SAYFALAR

19 Ocak 2017 Perşembe

Büyük tarihçinin rehberliğinde coğrafî keşifler

Kimileri okur öğrenir, kimileri gezer öğrenir, kimileri de hem okuyup hem gezerek öğrenir... Uzun zamandır cevabı bulunamayan bir sorudur, çok gezenin mi çok okuyanın mı bildiği. Ülkemiz coğrafyasında gezip görülecek yerlerin azalması tefekkür kaybına da sebebiyet verdiğinden, insanları yine okumak kurtaracak gibi görünüyor. Yine de tefekkür için şartları zorlamak, akıntıya karşı koymak gerekiyor. Bunun için hem okuyup hem gezmek biraz lüks gibi görünse de bazı alışkanlıklardan fedakârlık yapılarak bu zevki tatmak mümkün. Hem okuma hem görme zevkini.

İlber Ortaylı, zevk sahibi bir tarihçimiz. Tercihlerini kendi yapmış, sürüyle gezmektense kurtlarla kapışmayı tercih etmiş, genç yaşlarından itibaren dünya işlerini fazla umursamadan yollara düşmüş. Bir küçük bavul, not defteri, gezi rehberleri ve elbette kitaplar. Çoğu zaman bir kitapla gidip yüz kitapla dönmüş. Buradan çıkan ilginç bir netice var: "Muhibban-ı kütüb" insanların nezdinde gezmek, yeni okumalar için bir keşif imkânı sunuyor. İşte, tarihçiliğinin yanına gururla seyyahlığını da yazmamız gereken Ortaylı hoca, 50 yıl boyunca arşınladığı memleketlere dair öz bilgilerle, meyve veren dallardan diğer meyve veren dallara atlayan üslubuyla; okuyucuyu koluna girmeye davet ediyor. 'Hem oku hem gez' diyor, bu dünya kimseye kalmaz.

Kronik Kitap tarafından neşredilen 280 sayfalık İlber Ortaylı Seyahatnamesi, Suriye'den başlıyor. Rotası şöyle: Ürdün, İsrail, İran, Azerbaycan, Rusya, Kırım, Özbekistan, Tuna, Bosna, Makedonya, Arnavutluk, Sırbistan, Karadağ, Kosova, Macaristan, Romanya, Eski Avusturya, Yunanistan, İtalya, Roma, Venedik, Malta, İspanya, Portekiz, Litvanya, Estonya, İsveç, Hindistan, Japonya, Singapur. Kitabın son sayfalarında ise "Müzeler Dünyasından" başlığıyla Louvre, British Museum ve Çarların Sarayı Ermitaj Müzesi üzerine yazılar yer alıyor.

İlber Ortaylı kitabını takdim ederken dil, tarih ve coğrafyanın beşeriyetin macerasını kavramak açısından son derece önemli dallar olduğunu belirtiyor ve şöyle devam ediyor: "Gezilerimiz sırasında bir ülkede asıl dikkat etmemiz ve bilmemiz gereken alan beşeri coğrafya ve tarihidir. Türkiye’nin bulunduğu coğrafya bize göre merkezdir. Fakat bu “bize göre”lik, tarihî olayların beşeri maceranın akışına bakarsak, insanın nesnel varlığına ve macerasına da yakındır. Türkiye gibi önemli bir coğrafyayı ve tarih alanını öğrenmek için onun kuzeyindeki Güney Rusya ve Kafkasya, doğusundaki İran ve Hindistan, güneyindeki Suriye, Filistin ve Mezopotamya’nın yanı sıra Balkanları ve Akdeniz ülkelerini anlamak da kaçınılmazdır."

İlber hocanın Suriye üzerine notlarında, günümüze değinen yaklaşımları oldukça önemli. "Asıl önemlisi bizler Türkiye tarihini öğrenirken Suriye-Lübnan- Filistin çizgisini ihmal edemeyiz. Buraları tanımayan, bilmeyen bir gençliğin, bırakınız uzak tarihi, çok yakındaki Türkiye tarihini bile anlayıp kavraması mümkün değildir." diyor hoca. Maalesef günümüzde coğrafi bilgi konusunda büyük sıkıntılar yaşıyoruz, harita bilmiyoruz. Sadece kendimizi merkeze alarak yaptığımız coğrafi yorumlar havada kalıyor, ayakları yere basmıyor. Bu da hem teorik hem de pratik açıdan kavram boşluğu oluşturuyor. Oysa kavramları netleştiremeden, kendimizi açıklamamız da mümkün değil.

"Bizim diplomalılar tarih ve coğrafyada yavan" diyor Ortaylı, İran'ı anlatırken. Onun mukayeseli yaklaşımları, okuma genişliği sağlıyor: "Üst sınıf politikacıların arasında da sözü sohbeti yerinde insan bir hayli fazladır. Arşiv ve kütüphaneler düzgündür; ayrıca teessüfle bildirelim ki İran Hariciye Vezareti arşivlerinin düzeni ve neşriyatı bizim Dışişleri Arşivi ile mukayese kabul etmez. Demir-çelik, sanayi, mühendislik dallarında patlama yapan Türkiye’nin diplomalılarının tarih, coğrafya ve edebiyat dalındaki yavanlığı, maddi zenginliklerimizin geleceği için de bir tehlikedir. Zira kimliğini inşa edemeyen aydının toplumunu da nerelere götüreceği belli değildir."

Hocanın Tebriz detayı da oldukça mühim: "Türkçenin nelere kadir olduğunu Tebriz aydınları arasında anlıyorsunuz. Unuttuğumuz dil, unuttuğumuz müzik ve etrafa bakma sanatı Tebriz’de. Ara sıra Türkçe konuşulan dünyanın merkezlerini görmek lazım ama bakmayı ve dinlemeyi bilmek şartıyla."

Bizim yakın ve uzak coğrafya olarak tanımladığımız ülkelerle şehirler, hocaya göre bizimle doğrudan irtibatlı yerler. Dolayısıyla bakışımızı netleştirmeli, daha geniş bir perspektifle tarih okumaları yapmaktan çekinmemeliyiz. Diğer ülkeleri yalnız genel kültür icabı değil, kendi tarihimize ve geleceğimize katkı sunması açısından da öğrenmeliyiz. Hiç şüphe yok ki bu öğrenim, bizi daha farklı, daha çok boyutlu düşüncelere götürecek.

Unutmadan, Kronik Kitap tarafından neşredilen İlber Ortaylı Seyahatnamesi'nde, her okuyucuya özel bir kartpostal da var. Bu kartpostallar okuyucu da yeni yerler görme duygusunu harekete geçirecektir.

Yağız Gönüler
twitter.com/ekmekvemushaf

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder