SAYFALAR

14 Nisan 2024 Pazar

Tanpınar: Hep kendi yaşamını yaşamak

Bu yazıda Ahmet Hamdi Tanpınar'a dair okuduğum kitaplardan ikisine dair ufak tefek notlar bulacaksınız. Zira ona olan saygım her geçen gün artıyor. Bu kadar zor bir yaşamın içinde, bu kadar zor bir mizacın içinde ne eserler üretmiş. Üstelik hastalık da yakasını hiç bırakmamış. 61 sene yaşayabilmiş, 161 sene yaşasın isterdim.

Hasan Âli Yücel'le mektuplaşmalarını okurken bazı kelimeleri ne kadar şık, ne kadar yakışıklı kullandığını fark ettim. Ama en çok da duygularını nasıl bu kadar samimi yazıya dökebildiğine şaştım, şaşırıyorum. Size, mektuplardan süzülen birkaç cümle getirdim.

- Bütün mesele zannımca şu noktada: mukavemetsizim.

Altmış yaşında kitaplarımın tab'ı için imkân arıyorum. Ne hazin şey. Garpta benim kadar çalışmış adamın neleri olmazdı? Geçelim. Bu hesabın muhakemesi yoktur.

- O kadar parasız ve parasızlık yüzünden öyle bedbahtım ki. Benim parasızlığım, Harun Reşid'in ümmi'liği, Kanuni'nin debdebe ve azameti, Amerika'nın iktisadi safveti gibi artık hamlaşmaya başladı. Galiba istikbaldeki şöhretimi onunla yapacağım.

- İnsanoğlu bir yığın zıtların, hattâ zaafların terkîbidir. Asıl çehreyi, hayatı hulâsa eden birkaç jest ve hareket vücuda getirir.

- Fakat ne yaparsın monşer, biraz da talih yardım etmeli insana... Şikâyet etmeyeyim! Sanatım gibi hayatım da geçmişe dayanıyor.

- Zaten mazi dediğimiz şey, bizde her an yeniden teşekkül eden bir geçmiş zamana, bugünün aksinden başka ne olabilir? Bütün hayat gibi zaman da, içimize kayar kaymaz muayyen merkezler etrafında kendiliğinden kurulan bir terkiptir.

- Belki de biraz eski adamım; İstanbul'un güzelliklerine kendimi daima teslim ettim. Ne diye tabiatı, yaşadığım şehrin tabiatını inkâr edeyim? Niçin İstanbul gecelerinin bize hazırladığı güzellikleri reddedeyim? Hangi mûsıkî, hangi san'at eseri bana bunun eşini verebilir?

- En güzel romanı kendi gözkapaklarımızın arkasında geçmiş günlerimizden birisini, yahut birçoğunu kendisinde toplayan bir hayalini seyrederken yazıyoruz. Hatırlatma, bütün sanatların galiba annesi.

- İnsan etrafın kendi hakkındaki sevgisine, düşüncesine, kendisine uzanmasına ve eğilmesine muhtaç. Biz sevginin, dostluğun, sırasına göre hiddetin, kinin ayaklarında kendimizi daha iyi görüyoruz. Tabii birinciler başka; onlarda büyüyoruz, öbürlerinde yıkılıyor, çürüyoruz.

Bu kez bir değişiklik yapayım. Sadece kitaptan bahsedip alıntılarla bitirmek yerine okurken -ve elbette yaşarken- neler düşündüğümü de paylaşayım. Hadi bakayım.

- Mahur Beste'de "Çünkü hayat da, ölüm de sevdin mi, affetin mi yenilebilir" diyor Tanpınar. Sevgisizlik kadar ve öfke kadar insan hayatını örseleyen bir şey yok. Bir kediyi sev ama yine de bir şey sev. Kız ama kin tutma. Ne tuhaf ki ilki ikincisinden daha kolay gibi görünür. Oysa sevmek, en zor mesele.

- İnsan insana ilişkide karşındakinden beklentilerini dile getirirsin. Yani önce kurduğun iletişimi derinleştirirsin. Bunları yapmadan hayal kırıklığına uğramak hem adaletsiz hem çok yıpratıcı. Tabii bu arada sen ne kadar gelişmeye açıksın, ne kadar büyüyorsun, ona da bakman lâzım. Tanpınar'ın "Birçok şeyler gibi insanlar da kuyuya benzer. İçlerinde boğulabiliriz." sözüne biraz da böyle bakmak gerek. İnsan belki de 'sükût suikasti'ne kendisini zorla götürüyor.

- Eğer Tanpınar'da bir huzursuzluk varsa -ki âlâsı var- hür olmak, kendi kendisi olmak ve kendi yaşamını yaşamak gibi üç mühim meseleye kafayı takmış olmasından. Öyle de yaşamış üstelik, hep kendi gibi. Erken göçmesinin sebebi zâhirde hastalık elbette ama bâtında kendi ruh gerçeğini ortaya çıkarma mücadelesi olabilir sanki. Şu sözü ne güzel: "Hattâ öyleleri vardır ki bir kere olsun ruhlarının gerçeğine doğmadan ölürler."

- Turan Alptekin, Tanpınar'ın Ölümü adlı kitabında hocasına yönelik haksız eleştirileri göğüslemeye çalışıyor. Apologia demesinin sebebi bu. Tıpkı Platon'un hocasına dair yaptığı gibi (Sokrates'in Savunması). Yazarın hocasına dair bir başka kitabı da "Ahmet Hamdi Tanpınar: Bir Kültür, Bir İnsan" idi. Erenler'e oturup bir nargile eşliğinde başlayıp bitirmiştim, şahaneydi.

- "Ne içindeyim zamanın / ne de büsbütün dışında / yekpare, geniş bir anın / parçalanmaz akışında" dizelerini İbn Arabî'den okuyalım mı? Buyurun: "Bizim zaman sıralanışı içinde algıladığımız bütün varlık süreci Doğu'dan Batı'ya, öncesizlikten sonrasızlığa kadar, bir an içinde gözden geçirilebilir; gerçekten, geçmiş de gelecek de bizim sanılarımızdan fazla bir şey değildir. Var olan tek bir ân'dır."

Yağız Gönüler
twitter.com/ekmekvemushaf

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder