Müslüman kadınların Kur'an ile muhataplığı

İslamcı kadınlar kadın hakkında yazdıklarım için “sana ne” tepkisini veriyorlar. Ancak bu iş öyle bildiğiniz gibi değil. İslamcı kadınların kendilerini yeniden tanımlama çabasına girmesi onların Kur’an ile “kadın olarak” muhataplıklar geliştirmeleri ile yakından ilgilidir. İslamcı kadınlar “İslâm, feminizmle düşünülemez” dediklerinde “örtülü bir dil” kullanmaktadırlar. Diğer bir değişle İslamcı kadınlar, “feminist olmadıklarını” söylediklerinde feminizmi kabul etmediklerini dile getirmiş değillerdir. Tam tersine onların feminizmle ilişkileri İslâm-feminizm ilişkisini “ters çevirerek yeniden kuran” çağcıl bir ilişki türüdür. Bu onların Kur’an ile birey arasındaki ilişkileri “doğrudanlaştıran” ve çağın gerçekliğine göre yeniden anlamlandıran bir alana açılmakta olduğundan son derece modernist de sayılmalıdır. Kur’an (metin) ile “doğrudan” ve “kadın-birey” olarak ilişkiye girmek hem Kur’an’ı indiği dönemdeki nebevî uygulayımdan kopararak “zaman-kırıcı” kılmakta ve hem de Kur’an’a “şimdiye kadar erkek okuma yapıldı” ithamıyla cinsiyetçi (ama kadın) bir hermöneutik (yorum ve metodoloji) ile yaklaşmayı teklif etmektedir.

Bu yazıda İslamcı kadınların Kur’an ile ilişkiyi nasıl anladıkları konusuna Zehra Yılmaz’ın “Dişil Dindarlık-İslamcı Kadın Hareketinin Dönüşümü” adlı kitabından bir iki alıntıyla değineceğim. Kitabın önemi İslamcı kadınların Kur’an ile ilişkilerini Zehra Yılmaz’ın sorularına verdikleri cevaplarla kamuoyuna açmalarından gelmektedir.

Zehra Yılmaz, İslamcı feminist yazar Amina Wedud’un “Kur’an ve Kadın” (2005) başlıklı kitabında “tefsirin bireyselliği”ne vurgu yaparak “metnin anlamının sabit ve değişmez olduğu” varsayımına itiraz ettiğinden hareket ederek bu görüşün Türkiye’deki İslamcı kadın yazarlar arasında ne kadar paylaşıldığı araştırmasına girmektedir. Wedud’a dair şu yorumu yapar: “Kur’an içinde kadının ikincilleştirildiğine ilişkin eleştirilere ve bunun üzerinden İslâm’ın cinsiyetçi ve despotik bir din olarak yorumlanmasına karşılık olarak Kur’an’ın indiği dönemde Arap coğrafyasında egemen olan ataerkil yapılanmanın dikkate alınması gerektiğinin altını çizer. Hatta böyle bakıldığında Kur’an’ın dönemine göre kadın hakları bakımından ilerici bir metin olduğunu öne sürer. Bu görüş benim görüştüğüm kadınların neredeyse tamamı tarafından da vurgulandı (…) İslâm üzerindeki Arap kültürü gölgesini kaldırmak da diyebileceğimiz bu tutum, tarihselci okumaların kastının ötesine geçerek (…) etnofobik formlara da bürünebiliyordu [Bu noktada Esra Elönü’nün beyanı verilir: “Neden bir Arap kültürü, bir Arap zihniyetiyle benzeştirilmiş İslâm kafalarında oluşsun”-LB] (…) Pakistan asıllı yazar Asma Barlas, Kur’an’ın bugüne kadar erkekler tarafından yorumlanmasına karşı, Kur’an’ın kadın perpektifinden, yeni bir okumaya tabi tutulması gerektiğini savunur. Diğer bir ifadeyle Barlas, Wedud’a benzer olarak, Kur’an’ın patriarkanın çok güçlü olduğu bir dönemde geldiğinden hep bu gözle yorumlandığını, kadınların şimdi buna meydan okumaları gerektiğini söyler” (Yılmaz, 2015: 115-117). Wedud, hocası Fazlur Rahman’ın yöntemini kullanarak “Kur’an tefsirini önceki bugünkü durumdan Kur’an’ın indiği döneme giderek, daha sonra da tekrar bugüne dönmek yoluyla iki yönlü hareket üzerinden açıklamaktadır. Kur’an metnini tarihsel bir okumaya tabi tutmayı öneren bu bakış, Kur’an’ın esasının kadın-erkek eşitliğine dayandığını, ancak toplumsal ve tarihsel yükün İslâm’ı özünden uzaklaştırdığını iddia eder." (Yılmaz, 2015: 117-118).

Yukarıdaki alıntıdan da anlaşılacağı üzere 1) “Kur’an patriarkal bir topluma inmiştir” denilerek kadıncı bir okuma yapılması için zemin oluşturulmaktadır. Ancak Hz. Peygamber (asv)’in eşi Mekke’de tüccardır. Hz. Peygamber (asv)’e evlilik teklifini bizzat kendisi yapmıştır. Diğer taraftan Hz. Hamza’ya suikast kararı veren kişi de Ebu Süfyan değil karısı Hind’dir. Dolayısıyla vahyin indiği ortamın “ataerkil” olduğuna ilişkin yorum Hz. Peygamber (asv)’in bizzat yakın çevresi veya sınıfsal aidiyeti düşünüldüğünde doğrulanamamaktadır. Kaldı ki, Hz. Peygamber (asv) 12 evlilik yaptığı ve dört kız (Zeynep, Rukiye, Ümmğü Gülsüm, Fatıma) babası olduğu halde “ilerici bir metin olan Kur’an”ın kadıncı yorumu ortaya çıkmamıştır. 2) Tarihi ilerleyen bir süreç olarak ele alarak Kur’an’ın “ilkeler” getirdiği faraziyesi ile metne yaklaşılmaktadır. Bu haliyle İslamcı feminizmin öncelikle ilerleme mitine bağlılık nedeniyle pozitivist bir dünya tasavvuru bulunduğu söylenebilecektir. Kur’an, ister “erkek egemen okuma” ile ele alınsın ve isterse “kadıncı bir okuma”ya tabi kılınsın toplumların ilerlediği fikrini kabul etmemektedir: “Onlar, yeryüzünde gezip de kendilerinden öncekilerin akıbetlerinin nice olduğuna bakmadılar mı? Ki onlar, kendilerinden daha güçlü idiler; yeryüzünü kazıp altüst etmişler, onu bunların İmar ettiklerinden daha çok imar etmişlerdi. Peygamberleri, onlara da nice açık deliller getirmişlerdi. Zaten Allah onlara zulmedecek değildi; fakat onlar kendi kendilerine zulmetmekteydiler.” (30 Rum 9).

Tarihin ilerleyen bir tarih olduğunu benimsememek Kur’an metninin hükümlerinin tarihsel gelişme ile aşılmasını imkân dışı kılmaktadır. Kaldı ki bugün modern dünya Müslümanların inşa ettiği bir dünya da değildir. Bu nedenle Müslümanlar Kur’an’ın tarihselci okumaya tabi tutulmasını gerektirecek bir İslâmî-içtimaîyat içinde yaşamamaktadır. Anlaşılacağı üzere Amina Wedud’un “tarihselci okuma” gerekçelerini kabul etmiyoruz.

Diğer taraftan vahyin kadın-erkek eşitliği getirdiği düşüncesi de vahyin kendisine indirildiği profiller açısından doğru değildir. Hz. İbrahim (as) iki karılıdır. Karılarından birini (Hacer), Kabe’yi inşa ettikten sonra aç-susuz onun yanına bırakmıştır. Bu durumda vahyî (İslâmî) öz’ün erkek-kadın eşitliğini öngördüğü nasıl söylenebilecektir? Eğer kadın-erkek eşitliği gibi bir “İslâmî öz” olsaydı İbrahim’in iki eşi değil tek eşi olacağı gibi, karısını da Kabe’nin yanında “Allah için” bırakmayacaktı.

Kadın İslamcılığı bilginin kaynağı nedir? sorunsalı bakımından da Hz. Peygamber (asv)’in bilgisinin sadece metin ile değil Mir’aç hadisesi ile de ilişkili olduğunu görmezlikten gelmektedir. Kaldı ki bu tür “tanrısal temaslar” sadece Hz. Peygamber (asv) için değil diğer peygamberler için de söylenebilecektir. Hz. Musa (as) “Tanrı ile konuşmuş”tur. Hz. Musa Tur Dağı’ndaki ateşin yanına giderken karısını konaklatmış ve ateşe doğru yalnız yol almıştı. Allah, Hz. Musa’ya bir çalıdan seslendi: “Ey Musa, Âlemlerin Rabbi olan Allah Benim, diye seslenildi” (28 Kasas 30). Anlaşılacağı üzere bilgi sadece metin olarak gelmemiştir. Bu nedenle kadınların metnin indiği ortamı “ataerkil” sayarak aşması imkânı bulunmamaktadır. Metin erkeklere (peygamberlere) gelmiştir.

Lütfi Bergen
twitter.com/BergenLutfi