyor. Kitapların içeriklerine dair bilgiler sunarken, söz konusu eserin yazarı hakkında da bilgiler veriyor. Yazarın yaşadığı dönem, kullandığı dil, tercih ettiği anlatım tabir yerindeyse didik didik edilerek okura sunuluyor. Bir anlamda, okura, okuduğu metni ve yazarı nasıl anlaması gerektiği, bir kitabı nasıl okuması ve yorumlaması gerektiği bilgisini veriyor Öykümüzün İzinde.

Ertan Örgen, Türk öyküsünü üvey evlat, gecekonduda kalan akraba olarak tanımlıyor. Öykünün geriden seyreden, romanın gölgesinde kalan bir tür olamayacağını vurguluyor.

“Türk modernleşmesi roman üzerinden irdelenirken öykü hep geride bırakılmış, yazarın çocukluk, ergenlik dönemi gibi algılanmıştır. Belki de çocuğun samimiliğidir öykülerde karşımıza çıkan.”

Örgen, öykücülerin anlatımlarında beliren temalardan ve dili kullanımlarından yola çıkarak Türk öykücülüğünü inceliyor. Sosyal gerçeklik, taşra ve şehir hayatı, kadın yazarların eserlerinde kullandıkları eril dil, çocukluğun öykülere yansıması gibi temaları ele aldığı öykü ve öykücüler açısından açıklıyor. Öykümüzün İzinde, iki bölüm hâlinde Türk öyküsünün bazı temalarına ve isimlerine dair analizler içeriyor. Örgen yaptığı okumalar ve araştırmalar sonucu izleğine yansıyanları paylaşıyor okurla.

Öykü tarihimize baktığımızda çeşitli anlatım tarzlarının olduğunu görüyoruz. Kimi öykücüler bilinç akışı yöntemini kullanırken, kimi öykücüler fantastik, dramatik yazıyor. Kimileri açık, anlaşılır ve sade yazarken; kimileri örtük ve soyut bir anlatımı tercih edebiliyor. Bir okur olarak, soyut ve örtük olan öyküleri anlamakta güçlük çektiğimi söyleyebilirim. Bana göre soyut ve kapalı anlatıma sahip olan metinler okuru iki kat daha yoruyor, birçok okur metni çözemediğinden okumayı yarıda bırakabiliyor. Öykümüzün İzinde, bu şekildeki metinleri çözebilmenin ve yarıda bırakmamanın yöntemini sunuyor. Kitabı tamamladıktan sonra öykü tarihimize geçmiş öykücülerin, bir kartela hâlinde belleğimize yerleştiğini fark ediyoruz. Sait Faik Abasıyanık, Leyla Erbil, Sabahattin Ali, Füruzan, Yaşar Kemal, Fakir Baykurt, Orhan Kemal, Kemal Tahir, Mihriban İnan Karatepe ve daha birçok değerli isim üzerine yapılan çalışmalar, değerlendirmeler okurla paylaşılıyor.

Örgen’e göre “Edebiyatın müdahale etmediği bir hayat, insanî olanı, inceliği, güzelliği geliştiremez.” Bu sebeple kendisi Türk öyküsünün hayata müdahale ettiğini ve vazifesini yerine getirdiğini düşünüyor. Kitapta yer alan yazıların da bu amaçla yazıldığını dile getiriyor. Öyküler yeni bir dünya kurmamızı, hayata ilişkin ne varsa keşfetmemizi sağlar. Öykümüzün İzinde kitabında tetkik edilen öyküleri okuduğumuzda bunu daha iyi duyumsayacağımızı düşünüyorum. İyi eserlerin, okuru başka eserlerin ardına düşürdüğü muhakkak. Öykümüzün İzinde, okuru, farklı tonlarda yazan ama aynı bocurgatın içinde yoğrulan öykücülerin ve öykülerin ardına düşürüyor.

Hatice Ebrar Akbulut
twitter.com/HaticeA45604005

Sohbetten nasiplenmek yahut şifa aramak

"Hayallerinin peşinden gitmezsen bir sebzeden farkın kalmaz. Vakit geldiğinde yolda değilsen iş işten geçmiş demektir."
- The World's Fastest Indian, 2005

"Yürümek yeterli, sadece yürümek. Davet edilenler yolu bulacaktır."
- Bab'Aziz, 2005

Okuyuşunda samimi olan bir insan kitap seçmez, kitap onu seçer. Ne okuyayım diye de düşünmez, kitap onu bulur. Birbirlerini okurlar böylece. Kütüphanesinin ya da kitaplığının önünde dakikalarca "ne okusam?" diye düşünen bir okuyucuyu bu düşünce yorar. Tam bu anda kitap aramaktan vazgeçerse, bir süre sonra okuması gereken kitap kalbine düşüverir, aklı da bu düşüş karşısında kenara çekilir. Adımlar hemen o kitabın olduğu rafa gider ve sayfalar çevrilmeye başlar. Daha ilk sayfalardan seçim yapmanın değil beklemenin kıymeti anlaşılır. Bekleyince olur her şey. Beklentisiz bir bekleyişle beklemek.

Amerika'da Benötesi (Transpersonal) Psikoloji'nin kurucu babalarından sayılan Prof. Dr. Robert Frager'ın kitabı "Sufi Terapistin Sohbet Günlüğü" fakirde evvela bu tesirleri uyandırdı. Kimi zaman değil her zaman gündemin zihnimi işgal etmesinden imtina ederim. Bilhassa son birkaç yıldır bundan çok çektim. İyi ki çekmişim ki sabrın sonu selamete varmış. Selamet, insanın kendi kalbini keşfedebileceği şeyler okumasındadır diye düşünüyorum. Kalbini keşfetmeyen bir insanın gördüğü sadece gördüğüdür. Hani o meşhur söz gibi: Görene, köre ne? Burada imdada Ahmed Amiş Efendi'nin bir sözü yetişebilir: Dağı dağ, taşı taş gördüğün sürece mürşide muhtaçsın.

"İnsan kendisinin doktorudur" diye bir laf vardır. Biz bu sözü daha çok ve maalesef ilaç seçiminde yahut belimiz ağrıdığında yapmamız gerekenleri kendimiz arayıp bulmamız gerektiğinde hatırlarız. Söz güzel lakin anlamamız gereken bu değil. İnsan evvela kendi kalbini keşfetmeli. Kendi kalbiyle yapabileceklerini ve yapamayacaklarını evvela kendince bir hesaba çekebilmeli. Özellikle neyi yapmamak gerektiği konusunda akıl yetersizdir. Bunu da kalp öğretir. Kalbin kapasitesini keşfedebilme yolunda biz aciz insanlar bir yere varamayız. Bunun için de bir "bilene" danışmak gerekir. Bu danışma yolunda "dinlemek" kadar mühimi de yoktur. Her şeyin başı da sonu da dinlemektir. Dinlemeyen, bu arayış ve buluş yolunda dinlenemez. Yorulur ve yorulduğuyla kalır. Bir hadis-i şerifte buyrulduğu gibi: "“Nice oruç tutanlar var ki, aç kalmaktan başka bir kazançları yoktur. Ve yine nice namaz kılanlar var ki, yorgunluktan başka namazından elde ettiği bir şey yoktur.”[İbn Mâce, Sıyam, 21]

Kitap, Cerrâhî şeyhi Robert Frager'ın dervişleriyle yaptığı sohbetlerinden oluşuyor. 21 bölüm boyunca Frager'ın üzerinde durduğu konulardan bazıları şöyle: Yoldaki engeller, nefislerimizi dönüştürmek, narsisistik yanımızın küçültülmesi, Allah'ın kitabını okumak, ruh, İbrahim Bin Edhem, Âdâb - tasavvufî edepler, amelin önemi, birbirimize dua etmek, misafirperverlik, evlilik, manevi fakirlik (fakr makamı), cömerlik, ölmeden önce uyanmak...

"Uzun bir maraton koşmakla bir yarış arabasını bitiş çizgisinden bir an önce geçirmek arasında dağlar kadar fark vardır. Koşmaya kıyasla araba sürmek pek bir iş değildir, ayrıca araba sürmekte kendi irade ve fiziksel enerjimizi kullanmakla elde ettiğimiz kadar fayda da yoktur. Benzer şekilde, Hakikat Yolu'nu takip etmedeki zorluklar bizatihi yolun en önemli parçalarındandır, onun içindir ki nice yol büyüğü, "Yol, menzilin kendisidir," demişlerdir. İnsanlara kendilerini ne zaman çok mutlu hissettiklerini sorduğunuzda birçoğu size, belli büyük hedefler için çalışırken çok mutlu hissettiklerini söyleyecektir. En büyük saadetimiz bitiş çizgisinde değil, mücadele etmekte yatmaktadır. Keyif, yolu yürümededir, bitirmede değil."

Tüm bu konularla beraber Hakikat Yolu'nun zorlukları ve mürşit-mürit ilişkisi, hem hadis-i şeriflerle birlikte hem de Frager'in Muzaffer Ozak Efendi'den [k.s] işitip öğrendiklerini oldukça arifane bir üslupla nakletmesiyle kitap iyice zenginleşmiş.

"Belli ameller ve fiiller size bir mürşit tarafından telkin edilmediyse hiçbir etkileri olmaz. Bu, "kendi mürşidin kendin ol" safsatasına kapılan kişiler hal aktarımı, manevi nesip (silsile) ve biat kurumlarının önemini göz ardı etmektedir. Mânâ yolu sadece mantığa dayalı veya mekanik değildir. Psikolojik ve manevi kas şişirme de değildir. Çok daha latiftir, anlaması güçtür; mürşitle arada bir feyiz köprüsü kurmaktır. Tasavvufta buna "râbıta-yı kalb"; "kalp bağlantısı" denir... Nefsin ince hilelerine gelecek olursak, bunlara karşı insanın bir mürşidinin olması o kadar faydalıdır ki... Bazı insanlar eksenden çıkarak mânâ yolundan sapmaya başlarlar ama bunu fark edemezler. O durumda bize, "Kendine gel! Az önce yoldan tam doksan derece saptın! Hemen geri dönüp eksene girmen lâzım!" diyecek biri lazımdır."

Ömer Lütfi Akad'ın "Çalsın sazlar oynasın kızlar" filmini tekrar tekrar izleyenler hatırlar. Orada
Hafız Sebilci Hüseyin Efendi harikulade biçimde "O güzel gözlerinin cazibesi beni billah yakıyor" diye bir gazel okur. İşte şu satırlar bekarlığı hâlâ sultanlık zannedip hiç yanmayanlara kısa bir ders niteliğinde:

"Evlilik ilahi bir nimettir... Kalbimizin açılması hayatımızda başımıza gelebilecek en önemli olaydır. Kalplerimiz mühürlüyse başka hiçbir şeyin önemi yoktur. Dünyanın bütün parası ve şöhreti bizim olabilir ama kalplerimiz mühürlüyse bundan keyif alamayız. Fiyakalı bir işimiz, havalı bir titrimiz, pahalı bir evimiz olabilir ama sevemiyorsak hiçbir şeyimiz yoktur... Muzaffer Efendim şöyle bir yorum yapardı, "Aslında aşktan habersiz bir insan eşekten de aşağıdır. Bir eşek, en azından taze tahıl sever. Sevebilen bir insanoğlu, meleklerden de daha üstün olabilir ama sevemeyen, hayvanlardan da aşağı olur."

Günümüzde zenginliğin önemine dair kitaplar artmakta, fakirliğin kıymetine dair kitaplar da hiç yok denecek kadar az. Tüm bunların yanında cimrilik ve cömertlik üzerine bir şeyler okumak ise zor. Kitapta bu konulara dair çok önemli metinler mevcut.

"Gerçek şu ki, hepimizde cimri bir taraf vardır. Adamın birisi Hz. Ali'ye sormuş, "Ya imam, zekât kaçta kaçtır?". Hz. Ali Efendimiz de "Sana göre mi, bana göre mi?" diye sormuş. Adam, "Ya imam, sana göre bana göresi olur mu? Kırkta bir değil mi?" deyince Hz. Ali, "Kırkta bir cimri zekâtıdır. Biz hepsini veririz," demiştir... Muzaffer Efendimin dediği gibi, bazı insanlar cüzdanında ısırgan var gibi davranır. Sadaka vermek için cüzdanlarına uzandıklarında elleri ısırılmış gibi olur."

Kitaba "bir sohbet kitabı" diyen Robert Frager "Muzaffer Efendim seneler önce, "Bu hikâyeleri tekrar tekrar anlat," buyurmuştu. "Bunları on bininci kere anlattığında dahi insanlar onlardan istifade edecektir" diyerek takdim ediyor. Okuyucuya da bu sohbetlerden nasiplenmek, şifa bulmak düşüyor. Hiç değilse şifayı aramak, şifanın varlığından haberdar olmak için...

Yağız Gönüler
twitter.com/ekmekvemushaf

Sartre ile anıtlaşan öykü

Sartre’nin öyküleri, değişik insanlarla doludur. Huzursuz, başkaldıran, ciddi, idealist kahramanları vardır. Öykü yazarı, yazdığı her öyküyle yer edemeyebilir zihinlerde. Fakat bir öykücü, yazdığı bir öyküyle öne çıkabilir ve ismi o öyküsüyle anıtlaşır.

Jean Paul, Duvar isimli öyküsüyle ismi anıtlaşmış olanlardan. Sartre sömürü ve despotizmi, savaşı eleştirir öykülerinde. Varoluşçuluk felsefesiyle ismi özdeşleşen Sartre’ye göre insan, yaptıkları kadardır. İnsan, kendi yaşamının kararlarını kendisi verebilir. İnsan dilerse kötülüğü yenebilir. Yaptığı tercihler insanı, değiştirecek, konumlandıracak, kim olacağını belirleyecektir. Duvar isimli öyküsünde Sartre, Pablo İbbieta isminde idealist bir insanı öyküleştirir. Pablo, İspanya’yı iç savaştan kurtarmak ister. Falanjistler tarafından yakalanarak mahkûm edilir. Mahkûmiyeti boyunca oradaki insanları gözlemler, diğer mahkûmları anlatır. Pablo’ya arkadaşı Gris’in yeri sorulur. Eğer arkadaşını ele verirse mahkûm olmaktan, idam edilmekten kurtulacaktır. Pablo, hapishanede duvarlar ile konuşur. Ölümü, öldürüleceği ânı düşünür. Değişik bir psikoloji içerisindedir Pablo. Bazen ölümü dalgaya alır. Gece sabaha erdiğinde kurşuna dizilecektir ama bu korkutmaz onu. Coşkun ve müsterih olmaya çalışır.

“Kendimi hem yorgun hem de aşırı coşkulu hissediyordum. Sabaha karşı başımıza gelecek olanı, ölümü düşünmek istemiyordum.”

Bir an bile uykuya dalıp hayattan kopmak istemez Pablo. Şimdiye değin hesapsız sürdüğü hayat çok değerli gözükmeye başlamış, saniyeler bile kıymetli bir hâle gelmiştir. Mahkûm olmadan önceki hayatında birkaç saat çok kısayken, mahkûm olduktan sonra uzun bir süre gibi gelmeye başlamıştır.

“Kırk sekiz saattir uyumamıştım, canıma tak etmişti. Ama hayattan iki saat kaybetmek istemiyordum. Gün ağarırken gelip beni uyandıracaklardı, uyku sersemi arkalarından gidecektim ve ‘gık’ demeden ölecektim. Böylesini istemiyordum. Bir hayvan gibi ölmek istemiyordum. Anlamak istiyordum.”

Pablo, kendince bir oyun oynamaya karar verir. Zaten ölecektir, kahramanca ölmeyi tercih eder. Duvarın önüne dizilerek öldürülen insanlara karşı, falanjistlere oyun oynar. Gris’in aslında nerede olduğunu biliyordur, fakat oyununun bir parçası olarak Gris’in mezarlıkta gizlendiğini söyler. Yerinin keşfedildiğini düşünen Gris de bu sırada mezarlığa gizlenmeye gider. Ve falanjistlerce orada bulunur, öldürülür. Öldürülmeyi bekleyen Pablo serbest bırakılır ve başka bir mahkûmdan Gris’in öldürüldüğünü duyar. Hem gözlerinden yaşlar boşanır hem de kahkaha atarak güler. Belki ölümden kurtulur Pablo; ama kendi alayına yenik düşer.

Duvar öyküsünün etkileyici bir mesajı daha vardır. Üç mahkûm aynı mahpustadır. Pablo kendisinin ve diğer iki mahkûmun birbirinden ne kadar farklı olduğunu düşünür. Sürekli kendisini ve diğer iki mahkûmu inceler; yüz çizgilerine, davranışlarına anlam yükler. Üçünün de duvar dibinde öldürüleceğini duyduğunda ölümün insanları eşitlediğini düşünür. Ölüm karşısında her şeyin tahakkümünü yitirdiğini ayrımsar.

“Şimdi ise ikiz kardeşler gibi birbirimize benziyorduk işte, salt birlikte gebereceğimiz için…”

Hatice Ebrar Akbulut
twitter.com/HaticeA45604005

Hayatın orta yerinden yazmak

Batılı edebiyat akımlarını tasvip etmemiş, insan sevgisiyle yoğrulmuş satırlarında kendi dönemini mizahî bir yaklaşımla bize yansıtmış Haldun Taner. Öykülerinde yüzyıl sonra bile hayatın güzelliğini vurgulayışı, onun klasik bir öykücü olduğunu gösterir nitelikte. Yapı Kredi Yayınları tarafından yeniden basılan üç kitabından birisi, Şişhane’ye Yağmur Yağıyordu. Bu öykü kitabı yazarın doğumunun yüzüncü yılı anısına düşünülmüş bir baskısı ile karşımızda. Diğer kitapları ise, Koyma Akıl, Oyma Akıl (2015), Keşanlı Ali Destanı (2015).

İnsana, insanın hallerine dair ipuçlarını vermekten kaçınmayan Taner, her kesimden okuruna samimi bir biçimde seslenmeyi başarmış. Dikkate değer bir ayrıntı da, bu baskıda yüz yıl sonra okunup anlaşılabilecek sözcüklerin seçiminin iyi yapılması, dipnotlara yer verilmesi. Sadeleştirmede özenli davranıldığını açıkça söyleyebiliriz. Özellikle yabancı kökenli ve günümüzde artık kullanılmayan sözcüklerin yazımında sözlüğe başvurulduğu ve de mümkün olduğunca bu güne uyarlandığını görüyoruz.

Dokuz akıcı, keyifli öykü mevcut bu kitapta. Atatürk Galatasaray’da adlı öyküsünde bin dokuz yüz otuzlu yıllarda öğrencilerin Atatürk’e bakışı, onun hakkındaki düşünceleri bir sınıf ziyareti üzerinden anlatılmış. Atatürk’ün duruşu, bakışı üzerine bazı tespitlerde bulunmuş yazar. Mesela bakışları bir öğrenci üzerinde nasıl bir etki bırakır? Cevabı bu öyküde mevcut: “Bu gözler bir yere bakıyor ama baktığı şeyden çok daha gerileri, çok daha derinleri görüyor gibi idiler.”

Çoğu kimsenin göremeyeceği yerden baktığı için, sadeliği şatafata, yaşamı bilgiye tercih etmiştir. Kurgudaki ince detaylarla öykülerini işlemiş. Daha çok yalınlığın, sevecenliğin, ironinin var olduğunu söyleyebiliriz öykülerinde. Satırlar arasında gezerken kurgusal derinliği görmemek mümkün değil. Sokağa, kahvelere, hayvanlara aşinadır. O sadece meramını anlatmak derdiyle öykü yazmış, herkes tarafından anlaşılmayı yeğlemiştir. Fazladan bir şey beklememiştir, olduğu gibi anlattığı öykülerinde.

Ottan süte kadar yazarın muhayyilesinde resmi geçit yapan ne kadar nesne varsa, başarılı bir çerçevede yansıtılmış. Anlaşılır, net bir resim okurun muhayyilesinde belirmektedir bence. Memeli Hayvanlar adlı öyküsünde insan-hayvan arasındaki aynı gibi görünen ama esasında farklılıklarımızı hatırlatmış, muzip bir dille hitap etmiştir okuruna. Bir insana, hayvana davrandığınız gibi, davranırsanız toplumun gözünde neye dönüşeceğinizi, karakter üzerinden akıcı bir dille anlatır. İbretlik bir öyküdür.

Bir Amerikalı fotoğrafçının makinasında objektif yerine at gözlüğü kullanması üzerine yazılmış bir öykü, atlara dair. Bizdeki at arabalarının o dönemde hâlâ kullanıldığı düşünülürse, neler yaşanmış diye merak edenler için yazılmış bir öykü. Atların otomobillerle olan imtihanını bir atın ağzından öğrenmek mümkün. Bazen Şişhane’de yük çeken bir atın ne düşündüğünü, aynaya bakışını aktarır yazar:

"Hamalın biri, sırtına koca bir ayna vurmuş götürüyordu. İşte Kalender kendi hayalini bu aynada gördü. Tabii, bu hayali gerçekte olduğundan -yahut bizim gördüğümüzden- daha büyük olarak gördü."

Eğlenceli diyaloglarla, 1950’li yılların sokağına dair zengin ipuçları bulmak mümkün.

“At olalım, insan olalım, ihtiyarlığı kolay kolay üstümüze konduramayız. “Ben hep oyum” dersin. “Temizlik işleri kadrosuna ilk girdiğim zamanki kıvrak küheylanım.” dersin. Günler geçer, yıllar geçer, Şişhane’nin çöpleri bitmez, o dumanlı gençlik çağı duman misali erir biter.”

Taner’in öykülerinde kullandığı uzun, keyifli diyaloglar onun usta bir oyun yazarı olduğunu bize hatırlatıverir. Eczanenin Akşam Müşterileri adlı öyküsü, yine farklı şahısları bize resmeder. Ellili yıllarda insanların yeniliğe olan temkinli, mesafeli duruşunu “Meşeye armut tutar mı?” diyaloğu üzerinden karakterlerine söyletiverir. Fasarya ise bir mahalle delikanlısının başından geçenler, mizah elden bırakılmadan coşkun bir dille anlatılmış. Kedilerin marifetleri üzerine yazılmış güzel bir öykü daha, Fraulein Haubold’un Kedisi’nde ise, yine o yıllarda bir pansiyondaki olup bitenleri anlatmış.

"Ama ne oldu sonra? Dünya onlara da kalmadı. Kime kalmış bu dünya? Hepsi gidecek hepsi. Kralı da, milyoneri de. Dünyayı ben yarattım sananlar… Burnu Kafdağı’nda su içenler…” Boş gazoz şişelerini sandığa istifleyen kahveci: “Bir sen kalacaksın” diye mırıldandı. “Sen hepsini ekip son tura kaldın işte. Sevin de kimseye söyleme.”

İstanbul’a dair, o henüz bozulmamış tabiatını koklayabildiğimiz satırlar ise, bugün öykü okurları için altın değerinde:

"Bilir misiniz bazen kendimi ne kadar yalnız hissediyorum” dedi. “Böyle anlarda İstanbul geliyor gözümün önüne, Fındıklı’daki konak, Çamlıca’daki köşkün bahçesi, Üvez ağaçları, taflanlar… Dalına salıncak kurduğum ihtiyar çınar. Bütün çocukluğumun geçtiği yerler. Hele akşamları bir poyraz çıkar Karadeniz’den, kekik kokulu serin…"

Tadımlık kekik kokulu satırların devamını merak edenlere kitabı bitirmelerini salık veriyorum.

Meral Afacan Bayrak
twitter.com/tarcnckmaz

Ritimsel örgülü öykücü: Sevim Burak

Kendi döneminin kalıplarına sığmayan, zor, ötelenmiş bir yazar, Sevim Burak. Eserleri öykü, piyes olarak adlandırılmış olsa bile, herhangi bir sınıflandırılmaya ihtiyaç duymayacak kadar özgün. Günümüz öykücülüğüne ışık tutacak farklı atmosferlerde okurlarını gezdirir. Öyküde sıradanlıktan uzak, alabildiğine görsel, yoruma açık bir yol izlemiştir Burak.

Altı deneysel öyküde tıkır tıkır işleyen bir müziğe şahit olurken, hayatın, olayların, eşyaların rahatsız edici yanlarını kâh Ziya Bey’de kâh Nurperi Hanım’da hissederiz.

“Sanki tabut değildi, tabut biçiminde kesilmiş bir uçurtmaydı.”

Derken, 1962’de yazılmış Pencere öyküsünde ise şöyle bir satırla irkiliyoruz: “Yarı belime kadar karanlığa sarkıyorum, gürültüyle düşüp parçalanmaya başlıyorum.”

Birkaç kelimeyle bir öykünün içinden başka bir öykü bütünlüğüne ulaşmak mümkün: “Öbürkününse / Kanatları yavaş yavaş toprağın üstüne inmeye başlamıştır. / Haberleri yoktur. / İkisinin de…”

Ah Ya Rab Yehova adlı öyküsünü ise Bulgaristan’dan göç etmiş Yahudi bir ailenin kızı ve sonradan ismini değiştiren annesi ve komşuları için yazdığı biliniyor. Kağıtları evdeki çiçekli perdelere iğneleyip, kalanları yerlere serperek çalışan Sevim Burak, yalnızlıktan bahseder öykülerinde. Vefasızlık, parasızlık, hastalık gibi talihsiz durumları çokça yaşadığı için, öykülerinde de bunlardan sözeder bize. Pencere öyküsünde ise, Tramvay Caddesi’nde hiç tanımadığı birini otobüsün önüne ittiğini düşünüyor kahraman.

Bir dönem Sait Faik Hikâye Ödülü'ne aday gösterilir Sevim Burak. Fakat öykü anlayışı yüzünden elenir. sebebiyle jüri ikiye bölünür. Memet Fuat jüriden ayrılır bu yüzden. “Afrika Dansı” adlı öykü kitabı da Sevim Burak’ın en özgün ve kapalı eseri olarak bilinir. Mehmet Fuat tarafından “yüzyıl yaşayacak sanat şahaseri” olarak nitelendirilir bu eseri de. Döneminde yalnız bırakılan Sevim Burak’ı Mehmet Fuat desteklese de, yazarı görmezden gelirler. Hakkında eleştiri ve tanıtım yazmaz kimse. Yazar onyedi yıl ara verir. Ölümüne yakın sevenlerinin isteği üzerine yeniden kitapları çıkar. İlerleyen kalp rahatsızlığı yüzünden 1983’te vefat eder.

İlk kez Türkiye Basımevi tarafından 1965 yılında basılmış olan, Yanık Saraylar ise Yapı Kredi Yayınları tarafından 50. yıl münasebetiyle numaralandırılmış özel bir baskıyla bin beş yüz nüsha olarak raflarda yerini aldı. Öykü koleksiyoncularına yeni bir heyecan, meraklısı için kaçırılmaması gereken bir eser, Yanık Saraylar.

Meral Afacan Bayrak
twitter.com/tarcnckmaz