SAYFALAR

1 Aralık 2017 Cuma

Gerçeğin ruhuna çağıran, Anadolu'nun sır katibi

"Sanat, bir insanın muktedir olduğu en iyi şeyi, yani inancı, aşkı, güzelliği ya da istediği ve umduğu en iyi şeyi güçlendirir. Yüzme bilmeyen bir insan suya atladığında vücudu -kendisi değil-, kendini kurtaracak içgüdüsel hareketler yapmaya başlar. İşte sanat da suya atılmış bir insan bedeni gibidir, insanlığın manen boğulmasını engelleyecek bir içgüdüdür. Sanatçı, insanlığın manevi içgüdüsünün temsilcisidir."
- Andrey Tarkovski, Mühürlenmiş Zaman

Hekim, yazar, senarist, oyuncu. Tüm bu meslek kolları, görünenin aksine görünmeyen taraflarıyla özeldir aslında. 'Görünmeyen taraf'ta insanın insana şifa olabilme umudu vardır. Hekim, hastasını önce bir hasta olarak değil de insan olarak gördüğünde şifaya doğru bir yolculuk başlar aslında. Yazar, yazdığının içine samimiyetini gömdüğünde, okuyucusunun da kulak kabartmış, gözlerini açmış bir biçimde bir kelimeyle harekete geçebileceğini düşündüğünde karşılıklı beslenme başlar aslında. Senarist; popüler kültürün istediğini bir kenara bırakıp asıl anlatmak istediğini tüm gerçekçiliğiyle ve elbette dehasıyla ortaya döktüğünde unutulmaz olmaya başlar aslında. Hangi kuşaktan olursak olalım, bizim için en unutulmaz oyunculukların ardında insanı 'en yakından oynayan' özellik yatmaz mı? Oyunculuğun teknik sınırlarının dışında bir de insan yanı vardır ki izleyiciyle arasındaki mesafeleri yok eden, kavurucu yakınlık kurduran iletişim biçimi de budur aslında.

Ercan Kesal, işte bu meslek kollarına her zaman insanlığı() damıtmış, insanın biricikliğinin farkında bir insan olarak vazifesini bilmiş; dostluğuyla, kalemiyle, zekasıyla ve mizacıyla çoktan unutulmaz olmuş bir isim. Anılarında, romanlarında, düz yazılarında bu hâli yakalayan her kişi, 'er kişi'nin ne ve kim olduğunu yakından görebilir. O sanki bir telefonla hemen yanıbaşımızdadır. En bunaldığımız anda aklımızdan geçip; bir cümlesiyle, bir hareketiyle ruhumuza iyi gelendir. "Aslında...", yukarıda bahsetmeye gayret ettiğim 'görünmeyen taraf'ı anlatan bir söyleşi kitabı. Kesal'ın çeşitli zaman aralıklarında verilmiş ve Tanıl Bora editörlüğüyle okuyucuyu için gayet doğru bir sıralamayla İletişim Yayınları'nca neşredilmiş oldukça hassas bir kitap. Kasım 2017'de okuyucuyla buluşur buluşmaz 2. baskısını yapması da bu hassasiyetin karşılık bulduğunun mütevazı bir göstergesi. Kitabın isim babası ve sunuş yazısının sahibi Tayfun Pirselimoğlu. "Gerçeğin ilhamına sarılmak" başlıklı giriş söyleşisini gerçekleştiren isim Doğuş  Sarpkaya. Bu başlık, Ercan Kesal'ın emeklerini belki de en doğru biçimde ifade eden başlık olabilir, naçizane.

Sanat ve Hayat, Edebiyat, Sinema başlıklı üç bölümden oluşuyor "Aslında...". Rakam olarak en az söyleşi Sanat ve Hayat'ta, en fazla söyleşi ise Edebiyat'ta.  Kendisinden bahsederken az ve öz konuşmayı tercih ediyor Kesal. Kaleminin konuştuğu sahadan bahsederken samimiyeti iyice belirginleşiyor. Okuyucu onun derdini özümsüyor, hatta kendine dert ediniyor. Zaten edebiyatın en asil iklimi de burada tütüyor: dert açarken bir başkasını da o derde katmak, onu da dert sahibi yapmak, 'dertdaş' olmak. İki Keklik namıyla bilinen türküde söylendiği gibi: "İki keklik bir dereden su içer / dertli de keklik dertsizlere dert açar."

Hekimliği dışındaki her emeğinde alaylı olmasının kattığı karakteristik bir tavrı var Kesal'ın. "Ketlenmekten, hizaya getirilmekten, terbiye edilirken ıslah edilmekten kurtuldum. Kırgız atları gibiyim. Kırgızlar yerleşik yaşamlarında sahip oldukları atları yılda bir kez bir ay kadar dağlarda başıboş gezen yaban atlarının arasına sürerler. Yaban atlarla hemhâl olan atlar döndüklerinde eski uysal, sinik ve pısırık hallerini atmış, çok daha canlı, hareketli ve zaptedilmez olmuşlardır" diyor bu alaylılığın kazanımını anlatırken. Oyunculuğunda beslendiği kaynakları ise şöyle açıklıyor: "Gözlem, okumak, dinlemek ve tefekkür. Oyuncu senaryoda yazılmayanı oynayandır. Söz taşıyıcısı değildir. Karakteri taklit etmek yerine o olmayı becerebilendir. Bu yüzden hayattan, kitaplardan ve anılarımdan besleniyorum."

Sanatın birçok alanında yer almasına rağmen, "gerçek hayat, sanatı yener" diyor Kesal. Bu yüzden mühim olan, hangi sanat dalıyla uğraşılırsa uğraşılsın gerçeği bozmadan, eğip bükmeden, onun üzerinde oyunlar oynamadan, olabildiğince sade bir şekilde göstermek. İster kâğıda, ister beyazperdeye. Bu gerçekçilik ve yanında  onu besleyen samimiyet, her söyleşiden yeni bilgi akışları sağlıyor. Mesela bir taraftan Lütfi Akad'ın 'zoom' özelliğini ahlâki bulmadığı için sevmediğini öğrenebiliyoruz, diğer taraftan Kesal'ın klarnete olan sevdasını. Hem toplumsal hem bireysel çok güzel anektotlar arasında sayfalar akıp gidiyor. En güzeli de şu yaşadığımız zamanda Türkçeyi önemsizleştirme çabası gibi ağızlara sakız olmuş 'aynen' kelimesini silip atıyor söyleşiler. Onun yerine 'aslında'yı koyuyor. Asıl ve asil olanı, gerçeğe ve samimiyete en yakınını, itirazı: "Vasat ve ortak bir kitle kültürü hâkim kılınmaya çalışılıyor. Hepimiz, birbirine çok benzeyen bireyler hâline getiriliyoruz... Farklılıklarımızı fark etmemizdir aslında itiraz etmek. İtiraz ettiğiniz zaman yeni renkler ortaya çıkar. Bizse sadece siyah ve beyazın olduğu yerlere doğru götürülüyoruz. İtiraz etmek kıymetlidir; insanın özsaygısıyla alakalı bir şeydir. Sessizce kabul etmek bence bu dünyayla iletişimini kopartmış ve artık bu dünyayla meselesi kalmamış insanlara ait bir tavır." [sf. 69]

Baba olmayı çoğu psikolog 'erkeğin yetişkinliğe geçişi' olarak nitelendirir. Kesal da böyle düşünüyor. 47 yaşında baba olduktan sonra, yani oğlu Poyraz'dan sonra başka birisi olduğunu, hayatla başka bir ilişki kurduğunu belirtiyor. İki türlü ilişki. İlki, "çocuğum var artık ölebilirim" duygusu. İkincisi ise "onun büyüdüğünü görmek için daha çok yaşama" isteği. Bariz ve doğal nedenler yani.

1989'dan sonra bir süre Kâğıthane'de, 1997'den itibaren de Okmeydanı'nda yaşamış Kesal. Hekimliğini ve yaşantısını buralarda sürdürmek ona mahalle ve mahalleli kavramları konusunda derinlemesine düşünme imkânı sunmuş. Siyaset mekanizması, halkın ortak hareket ettiği meseleler, iktisadî vaziyet, geçmişin izinde geleceğe bakış, 'vaziyet'in yorumlanması ve elbette kentleşmeyle birlikte hayatımızdan çıkıp giden her şey hakkında fikirlerini belirtiyor. Şöyle bir ikazı var mesela: "Sürekli kimliklerin altını çizmeyin. Bunu yaptığınızda onların akılları karışıyor, sınıfsal kimliklerini unutuyorlar. Kime, nasıl ve ne şekilde karşı çıkacaklarını bilemez hâle getirilebiliyorlar." [sf. 89]

Eduardo Galeano'nun "ne sahte bir tevazu ne de yüksek bir kibir" lafı, Ercan Kesal'ın tehlikeli bulduğu iki şeyi ifade ediyor. Ona göre en temel mesela vicdan. Şiir bu anlamda vicdan kapılarını her seferinde yeniden açan, zorlayan bir yer edinmiş kendisinde. Burada Metin Erksan'ın "Unutmak vicdansızlıktır; unutmak ihanettir" sözünü hatırlatıyor. Bilgiye değil bilgeliğe iman edilmesi gerektiğini vurgularken, hekimlerin de kendilerinin potansiyel hastalar oldukları bilmeleri gerektiğini söylüyor. Tam burada da Bertolt Brecht'in şiirindeki, işçinin hekime sorduğu soruya başvuruyor: "Ciğerimdeki lekeyi soruyorsun lakin evimin duvarındaki lekeyi hiç sormuyorsun!"

"Beni yaşarken kendisine iki şey hayran bırakmıştır; biri üzerimizdeki gök kubbe, öteki ise içimizdeki vicdan." der Immanuel Kant. Ercan Kesal'ın metinlerinde, söylediklerinde ve oyunculuğunda gök kubbenin ve vicdanın tüm gerçekçiliğiyle tebarüz ettiğini söylemek abartı değil tam aksine 'hakkın teslimi' olur. Biz biraz da kimseye hakkını teslim etmediğimiz için bu hâldeyiz. En çok hukukun bahsedildiği 'ortam'larda en çok hukuksuzluğun yapıldığı zamanlardayız. Bu durumda hak, haklılık ve hakkaniyet belki romanlarda kendini buluyor, bazı karakterlerde ve hikâyelerde. Ercan Kesal da Anadolu'nun asırlık sesini bir'liyor eylemlerinde: "Dünyanın kendine dair bir hafızası var. İnsanlık hafızasının en önemli mecrası da Anadolu. Ben Anadolu'ya çok güveniyorum. Bu coğrafya mutlaka kendi çözümünü bulup üretecek. Anadolu'nun ferasetine olan inancımı hiç kaybetmedim. Sokaktaki akıla, binlerce yılın kültürel birikimine ve insanlığın hafızasına güveniyorum." [sf. 216]

Eleştirinin en az yaratıcılık kadar önemli olduğu zamanlardan geçiyoruz. Ancak bir taraftan da bu kavramların önemsenmemesi için elinden geleni yapan kitleler de mevcut; sanatta, sporda, siyasette, her yerde... Eleştiriyi muhtemel ki başka travmalarıyla karıştıran bir takım grupların öfkesi her yeri kirletiyor. Eleştireni ötekileştirme, etiketleme, karalama ve hatta yok etme revaçta. Bu kirli tezgahın oyununu bozacak en büyük hamle şüphesiz bu topraklardan, Anadolu'dan, 'o ruh'tan çıkacağından kimsenin şüphesi yok, Ercan Kesal da böyle düşünüyor ve kendini ifade ederken vaziyet karşısına takınılacak tavrı da işaret ediyor: "Ben okuyucuya hatırlamayı hatırlatıyorum... Çünkü unutmanın günümüzdeki karşılığı alışmak. Karşı çıkmamayı da beraberinde getiriyor zaten doğal olarak. Hatırlamayan insan alışıyor, alışan insan karşı çıkmıyor." [sf. 255]

Dilimizin derdimiz olduğu bir şekilde şairler, yazarlar, oyuncular ya da yönetmenler tarafından ifade edilir. Ancak biz onların çoğunu pek de dert sahibi görmeyiz. Sahiden gördüklerimiz çok nadirdir. Ercan Kesal işte bu toprakların 'nadirattan' insanlarındandır. Bu toprakların sahici tarafındandır, yani asıl'ındandır.

Yağız Gönüler
twitter.com/ekmekvemushaf

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder