Merhum Celâleddin Ökten, yani Celal Hoca; Türk maarif hayatının pek mühim isimlerinden biri olmakla birlikte, Sadettin Ökten hocanın hayatında hem hizmetleriyle hem himmetleriyle unutulmaz bir yere sahiptir. Hayatımdan Portreler adlı kitabında çevresiyle birlikte bir dönemin İstanbul'unu ve düşünce hayatını, zevklerini, estetiğini, ritmini anlatan Sadettin Ökten'in bu kitabının sayfalarını çevirmeye başlarken karşılaştığımız ilk isimdir merhum pederi Celâl Hoca.
Sadettin hoca Vefâ Lisesi'nde öğrenciyken eve bir gün karnesini getirir. Velisi de pederi. O zamanlar karneyi veliler imzalıyor. Hoca velisinin adını Celâlettin olarak yazmış, babasına uzatıyor karneyi, Celâl Hoca, oğlunun kulakları kızarıncaya kadar durumu izah ediyor. "Ben dinsiz Celâl miyim? Ben, Celâleddin. Benim adım Celâlettin değil, tin değil, din. Ben incirin celâli değilim, dinin celâliyim ben!" diyor ve karneyi imzalıyor. Böyle bir baba-oğul ilişkisi. Sadettin hoca, "Şu anda baba oğul arasında böyle bir ilişki türü yok. Bu kadim bir ilişki türü, eski usûl bir ilişki türü" diyor.
Hayatımdan Portreler'de Celâl Hoca'nın kronolojik bir hayat hikâyesi yok. Sadettin hoca bunun yerine izlenimlerini, gördüklerini, hissettiklerini kendi üslubunca aktarmış ki bu kitaba eşsiz bir lezzet katıyor. Sanki bir mühim zatın belgeselini izler gibi, onunla birlikte eşlik ediyorsunuz maziye, anılara. Sadettin hocanın bu tavrı seçmesinde yaşayarak öğrenmenin yeri büyük bir alan kaplıyor. Öyle ki kendisine yöneltilmiş "Dini nasıl öğrendiniz?" sorusuna şu cevabı vermiştir: "Biz dini yaşayarak öğrendik. Bize dinî bilgi telkin edilmedi. Çünkü etrafımızdaki bütün insanlarda hayatın akışı dinî esaslar üzerineydi. Çok abartılı da değildi, çok gevşek de değildi. Böyle akıyordu hayat; yumuşak, tabiî ve mûnis."
Şiiri, divan şiirini çok seven bir zat Celâl Hoca. Oğlu Sadettin Ökten'le bir oyun oynayarak, ona da şiir sevgisini çok küçük denebilecek yaşlardan itibaren aşılıyor. Bu, günümüzde çocuk eğitimi kitaplarında da öğütlenen bir taktik. Ezbere değil, tamamen sevmeye dayalı bir eğitim metodu. Şöyle ki Celâl Hoca bir beyit okur, hem de öyle bir güzellikte okur ki Sadettin Ökten kısa sürede ezberler. Onların vezinlerini bulur, buldurur, tâlim eder. Düşünün ki Sadettin hoca o yaşlarda okuma bilmiyor, tamamen kulaktan o vezinlere alışıyor. Tamamen meşk kültürünün bir numunesi. Bu şekilde divan şiirini sevdiriyor Celâl Hoca, bir giriş sağlıyor.
O beyitlerin ne manaya geldiğini yıllar sonra çözüyor Sadettin hoca. Bazen "Kânadı bitse bir mûrun sanır hayra işâretdir / velâkin bilmez anı kim zevâline delâletdir", bazen de "Âkil ağlar geçen eyyâmı için / deli bayram geliyor der sevinir" dizeleri çınlar evlerinin köşelerinde.
Çok düzgün bir Osmanlı Türkçesi olan Celâl Hoca, gazete yazılarından günlük notlarına kadar her emeğini eski alfabeyle tutar, bu ömrünün sonunda dek böyle olmuş, böyle gitmiş. Mesela kesinlikle mutfak demez, matbah dermiş. Devamını Sadettin Ökten hocamızdan dinleyelim: "Annemle birbirlerine "Hû" ve "Yahû" diye hitâb ederlerdi. Annem "Hû, niye böyle söylüyorsun, matbah diyorsun?" deyince, "Hanım doğrusu o." diyor. "Mutfak, o galattır". Sonra "Galat-ı meşhûr lügat-i fasîhden evlâdır diye bir söz var. Ben buna kulak asmam." diyor. "Ben Arapça hocasıyım. İstanbul sultânîsi Arabî muallimi idim. Doğrusunu biliyorsam ona matbah derim." Meselâ çaydanlık demez, "çaydan" der. Niye öyle? Zaten doğrusu odur. "Şamdanlık niye demiyorsun?" der. Böyle birkaç kelime daha var. Mesela "Mâ lezime" der malzeme için. Ve biraz sıkıştırınca da "Eee doğrusu budur!" der. Böyle bir zat-ı muhteremdi o."
Tüm işlerinde ciddiyeti esas almış Celâl Hoca. Bu bakkala pazara giderken de, çocuklarına bir şey anlatırken de, yemek yerken de, muhitiyle muhabbet ederken de böyle imiş. İşin gayr-i ciddisi olmazmış onun için, her iş ciddi imiş. Sabahları kahvaltı yapmaz, bir bardak ıhlamur içermiş. Bir öğle yemeği yermiş, akşam da pek bir şey yemezmiş. Hayatını bu şekilde götürmüş: Okumak, yazmak ve dostlarıyla konuşmak.
1947 yılındayız. Celâl Hoca'nın emeklilik yaşı gelmiş, harp bitmiş. O zamanlar Beyazıt'ta oturuyorlar. Celâl Hoca evde, hanımı da öyle. Evin iki ablası okuyor. Aile bir anda darlığa düşüyor. "Hûcuğum hiç üzülme, gün doğmadan neler doğar" diyor beyefendisine hanımı. Bu söz Celâl Hoca'nın hep içini açmış. Sadettin Hoca "Annem ilk mektup mezunu, bir İstanbul kızı" diyor ve devam ediyor: "Ama ondaki bu tevekkül ve teslimiyet pederi müthiş rahatlatıyor."
Özel eğitimler veriyor talebelere Celâl Hoca, talebelerinden biri de İlhan Ayverdi. İlk müracaatında Celâl Hoca ona ders vermeyi kabul etmemiş. Sonra bir rüya görmüş, o rüyada Ken'an Rifâî, yanında da İlhan Ayverdi Hanım var. Hazret, Celâl Hoca'ya bir gümüş lira veriyor. Bu rüya üzerine Celâl Hoca ders vermeyi kabul ediyor. O zamanlar öyle, rüyalar muhakkak tatbik ediliyor.
Celâl Hoca'nın hayatında yalnız hocalar, alimler, hafızlar, musikîşinaslar yok; şeyhler de var. Bu isimlerden biri de Fahreddin Efendi. Tekke ise Nûreddin Tekkesi. "Benim doğduğumdan, kendimi bildiğimden beri var olan bir fenomen hayatımızda, özellikle rüyalarla, şeyh baba hamuruyla" diyor Sadettin Ökten. Hocadan dinleyelim: "Bir gün Hazret-i Fahreddin; "Hocaefendi, Hazret-i Pir'in sandukasını yeniledik. Üzerine de Arapça bir ibare yazıldı. Sen ona bir baksan" dedi. İlk defa o zaman ben türbe-i şerife girdim. Sonra Safer Efendi anlatıyorlar; "Biz tersanede çalışırken Hazret-i Pir'e karaağaçtan bir sanduka yaptırmıştık, onu getirdik koyduk türbe-i şerife, pirimizin kabr-i şerifi üzerine" diye. İşte o zaman ilk defa Safer Ağabey'i gördüm orada ben, Kemal Ağabey ile birlikte. O zamanlar hazretler, fakir için ağabeydiler. Daha evvel hatırlamıyorum onları. On-on bir yaşlarındayım. Arapça bir metin gayet maharetle oyulmuş sandukanın üzerine; Hoca metni okudu; "Şurada bir şey -ne olduğunu hatırlamıyorum- fazla olmuş" dedi. Baktım Safer Ağabey'in elinde bir mum var, bir macun, tak kapatıverdi o fazlalığı. Fahreddin Efendi "Ha öyle mi olmuş!?" filan dedi. Biz çıktık eve geldik. Babam sonra anneme "Yahu hanım bugün baltayı taşa vurdum" dedi. "Ne yaptın orada hûcuğum?" dedi annem. "Efendi'nin huzurunda yanlış buldum yahu" dedi. "Orada hadiseyi bir şekilde geçiştirip sonradan derviş Safer Efendi'ye, derviş Kemal Efendi'ye tashih ettirmem lâzımdı yazıyı. Baltayı taşa vurdum Efendi'nin huzurunda."
Rüya tabirinde iyiymiş Celâl Hoca. Aileden bazı kimseler ona rüyalarını anlatırlarmış. Bazen tabir edermiş bazen de "bu mübtedî rüyasıdır" deyip tabir etmezmiş. Bu konuda da bir güzel anı mevcut. Darüşşafaka'nın müdiri Hasan Fehmi Bey, bir mana -yani rüya- görüyor: Kerimelerini bir haça germişler; bir subay da hanımefendi kıza silahla ateş ediyor. Tabiî adamcağızın bu nasıl bir mana diye zihni karışıyor. Aynı mektepte, aynı lisede muallim Celal Efendi'ye söyleyince o: "Senin kızına bir subay talip olacak ve kızı alacak ama nikahları ahkam-ı şer'iyye üzere kıyılmayacak, Frenk kanununa göre kıyılacak" diyor. O zaman medeni kanun yok elbette. İmam nikahı var. O arada da işte bir subay talip oluyor kerimelerine. Sözdü, nişandı derken zaman geçiyor, kanun değişiyor ve resmi nikahla evleniyorlar. Celâl Hoca ise şöyle diyor: "Bendeki rüya böyle bir şeydir, sağlam rüya!"
Celâl Hoca'nın iş konusunda sıkıntılı zamanları. Bir mana görüyor. Rüyasında bir büyük somun ekmek veriyorlar, o da alıyor. Sabah hanımına manayı anlatmış ve "Hanım müjde ben ekmeği aldım, yakında bize iş teklif edecekler" demiş. Maarif'ten birileri "Bu da hocadır, sarıklıdır ama aklı başındadır, gerici değildir" demişler herhalde. Cağaloğlu Kız Orta Mektebi yurt bilgisi muallimliğini teklif ediyorlar hocaya. Hemen kabul ediyor. Aslında ciddi bir tenzil-i rütbe var işin içinde ama medar-ı maişet meselesi diyor Sadettin hoca ve ekliyor: "İşte bu rüyalarla biz böyle büyüdük. Pederde bu anlayış hakim idi. Yani bir tarafta bir mantık adamı var, felsefe adamı var. İcab-ı hâlinde Fransızca ders hazırlar, Hachette'ten kitap ısmarlar. Lisede verdiği felsefe dersini Fransızca kitaptan okuyup anlatır. Türkçe tercümesinden naklen değil, özellikle ana kaynağın kendisinden. Ama bir taraftan da rüyalar. İşte böyle bir adam. Ve çok sarfettiği bir söz: Bu yaştan sonra cehenneme seccadeyi seremem."
Yaşı kaç olursa olsun karşısındaki çocuğa sorumluluk vermeyi seven ve bu sorumluluk bilinciyle hareket eden çocuğun kendini önemli, güçlü hissedeceğini bilen bir tavrı varmış Celâl Hoca'nın. Mesela bir gün oğlu Sadettin Ökten'e bisiklet almış "Senin bir vazifen var" demiş. "Her sabah Çubuklu'ya vapur geliyor saat yediyi yirmi geçe, o vapura gideceksin, benim gazetemi alacaksın" diye eklemiş. Sadettin hocadan dinleyelim yine: "Bisiklet alındı ya bir bedeli var. Ben çocuğum, on yaşlarındayım, küçüğüm, öyle bir şey yok yani. Sahil yolu, bügünküyle aynı yol. Vasıta çok az ama neticede on yaşınızdasınız. Tahmin ediyorum arkamdan çok okudu: Fallâhu hayrun hâfizan ve hüve erhamürrahimîn. Sonra bunun Sûre-i Yusuf'tan olduğunu öğrendim... Bu davranışı müthiş bir güven veriyor size. Hem bir sorumluluk veriyor bir iş yaptığınızdan dolayı hem de müthiş bir gurur duyuyorsunuz. Babanızın gazetesini alıyorsunuz ve bunu hiç aksatmıyorsunuz. Ve yavaş yavaş ahvâl-i âleme muttali oluyorsunuz ve pederinizden imâlı bir takdir alıyorsunuz."
Merhum pederinin eğitim metodunu "Birtakım taşları koyuyor, işaret taşlarını, zihninize ve gönlünüze ve geri kalan alanı size bırakıyor. Benim rahatlığım da oradan geliyor olabilir. Sonra siz el yordamıyla buluyorsunuz o alanda yolunuzu. Ama öyle güzel koymuş ki o taşları, o taşların dışına çıkmıyorsunuz, çıkamıyorsunuz" diyerek özetliyor Sadettin hoca. Pederi, bir şeyin önemli veya önemsiz olduğunu muhakkak sezdirirmiş. Mesela 1950'li yıllarda bir akşam annesiyle radyo başında radyo tiyatrosu dinliyor Sadettin hoca. Celâl Hoca gelmiş, "Lehvün ve laibün" demiş ve gitmiş. Bu kadar. Ne kadar? Oyun ve oyalanma. Yapma, etme, hır, gür yok. Bir ikaz, bir tavır, bir iz. Şüphesiz maariften birçok kişiye de ekol olmuş Celâl Hoca. Nurettin Topçu'lar, Ali Fuad Başgil'ler, nice anılar, nice güzellikler...
Celâl Hoca'nın vefatına doğru duyduğu bir mana var. Ablası Sadettin Ökten hocaya anlatıyor. Cami cemaatinden bir hanım gelmiş, "Ben bir rüya gördüm, hocaefendi ile alâkalı, siz söyleyin de bir tabir etsin" demiş. Mana şöyle: Hocaefendiye bir büyük somun ekmek veriyorlar ve Hocaefendi o ekmek koltuğunun altında gökyüzüne yükseliyor, ref oluyor. Celâl Hoca'ya mana aktarılıyor, o tabir etmiyor, yalnızca "hayırdır inşallah" diyor. Bundan sonraki hadiseyi ise Sadettin Ökten'den okuyalım: "Küçük ablam İzmit'te çalışıyor enişte ile beraber. Küçük bir oğulları var, bizde kalıyor. Ablam ve eniştem de hafta sonları bize geliyorlar. Ablam "Pazar günü İzmit'e döneceğiz, babama veda edelim" diyor. Babam anneme "Benim işim var, çocukları sen yolcu et" demiş. "Babam bizimle görüşmedi" dedi. "Demek ki o bir veda mesajı imiş". Onlar pazar gittiler, peder salı akşamı vefat etti. Böyle bir çizgi içerisinde rahmetli pederin hayatı. Şöyle baktığım zaman her davranışında bir renk, bir üslûp, bir biçim size bir şey söylüyor."
Tekke şeyhleri tarafından çağırılan, intisap etmesi istenen bir zat imiş Celâl Hoca. Kimler yok ki? Abdülhakim Arvasî, Ken'an Rifaî, Mehmed Zâhid Kotku, Fahreddin Efendi. Mesela Ken'an Rifâi, Celâl Hoca'ya "Hoca, sen bildiklerini unutmaya hazır mısın?" diye sormuş. Hoca "Yok, hazır değilim" demiş. Yani intisabı istememiş. Fahreddin Efendi ile ise ilişkileri daha farklı. Bir kere arkadaşlar. Biri aynı mahallede bir tekkenin şeyhi, diğeri imam. Fakat intisabı Mehmed Zâhid Efendi'ye oluyor zira Fahreddin Efendi'yle bir anlaşmazlığa düşüyorlar. Celâl Hoca Medine'ye gitmek istiyor, bu hususu Fahreddin Efendi'ye açıyor. "Ne işin var senin oralarda? Oranın Allah'ı başka mı? Yaşlı adamsın, otur burada" diyor. Bu cevap huzursuz ediyor Celâl Hoca'yı. Kendisinden yaşça bayağı küçük olan Mehmed Zâhid Efendi'ye intisap ediyor, ona gönlü ısınıyor. Çünkü efendi ona git diyor, Medine iştiyakına sıcak bakıyor, Celâl Hoca da Zâhid Efendi'ye mürit oluyor.
Gelelim son bir hadiseye. Bu da tekkeler arası muhabbet ilişkisine çok kıymetli bir timsal. Celâl Hoca vefat ediyor. Fahreddin Efendi bu vefatı öğrendikten sonra "Ya çok da üşür" demiş. Aylardan kasım, hava kar, tipi. "Çok da soğuk hava, bakalım ne yapacak şimdi?" demiş. Cenazeyi götürüyorlar, Muzaffer Ozak da var cenazede. O zaman hazret Cerrahî hulefâsından. Dervişleriyle birlikte Fatih Camii'nden alınıyor Celâl Hoca, Edirnekapı'ya doğru arka yoldan götürülüyor. Cerrâhî âsitânesine giden dört yola gelince Muzaffer Efendi "Dönelim de hâcet penceresinden bir niyaz edelim" demiş. Dervişlerinden biri "Yok" demiş, "Nakşî cemaatinden bir zat, lüzum yok, o zaten başka bir efendiye intisab etmişti" diye eklemiş. Bunun üzerine Muzaffer Efendi gayet ârifâne bir cevap veriyor: "Demek başka bir gül daha koklamış hocaefendi."
İnsan kitabın özellikle bu sayfalarını okurken burnuna çok tuhaf kokular geliyor. Bir dönemin tüm kroniği sanki avuçlarına iniveriyor, oradan kelime oluyor, okuyor, izliyor, tefekkür ediyor. Hayatımdan Portreler 163 sayfa, Kültür A.Ş tarafından Mart 2016'da neşredildi, Derya Çakır Baş hazırladı. Celâl Hoca'yla ilgili kısmı 38 sayfa. Bol fotoğraflı. Samimiyetle söylemek gerekirse insan ölmeden evvel bu kitabı da okumalı.
Yağız Gönüler
twitter.com/ekmekvemushaf
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder