Kısa bir kitap Psikopolitika. Yazarın en kısa kitabı değil ama sonundaki notlarıyla beraber 98 sayfa ve 13 bölüme sahip: Özgürlüğün Krizi, Akıllı İktidar, Köstebek ve Yılan, Biyopolitika, Foucault’un İkilemi, Öldürerek Tedavi, Şok, Dost Big Brother, Heyecan Kapitalizmi, Oyunlaştırma, Big Data, Öznenin Ötesinde, Budalalık (Yazarı okurken tamamen karamsar bir ruh haline bürünüp kendimizi Black Mirror dizisinin içinde gibi hissetmemiz çok mümkün).
Yukarıdaki başlıklara baktığımızda ve Han’ı da biraz tanıyorsak, başlıkların içeriklerini tahmin edebiliriz aslında. Han’ın hemen her kitabı zaten sıkı bir kapitalizm ve modern zamanlar eleştirisine sahip denemelerden oluşuyor. Bu kitapta da farklı bir şey yapmamış yazar. Daha çok üslûp ve dil açısından farklılıklar var. Diğer eserlerine göre bu kitap çok daha rahat okunuyor ve çok daha kolay anlaşılabiliyor.
Han, keskin bir giriş yapıyor kitaba. Hegel ve Karl Marx’ın görüşlerini ele alarak ve bu ikilinin görüşlerine sermaye hakkındaki görüşlerini de ekleyerek özgürlük kavramını inceliyor. Özgürlüğün, yani bildiğimiz özgürlüğün, kapitalizmin mutasyona uğramış hali olan neoliberalizmin bir oyuncağı olduğunu savunuyor. Hatta bu sistemin, birey tekinin özgürlüğünü, kendi kendinin üremesini sağlama aracıyla kullanıldığını belirtiyor. Ona göre bireysel özgürlük aracılığıyla sermayenin özgürlüğü gerçekleşir. Böylelikle özgür birey sermayenin cinsel organı durumuna indirgenir. Bireysel özgürlük sermayeye, onu aktif üremeye yönelten ‘otomatik’ bir öznellik kazandırır. Böylelikle de sermaye sürekli olarak ‘canlı yavrular’ doğurur.
Han’a göre bugün artık Marx’ın öngördüğü sömüren-sömürülen, işçi-patron ilişkisi çok geride kalmıştır. Çünkü birey, kendi özgürlüğü sayesinde sermayeye hizmet eder. Marx’tan ziyade Benjamin’in tanımıyla konuşuyor yazar: Kapitalizm artık yeni Tanrı’dır. Aslında çok da farklı şeyler söylemiyor Han; ancak görüşlerini derli toplu halde verdiğinde etkileyiciliği yükseliyor. Örnekler ve kelimelere verdiği yeni tanımlarla da yazısının canlılığını artırıyor.
Yazar, komünizm ve kapitalizm arasındaki farkı ortadan kaldırıyor. Hayalet bir sınır çekiyor bu iki kavramın arasına. Bir gün olur da komünizm gelirse, bunun sadece patronların değişmesi anlamına geleceğini savunuyor. Han’ın belki de en doğru görüşlerini bu bölüm ve bu cümleler içeriyor. Daha geniş bir perspektiften bakan yazarın bu kavramları açıklarken sığındığı bir liman da insanın getirildiği nokta ve insanın psikolojisidir. Komünizm, kapitalizm, sosyalizm fark etmez, insan sermayeye teslim olmuştur. Sömürülmeye dayanmasının sebebi bir gün patron olarak aynı sömürmeyi gerçekleştirmek istiyor olmasıdır. İsmet Özel’in deyimine yakın söylersek, birileri hükmeder birileri de hükmetmeyi bekler. Aralarındaki tek fark budur. Yani insan çıkmazdadır.
Kitabın en önemli bölümlerinden biri olan ilk bölümü kısaca özetleyecek olursak şunu diyebiliriz: Özgür olduğunu sanan bireyin aslında sadece ipi uzun tutulmuştur ve belirli daire içinde, iç organlarına kadar izlenerek, hâkim sermayeye hizmet etmek zorunda bırakılmıştır. İşin ilginç tarafı, birey bundan memnundur. Sermayeye eklemlenecek üretim için birey mekanik bir şekilde çalışır. Mantalite, “Evet bunlar gizlice örgütlenerek alnımıza / verem Olmak Üretimi Düşürür ibaresini çizer” anlayışıdır. Bu konuyu yüksek rezidanslardaki yaşamlara kadar götürmek mümkündür. Hatta buradan Sadettin Ökten’e veya Semih Akşeker’e bile bağlanabilir konu.
Byung-Chul Han bu kitabında anlatmak istediklerini birkaç kelime üzerinde yükseltmiş: Ruh, sermaye, tahakküm, optimizasyon vb. Han yukarıdaki görüşlerinin diğer tarafına geçer, neoliberal psikopolitikanın temeldeki amacının insan ruhunu öldürmek olduğunu savunur. Ona göre insan ruhu da birçok şey gibi sömürülmesi gereken şeylerin başında gelir. Bunu da çok farklı şekillerde sağlamaya çalışır: Atölyeler, yaşam koçluğu, hafta sonu etkinlikleri… Amaç insanı tektipleştirmektir. Amaç duyguları köreltmek değil kesip atmaktır. Amaç sadece sermaye düzenine hizmet eden robotlar üretmektir. Özellikle şehir insanı için söyleyecek olursak, sadece bir avuç insan dışında amacına da ulaşmıştır bu konuda neoliberal politika. Artık hafta sonlarının dahi planlanıp saatlere ayrıldığı, ani kararların yok olmaya yüz tuttuğu, duanın insan hayatından çıkarılıp kişisel gelişime, kendini sağlatma tekniklerine yer verilen bir dünyanın tam da ortasındayız. Sistem için hazır ve nazır, optimizasyonunun zirvesinde, kusursuz iş görmeye odaklı insan-robotlar yetiştirmiştir bu sistem. Ruh’la oynayarak, ruh’u bozarak:
“Günümüz finans kapitalizminde değerler radikal biçimde yok edilmektedir. Neoliberal rejim tükenme çağını başlatmıştır. Şimdi sömürülecek olan ruhtur. Bu yüzdendir ki bu çağa depresyon ya da tükeniş (burnout) gibi ruhsal rahatsızlıklar eşlik ediyor.”. Fakat bence, insanın depresyon ya da tükeniş belirtileri göstermesi bile ufak bir ruh kalıntısının kaldığını gösterir.
Kim olduğumuzu yüzyıllar boyunca felsefeciler, tasavvufçular, psikologlar kendi bilgi veya gönül genişliğince sorgulamışlardır. Bu sorgu bitmedi, bitmeyecek de. Benlik söz konusu olduğunda -sayamadığımız, tartamadığımız, ölçemediğimiz benliğimiz söz konusu olduğunda- ‘kimim’ sorusuna cevap bulmak oldukça zordur hatta imkânsızdır. Benliğimiz ‘quentified self’ nicelikleştirildiğinde bu soru yine cevap bulamayacak ancak en azından ortadan kalkacaktır. Han, dijital çağın ‘özne’ üzerindeki etkilerini ve potansiyel etkilerini inceleyerek bu çağın benlik kavramını da sorgular. Dijital çağın bütününe hayatın ölçülebilir ve nicelik olarak ifade edilebilir olduğu inancı hâkimdir diyen Han, kitabın en uzun denemesi olan ‘Big Data’ bölümünde insan bedeni-ruhu ve dijitalleşme ilişkisini inceler. Veri’nin yüceltildiği, istatistik biliminden dataizme geçişin gerçekleştirildiği bu çağda birer sayıdan ibaret olan insan tekini bir kurban olarak görüyor diyebilirim. Anlamın ve anlatımın bitirilip yok edildiği bu dönemde etrafta nicelik-insan’dan başka bir şey kalmayacaktır zaten:
“Nicelikleştirilmiş Benlik’in sloganı ‘Self knowledge through Numbers’dır- sayılar üzerinden kendini tanıma, bilme. Sadece veriler ve sayılardan, bunlar ne denli kapsamlı olurlarsa olsun, kendini tanımaya varılamaz. Sayılar kendilik hakkında hiçbir şey anlatmaz. Sayma (Zahlung) anlatma (Erzahlung) değildir. Hâlbuki kendilik dediğimiz şey varlığını anlatıya borçludur. Saymak değil, anlatmaktır kişinin kendini bulmasını ya da kendini tanımasını sağlayan.”
Modern zamanlar insanı bir yere ittirdi. Han, insanın ittirildiği noktayı en iyi yakalayabilen filozoflardan biri. Ancak bana göre Han’ın iki tane sorunlu noktası bulunuyor: Bunlardan biri anlattığı şeyleri sürekli tekrarlaması. Bu hem kitaplarının bölümleri için hem de kitapları için geçerli. Yani Han aslında iki üç kitapla anlatabileceği şeyleri tek kitapla, iki üç bölümle anlatabileceği şeyleri tek bölümle anlatabilirdi. Türkçeye çevrilen külliyatı içerisinde bir Güzeli Kurtarmak bir de Metis’ten çıkan son kitabı Zamanın Kokusu biraz daha spesifik konuları içeriyor. Bu durum dediklerinin kıymetini asla azaltmıyor ancak bir tekrara girdiği de kaçınılmaz bir gerçek. İkinci nokta ise, Han muhteşem bir patolog fakat asla bir cerrah değil. Yani muhteşem tespit ve teşhisi var ancak bir çıkış yolu, bir öneri getirmiyor incelediği, gözlemlediği topluma veya insana. Fakat her şeye rağmen Han’ın her kitabını okumaya devam edeceğiz çevrildiği müddetçe.
Bulunduğu çağı ve bulunduğu konumu sosyolojik ve biraz da psikolojik açıdan merak eden herkesin yolu Han’dan geçecektir. Üstelik bu kitabın, yazarın en rahat okunan ve anlaşılabilen kitabı olduğunu söyleyebilirim.
Mehmet Akif Öztürk
twitter.com/OzturkMakif10
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder