Bütün sürgünlüklerim bir bakıma bu sürgünün bir süreği.”
- Sezai Karakoç, Sürgün Ülkeden Başkentler Başkentine
Edward Said (1935-2003) Filistin’de doğmuş, İsrail sorunu sebebiyle Mısır’a giderek eğitim görmüş ve eğitiminin bir kısmı da dâhil akademik hayatına ABD’de devam etmiştir. Farklı coğrafya ve kültürlere ‘savruluşunu’ bir zenginlik olarak tanımlayan Said, yaşadıklarını/düşündüklerini Yersiz Yurtsuz adlı otobiyografik çalışmasında ele almıştır. Tarihin en hümanist entelektüellerinden birisi diyebileceğimiz Said için ‘yersiz yurtsuzluk’ paha biçilmez bir mertebedir. Onun hayatını okuduğunuzda çektiği çilenin fiziki olmaktan ziyade fikri olduğunu görürsünüz. Yaşadıklarının onu insanlık idealinden koparmaması belki de en dikkate değer yönüdür. Filistin tarafından İsrail tarafına taş fırlatışı gösterdiği soyut çabanın somutlaşmış hâlidir. Said’in, silahların gölgesinde fırlattığı taş haksızlığa, hukuksuzluğa, zalimliğedir. Yersiz yurtsuzluk biraz da budur; taraf gözetmeden tüm insanlık için iyiyi isterken kötülüğün karşısında durmaktır. Kübalı Guillermo Rosales’in (1946-1993) Felaketzedeler Evi adlı eserindeki “topyekûn sürgün” tanımı beni direkt Edward Said’e götürdü: “Siyasi sürgün değilim. Topyekûn sürgünüm. Başka bir yerde, sözgelimi Brezilya, İspanya, Venezüella ya da İskandinavya’da doğmuş olsaydım oranın sokaklarından, limanlarından ve çayırlarından da kaçıyor olurdum diye düşünüyorum bazen.”. Fakat Rosales’in hayatına baktığımızda oldukça farklı bir mizacı olduğunu görüyoruz. Said yersiz yurtsuzluğunun müsebbibi olarak insanlığın anti-hümanist uygulamalarını görürken Rosales sürgünlüğünün kaynağının kendisi olduğunu düşünmektedir. Belki bu tutumu amaçsız-nihilist bir tavır olarak da tanımlayabiliriz. Buradaki değini Said-Rosales karşılaştırması değil kesinlikle. İlişkilendirmenin ‘sürgünlük’ ve ‘yersiz yurtsuzluk’ metaforlarının anlam örtüşüklüğü olduğunu söyleyebilirim. Her iki yazar kendisini bir yere ait görmüyor. Diğer taraftan Sezai Karakoç’tan yapılan alıntı belirli bir düşünsel aşamayı yakalayanlar için söz konusu anlam haznesinin evrensel bir değer taşıdığını gösteriyor. Sürgün kelimesinin anlam genişlemesini düşündüğümüzde; belki de insanın “dünyaya indirilişi” bu ‘sürgünün’ başlangıcıdır ve hayat her bireyle bir ‘sürgün’ vermektedir.
Jaguar Kitap etiketini taşıyan yüz on iki sayfalık eserin çevirisi Gökhan Aksay’a ait. Çevreye dair realist gözlemler metni zenginleştirirken kurgu ve çevirinin başarılı oluşu okumayı kolaylaştırıyor. Felaketzedeler Evi’nin yazarı Guillermo Rosales ağır psikolojik bunalımlar yaşamış bir yazar. Hatta Rus doktorlar tarafından şizofreni tanısı konulduğu belirtiliyor. 1946 yılında Havana’da doğan Rosales, 1953’te başlayıp 1959’da başarıyla sonlanan Küba devriminin destekçileri arasında yer almıştır. Çok genç yaşta önemli görevler almasına rağmen yönetim içinde tutunamamıştır. Bu yaşadıklarında asi karakteri kadar psikolojik sorunlarının da etkisi vardır. Sık sık sinir krizleri geçirmektedir. Bu sinir krizleri yüzünden askerlikle ilişiği kesilmiştir. Yakın arkadaşları Rosales’in psikolojik sorunlarının yol açtığı davranışları onun şakalarından zannetmektedir. Zira o şakacı, şifreli konuşmayı seven, teatral yeteneğiyle insanları bunaltan takıntılı biridir. Ayrıca çok çalışkan ve üretken de biridir fakat psikolojik durumu yüzünden bir işte uzun süreli çalışamamaktadır. Sadece yazmayı istemektedir. Yazdıklarını ise hiç beğenmeyen ve hemen yok eden bir yapıya sahiptir. Küba’dan ayrılmayı ve başka bir yerde yazmayı sürdürmeyi düşünmektedir. Yönetimin muhalifler için yurtdışına çıkış izni vermesi üzerine önce Madrid’e ardından Kübalı göçmenlerin yoğun yaşadığı Miami’ye geçer. Burada zaten kötü olan psikolojisinin yanına işsizlik ve parasızlık da eklenir. Kısa süre sonra hastalığından dolayı bir rehabilitasyon merkezine yatırılır. Bu işletmelerin koşulları çok kötüdür. Rosales uzun süre psikolojik tedavi görür fakat iyileşecek derecede iyi bir netice alınamaz. 1993 yılına gelindiğinde yaşadığı bunalımlar ağır gelir ve daha fazla direnemeyerek intihar eder.
Felaketzedeler Evi oldukça ilginç bir metin. Guillermo Rosales’in yaşadıklarıyla ilintileyerek kurguladığı roman sosyolojik, siyasi, ekonomik, tarihi ve en önemlisi psikolojik/psikanalitik yönleri olan bir eser. Bu yüzden farklı açılardan değerlendirilmeyi fazlasıyla hak ediyor. Küba’dan Miami’ye gelen psikoloji rahatsızlığı olan William Figueras halası tarafından bir bakımevine yerleştiriliyor. Rosales bir yazar olduğunu söylediği karakterini kendisiyle özdeşleştiriyor ve yaşadığı hayal kırıklığını kahramanının ağzından aktarıyor. “Bir gün, ülke değiştirerek deliliği de alt edebileceğimi düşündüm; bu koca ülkeye, Amerika’ya attım kapağı.”. Onun için hiçbir şey değişmemiş hatta daha kötüye gitmiştir. Yerleştirildiği bakımevinin şartları içler acısıdır. Figueras orada yaşayan zihinsel engelli ve psikolojik açıdan sorunlu bu insanları “kaçıklar” olarak tanımlıyor. Ayrıca fiziksel engelli ve yaşlı insanların da olduğu bir yerdir burası. Yöneticinin sadece parasal mevzularla ilgilendiği bakımevinde psikopat denilebilecek bir de sorumlu bulunmaktadır. Bu adam “kaçıklara” ve diğer mağdurlara son derece kötü davranmakta, işlerini gördürmekte, kadınlardan faydalanmaktadır. İğrenç kokuların yayıldığı ve pislik içinde olan bakımevinde temizlik neredeyse hiç yapılmamakta, beslenme üstünkörü yapılan yemeklerle geçiştirilmektedir. Yazarın bakımevinde yaşayan kişileri tasvir eden cümleleri insanın içini buruyor. Gerek bakımevi yöneticisinin gerekse sorumlu kişinin buradaki insanlar üzerindeki istismarı tahammül sınırlarını zorluyor. William Figueras’ın da zaman zaman bu acımasız ve boş vermiş tavrı takındığına tanık oluyoruz. Rosales o kadar güçlü yazıyor ki hikâyeye çaresiz bir öfke eşlik ediyor. Yaşananlara rağmen kimse buradan gidemiyor diyor Figueras çünkü “Bakımevindeki herkes kimsesizdir.”. Dışarı çıktıklarında daha kötü bir hayat onları beklemektedir. Bu gerçeğin farkında olan ve burjuva hayatı yaşayan bakımevi yöneticisi devletten kişi başına aldığı paranın peşindedir. Kârını büyütmek için de bakımevi giderlerini olabildiğince kısmaktadır.
Küba’ya dair haberleri arada ziyaretine gelen bir dostu aracılığıyla alan William Figueras sık sık Fidel Castro’yu rüyasında görüyor. Eskiden itibarı olan ama şimdi bakımevinde kalan birkaç kişi ve arada dışarıda karşılaştığı insanlar üzerinden Küba’ya ilgili nostaljik detaylar veriyor yazar. Gerek Figueras’ın rüyaları gerekse Küba üzerine yapılan değinilerle komünizm (ya da devrim) üstü kapalı da olsa vaat ettiklerini yapamamakla itham ediliyor. Metinde Fidel Castro’ya içten içe bilenen takıntılı bir anlatım var diyebiliriz. Eser bu bağlamda aşkın bir okumaya tabi tutulduğunda bir komünizm ya da Küba devrimi eleştirisi olarak okunabilir. Diğer yandan hayatta popüler kültürün etkin olduğunu belirtmeden geçmiyor Rosales. Toplumu heyecanlandırdığını söylediği bir sanatçı için şöyle diyor: “İşte huzurlarınızda El Puma! Joyce’un kim olduğunu bile bilmez. Bu, umurunda da değildir. Colaridge’i asla okumayacak buna hiçbir zaman ihtiyaç duymayacak. Karl Marx’ın 18 Brumaire’sini asla çalışmayacak. Hiçbir zaman çılgınca, her şeyi göze alarak bir ideolojiye bağlanmayacak; hiçbir zaman onun ihanetine uğradığını hissetmeyecek. Arzuyla, sıkı sıkıya bağlandığı bir düşünce asla kalbini paramparça edemeyecek.../… Bir devrimin üyesi olma sevincini ve onun tarafından yok edilmesini ıstırabını hiçbir zaman yaşamayacak. Sistemin ne mene şey olduğunu, nasıl işlediğini asla bilmeyecek.”. Rosales bu sözleriyle bir zamanlar kendisinin de komünizm destekçisi olduğunu ama devrimin ihanetine uğradığını Figueras’a söyletiyor gibidir.
Felaketzedeler Evi’nde Latin Amerika’ya ait kitapların neredeyse tümünde görülen karamsarlığın ve kederin eksiği yok fazlası var. William Figueras şehrin sokaklarına çıktığında duyduğu her sesi kendi üzerine almakla kalmayıp illa olumsuz şekilde yorumlayan bir ruh haline sahip. Hastalıklı oluşunu hastalık haline getirdiği görülüyor. Bu hâliyle her an tetikte kötü bir şeylerin olacağı hissini okuyucuya da aktarıyor. Sokağa çıkışını “Kazananların mekânına, caddeye atıyorum kendimi” diyerek kendisi gibileri zımnen kaybedenler olarak tanımlıyor Figueras. Sabahları sütle geçiştirdiği kahvaltı sonrası televizyonu açıp vaaz dinliyor. Televizyondaki rahibin söylediklerinin hayatta bir karşılığının olmadığını gösteren önemli bir detay olarak değerlendirilebilir. Hayatın akışı içinde o vaaz anında sadece bakımevinde yaşananlar bile insan için dinin işlevsizliğini anlatmaya yetiyor. Din, vaaz ya da iyilik denilen şey görsellik, sanallık ya da yanılsamadan ibaret.
William Figueras bir süre sonra bakımevine yeni getirilen bir kadından hoşlanıyor. Kadın da kendisi gibi eski bir devrim destekçisi olan Küba göçmeni. Her ikisi de -Guillermo Rosales gibi- okuma yazma seferberliğinde bulunmuş. Ortak noktaları olduğunu gören Figueras onunla birlikte bir hayat kurabileceklerini düşünüyor. Birlikte bu planı gerçekleştirmeye karar veriyorlar. Figueras bulduğu kiralık evin ödemesini yapabilmesi için bakımevi yöneticisinden her ay adlarına tahsis edilen çeki istiyor güç bela alıyor. Aynı şeyi kadın da yapınca yönetici çeki vermek istemiyor. Kadının çekini yöneticinin elinden kapan Figueras kadınla birlikte kaçmaya çalışırken polis tarafından yakalanıyor. Bir akıl hastanesine yatırılan Figueras hastanedeki bir doktorun yardımıyla bakımevine döndüğünde kadının ailesinin onu götürdüğü söyleniyor. Bakımevi yöneticisi isterse orada kalmaya devam edebileceğini belirtiyor. O an hayatın adeta Figueras’ın damarlarından çekildiğini hissettiriyor yazar. Küçücük bir kurtuluş işareti oldukça karamsar bir metnin içinden muazzam bir ümit çıkarıyor ortaya fakat yazarın hayatının genel seyri ve karakteri bu ümidi bir çırpıda yok ediyor. Tıpkı yazdıktan sonra yok ettiği eserleri gibi. Romanın başında görülen nihilist ruh bakımevine gelen kadın ile amacı olan bir hayata dönüşüyor fakat sonlara doğru yine aslına, Rosales’in karakterine bürünüyor. Yazarın “topyekûn sürgün” oluşunun kanıtı oluyor.
Kitabın sonunda yazara dair yapılan değerlendirmede Guillermo Rosales “entelektüel öfke” olarak tanımlanıyor. Rosales’in hayatından da kesitlerin verildiği bu kısım tanımlamanın ne kadar yerinde olduğunu gösteriyor. Entelektüel öfke metaforunun bir göstergesi olan Felaketzedeler Evi’nin çok katmanlı ve zor bir metin olduğunu söyleyebiliriz. Yazarın kendi hayatından kesitleri huzursuz edici bir muğlaklıkla kaleme aldığı görülüyor. Her şeyden öte psikolojik bir roman olan Felaketzedeler Evi’nde olayların farkında olmasına rağmen kahramanın tepkisizliği, zaman zaman ortaya koyduğu hissizlik, sadist yönelimli cinsellik, geçmişle üstü kapalı yapılan hesaplaşma ve roman boyunca okuyucuya eşlik eden öfkeli karamsarlık yazarın ruh halini ortaya koyuyor. Latin Amerika Edebiyatı meraklılarının ilgiyle okuyacağı bir eser.
Mevlüt Altıntop
twitter.com/mvlt_ltntp
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder