… "Dörtnala gelip uzak asya'dan akdeniz'e bir kısrak başı gibi uzanan" Türkler, 'dışevlilik' yapmış ve yakın kan bağı ile evliliği yasaklamışlardı. Aile, ataerkil ve çoğunlukla tekeşli olup atasoyuna göre yürürdü. İnanç düzenleri bakımından 'içevlilik' kuralına bağlı olan topluluklardan farklı olarak Türkler'in milliyetleri kavmi tabana oturmaz. Böylece kan bağına tazammun etmeyen imparatorluk devletleri kurabilmişler ve 'ülkü' (Müslüman olunmadan önce içeriği müphemdi) edinebilmişlerdir. Ülkü, karşı konulamaz cinsten bir çağrının açık bir biçime bürünmüş hâlidir. Çağrının ete kemiğe bürünmesi tabi ki de bir anda olacak iş değildir. Bunun için yüzyıllar geçmiş, tabiri caiz ise Sisifos yaz kış demeden kayayı tepeye çıkarıp durmuştur. Türkler, İpek yolunu ele geçirmek ve onun getirilerinden pay almayı amaçladıklarından, anayurtlarından kopmuş ve batıya doğru yönelmişlerdir. İran'ı devre dışı bırakan Türkler Çin ile ilkin Doğu-Roma, ardından da Bizans arasındaki ticaretin aracısı olmuşlardır. Avrasya medeniyet ekseni üzerindeki iki aşırı uç arasındaki bahsi geçen ticaret, gelişi güzel olmamakla birlikte, mal, tavır, hüner, zanaat, fikir ile zihniyet değiş tokuşudur. Türkler, tarihleri boyunca sürekli yeni yurtlar edinmişler ve her seferinde yeni bir kültür belirlenimine tabî olmuşlardır. Mamafih, kimi temel özelliklerini yitirmemişlerdir. "Bu değişmez özelliklerin dördü, dil, devlet şeklinde teşkilâtlanabilme, ordu yürütme yetisi ile soy sop saplantısından berî olmadır." (Duralı… s. 32).
Türkler, tarihi seyir göz önüne alındığında, gerek klasik İslam gerekse Avrupalı düşünürler tarafından anlaşılamamıştır. Braudel'in deyimi ile "uzun süre"[2] dilimleri içerisinde ve "büyük alanlarda" konumlanması gereği Türklerin kültür belirlenimleri sürekli olarak değişmiş ve bu nedenle özgün düşünce düzen şebekeleri inşâa edilememiştir. Türkistan olarak anılan Çin, Hint, İran ile Hıristiyan Bizans'ın yollarının kesiştiği havzada, Türkler 'Burkancılığı, Mazdacılığı, Maniciliği ve Hıristiyanlığın bir kolu olup da İstanbul piskoposu Nestorios'a izafeten Nasturîliği benimsemişler ve kendi Göktanrıcı, konar-göçer-avcı ve çobanlık-hayvancılık, maden işletmeciliği, ordu ile devlet teşkilâtlanmacılığı kültür değerleriyle mezcetmişlerdir (Duralı… s. 33).
Güçlü bir devletin çatısı altında birleşerek barışa, esenlik ile gönence ulaşmak arzu ve amacıyla kurulan ilk Türk devleti olan Göktürklerden bugüne amaç ve hedefler hep aynı olmuştur: Hoşgörü, sevgi ve adâlet. Sevil Nuriyeva, "Kayıp Tarih- Enver Paşa" adlı belgesel filminde ‘dünya Türklerin sayesinde selâmete kavuşacaktır ve ben buna inanıyorum’ derken, aslında binyıllık ülküyü dile getiriyordu. Orhon kitâbelerine bakarsak, "Emniyeti ve adâleti sağlamayı amaç bilen, kuvvetli ve hâkimiyete itaat ve inkıyât eden teşkilâtlanmış müstâkil bir camia"dan[3] bahsedilir yani Türk'ün ülküsünden. İslamiyet öncesi tarihsel ve kültürel birikimiyle Türklük adeta İslam'a beden olmaya hazırlanmıştır. Sömürü ile zulme karşı ve ihlâs ile ilim, hak ile adâlet uğruna savaşta ifadesini bulan ve cihât denilen ulu ülkü ete kemiğe bürünmüştür. "M.Ö. Dördüncü yüzyıldan beri Avrasya denilen anakaranın bütün belli başlı inanç câmialarına… girip çıkmış Türklüğün, hayata ve insana karşı vazgeçilmez ülküsü, yâni tarihî ödevi, İslamın yüce çağrısına içkindir, mündemiçtir (...)Türklerin, imparatorluk devleti kurmak uğruna savaşma iradesi, Müslümanlaşmalarıyla manâsını kazanmıştır." (Duralı… s. 59).
Talas Savaşı sonrasında Türk boyları Müslümanlaşmış, Dârülİslamda, çoğunlukla yerleşik düzene geçmişlerdir. Müslümanlaşmayanlar ise zamanla Moğollaşarak veya Çinlileşerek Türklüklerini yitirmişlerdir. Müslümanlaşmakla yetinmeyen Türkler, İslam dininin taşıyıcısı, dünya çapında öncüsü ve savunucusu da olmuşlardır (Duralı… s. 62). "Divân-ı Hikmet"lerin yazılmaya başlandığı bu dönemde, güçlü ve süreklilik arz eden devlet teşkilatlanmaları kuvvetlendirilmeye çalışılıyor ve ülkü hayat buluyordu. "Türklük tarih boyunca bir medeniyetten diğerine geçmekle kalmayıp medeniyetler câmiasının dahi birinden öbürüne geçmiştir. Türklük İslamdan önceki kısmen Göktürk ve nihâyet Uygur devirlerinde Doğu medeniyetleri câmiasına mensûpken Müslümanlaşmakla Batı medeniyetleri câmiasının üyesi olmuştur. Ne var ki, olağanüstü biçim değişikliğine rağmen, kimliğini yitirmemiştir" (Duralı… s. 78). Gelenek, medeniyet câmiaları değişse de, hikmet ehli kişilerce devam ettirilmiş, İslam öncesi ve dışında kalan medeniyet dairelerinde 'kam', 'bilge', 'goşt'; İslami devirde 'veliler'e, 'erenler'e uzanan kesintisiz bir hat mevcudiyetinde korunmuştur. Yine aynı şekilde, askerlik ve savaşçılık alanında İslam medeniyetinde gâzilik, önceki medeniyet ortamında 'alp' olarak belirmiştir. Bu kesintisiz süreç, "Devletiebedmüddet" yani Osmanlı Devleti ile doruk noktasına ulaşmıştır. Halil İnalcık, Osmanlı Devleti yönetiminin tarihsel kökenleri konusunda şu yargıda bulunur: "Hint-İran kaynaklı bu devlet ve idare kavramı, İslam öncesi dönemde gelişmiş, İranlı ve Hıristiyan kâtiplerin istihdamı yoluyla da Abbasî Halifeliğine geçmişti. 11. ve 13. yüzyıllar arasında Orta Asya Türk-Moğol gelenekleriyle değişmiş haliyle de Osmanlılara geçmiştir."[4]
Anlaşılacağı üzere, kesintisizce süreç devam etmekte ve Türklük bulunduğu bütün medeniyetlerin izleriyle ülküsünü beslemekteydi; ta ki 19. yüzyılda kara bulutlar İslam dünyasının üzerine çökene değin. Wallerstein'in deyimi ile "modern-dünya sistem" imparatorluklara son vermekte ve dünyayı yeniden şekillendirmekte idi. 15. yüzyılda İspanya ve Portekiz'in dünya ticareti üzerinde pay sahibi olmak, daha doğrusu bu ticaretin belirleyicisi olabilmek için başlattığı "coğrafi keşifler" neticesinde, sermaye merkezleri "doğu"dan "batı"ya doğru kaymakta ve A. G. Frank'ın belirttiği üzere yüklü bir şekilde dolaşıma sokulan altın ve gümüş ise imparatorluk sistemlerinin ekonomilerini sarsmaktaydı.[5] Ekonomi alanında baş gösteren bu süreç daha sonrasında Batı merkezli hegemonyanın sağlamlaştırılması amacıyla düşünsel-bilimsel alanlarda da kendini gösterecekti. R. Bacon ve Ockham'lı William'dan başlayan deneyci görüşler, İngiltere'nin dünya çapındaki fetihleri ile yaygınlık kazanacaktı. Mekanikçi nedensel yöntem ile deneyi esas alan görüşler fizik dünyasında Newton'un Yeniçağ fiziğine vücut vermişlerdir. Zamanla Avrupa'ya mâl edilen akılcı-deneyci felsefe-bilim sistemleri özü itibari ile İngiliz dünya görüşünün esasıdır. Böylece Avrupa bir yandan gerek reel gerekse de düşünsel-bilimsel anlamda yeni bir dünyaya açılırken öte yandan da önüne çıkan kuvvetleri saf dışı etmeyi amaçlamış oluyordu.
… Hannibal' a, tarihteki en büyük üç generalin adı sorulduğunda "Büyük İskender, Pyrrhos ve ben" demişti. Epir Kralı Pyrrhos, Romalılara karşı büyük bir zafer kazandıysa da, bu zafer çok pahalıya mal olmuştu. Büyük kayıplar pahasına kazanılan zafer anlamına gelen "Pyrrhos Zaferi" deyişi buradan çıkmaktaydı. Milli Mücadeleden tükenmiş halde çıkışımızı Pyrrhos' un zaferine benzetebiliriz. Birinci Dünya Savaşı sonrasında Sérves’de bedenimize el konulmuştu. Milli Mücadele zaferimiz neticesinde Lozan'da "Bedeninizi geri vereceğiz, buna karşılık ruhunuzu bize teslim edeceksiniz!" takası teklif edilmişti (Duralı, s. 133). İsmet Özel konu ile ilgili "Devlette Devamlılık, Millette Kesinti" adlı makalesinde; "Devamlılık İslam'a Dünya Sistemi karşısında İslam'a mahsus bir alanın tecavüzden masun kılınmasına ilişkindi. Beri yandan kopuşun ilişkin olduğu husus idare tarzından başka bir şey değildi. Ne yapıldıysa zaruretten yapıldı."[6] der. Amaç belli idi: Türk'ün İslamsızlaştırılması, bu yolla Türk'ün "omurgasızlaştırılması" yani dünyanın Türksüzleştirilmesi. Bedenin kurtarılmasına karşın, ruhun esaret altına alınması ile yüzyılların birikimi tam meyvelerini vereceği anda, süreç kesintiye uğratılmıştı ve özellikle 1930larda esrârengiz eller tarafından Türk nesilleri ile geçmişi arasına geçit vermez duvarlar örülmüştü. Kültürün oluşturulmasını öyle basit sanan, bir nevi ‘toplum mühendisliği’ edâsıyla hareket edenler, poturuyla dağdan henüz yeni inenlerdi. Ne yazık ki, kaderimize ve kısmetimize hâkim olan onlardır (Duralı, s. 101).
sonuç
Toplumun maddi-manevi yapılanmasının şartlara uyarlanması, bir başka topluma katılması anlamına gelmez. Tonyukuk ve Bilge Han arasındaki ayrılığın konusu da Türkler için hep bu nokta olmuştur. Çevresine ayak uyduramayan canlı türünün yok olacağı gibi, değişen koşullara ayak uyduramayan ve tabiri caizse mutasyona uğrayan Türkler de, Türklüklerini yitirme tehlikesiyle karşı karşıya kalmışlardır. Göktürklerden, Safevilere ‘taklît ve neticesinde teslim olma’, giderek yok olma gibi sonuçlar doğurmuştur. Göktürkler, Burkancılık yoluyla Çin potasında erirken, Safeviler de Farslılaşmışlardır. Bugün ise, Türk milletinin karşısında iki yol vardır ya müslümanlığı hatırlatılacak, kendine dönecek ya da aydınlanmacı-sermayeci, Protestan-Anglikan medeniyetinin esaretinde "omurgasızlaştırılacaktır". İki bin yıldır Türk'ün halledemediği meselenin özü de, aynen Tonyukuk ile Bilge Hanın arasındaki görüş ayrılığıdır. Tonyukuk'un yanında yer alan ve yüzyıllarca bıkmadan usanmadan kayayı doruklara taşıyan Sisifos'un yani bizlerin yapması gereken, milli-toplumsal hafızanın kurtarılıp diriltilmesinden başka bir şey olmasa gerek.
[1] İlkin José Ortega y Gasset (1883–1955), ‘Omurga’ kavramını, İspanyolların durumunu tasvir etmek amacıyla kaleme aldığı "Espana Invertebrada" ("Omurgasızlaştırılmış İspanya") eserinde kullanmıştır. Şaban Teoman Duralı, Türkler için aynı kavramı kullanmakta beis görmemiştir.
[2] Braudel'e göre uygarlıklar uzun süreli gerçekliklerdir, hareketleri yavaş ve bulunduğu coğrafyaya sımsıkı bağlıdırlar. Braudel, İskender'in "Yakın Doğu'yu" fethinden Hz. Muhammed'in zaferine kadar olan bin yıllık süreci değerlendirirken, her şeyin bir anda başa döndüğünü, bin yıllık süre zarfının sanki bölgede hiç yaşanmadığını ve Yunan dili ile düşüncesinin toz duman oluşunu gözlemler. Braudel'in anlatmak istediği "uzun süre" zarfı içerisinde siyaset, ekonomi ve kültür birlikteliklerinin de olduğudur. Fernand Braudel, Akdeniz: Mekân ve Tarih, Metis Yayınları (Çev: Necati Erkurt), İstanbul 2007, s.97–116.
[3] Sadri Maksudi Arsal, Türk Tarihi ve Hukuk, s.267.
[4] Halil İnalcık, Osmanlı İmparatorluğu Klâsik Çağ (1300–1600) (Çev: Ruşen Sezer), YKY., İst., s.71.
[5] A. G. Frank, Yeniden Doğu: Asya Çağında Küresel Ekonomi (Çev: K. Kurtul), İmge Kit., Ank., 2010, s.98–108.
[6] İsmet Özel, Cuma Mektupları 7, Şûle Yay., İst., 2002, s.18.
Haydar Barış Aybakır
haydarbrs@gmail.com
* Bu yazının tamamı Dergâh dergisinin 264. sayısında yayımlanmıştır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder