İnsan bir şarkı dinler çünkü bir başkasından yana umudu vardır. İnsan bir resim yapar çünkü bir başkasının onu görebileceğini düşünür. İnsan bir söz söyler çünkü bir başkası tarafından anlaşılmak ister. Ötekidir insanın varlığını anlamlı kılan. Bu durumda insan ilişkileri doğumdan itibaren sonsuz, sınırsız bir öneme sahiptir. Metin Münir, "Michelangelo'nun mutsuzluğu" başlıklı yazısında çok güzel özetlemişti aslında: "Herkesin bir mutlu olma kapasitesi var. Bu kapasite çocuklukta oluşur ve çocukluğun iyi mi yoksa kötü mü geçtiğine bağlıdır, bence. Çarpık bir çocukluk geçirmiş birisi; dâhi, zengin, güçlü, ünlü veya ne olursa olsun mutlu olamaz."
Alper Hasanoğlu, 'ikili ilişkilere farklı bir bakış' atıyor Aşkın Halleri'nde. Remzi Kitabevi'nin ilk kez 2010 yılında okuyuculara sunduğu kitap, Mayıs 2016'ta Doğan Kitap tarafından genişletilmiş baskısıyla yeniden raflarda yerini almıştı. Aşkın tarihi, psikolojisi, gerilimi, hayalleri ve hayal kırıklıkları, günlük yaşamdaki ve iş yerindeki durumu, cinselliği, sadakatsizliği, ailenin antropolojisi yalnız Türk toplumu üzerinden değil hem tarihöncesi dönemden hem de diğer kültürlerden bahisle tane tane anlatılıyor bu kitapta. Özellikle belirtmek istediğim şey ise şu: kitabın sonsözü aslında bir ilksöz. Çünkü insanın kendi uçurumuna bakabilmesi, yaşayacağı her şeyi etkiliyor. Kendi hikâyesine dürüst ve samimi biçimde bakabilen insan, diğer insanlarla olan ilişkilerinde daha gerçekçi olabiliyor. Burada hayalperestliğe bir reddiye olduğu sanılmasın. Hayalperest olmak, terazide ölçünün kaçmasıyla ilgili bir şey bana kalırsa. İnsan eğer düşünceleriyle yaşadığı hayatı bir şekilde kesiştiremiyorsa, hayallerle daha yoğun temas kurup hayalsiz yaşayamama durumuna düşüyor. Tüm bunların yerine esaslı bir düşkırıklığını tercih ederim. Freud'un bir sözüdür: "Yaşamın amacı düşkırıklığıdır."
Aristofanes'e göre günümüz insanı bütün hayatı boyunca kendisini tamamlayacak insanın arayışı içindedir. Seksenli yaşlarını tırmanmakta olan din felsefecisi ve düşünür Jacob Needleman da insanın tamamlanmamış olarak doğduğunu ve hayattaki bütün savaşının da kendini tamamlamak üzere olduğunu söyler. Doğum yıllarını düşünecek olursak işin içinden çıkamayız lakin bu iki adam da günümüzün en büyük açmazını hatırlatıyor: varolmanın anlamı. Birçok insanın gün içinde yaşadığı ruh dalgalanmalarından tutun da sürekli yeni bir şeyler almaya, kısacası tüketmeye olan düşkünlüğü bu ölçüde değerlendirilebilir. Keza her fırsatta evinden kaçıp dışarıda gezerek iyileştiğini düşünmek de çok kısa bir rahatlamanın tezahürüdür. Kolayca anlaşılabileceği gibi "varolmak" tamamen insanın manevi boyutuyla alakalı. Diğer verdiğim örneklerse geçici olan, maddi olan 'şey'lerle alakalı. Bu şeyler maalesef ki günümüz insanını tahakkümü altına almıştır, onu derin bir uykuya yatırmıştır. Uyku insana iyi gelir, kendini iyi hissettirir. Ancak her uyku faydalı değildir ve birçok inanışın büyükleri tarafından fazla uykunun da tıpkı fazla yemek gibi 'hayvan nisbeti'ne delalet ettiği söylenegelir. Bir gerçek daha var ki günümüzde yaşamak zorunda kaldığımız hayatta insanlığa dair bir şeyler bulabilmek çok zor. Sanki illede hayvan(lar) gibi yaşamak zorundayız. Yani tek gayretimiz yemek yemek, biraz dolaşmak, uyumak olmalı. Artık kapitalizm, neoliberalizm ya da diğer başka kavramlar üzerinden konuşulamayacak bir noktadayız sanki. Yani her şeyin bittiği yerde. Heyecanın kalmadığı, gerçekçi üretimlerin yer almadığı bir dünyadayız. Gelip geçici bir hayatta gelip geçici işlerle uğraşan ve uzaktan bakıldığında ördek sürülerini hatırlatan bir hâle büründük. Burada oraya, oradan şuraya. Vak vak.
Aşkın Halleri'nde en önemli konulardan biri bağlanma. Yani çocukluktan başlayan, başlaması gereken ve ömür boyu kişinin hâl ve hareketlerini etkileyen mesele. Bağ meselesi çoğu zaman anne ve çocuk arasındaki ilişki üzerinden temellendirilir. Hasanoğlu, günümüzde yapılan birçok araştırmadan çıkan sonucu yeniden hatırlatıyor: "Uzun süre, babanın çocuğun gelişimindeki rolü dikkate alınmamıştır. Son yıllarda yapılan çalışmalarda, babaların iki yaşlarındaki çocuklarıyla kurdukları oyun ilişkisi, çocukların 10 yaşlarında olumsuz duygularıyla nasıl başa çıktıklarını, 16 yaşlarında bağlanmayla ilgili konularda nasıl bir algı geliştirdiklerini belirler. Eğer baba oyun sırasında yeteri kadar duyarlı değilse, çocuk ergenlikte ilişkilere karşı reddedici bir duruş sergileyebilir."
Bağlanma ve bozuklukları kitabın başından sonuna kadar farklı farklı konu başlıkları altında karşımıza çıkıyor. Bu da konunun ne kadar önemli olduğunu ortaya koyuyor. Hasanoğlu, çocukluktan itibaren gelişen güvenli olmayan bağlanmanın ortaya çıkma sebepleri olarak şunları söylüyor: gerçek ayrılık deneyimleri (boşanma, sık yalnız bırakılma gibi), yoksunluklar (açlık, susuzluk kadar korunma ve şefkat), yardıma gereksinim duyulduğunda geri çevrilme (reddedilmenin sonucunda çaresizlik), kötü muamele (ciddiye almamak, cesaret kırmak, sert davranmak), dikkate almama (takdir etmemek, dinlememek), yüklenme (aşırı kontrol, fazla çalıştırma, sorumluluk vermeme), agresif engellenme (duygularını dışa vurmasını engelleme: erkekler ağlamaz!), anne babanın keyfî ve önceden kestirilemeyen davranışları (güvenli hissedememe, her başvurduğunda yardım ve teselli bulamama). Bu sebeplerin üç önemli de sonucu var: ömür boyunca sürebilecek kaybetme korkusu, insan ilişkilerinde karşısındaki herkese hak ettiğinden fazla ve neredeyse hayatî değer verme, kaybetmemek için her şeyi yapma. Her üç durumda da görülebileceği gibi çocuklukta sağlanamayan güvenli bağlantı, kişinin hayatını berbat edebilecek sonuçlara gebe. İş, aşk, akraba, eş, dost ne olursa olsun kişiye her an zorluk çıkarabilecek bir sıkıntı, çözülmesi gereken bir büyük problem. Çok insan var ki bu problemi çözmek için 'türlü türlü' terapiste servet döküyor, 'yeni dünya dinleri'ne merak sarıyor, haplara yahut uyuşturuculara saldırmak zorunda kalıyor. Bir süre sonra da yaşamına amansız bir melankolik olarak devam ediyor: "Melankolik birey çocukluğunda kişiliğine yönelik çok az takdir gördüğü, duyguları ve canlılığıyla ilgili çok az sevgi dolu bir aynalama deneyimlediği için, güçlü bir kendilik bilinci ve kendilik değeri geliştiremez. Bunun sonucunda da kendi değerinden durmaksızın kuşkuya düşer, sevilmeye layık olmadığını sorgular. Kendiyle ilgili ikircikliğinden kurtulabilmek için de başkaları için vazgeçilmez, yani onların işine yarar biri olmak için çırpınıp durur."
Aşk, dünyanın en çetrefilli meselesi. Zorluklarıyla, gizemiyle, yaşattıklarıyla, yani ve kısacası her şeyiyle. İki insan arasındaki bu 'olağanüstü duyguların' ilişkisi, bir ilişki olduğu için, yani iletişimin tüm sırlarını barındırdığı için aslında çocukluktan gelen tüm eksiklikleri ve tamlıkları da yanı başında taşıyor. Bu anlamda çocukluk bir kez daha değer kazanıyor. Birini 'ölümüne' sevmek ne kadar ürkütücüyse, ilgiye doyamamak da o kadar ürkütücü. Her ikisinin de çocukluktan başlayan bir 'öykü' olduğunu söylemeye gerek var mı? Büyüdükçe, yani aşkla tanışmaya başlayınca ise dilin önemi çıkıyor ortaya. Konuşmanın, dinlemenin ve dolayısıyla anlamanın, 'bir' olabilmenin: "İnsan ruhu doğrudan gözlenebilen bir nesne değildir. Ruh ancak bıraktığı etkilerle anlaşılabilir, dil aracılığıyla görünür kılar kendini. Dil aracılığıyla birey ruhsal süreçleri anlatabilir ve kavrayabilir. Ruh kendini Öteki'ne dil aracılığıyla gösterir ve tanıtır. Dil bireyin kendisine ait olan bir şey değildir, birey ile Öteki arasındaki o karşılaşmanın ürünüdür. Dil ilişkidir. Aşk, ruhun kendini en özgür hissettiği, kendini en rahat ifade ettiği, hatta gevezeleştiği ve dolayısıyla gelişme olanağı bulduğu yerdir. Ruha bu fırsatı vermeliyiz."
Alper Hasanoğlu, birkaç yıl önce ölen annesinin bir gün, bundan yirmi küsur yıl önce ölen babasıyla ilgili sözlerini aktarıyor. "Biliyor musun oğlum, bugün beni baban uyandırdı. Sesi o kadar gerçekti ki, başımı kaldırıp kapıya baktım.". Birbirine ait olma durumu aşkın en büyüleyici unsuru. Meseleye dışardan bakanlar ve "ben kendime yeterim!" diye(bile)nler için ne kadar da mistik! Oysa Goethe, 1776'da dostu Wieland'a, Charlotte von Stein'a olan aşkı üzerine şunları yazmıştır: "Bu kadının benim için anlamını, benim üzerimdeki gücünü ruh göçü tanımı dışında hiçbir şekilde açıklayamam. Evet, biz erkek ve kadın, bir'iz! Bize verebileceğim bir ad yok; geçmiş, gelecek, şimdi; her şey."
Sosyolojiden, antropolojiden, felsefeden, edebiyattan ve mitolojiden yararlanılarak aşkın her türlü hâlinin döküldüğü, her hâliyle güzel bir kitap. Aşk denen o sırlı kapıdan içeri giren her cesurun kalbine dokunacaktır muhakkak.
Yağız Gönüler
twitter.com/ekmekvemushaf
Pek çok insan "var" olmadan geçip gidiyor bu hayattan. Pek az insan varoluş amacının farkında ve pek az insan varoluş yolculuğuna çıkabilecek cesarete sahip.
YanıtlaSil