SAYFALAR

13 Temmuz 2014 Pazar

Nostalji ve tükeniş arasında eski Ramazanlar

Ramazan ayındaki dini ve sosyal etkinliklerin gündeme getirilmesi, nostalji olarak sürekli “eski Ramazan”lardan bahsedilmesi modernleşen Türk kültürünün en önemli argümanlarından biri oldu. Çok partili hayattan önce “eski Ramazanlar” nostaljisinin bu kadar yoğun olup olmadığını bilemiyorum ama bilhassa televizyonun evlerimize girmesinden itibaren Neoliberal iktisadi kültürün etkisini gösterdiği 1980’lerden sonra enikonu bir Ramazan nostaljisi sürekli “ekran”larda tartışılır oldu. Eski Ramazanlar vurgusu genellikle çocukluğa aittir. Anlaşılan o ki Ramazan en fazla çocuklukta yaşanır. Bugün yaşı 70’lerde olan zevata eski Ramazanları hatırlattığınızda pek de olumlu cevap alamazsınız. Onlar için eski Ramazanlar, yokluktur, iftar ve sahurda çekilen sıkıntıdır.

2000’li yıllardan sonra Ramazan’ı yaşama kültürü çok daha farklı boyutlar aldı. “Görünür dindarlığın” önemli bir veçhesi olarak Ramazanları idrak etmek, restore edilmiş daha doğrusu imal edilmiş eski Osmanlı sokaklarında, televizyonlarda, gecelerde, kamusal iftarlarda mümkün olmaktadır. Neoliberal kültürün ayak izlerinin duyulmaya başladığı ilk yıllarda, 80’lerde evlerde verilirdi toplu iftarlar. Akrabalar sırayla birbirini davet eder ve çok büyük kalabalıklar evlerde toplanır, birlikte iftar açılırdı. Neoliberal kültürün, özgürlük, bireysellik ve piyasa mantığı sonucunda ev iftarları ortadan kalktı. Görece dindarlığın arttığı 2000’li yıllardaysa “dışarıda iftar” açma geleneği başladı. Şehrin “ulu” ve maneviyatı yüksek bir camisine, türbesine yapılan ziyaretin ardından lokantalarda iftarını etme, dolaşma, akşam ve yatsıyı kılma, Ramazan’a özgü eğlencelikleri ve ürünleri tatma kültürü en hızlı dönemini yaşıyor. Bunda tabi belediye organizasyonlarının etkisi büyük. Eski Ramazanlar, Hacivat – Karagöz, Direklerarası, Sultanahmet eğlenceleri, meddah gibi etkinlikleri de göz önüne alırsak Ramazan bizde en azından modernleşme tarihimiz itibariyle bir “eğlence” unsuru olarak da gelişmiştir. Halit Fahri Ozansoy’un Eski İstanbul Ramazanları kitabında anlattıkları, hatıraları, Ramazan’ın Müslümanlar tarafından içeride yani evinde ve kendi iç benliğinde yaşandığı gibi asıl toplu ve dışarıda yaşanmaya teşne olduğunu gösteriyor. II. Abdülhamit döneminde toplu kamusal etkinlikler serbest olarak Ramazan’da gerçekleşebilme imkânı bulabilmiştir. Ozansoy’un belirttiğine göre Ramazan Bayramı sevinçle beraber hüzün de getirirmiş: “Ramazanda, istibdat devrinin hürriyete benzer aldatıcı bir hava içinde serbestçe eğlenmeğe bıraktığı halk, bütün bir ay bundan geceli gündüzlü istifade etmiş, bir tarafta niyaz ve ibadetini yaparken, bir taraftan da bol bol eğlenmiştir. Şimdi yine inik kafesler arkasında, ayaklı veya asma lambaların tavanda dairesi çizilen ölgün ışığında aynı mistik hayat, aynı hülyalı geceler yeniden başlayacaktır.

Dergâh Yayınları Halit Fahri Ozansoy’un tüm kitaplarını Yakup Öztürk’ün editörlüğünde yeniden yayımlıyor. Bu kapsamda yayınlanan Eski İstanbul Adetleri yazarın gözünden İstanbul Ramazanlarını anlatıyor. Kitabın girişinde Öztürk, Türk edebiyatında Ramazaniyeleri anlatan kısa ama önemli bir sunuş kaleme almış. Ozansoy’un bu anıları, Ramazan’ın bireysel yaşanmadığını, bazı adetlerin pide almak, türbeleri ziyaret etmek gibi etkinliklerin her dönemde mutlaka yerine getirildiğini göstermesi bakımından önemli. Yazarın başka Ramazan anılarından farklı olarak uhrevi atmosfere, derin ibadetlere, Ramazan ibadetlerinin verdiği huzura temas etmesi Ramazan’ın bağlamını göz önünde tuttuğunu gösteriyor. Bu anılar eski Ramazanlar nostaljisinin dayanaklarını da çok net biçimde ortaya koyuyor esasında. Ramazan gelmeden önce yapılan hazırlıklar, evlerde herkesin kendisinin yaptığı Ramazanlıklar bugün artık Neoliberal kültüre bağlı olarak iyiden iyiye kalktı. Hazır gıdalar, hazır tatlılar, hazır sahurluklar eski Ramazanlar nostaljisini açıklıyor elbette. 80’li hatta 90’lı yıllardaki “bayramlık alışverişleri” de Ramazan’a, Ramazan kültürüne ve bayrama dolayısıyla eski Ramazanlar kültürüne dahildir. Günümüzde bayramlık için alışverişe çıkma kültürü neredeyse bitti. Çünkü yıl içinde mütemadiyen kıyafet alındığı için, bayram nedeniyle alınıp bir yıl giyilen elbiseler, tasarruf, tutumluluk ile birlikte ortadan kalktı. Yine eski Ramazanlar nostaljisini doğuran bir başka gelenek, toplu ev ve akraba iftarları da yok oldu. Ozansoy’dan öğrendiğimize göre, iftar yaklaşırken “çatkapı” iftara gelmek bir saygının yani ev sahibine verilen “kıymetin” örneğiymiş. Bu toplu ev iftarlarından sonra okunan şiirler, beyitler de yok oldu gitti. Belediyelerin organize ettiği sokak iftarları, iftar çadırları, buralardaki gösteriler, eğlencelikler, “dışarıda iftar açma” gelenekleri, evde yapılan bireysel iftarlardan sonra televizyonlardaki hocaların attıkları tiratlarla neşelenen menkıbe ve hadis eksenli anlatı programları eski Ramazanlar nostaljisini daha da artıracak. 2000’li yıllardan sonra Müslümanları etkisine alan göstermeye, kamuya dayalı yeni dindarlık, nostaljinin ötesinde tükeniş içinde olduğumuzu da açıkça anlatıyor.

Ercan Yıldırım
twitter.com/Ercnyldrm1
* Bu yazının tamamı Star Kitap'da yayımlanmıştır.

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder